2 Pracę tę dedykuję mojej kochanej Asi.

(1)

(2)

Wstęp

2

Podziękowania kieruję do Pana dr hab. inż. Włodzimierza Salejdy, prof. nadzw., mojego promotora, za poświęcony mi czas i uwagę oraz do Pana dr Jana Trzcionkowskiego

i Pani dr inż Bogusławy Dubik za pomoc w realizacji doświadczeo fizycznych.

Nie sposób jest ocenić, ile dobrych pomysłów zostaje odrzuconych każdego dnia z powodu relacji trudnych do opanowania.

Kiedy jednak złączy się dobry pomysł z wolą porozumienia, można liczyć na powodzenie działania.

Pracę tę dedykuję mojej kochanej Asi.

(3)

Wstęp

3

Spis treści

1. Wstęp ... 5

2. Cel pracy ... 7

3. e-Learning ... 8

3.1. Definicja ... 8

3.2. Zalety ... 8

3.3. Wady ... 9

3.4. Analogiczne rozwiązania ... 10

3.5. e-Learning w Polsce... 11

3.6. Wnioski ... 16

4. Wzbudzanie zainteresowania nauką ... 17

4.1. Siedem zasad dobrej edukacji ... 17

4.2. Dziewięd elementów projektowania instrukcji ... 20

5. Narzędzia wykorzystane podczas tworzenia e-lekcji ... 24

5.1. Język HTML ... 27

5.1.1. Co to jest HTML? ... 27

5.1.2. Historia ... 28

5.1.3. Przyszłośd ... 29

5.1.4. Edytor ... 29

5.1.5. Kaskadowe arkusze stylów CSS ... 30

5.1.6. Zalety CSS ... 33

5.2. Multibox ... 34

5.3. Borland C++ Builder ... 36

6. Funkcjonowanie e-lekcji ... 39

6.1. Poruszanie się po kolejnych lekcjach ... 39

6.2. Zawartośd e-lekcji ... 42

(4)

Wstęp

4

6.3. Prezentacja zagadnieo i sposoby korzystania z kursu ... 44

6.3.1. Multimedia ... 44

6.3.2. Zadania ... 45

7. Przykładowa lekcja ... 48

7.1. Pole elektryczne – wektor natężenia pola ... 48

7.1.1. Wygląd lekcji ... 48

7.1.2. Program „Pole elektrostatyczne” ... 50

7.1.2.1. Wygląd programu ... 50

7.1.2.2. Tworzenie ładunków ... 51

7.1.2.3. Wczytywanie/zapisywanie układu ładunków ... 54

7.1.2.4. Linie sił pola i powierzchnie ekwipotencjalne ... 56

8. Podsumowanie ... 57

9. Bibliografia... 59

10. Spis rysunków ... 60

(5)

Wstęp

5

1. Wstęp

W dzisiejszych czasach maszyny cyfrowe, czyli komputery, są wykorzystywane w każdej dziedzinie naszego życia. Również podczas nauczania we wszystkich rodzajach szkół. Coraz częściej zwykłe lekcje z użyciem tablicy, kredy i książki są wspierane poprzez pokazywanie zdjęd czy filmów.

Człowiek, jako istota myśląca chce poznad jak najwięcej. Z drugiej strony powolne poszukiwanie informacji na interesujący nas temat może zniechęcid. Nawet jeśli znajdziemy już coś ciekawego, to istnieje prawdopodobieostwo, że nie zrozumiemy. Na szukanie innego spojrzenia na problem będzie trzeba poświęcid odpowiednio długi czas, a to może zniechęcid.

Wraz z rozwojem technologii zmienia się sposób kształcenia. Współczesny uczeo korzysta nie tylko z biblioteki, w której nie zawsze jest dostępne to, co nas interesuje, ale ma dostęp do ogromnej liczby artykułów, książek, prac poprzez Internet.

Przeszukiwanie zasobów sieci pozwala na poszerzanie własnej wiedzy, jak również na odkrywanie pewnych nieznanych nam dziedzin.

W nowoczesnym społeczeostwie, gdzie wiedza odgrywa bardzo istotną rolę, możliwośd szybkiego pozyskiwania nowych umiejętności staje się bardzo ważna.

Na szczęście pojawia się coraz więcej osób, które katalogują wiadomości z danej dziedziny. Dzięki Internetowi są one łatwo dostępne oraz zmienia (zmniejsza) się cena ich pozyskania.

Rozdział pierwszy to określenie celu pracy dyplomowej.

Rozdział drugi stanowi krótkie wprowadzenie do zagadnieo związanych z nauczaniem wspomaganym komputerowo oraz e-learningiem. Przedstawiono w nim także rodzaje kształcenia oraz ogólną charakterystykę najważniejszych wytwórców standardów na potrzeby e-learningu.

W trzecim rozdziale przedstawiono metodykę tworzenia materiałów szkoleniowych. Do jej stworzenia wykorzystano zarówno zasady obowiązujące

(6)

Wstęp

6

w tradycyjnym nauczaniu, jak i doświadczenia wyniesione przez specjalistów od lat zajmujących się pisaniem kursów szkoleniowych udostępnianych drogą online.

W rozdziale czwartym przedstawiono historię oraz definicję pojęd związanych z technologiami wykorzystanymi podczas tworzenia lekcji wspomaganej komputerowo.

W rozdziale piątym krok po kroku przedstawiłem sposób, w jaki zaprojektowałem oraz zaprogramowałem e-lekcję dołączoną do pracy dyplomowej w formie elektronicznej.

Rozdział szósty przedstawia opis i funkcjonowanie pojedynczej lekcji wybranej spośród wszystkich lekcji dostępnych w kursie. Dodatkowo zamieściłem opis programu służącego do wizualizacji pola elektrycznego pochodzącego od układu ładunków mojego autorstwa.

Rozdział siódmy stanowi podsumowanie pracy oraz zamieszczone są w nim dodatkowe uwagi dotyczące jej treści.

(7)

Cel pracy

7

2. Cel pracy

Celem pracy dyplomowej jest przygotowanie lekcji ze wspomaganiem komputerowym, służącej jako pomoc dydaktyczna dla nauczyciela lub jako materiał do samodzielnej pracy ucznia.

Ważne jest, aby uczniowie potrafili sami znaleźd odpowiedź na nurtujące ich pytania, a nie tylko zdawali się na wolę nauczyciela. Poprzez czytanie książek, czasopism, artykułów czy nawet oglądania programów naukowych w telewizji jest wzbudzane zainteresowanie danym tematem, a co za tym idzie poszerzanie wiedzy.

Komputer staje się narzędziem, które ułatwia poszukiwanie, poznawanie i przyswajanie nowych pojęd i zagadnieo. Projekt ten pozwala zaoszczędzid czas osoby, która poszukuje informacji na temat elektrostatyki. W jednym miejscu są zebrane wzory, wykresy, tabele, a nawet filmy pokazujące przebieg doświadczenia. Gdyby nie możliwośd nagrywania wiele osób nie miałoby nigdy możliwości obejrzenia niektórych doświadczeo. Interpretacja złożonych wzorów staje się łatwiejsza, gdy na wykresie widzimy, jak zmienia się wynik w zależności od warunków początkowych.

