Wstęp do prawoznawstwa

Wstęp do prawoznawstwa

Ewa Niemiec

niemiec_ewa@wp.pl

Literatura

• A. Bator, W. Gromski, A. Kozak „Wprowadzenie do nauk prawnych – leksykon tematyczny”

Lexis Nexis

• A. Bator … „Wstęp do prawoznawstwa testy

egzaminacyjne”

Nauka

humanistyczne

• Jedność przedmiotu i

podmiotu badania – obiekt badań jest tworzony przez badacza

• Kultura i wytwory ludzkie

• np: nauki o sztuce, prawoznawstwo

przyrodnicze

• Odrębność przedmiotu i

podmiotu badania – badacz bada to, co nie jest od niego zależne

• Otaczający nas świat

• Np. medycyna, fizyka

Prawoznawstwo

Prawoznawstwo = wszelkie „znawstwo” prawa, w tym:

1. Nauki prawne:

a) Dogmatyki prawnicze

b) Nauki historycznoprawne c) Teoria i filozofia

2. Praktyka prawnicza (to, jak prawo i prawnicy działają na codzień)

Modele prawoznawstwa

1. Tradycyjny dogmatyczny – prawo jest ścisłe: norma + stan faktyczny = orzeczenie, brak miejsca na filozofię

2. Nowoczesny dogmatyczny – prawo daje zbiór rozwiązań, z których wybieramy najlepsze: norma + stan faktyczny = zbiór akceptowalnych rozwiązań, np. musimy ukarać złodzieja, ale wysokość kary możemy wybrać sami

3. Antynaturalistyczny – prawo to efekt działania prawnika, a nie jakieś normy. Efekt ma być sprawiedliwy i słuszny, a niekoniecznie zgodny z ustawą

4. Integracyjny – pomiędzy 1 a 2: prawo daje zbiór akceptowalnych rozwiązań, które wybiera prawnik, ale nie może wybrać

któregokolwiek, lecz decyzję uzasadnić aksjologicznie.

Prawoznawstwo, a inne nauki

• Ujęcie naturalistyczne (nie mylić z prawem

właściwymi dla nauk przyrodniczych

(„szkiełkiem i okiem”). Cechuje się antykognitywizmem.

• Ujęcie antynaturalistyczne – metody

przyrodnicze nie wystarczą, bo pomijają stronę

znaczeniową. Cechuje się kognitywizmem.

Czy norma ma wartość poznawczą?

• Antykognitywizm: nie, nie ma. Norma nie jest ani prawdziwa, ani fałszywa, więc nic się z niej nie dowiemy. Tylko zdania które można określić jako prawdziwe albo fałszywe mają taką wartość.

• Kognitywizm: tak, ma. Norma, podobnie jak ocena, w pewien sposób opisuje obiektywną rzeczywistość. Mówi nam np. o wspólnie

wyznawanych wartościach.

Nauczanie prawa

1. Dyscypliny prawnicze – podział na potrzeby akademickie na katedry, instytuty itp. Wynika z potrzeby organizacji nauczania.

2. Metodologia – to, jakimi sposobami badamy prawo,

jakich pojęć używamy, w jaki sposób sprawdzamy wyniki badań.

3. Integracja wewnętrzna – mimo rozbicia na poszczególne dyscypliny, używa się w nich podobnych metod badań i terminów (np. pojęcie podmiotowości prawnej będzie miało podobne znaczenie i w prawie karnym, i cywilny, i w teorii prawa).

Prawoznawstwo, a inne nauki

• Integracja zewnętrzna – „współpraca”

prawoznawstwa z innymi, pomocniczymi naukami:

• Nauki pomocnicze – nie są to nauki prawne,

ale pomagają prawu. Np. faktyczne działanie

prawa karnego byłoby niemożliwe bez pomocy

nauk przyrodniczych. Są to np. kryminalistyka,

medycyna sądowa.

Norma

• Norma: pewien wzorzec

• Norma postępowania: wskazanie określonego sposobu postępowania w formie nakazu albo zakazu.