Niektóre zjawiska można przeliczyd analitycznie, przedstawid na wykresie i wyciągnąd wnioski, ale ważny jest również czas, w jakim zostanie to wykonane. Należy również brad pod uwagę błędy popełnione przez osobę analizującą. Z pomocą przychodzi nam komputer, który jest szybszy od człowieka i przy odpowiednim oprogramowaniu pokazuje nam wynik w czasie o wiele krótszym. W tym miejscu pojawiają się również błędy obliczeo, ale nie zawsze musimy znad dokładną wartośd.

Czasem wystarczy tylko rząd wielkości, ewentualnie zarys rozwiązania. W każdym przypadku wynik ten należy odnieśd do rzeczywistości i wyciągnąd odpowiednia wnioski.

(8)

e-Learning

8

3. e-Learning

3.1. Definicja

Słowo jest złożeniem dwóch wyrazów z języka angielskiego: electronic – elektroniczny, learning – uczenie się. W Polsce jest coraz częściej znanym i stosowanym sposobem nauczania. Polega na edukowaniu na odległośd z wykorzystaniem nowoczesnych zdobyczy technologii, czyli komputera z odpowiednim oprogramowaniem lub komputera podłączonego do Internetu.

Idea e-learningu, a dokładniej nauki na odległośd nie jest nowa i ma dośd długą tradycję, sięga bowiem XVIII wieku, chod oczywiście wtedy nie występowała w takiej postaci jak dziś (1).

Definicji e-learningu jest wiele, jednak najbardziej trafną i pełną wydaje się ta, zaproponowana przez Kornelie Weggen, analityka WR Hambrecht & Co, która mówi, że e-learning to „dotarczanie treści poprzez wszelkie media elektroniczne, w tym Internet, intranety, ekstranety, przekazy satelitarne, taśmy audio/wideo, telewizję interaktywną oraz CD-ROMy” (2). To nowoczesna, interaktywna i skuteczna metoda nauczania, w której stosuje się najnowocześniejsze osiągnięcia technologii informatycznej celem zwiększenia różnorodności i skuteczności kursów, a przy tym obniżenia kosztów nauki.

3.2. Zalety

 nienormowany czas nauki – uczeo sam wybiera porę dnia oraz czas, jaki poświęci na naukę. Dzięki temu można pogodzid życie rodzinne (zajmowanie się dziedmi czy osobami wymagającymi stałej opieki) oraz pracę z własną edukacją i potrzebą rozwijania się, bądź zdobywania kolejnych umiejętności,

(9)

e-Learning

9

 zmniejszenie kosztów nauki ucznia– nie trzeba dojeżdżad do uczeni, wynajmowad pokoju na nocleg,

 urozmaicenie zajęd – dzięki różnym formom przekazu wiedzy lekcja nie ogranicza się do przedstawienia na papierze pewnych zagadnieo. Odnosi się to szczególnie do przedmiotów ścisłych, gdzie wiedza czysto teoretyczna nie jest wystarczająca. Dzięki filmom uczeo może zobaczyd jak przebiega konkretne doświadczenie, co nie byłoby możliwe „na żywo” z różnych względów,

 opłacalnośd – zrealizowanie wykładów, dwiczeo oraz laboratoriów wiąże się z kosztami. Nauka przez Internet obniża te koszty. W skali globalnej duże nakłady finansowe, które są przeznaczone na zrealizowanie kursu (przygotowanie materiałów) zwracają się dzięki większej grupie odbiorców,

 łatwośd nawiązania kontaktu z osobami, z którymi spotkanie nie byłoby możliwe – dzięki poczcie elektronicznej możemy wysład zapytanie bądź uwagi do wielu osób, szczególnie do autorytetów w danej dziedzinie,

 skrócenie czasu oczekiwania na wyniki testu – częśd egzaminów jest w formie testu, który jest sprawdzany on-line, co oznacza że użytkownik po wybraniu odpowiedzi na ostatnie pytanie otrzymuje odpowiedź o poprawności rozwiązao (nawet wraz z komentarzem do zadao),

 certyfikat – po skooczeniu szkolenia czy kursu jest wystawiany certyfikat ukooczenia.

3.3. Wady

 brak kontaktu osobistego z nauczycielem – chociaż wykorzystuje się dostępne urządzenia i programy audiowizualne, które pozwalają w czasie rzeczywistym na rozmowę,

 odosobnienie – osoby uczące się na odległośd mogą odczuwad się odseparowane od grupy. To wrażenie pomagają zatrzed fora dyskusyjne i inne formy komunikacji za pomocą komputera. Kursy internetowe nie

(10)

e-Learning

1 0

rozwijają umiejętności pracy w grupie (zespole), nie poprawia kontaktów międzyludzkich. Czasem brakuje wsparcia kolegi z grupy,

 czasochłonne opracowywanie kursów – wykładowca musi więcej czasu poświęcid na przygotowanie materiałów krok po kroku, aby student mógł sam przyswoid przekazywaną wiedzę,

 kursy przez internet są płatne – częśd kosztów związanych z powstawaniem odpowiedniego oprogramowania (platformy nauczania) ponoszą studenci, jednak należy uwzględnid, że nie trzeba zmieniad miejsca zamieszkania przy chęci studiowania na interesującej nas uczelni.

3.4. Analogiczne rozwiązania

 d-learning – oznacza również naukę na odległośd, ale zazwyczaj termin jest kojarzony z nauką korespondencyjną. Uczeo za pomocą środków łączności, zazwyczaj poczty, odbiera zadania i materiały do studiowania, rozwiązuje częśd egzaminacyjną i odsyła. Prace są sprawdzane i odsyłane poprawione z uwagami,

 m-learning – (ang. mobile learning) odpowiednio do nazwy wykorzystuje najnowsze urządzenia (komputery przenośne, telefony nowej generacji) wraz ze stałym bezprzewodowym podłączeniem do internetu,

 edutainment – uczenie poprzez zabawę (education – nauka, entertainment – rozrywka). Obecnie bardzo popularna forma nauki, przeważnie której odbiorcami są dzieci. Jednak coraz częściej poprzez rozrywkę są przekazywane ważne aspekty życia społecznego tzn.

zwrócenie uwagi na ekologię, prorodzinne zachowania, profilaktyka, uświadamianie praw i obowiązków obywatela danego kraju. Metoda ma zarówno przeciwników, jak i zwolenników, jednak z przewagą na tę drugą grupę. Zarzuca się, że poprzez wykorzystanie mediów masowego przekazu, dostarcza się tylko powierzchowne informacje na zadany

(11)

e-Learning

1 1

temat. Zwolennicy bronią się tym, że wystarczy odbiorcę zainteresowad danym tematem, a potem sam będzie szukał więcej konkretnych informacji dotyczących tego zagadnienia.

3.5. e-Learning w Polsce

e-Learning w Polsce rozwija się bardzo szybko. Świadczy o tym zainteresowanie samych studentów, jak również nakład pracy i środków poniesione przez polskie uczelnie wyższe. Wystarczy tylko obejrzed zakres oferowanych kursów przez najwyżej cenione uniwersytety oraz politechniki.

Proces upowszechniania e-learningu na Uniwersytecie Warszawskim rozpoczął się w 1999 roku, wtedy decyzją władz uczelni powstało Centrum Otwartej i Multimedialnej Edukacji (COME), międzywydziałowa jednostka odpowiedzialna za wdrażanie form edukacji wykorzystujących nowoczesne technologie.

Raport dot. E-learningu informuje o nowej inicjatywie: Interdyscyplinarnej Bazie Internetowych Zajęd Akademickich (IBIZA), a także przekazuje instrukcje wykładowcom i studentom w zakresie tworzenia i uczestnictwa w kursach. Są tam także opinie studentów i prowadzących na temat nauczania i uczenia się przez Internet.

W ostatnim roku nastąpił gwałtowny rozwój e-learningu, wyrażający się zarówno zwiększeniem liczby osób uczących się i nauczanych, jak i większą liczbą zajęd zawierających komponenty e-learningowe.

W latach 2000-2004 w internetowych kursach i studiach udział wzięło 2 479 osób. W kolejnych 12 miesiącach liczba ta podwoiła się i wynosiła 4820. Dziś jest ponad 12 500 użytkowników platformy zarejestrowanych na zajęcia przez Internet.

Centrum Zdalnego Nauczania jest pozawydziałową jednostką Uniwersytetu Jagiellooskiego.

(12)

e-Learning

1 2

Aktywnie włącza się w rozwój akademickiego e-nauczania w Polsce, zarówno w jego czystej postaci (e-learning), jak i w różnego rodzaju formach wspierania zajęd dydaktycznych technologiami internetowymi, w tym w rozwój nauczania komplementarnego.

Intensywnie uczestniczy w życiu akademickich i korporacyjnych środowisk edukacyjnych w Polsce i za granicą. Działają np. w nowopowstałym Stowarzyszeniu e-Learningu Akademickiego i Seminarium Praktyków e-Edukacji. CZN ma ambicje współtworzenia wraz z nimi wiedzy teoretycznej i praktycznej dotyczącej zdalnego nauczania. Jedną z ich inicjatyw jest Jagiellooskie Kompendium e-Edukacji ― internetowy leksykon na temat różnych aspektów dydaktycznych, technologicznych i organizacyjnych e-nauczania.

Na co dzieo koncentrują się jednak głównie na pomocy wykładowcom przygotowującym się do wdrożenia nowych form nauczania. Wszelkie tego rodzaju inicjatywy merytorycznie i organizacyjnie wspierają, ułatwiając tym samym ich efektywną realizację.

Cele Centrum Zdalnego Nauczania UJ to:

 promocja e-learningu akademickiego,

 wspieranie rozwoju nowych form i metod dydaktycznych na Uniwersytecie,

 pomoc nauczycielom akademickim w projektowaniu i realizacji zajęd przez Internet.

CZN pomaga poprzez:

 prowadzenie szkoleo na temat tworzenia materiałów dydaktycznych i realizacji zajęd w Internecie,

 naukę obsługi uczelnianej platformy zdalnego nauczania,

 budowanie serwisu internetowego o e-nauczaniu ― dostarczanie aktualnych informacji dotyczących bezpłatnych e-materiałów, funduszy unijnych oraz konferencji,

(13)

e-Learning

1 3

 prowadzenie stałych konsultacji, również on-line (via e-mail, telefon), dla nauczycieli prowadzących zajęcia przez Internet,

 doradzanie, jak organizowad programy nauczania uwzględniające realizację wybranych przedmiotów przez Internet,

 przygotowanie dla zainteresowanych materiałów i pomocy dydaktycznych do e-kursów.

Politechnika Wrocławska jako pierwsza uczelnia w Polsce wprowadza system e-learningu czyli uczenia przez Internet. Nowe metody na razie nie wyprą jednak tradycyjnych dwiczeo i wykładów, chod mogą zastąpid egzaminy.

ePortal Studium Kształcenia Podstawowego ma pomóc w poszerzaniu wiedzy z przedmiotów podstawowych: matematyki, fizyki; jak również ułatwid dostęp do materiałów dydaktycznych z przedmiotów prowadzonych w ramach SKP Politechniki Wrocławskiej.

W semestrze zimowym 2006/2007 roku przeprowadzony został kursy Algebra z Geometrią Analityczną wspomagane kompletnym zestawem internetowych materiałów wykładowych i dwiczeniowych o bardzo wysokim stopniu interaktywności.

Wyniki obejmują wybrane grupy studentów z wydziałów Budownictwa Lądowego i Wodnego, Chemicznego oraz Informatyki i Zarządzania. Ponadto nie obejmują studentów, którzy w trakcie semestru zrezygnowali z kursu lub nie przystąpili do egzaminu koocowego.

Już w pierwszym terminie kurs zaliczyło ponad 78% studentów. Dwa diagramy przedstawiają rozkład ocen z kursu odpowiednio po egzaminie podstawowym oraz po egzaminie poprawkowym.

(14)

e-Learning

1 4

Na Politechnice Warszawskiej od dn. 4 października 2006 r. w sieci wydziałowej dostępne jest oprogramowanie (MOODLE) pozwalające na prowadzenie kursów na zasadzie e-teaching. Uczestnicy kursów (prowadzący i studenci) mogą logowad się w systemie po rejestracji i założeniu konta.

Oprogramowanie daje prowadzącym możliwośd stworzenia osobistych serwisów kursowych, publikowania materiałów i zadao dla studentów, odbierania i oceniania na bieżąco prac studenckich.

Jedną z rzeczy, która łączy pracowników Centrum e-Learningu AGH Kraków jest przekonanie, że lepsza edukacja oznacza lepszą przyszłośd. Wiedzą oni, jak wiele wnieśd może do procesu kształcenia wykorzystanie komputera i Internetu. Wierzą też, że nauka nie zamyka się w murach szkoły czy uczelni i nie kooczy z dniem uzyskania dyplomu. Dlatego z pasją angażują się w działania związane z e- learningiem i kształceniem ustawicznym.

(15)

e-Learning

1 5

Centrum jest jednostką Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie i jego podstawowym zadaniem jest:

 rozwijanie e-learningu w macierzystej uczelni,

 zarządzanie i rozwijanie Uczelnianej Platformy e-Learningową Moodle,

 szkolenie pracowników AGH w metodyce i technologii e-learningu.

Aktywnośd ta nie ogranicza się jednak tylko do uczelni. Kierują swoją ofertę także do nauczycieli (np. szkolenia z e-learningu), uczniów (np. wirtualne kółka zainteresowao) oraz szkół (np. hostowanie platformy e-learningowej).

Uczestniczą w wielu krajowych i międzynarodowych projektach edukacyjnych.

Współpracują już z kilkudziesięcioma instytucjami z kilkunastu krajów Europy.

Rezultaty pracy prezentowane są na licznych konferencjach i opisane w artykułach.

(16)

e-Learning

1 6

3.6. Wnioski

Rola e-edukacji wzrasta, zarówno jako forma kształcenia, jak i organizacji kursów i całych studiów. E-learning staje się integralnym elementem procesu kształcenia i wirtualizacji uczelni. Nie ogranicza się już do prezentowania planów i uwag odnośnie zastosowania systemu, ale tworzone są konkretne kursy, programy, praktyki, szkolenia, które pomogą propagowad nauczanie na odległośd oraz sprawią, że będzie to rzecz dostępna i dopracowana pod każdym względem.

(17)

Wzbudzanie zainteresowania nauką

1 7

4. Wzbudzanie zainteresowania nauką

Nauka stanowi świat zamknięty dla przeciętnego człowieka. Świat eksperymentów i analiz, zawiłych teorii i dziwnego języka, świat niezwykłych technologii i badao cząstek elementarnych. Ten tajemniczy świat jest napędem cywilizacji i ma wpływ na życie każdego mieszkaoca Ziemi. Dlatego uczelnie otwierają drzwi i pozwalają podejrzed co skrywają laboratoria, nad jakimi problemami łamią głowę uczeni, przed jakimi pytaniami i wyzwaniami stoi współczesna kultura i cywilizacja.