- Wyrażenie językowe - Określone podmioty - Nakaz/zakaz

- Określone okoliczności

System normatywny

Zbiór norm stanowiący spójną całość zasad regulujących zachowania ludzkie.

Systemy normatywne:

- Moralny (etyka) - Religijny

- Obyczajowy - Estetyczny - Prawny - itp.

Dlaczego norma obowiązuje?

• Obowiązywanie aksjologiczne – bo takie zachowanie jest

dobre/porządane/akceptowane

• Obowiązywanie tetyczne – bo tak nakazuje nam podmiot, który ma prawo nam

nakazywać (np. prawodawca)

Co się stanie, jeśli nie będziemy stosować normy?

• Sankcja rozproszona – spontaniczna, trudna do przewidzenia. Np. za naruszenie normy moralnej będziemy mieć wyrzuty sumienia, za naruszenie normy obyczajowej sąsiedzi nie będą nas lubić.

• Sankcja skupiona – zorganizowana,

przewidywalna, wymierzana przez kompetentny do tego podmiot. Np. za naruszenie normy prawa karnego sąd wymierzy nam karę więzienia.

Język w prawie

• Język prawny – język aktów prawnych. Zawiera przepisy. Jest sformalizowanym rejestrem języka naturalnego.

• Język prawniczy – metajęzyk (język służący do mówienia o języku), służący do rozmawiania o prawie. Posługują się nim głównie prawnicy

mówiąc o prawie. Również jest oparty na języku naturalnym.

Język naturalny a sztuczny

• Język naturalny – język w użyciu, który został stworzony przez jakąś zbiorowość w celu

rozmawiania ze sobą, wyrażania myśli itd. Np.

język polski, język niemiecki itp.

• Język sztuczny – język stworzony przez osobę lub grupę osób w celu innym, niż zwykła

komunikacja. Np. język logiki formalnej, języki komputerowe html, c++.

Wyrażenie normy prawnej

• Norma (wzór zachowania) jest wyrażona przepisem.

• Przepis - zdanie w tekście aktu prawotwórczego.

Podstawowa jednostka języka prawnego. Ma formę zdania.

• Jak wyróżnić przepis? - Zaczyna się od wielkiej litery i kończy kropką.

Norma a przepis

W jednym przepisie (zdaniu) może być

zakodowanych wiele norm i odwrotnie – jedna norma może być zakodowana w wielu

przepisach.

- Rozczłonkowanie normy w przepisach

- Skondensowanie norm w przepisach

Rozczłonkowanie normy w przepisach

• Art. 148. § 1. Kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.

• Art. 25. § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni,

bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem.

Skondensowanie norm w przepisach

Art. 148.§ 2. Kto zabija człowieka:

ze szczególnym okrucieństwem,

w związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem albo rozbojem,

w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie,

z użyciem materiałów wybuchowych,

podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 12, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze

dożywotniego pozbawienia wolności.

Elementy normy

• Adresat: osoba fizyczna, osoba prawna, tzw.

ułomna osoba prawna

• Hipoteza – okoliczności

• Dyspozycja – jak ma się zachowywać

• Sankcja – co, jeśli jednak się tak nie zachowa

• Zakres zastosowania normy – okoliczności, w których stosujemy daną normę

• Zakres normowania normy – zachowania

nakazane lub zakazane przez normę

Budowa normy dwuczłonowa

Art. 415 k.c. Kto z winy swej wyrządził

drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.

H D

Ktoś wyrządził ze swojej

winy szkodę innej osobie Ten ktoś musi tę szkodę naprawić

Budowa normy trójczłonowa

§ 4. Kto zabija człowieka pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego

okolicznościami, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

H -> D albo S

Pod wpływem

silnego wzburzenia usprawiedliwioneg o okolicznościami

Nie wolno zabić człowieka

Kara pozbawienia wolności od roku do lat 10

Koncepcja norm sprzężonych

Norma 1: sankcjonowana (dla podmiotu)

„ Kto zabija człowieka pod wpływem silnego

wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami” - nie wolno zabijać pod wpływem silnego wzburzenia Norma 2: sankcjonująca (dla organu)

„ podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10” – na zabijającego trzeba nałożyć określoną

sankcję.