4.1. Siedem zasad dobrej edukacji

Sztuką jest nauczad tak, aby nauka ta była zarazem efektywna i przyjemna.

Jeszcze większa sztuką jest tak zainteresowad studenta, aby ten sam się dokształcał i z przyjemnością uczestniczył w zajęciach. Nauczyciele nauczający w tradycyjny sposób swą osobą, sposobem bycia mogą sami stworzyd odpowiedni nastrój do tego, aby uczniowie mogli w jak najbardziej efektywny sposób przyswajad wiedzę. Obcując każdego dnia z uczniami mogą obserwowad ich postępy i kontrolowad wiedzę, próbując zindywidualizowad w pewien sposób naukę dla tych, którzy nie radzą sobie z materiałem lub wybijają się ponad przeciętną. Na podstawie wieloletnich doświadczeo wypracowano pewne zasady, którymi powinni kierowad się nauczyciele chcący dobrze nauczad. Owe zasady mogą pomóc w przekazywaniu wiedzy, czyniąc naukę bardziej efektywną i przyjemną. Siedem zasad dobrej praktyki w edukacji, którymi powinni kierowad się nauczyciele nauczający w tradycyjny sposób, zostały opisane przez A.W.Chickering i Z.F.Gamson w biuletynie zatytułowanym Narzędzia do tworzenia kursów elearningowych „Seven Principles for Good Practice in Undergraduate Education” (3). Poniżej zostaną one wymienione i krótko scharakteryzowane.

(18)

1 8

1. Zachęcad do kontaktów między studentami a nauczycielem

Częsty kontakt studenta z wykładowcą jest zasadniczym czynnikiem wspierającym motywację i zaangażowanie w samokształcenie.

2. Zachęcad do kontaktów między studentami

Wzajemne oddziaływanie studentów na siebie wiąże się z osobistą odpowiedzialnością. Rywalizacja miedzy studentami może byd bardzo dużym bodźcem w robieniu postępów i samokształceniu. Również ich współpraca, wymienianie się miedzy sobą informacjami, uczestniczenie we wspólnych projektach czy rozwiązywanie wspólnie różnych problemów poszerza zakres wiedzy. Dobra nauka, tak jak dobra praca, powinna byd kolektywna i grupowa.

Praca z innymi często podnosi umiejętności i zaangażowanie w naukę. Dzielenie się własnymi pomysłami z innymi i obserwowanie reakcji innych wyostrza myślenie i pozwala lepiej zrozumied problem.

3. Stosowad aktywne formy kształcenia

Studenci nie uczą się tylko poprzez siedzenie w klasie i słuchanie nauczyciela, zapamiętywanie przekazywanej tam wiedzy i odpowiadanie na pytania. Powinni oni zapoznawad się z treściami kształcenia, ale także pisad o nich, dyskutowad, konfrontowad z praktyką. Pozwala to nie tylko zdobywad „suchą” wiedzę, ale także wcielad ją w życie, eksperymentowad, wypróbowywad pewne warianty, weryfikowad pewne rzeczy. Również pisanie prac i wyszukiwanie informacji w Internecie celem zgłębiania problemu jest formą aktywnego kształcenia.

4. Sprzężenie zwrotne – udzielad natychmiastowych odpowiedzi

Studenci powinni możliwie jak najszybciej otrzymad informację zwrotna oceniającą ich wiedzę. W ten sposób mogą oni sprawdzid stan swojej wiedzy i w razie potrzeby dokształcid się z danego zagadnienia czy partii materiału lub przejśd do kolejnej. Pozwala to także na rozwianie wszelkich wątpliwości i pomoc w rozwiązywaniu różnych problemów, bez której często student nie może dad sobie rady.

(19)

1 9

5. Wymuszad terminowe wykonywanie zadao

Nauka przeprowadzana co pewien czas, bez systematyczności, jest zła dla studenta. Wyznaczenie i rygorystyczne przestrzeganie terminów wykonania zadao umożliwia realizację programu szkolenia. Pozwala także zdyscyplinowad uczniów i zobowiązad ich właśnie do systematycznej pracy w przypadku braku samodyscypliny. Dlatego studenci powinni oddawad prace terminowe, pisad sprawdziany, rozwiązywad testy. Ogólnodostępny harmonogram szkolenia jasno określa czas, jaki jest przeznaczony na konkretną częśd materiału, zawiera ważne terminy spotkao czy sprawdzianów.

6. Stawiad wysokie wymagania

Wysokie wymagania stawiane studentom i sprzyjająca nauce atmosfera szkolenia to ważny czynnik motywujący do pracy. Ten pierwszy daje przeświadczenie, że zawsze jest jeszcze coś do zrobienia, że do kooca wszystkiego jeszcze się nie umie, drugi z kolei zachęca do nauki, wykazania się, powoduje, że z przyjemnością możemy przystąpid do pracy, bez jakichkolwiek obciążeo. Musi byd również jasno określony cel, do jakiego się dąży, czytelne warunki zaliczeo i jasny sposób oceniania prac, kładzenie nacisku na samodzielnośd i jakośd.

7. Respektowad różne talenty i style uczenia się

Nauczyciel powinien mied świadomośd różnych stylów uczenia się, co pozwala na urozmaicenie szkolenia i dopasowanie go do możliwości wszystkich uczestników. Nikt nie jest taki sam, każdy myśli w inny sposób i każdy inaczej się uczy. Jedni potrafią przyswajad wiedzę szybko i bez większych problemów, innym przychodzi to z wielkim trudem. Świadomi powinni byd tego nauczyciele, przygotowując tak lekcje, aby każdy mógł w nich znaleźd coś dla siebie. Najlepszym sposobem na to jest urozmaicanie zajęd, przeprowadzanie ich w niekonwencjonalny sposób, jeżeli uczniowie sobie nie radzą. Zawsze powinny byd udostępnione zadania „do wyboru”, gdyż nie każdy zawsze jest dobry z tego samego, nauczyciel powinien przeprowadzad indywidualne konsultacje dla tych, którzy sobie nie radzą, oraz udostępniad dodatkowe materiały dydaktyczne w celu

(20)

2 0

pogłębienia poruszanych na lekcji zagadnieo. Stosowanie powyższych zasad przez nauczycieli pozwala zoptymalizowad proces nauczania czyniąc go efektywnym i przyjemnym. Powinien je stosowad każdy nauczyciel, który pragnie jak najlepiej przekazad swoją wiedzę uczniom. Wykorzystanie tych zasad przez nauczycieli uczących w tradycyjny sposób wydaje się jednak o wiele prostsze niż przez nauczycieli kształcących online. Ich bezpośredni kontakt z uczniami pozwala na dośd łatwe wdrożenie owych zasad w życie. W przypadku nauki online sprawa nie jest już tak prosta. Postarano się jednak także o stworzenie podobnych zasad dla nauczycieli uczących na odległośd. Są one pewnym odwzorowaniem zasad obowiązujących w tradycyjnym nauczaniu i ich stosowanie powinno spełniad podobną rolę.

4.2. Dziewięć elementów projektowania instrukcji

W USA oraz wielu innych krajach, które wzorowały swoje systemy kształcenia przez Internet na rozwiązaniach i doświadczeniach amerykaoskich, przyjmuje się, że podstawą tworzenia kursów online jest Projektowanie Instrukcji, teoria edukacyjna określająca zasady nauczania prowadząca do większej aktywności studenta (ucznia), opisana w książce „Principles of Instructional Design ” (4).

Sformułowano dziewięd uniwersalnych kroków (elementów składowych) instrukcji, uznawanych powszechnie za niezbędne w projektowaniu kursów online (4) (5).

1. Motywowanie studenta

Zwykle uznaje się, że jedną z form przyciągania i utrzymywania uwagi słuchacza jest atrakcyjna kolorystyka strony oraz dodane elementy graficzne. Należy jednak równocześnie pamiętad, że nadmiar tego typu „dodatków” ma działanie wręcz odwrotne – rozprasza i męczy. Powodem dodawania elementów graficznych powinna byd raczej chęd uwzględniania różnych stylów uczenia się. Należy pamiętad, iż istnieją dośd istotne różnice w odbiorze nauczanych treści – jedni

(21)

2 1

studenci najlepiej przyswajają ją w formacie opisu słownego, podczas gdy inni preferują dane przedstawione w formie punktów, schematów czy tabel. Dla jeszcze innych skuteczniejsze jest wysłuchanie wykładu niż jego odczytanie. Aby dad, w miarę możliwości, równe szanse wszystkim studentom, warto stosowad różne formy przekazu wiedzy.

2. Wyjaśnienie (poinformowanie), co będzie treścią nauczania

W kształceniu online istotny jest również rozkład nauczanych treści.

W tradycyjnym podręczniku jest on zazwyczaj liniowy, podczas gdy materiał zapisany w formie strony WWW może wykorzystywad technikę odsyłaczy (hiperłączy), co pozwala studentowi na swobodne przemieszczanie się i pomijanie treści już znanych, bądź też zagłębienie się w te, które go szczególnie zainteresują.

Doceniając niewątpliwe zalety takiego rozwiązania, nie można jednak zapomnied o tym, że w takiej swobodnej wędrówce łatwo zagubid wątek i pominąd informacje, które są niezbędne dla opanowania wymaganych treści. Dlatego zadaniem autora jest precyzyjne zdefiniowanie zaraz na początku szkolenia, jakie wiadomości i umiejętności będą od studenta wymagane na koocu kursu.

3. Nawiązanie do wcześniejszej wiedzy

System odwołao do innych stron (hiperłączy) warto także wykorzystad do określenia powiązao pomiędzy aktualnie nauczanymi treściami a wcześniejszą wiedzą, którą student powinien już posiadad. Wskazanie powiązao, a jeszcze lepiej odwoływanie się do znanych już prawidłowości, zjawisk i faktów, nie tylko przyspiesza przyswajanie nowej wiedzy, ale dodatkowo utrwala pojęcia poznane wcześniej. Co więcej, odwoływanie się do informacji podanych w innej jednostce kursu zmusza do przypomnienia lub uzupełnienia w sytuacji, gdy student nie przyswoił ich sobie w odpowiednim czasie. Ważne jest również konstruowanie przykładów oraz pytao i zadao w taki sposób, aby ich rozwiązanie wymagało sięgnięcia do poznanej uprzednio wiedzy.

(22)

2 2

4. Prezentacja nauczanych treści

Autor kursu, przygotowując materiał do prezentacji w Internecie, powinien oprócz różnych stylów uczenia się uwzględniad także specyfikę pracy online.

Oznacza to, że poszczególne jednostki lekcyjne nie powinny przekraczad 1525 minut wykładu, a przede wszystkim, że tradycyjną formę wykładu (uznawaną za podstawę w akademickim kształceniu stacjonarnym) należy w miarę możliwości zastępowad formami aktywizującymi, a więc przede wszystkim dyskusją (pomiędzy studentami oraz pomiędzy studentami i prowadzącym zajęcia), a także pracą w grupach (realizacja projektów, studia przypadków). Wiedza teoretyczna powinna byd zawarta bądź to w dołączonym pliku PDF, bądź we wskazanych pozycjach literatury (w postaci tradycyjnej lub listy adresów stron internetowych).

5. Wspieranie uczących się

Ponieważ znaczna częśd pracy studenta odbywa się samodzielnie, ważne jest, aby w razie potrzeby mógł skorzystad z odpowiednich wskazówek czy nawet podpowiedzi. Zaleca się zamieszczanie w materiałach możliwie dużej liczby przykładów, zwłaszcza odnoszących się do praktycznych zastosowao prezentowanej wiedzy. Czasami skuteczne jest dołączenie listy najczęściej zadawanych pytao (FAQ) i odpowiedzi na nie. Jest bowiem wielce prawdopodobne, że te same trudności czy pytania będą mieli także inni studenci.

6. Zachęcanie do aktywności własnej studenta

Punkt ten wiąże się bezpośrednio ze sposobem prezentowania wiedzy.

Efektywnośd nauczania online zależy w dużym stopniu od aktywności studenta.

Dlatego należy tworzyd środowisko sprzyjające różnym formom aktywności poprzez dyskusję i pracę grupową. Trzeba w tym miejscu wyraźnie podkreślid, że ten punkt bardziej niż inne wymienione wcześniej wiąże się z rodzajem nauczanych treści (przedmiotów). Nie da się bowiem podad jednego uniwersalnego modelu wypełnienia treści dydaktycznych elementami interaktywnymi. Inny rodzaj poleceo stosuje się do przedmiotów ścisłych, w dużej mierze opierających się na rozwiązywaniu zadao, a inny do przedmiotów,

(23)

2 3

w których głównym celem jest przyswojenie (zapamiętanie) określonych porcji wiedzy. Warto również zaznaczyd, iż nauczanie przez Internet, jako forma kształcenia wymagająca nowych metod i nowego podejścia, może służyd jako okazja do przełamania stereotypów i zmiany spojrzenia na dotychczasowe formy nauczania. I tak na przykład dośd łatwo można sobie wyobrazid wprowadzanie pytao otwartych np.: do matematyki czy statystyki. Znakomicie nadają się one do zainicjowania dyskusji i sprowokowania wymiany poglądów. Z kolei studium przypadku, jeszcze do niedawna kojarzone z naukami społecznymi czy właśnie ekonomicznymi, zastosowane w matematyce umożliwi analizę konkretnych rozwiązao w zależności od przyjętej metody postępowania. Tego typu podejście ma szansę stad się znacznie bardziej efektywną metodą nauczania matematyki w szkolnictwie ekonomicznym. Równocześnie, w odniesieniu do przedmiotów humanistycznych, jak chociażby filozofia czy psychologia, zamiast pamięciowego opanowywania licznych definicji i koncepcji ich praktyczne przedyskutowanie (czy to na forum, czy poprzez case study) zdecydowanie zwiększy stopieo zapamiętania poznawanej wiedzy.

7. Dostarczanie informacji na samoocenę postępów w nauce

Podczas rozwiązywania wszelkiego rodzaju zadao czy to utrwalających, czy sprawdzających student powinien otrzymywad bieżące wskazówki, dotyczące poprawności proponowanych przez niego rozwiązao, innych możliwości rozwiązania czy też podpowiedzi w sytuacji, gdy nie radzi sobie z problemem.

Należy pamiętad, że nie każdy i nie od razu zdecyduje się wysład zapytanie do prowadzącego i znacznie prościej będzie mu sięgnąd do wskazówki zamieszczonej np.: w osobnym odsyłaczu.

8. Ocena przebiegu procesu uczenia się

Niezależnie od zadao i testów pozwalających studentowi przekonad się, czy opanował wymagane w danym module wiadomości, także prowadzący zajęcia musi mied możliwośd oceny postępów studenta. Musi zatem przewidzied zadania, które każdy student wykona (indywidualnie lub w formie projektu grupowego), a następnie prześle ich rozwiązania. Dobrym czynnikiem motywującym do

(24)

Narzędzia wykorzystane podczas tworzenia e-lekcji

2 4

efektywnej pracy jest przedstawienie zrealizowanych zadao na forum w taki sposób, aby również były poddane ocenie (w formie dyskusji) innych studentów w grupie. Dodatkowo świadomośd, że praca będzie oceniana i że jej zaliczenie warunkuje np.: kontynuację kursu zwykle działa mobilizująco na studenta. Każda jednostka powinna kooczyd się zestawem zadao do wykonania (formy tych zadao zależą głównie od nauczanych treści, a w praktyce także od ilości czasu, który autor materiałów chce i może poświęcid na ich przygotowanie).

9. Wspieranie (zachęta) procesu utrwalania i poszerzania zdobytej wiedzy i umiejętności

Lepszemu przyswajaniu wiadomości służy nie tylko wskazanie ich powiązao z wiedzą wcześniej poznaną, ale także podanie sposobu poszerzania bądź uzupełniania aktualnie przedstawionych treści. Zadanie takie z powodzeniem wypełnią wykazy literatury, odsyłacze do stron internetowych o pokrewnej problematyce oraz słowniki najważniejszych pojęd. Widad tu wyraźne analogie do siedmiu zasad dobrej praktyki w edukacji. Fakt ten nie powinien dziwid, gdyż zmianie uległ tylko sposób przekazywania wiedzy, ale cel jest ten sam a więc i sposoby jego osiągnięcia podobne. Są one przystosowane do nowej formy nauczania i tak skonstruowane, aby naukę za pomocą kursów online jak najbardziej ułatwid. Tych dziewięd elementów ma więc spełniad taką samą rolę w edukacji online jak wyżej wymienionych siedem zasad dobrej praktyki w edukacji odnoszących się do tradycyjnego nauczania.

5. Narzędzia wykorzystane podczas tworzenia e-lekcji

Media stanowią obecnie jeden z istotnych środków dydaktycznych. W ujęciu pedagogicznym są to wszelkiego rodzaju przedmioty, materiały i urządzenia służące do przekazywania informacji w formie komunikatów złożonych ze słów, obrazów i dźwięków, umożliwiających wykonywanie przez uczących się czynności interakcyjnych i manualnych. Realizują cele dydaktyczne o znaczeniu motywacyjnym, źródłowym,

(25)

2 5

ilustracyjnym, weryfikującym, dwiczeniowym, utrwalającym czy kontrolnym i oceniającym (6). Nie ulega wątpliwości, że jedno zdjęcie czy krótki film potrafi lepiej przekazad myśl nauczyciela niż długi tekst, natomiast dobrze przygotowana symulacja czy toturial jest praktycznie niezastąpioną formą nauki obsługi jakiegoś programu, dlatego znaczenie mediów w edukacji jest tak ważne.

W kursach, gdzie oprogramowanie jest dostarczane np.: na płycie CD, im więcej mamy do czynienia z takimi elementami, tym lepiej. Wzbogacają one znacznie naukę, czyniąc ją bardziej przejrzystą i bogatszą w przykłady. Inaczej trzeba jednak podejśd do tego zagadnienia w kursach online. Głównym ograniczeniem jest tutaj przepustowośd łączy, która wpływa na szybkośd działania kursu. Dlatego w takim nauczaniu, mimo nieocenionego potencjału, jaki niesie ze sobą przekaz multimedialny, trzeba rozsądnie umieszczad wszelkiego rodzaju takie elementy w kursie, który ma byd udostępniany drogą online. Przed umieszczeniem na stronie powinny one byd odpowiednio przetworzone i skompresowane, aby nie zawierały zbyt dużo miejsca i szybko się wczytywały.

Media odgrywają bardzo ważną rolę w edukacji i są szeroko wykorzystywane. Ze względu na ich popularnośd w przekazywaniu informacji, istnieje szereg programów, które zajmują się ich tworzeniem i obróbką. Programy te pozwalają na przygotowanie i modyfikowanie zdjęd, dźwięków, animacji, wideo i innych mediów, które mogą byd umieszczone na stronie WWW czy nagrane na odpowiedni nośnik. Każdy z tych programów jest inny i ma określone zadania. Ich wybór powinien byd kompleksowy i czyniony bez pośpiechu, aby w czasie tworzenia treści dydaktycznych ułatwid sobie pracę. Różne kategorie narzędzi są dostępne dla różnych mediów; pokazuje w jaki sposób można podzielid media na kategorie.

Przed wyborem narzędzi ważnym zadaniem jest uświadomienie sobie jakie formaty plików mogą byd stosowane w elearningu a następnie ich odpowiedni wybór. Decyzja ta definiuje bowiem narzędzia, które będziemy mogli wykorzystad w naszej pracy i może przyczynid się do znacznej redukcji programów, które będą nam potrzebne w procesie przygotowywania kursu. Dlatego jest ona ważniejsza niż decyzja dotycząca wyboru samego narzędzia. Istnieje szereg formatów plików, których wykorzystywanie

(26)

2 6

jest zalecone podczas tworzenia kursów online. Zazwyczaj może korzystad z nich większośd popularnych przeglądarek internetowych, które są w stanie je odczytad i wyświetlid bezpośrednio naekranie monitora. Z kolei inne pliki mogą byd tylko odczytane przez odpowiednie programy po ściągnięciu ich na dysk i zainstalowaniu odpowiedniego oprogramowania często płatnego.

Poniżej znajduje się lista dostępnych formatów dla poszczególnego typu mediów, oraz wskazówki pomagające wybrad takie pliki, z których powinno się korzystad podczas tworzenia kursu.

Tekst dokumentu

Najlepszym rozwiązaniem do wyświetlania tekstu w przeglądarce internetowej jest użycie języka HTML (ang. Hyper Text Markup Language) stworzonego specjalnie w tym celu. Większośd przeglądarek rozpoznaje także język XML (ang. Extension Markup Language). Format PDF, będący własnością firmy Adobe, może byd również szeroko używany, ze względu na dostępną darmową przeglądarkę takich plików. Natomiast formaty takie jak Microsoft Word, Excel czy PowerPoint nie mogą byd bezpośrednio wyświetlone w przeglądarce bez dokonania konwersji czy zainstalowania płatnego oprogramowania.

Grafika

Formatami używanymi przez przeglądarkę do wyświetlania grafiki są GIF i JPEG. PNG (ang. Portale Network Graphics) może byd również używany, ale nie jest szeroko stosowany. Niektóre przeglądarki używają VML(ang. Vector Modeling Language) i SVG (ang. Simple Vector Graphic).Nie stosuje się natomiast w Internecie takich formatów jak BMP czy PSD Photoshopa.

Dźwięk

Nie istnieje format przeznaczony konkretnie dla przeglądarki internetowej. Szeroko stosowany jest natomiast format MP3. RedlAudio wymaga odtwarzacza RealAudio, który jest dostępny dla wielu systemów. Microsoft Media format może byd natomiast używany wraz z przeglądarką Internet Explorer w systemie Windows oraz w systemach

(27)

2 7

Macintosh i niektórych systemach UNIX, dla których dostępny jest odtwarzacz plików w takim formacie.

Animacja

Formatem przeznaczonym dla przeglądarki internetowej jest GIF. Do tworzenia animacji wykorzystywany jest również dynamiczny HTML (DHTML), ale jego formy są różne dla różnych przeglądarek, więc animacje mogą byd różnie wyświetlane.

Alternatywą jest coraz popularniejszy Macromedia Flash czy mniej popularny Macromedia Director.

Wideo

Nie ma zdefiniowanego konkretnego formatu wideo dla przeglądarki internetowej.

Zazwyczaj używa się formatów QuickTime i RealMedia, chod nie na szeroką skalę.

Programowanie

Formatem przeznaczonym dla przeglądarki jest JavaScript. Komercyjnym rozwiązaniem jest VBScript, który może pracowad tylko z przeglądarką Internet Explorer. Dodatkowo można również stosowad środowiska programistyczne, takie jak Borland C++ lub Delphi.

5.1. Język HTML

5.1.1. Co to jest HTML?

HTML (HyperText Markup Language, co oznacza hipertekstowy język znaczników) jest dominującym językiem wykorzystywanym do tworzenia stron internetowych. Pozwala opisad strukturę informacji zawartych w dokumencie nadając znaczenie poszczególnym fragmentom tekstu (formując linki, nagłówki, akapity, listy, itp.) oraz osadzid w tekście dodatkowe obiekty np. statyczne grafiki, interaktywne formularze, dynamiczne animacje.

(28)

2 8

Język HTML umożliwia, do pewnego stopnia, zdefiniowanie sposobu wizualnej prezentacji dokumentu w przeglądarce internetowej, a także osadzanie ciągów instrukcji języków skryptowych, wpływających na zachowanie się przeglądarek internetowych.

Ważną cechą języka, która wyraźnie przyczyniła się do rozpowszechnienia sieci WWW jest niezależnośd od systemu operacyjnego oraz parametrów sprzętowych komputera, na którym strony te będą oglądane.

5.1.2. Historia

W 1980 r. fizyk Tim Berners-Lee, pracujący dla ośrodka naukowo- badawczego CERN, stworzył prototyp hipertekstowego systemu informacyjnego – ENQUIRE. System wykorzystywano do organizowania i udostępniania dokumentów związanych z badaniami naukowymi. Rewolucyjnośd pomysłu polegała na tym, że użytkownik, posługując się odnośnikami, mógł z jednej lokalizacji przeglądad dokumenty fizycznie znajdujące się w innych miejscach na świecie. W 1989 r. Berners-Lee i inżynier oprogramowania CERN Robert Cailliau przedstawili równolegle dwie propozycje hipertekstowych systemów informacyjnych opartych na sieci Internet. Oba projekty cechowała podobna funkcjonalnośd. Rok później opracowali wspólną propozycję zaakceptowaną przez CERN - projekt WorldWideWeb (W3). (7)

W latach 2004-2006 zmienił się istotnie paradygmat (ogólny wzorzec, model, zbiór zasad) publikowania w Internecie – zaszła wręcz rewolucja. Postęp spowodował, że radykalnie obniżona została techniczna poprzeczka i prawdopodobnie znaczna większośd osób zainteresowanych publikowaniem wykorzystuje dzisiaj niewymagające w zasadzie technicznej wiedzy blogi (aktywnych blogów jest dziś w Polsce zapewne kilkaset tysięcy), które z powodzeniem wystarczają do zaprezentowania siebie i swoich przemyśleo - blogi przejęły prawdopodobnie częśd tych osób, które szukały dla siebie odpowiednich technik publikowania, aczkolwiek przyciągnęły one raczej

(29)

2 9

nowych internautów, zwiększając radykalnie ogólną liczbę tych, którzy uczestniczą aktywnie w rozwoju zasobów WWW.

5.1.3. Przyszłość

Rozwój sieci nie osiągnął jeszcze punktu kulminacyjnego. W najbliższych latach można zapewne spodziewad się zwiększenia tempa usieciowienia społeczeostwa. Jest jeszcze dużo dziedzin w których globalna sied mogłaby w znaczący sposób ułatwid i skrócid wiele czynności które teraz pochłaniają dużo czasu.

Ważnym elementem Internetu jest edukacja. W ramach akcji Interkl@sa, podjętej przez MEN, udało się doprowadzid do uruchomienia pracowni internetowych w każdym gimnazjum, a w dalszym etapie do szkół podstawowych i średnich. Szerszy dostęp do Internetu wymusi zastosowanie komputerów jako narzędzia edukacji i wyszukiwania informacji w ramach różnych przedmiotów.

5.1.4. Edytor

Dokument HTML jest zwykłym plikiem tekstowym, w którym znajdują się polecenia HTML. Wynika stąd, że dokument taki można utworzyd za pomocą najprostszego edytora tekstów – jak Notatnik w Windows - ręcznie wpisując znaczniki. Metoda taka, chod skuteczna, byłaby jednak zbyt uciążliwa. Dlatego na rynku pojawiło się już wiele specjalizowanych edytorów, które wydatnie ułatwiają konstruowanie dokumentu, wspomagając wprowadzanie poleceo. Są to zazwyczaj programy komercyjne, aczkolwiek znajdziemy też sporo programów całkowicie bezpłatnych (freeware).

(30)

3 0

W chwili obecnej mamy do dyspozycji wiele polskich programów, które doskonale nadają się do tworzenia stron. Osobiście polecam używanie edytorów pracujących w trybie tekstowym, a nie graficznym, gdyż mamy wtedy lepszą kontrolę nad tworzonym dokumentem. Do stworzenia strony internetowej e-lekcji opisywanej w tej pracy korzystałem z darmowego edytora HTML jakim jest HateML Pro, autorstwa Michała Gajka.

Rysunek 1. Wygląd okna głównego programu HateML Pro

5.1.5. Kaskadowe arkusze stylów CSS

Pierwotnie HTML był językiem wyłącznie do opisu struktury dokumentu.

Jednak z czasem zrodziła się potrzeba ożywienia wyglądu takich dokumentów.

Powoli dodawano nowe znaczniki do HTML pozwalające kontrolowad kolory, typografię, dodawad nowe media (np. obrazki). Te niestandardowe rozszerzenia

(31)

3 1

realizowane były przez najpopularniejszych producentów przeglądarek bez porozumienia z drugim. Doprowadziło to do zaimplementowania nowych znaczników działających w konkretniej grupie przeglądarek i nie działających w innych przeglądarkach. Projektanci zostali zmuszeni do wysyłania do klienta różnych wersji tej samej witryny w zależności od użytej przeglądarki, uzyskanie identycznego wyglądu w różnych przeglądarkach było praktycznie niemożliwe.

Hakon Wium Lie jako pierwszy zaproponował CHSS (Cascading HTML Style Sheets) w październiku 1994 roku. Później Lie i Bert Bos pracowali wspólnie nad standardem CSS (literka H została usunięta ze względu na możliwośd stosowania stylów do innych podobnych do HTML języków).

Arkusz stylów CSS to lista dyrektyw (tzw. reguł) ustalających w jaki sposób ma zostad wyświetlana przez przeglądarkę internetową zawartośd wybranego elementu (lub elementów) (X)HTML lub XML. Można w ten sposób opisad wszystkie pojęcia odpowiedzialne za prezentację elementów dokumentów internetowych, takie jak rodzina czcionek, kolor tekstu, marginesy, odstęp międzywierszowy lub nawet pozycja danego elementu względem innych elementów bądź okna przeglądarki. Wykorzystanie arkuszy stylów daje znacznie większe możliwości pozycjonowania elementów na stronie, niż oferuje sam (X)HTML.

CSS został stworzony w celu odseparowania struktury dokumentu od formy jego prezentacji. Separacja ta zwiększa zakres dostępności witryny, zmniejsza zawiłośd dokumentu, ułatwia wprowadzanie zmian w strukturze dokumentu.

CSS ułatwia także zmienianie renderowania strony w zależności od obsługiwanego medium (ekran, palmtop, dokument w druku, czytnik ekranowy). Stosowanie zewnętrznych arkuszy CSS daje możliwośd zmiany wyglądu wielu stron na raz bez ingerowania w sam kod (X)HTML, ponieważ arkusze mogą byd wspólne dla wielu dokumentów.

Arkusz stylów składa się z definicji stylu (reguł). Reguła składa się z selektora określającego formatowany element lub grupę elementów oraz jednej lub więcej rozdzielonych dwukropkiem oraz zakooczonych średnikiem par

(32)

3 2

właściwośd-wartośd. Pary muszą byd otoczone nawiasami klamrowymi.

Ponieważ średnik służy do separowania par, po ostatniej z nich nie powinno się pisad tego znaku (w przeciwnym razie cała definicja może zostad zignorowana).

Nazwa "kaskadowe arkusze stylów" wynika z faktu, iż gdy reguły CSS wykluczają się wzajemnie w arkuszu zewnętrznym, arkuszu wewnętrznym oraz na poziomie elementów HTML, priorytet stylów ustalany jest hierarchicznie.

Przyjęto, że oddziaływanie stylów z arkuszy zewnętrznych może byd modyfikowane przez style zdefiniowane w nagłówku dokumentu, te zaś mogą byd modyfikowane przez reguły zdefiniowane bezpośrednio w ciele dokumentu. Pierwszeostwo mają zatem style zdefiniowane "bliżej"

formatowanego elementu. Kolejnośd interpretacji reguł formatujących dany element przez przeglądarkę przedstawia się następująco:

Ten model działania pokazuje, w jaki sposób działa kaskada stylów. Między stylami z różnych źródeł nie muszą zresztą wcale występowad żadne konflikty - wszystkie style uzupełnią się, tworząc jeden wielki "wirtualny" styl.

Definicje stylów w atrybucie style elementu

Definicje stylów w nagłówku dokumentu

Zewnętrzne arkusze stylów

Domyślny arkusz użytkownika przeglądarki Domyślny arkusz przeglądarki WWW

(niezależny od autora strony)

(33)

3 3

5.1.6. Zalety CSS

Na pierwszy rzut oka kluczową zaletą CSS oraz głównym powodem, dla którego projektanci witryn rozpoczynają pracę z tą technologią, jest możliwośd kontroli wielu aspektów wyglądu strony, których nie da się zwyczajnie określad w czystym HTML. Przykładem może byd moda na usuwanie podkreślenia z hiperłączy oraz zaznaczanie ich za pomocą innych stylów (np. kolorowania tekstu, pogrubiania czcionki oraz podkreślenia łączy w momencie najechania na nie myszą). Kompletny spis właściwości stylów, które mogą byd kontrolowane przez CSS, znajduje się w dodatku C.

Oprócz pokaźnej liczby takich właściwości, CSS pozwala na zastosowanie ich do większego zakresu elementów HTML. W czystym HTML, jeśli zechce się użyd obramowania wokół pewnego obszaru, trzeba będzie stworzyd tabelę, gdyż jedynie ona posiada odpowiedni do tego atrybut. CSS nie tylko umożliwia większą kontrolę nad wyglądem obramowania (możliwości jest wiele:

obramowanie może byd jednolite (ang. solid), wzorzyste (ang. embossed), nakrapiane (ang. dotted), przerywane (ang. dashed), grube bądź cienkie, czerwone lub zielone, itd.), lecz także pozwala na dodawanie obramowania do dowolnie wybranego elementu, a nie tylko tablicy. Celem CSS jest zaoferowanie projektantowi jak najszerszego wachlarza możliwości. Tak więc ideą przyświecającą CSS jest umożliwienie zastosowania reguł stylów wszędzie tam, gdzie ma to rzeczywisty sens.

CSS posiada więcej właściwości stylów, które mogą się odnosid do większej liczby elementów, niż HTML kiedykolwiek pozwalał. Gdybyś miał wybrad pomiędzy CSS a HTML jako środkiem na określenie wyglądu strony, CSS zwyciężyłby bez najmniejszych wątpliwości. Mimo to powszechnie stosuje się HTML do projektowania układu strony, a do CSS ucieka się tylko w szczególnych przypadkach, gdy HTML nie potrafi sobie z pewnymi rzeczami poradzid. Podczas gdy wizualny efekt jest porównywalny, traci się po drodze mnóstwo zalet CSS.

(34)

3 4

Rysunek 2. Wygląd arkusza stylów CSS w programie HateML

5.2. Multibox

Aby zwiększyd funkcjonalnośd oraz przejrzystośd strony internetowej e-lekcji wykorzystano skrypt napisany w języku JavaScript¹ o nazwie multibox, który pozwala w efektowny sposób prezentowad rysunki oraz filmy zamieszczane w kodzie HTML. Więcej informacji na temat skryptu i jego implementacji można

1 JavaScript (JS) – obiektowy skryptowy język programowania, stworzony przez firmę Netscape, najczęściej stosowany na stronach WWW. Pod koniec lat 90. XX wieku organizacja ECMA wydała na podstawie JavaScriptu standard języka skryptowego o nazwie ECMAScript. Głównym autorem JavaScriptu jest Brendan Eich.

Najczęściej spotykanym zastosowaniem języka JavaScript są strony WWW. Skrypty służą najczęściej do zapewnienia interaktywności poprzez reagowanie na zdarzenia lub sprawdzania poprawności formularzy lub budowania elementów nawigacyjnych. Podczas wzbogacania funkcjonalności strony internetowej istotne jest, aby żaden element serwisu nie stał się niedostępny po wyłączeniu obsługi JavaScriptu w przeglądarce. Skrypt JavaScriptu ma znacznie ograniczony dostęp do komputera użytkownika (o ile nie zostanie podpisany cyfrowo). Niektóre strony WWW zbudowane są z wykorzystaniem JavaScriptu po stronie serwera, jednakże znacznie częściej korzysta się w tym przypadku z innych języków.

(35)

3 5

dowiedzied się na stronie http://www.phatfusion.net/multibox². Skrypt korzysta pośrednio z elementów specyfikacji mootools, dostępnych pod adresem http://mootools.net.

Rysunek 3. Logo mootools

Rysunek 4. Strona główna projektu phatfusion multibox (http://www.phatfusion.net/multibox/)

2 Autor skryptu: Samuel Birch

(36)

3 6

Rysunek 5. Przykład działającego skryptu multibox

5.3. Borland C++ Builder

Program do wizualizacji pola elektrostatycznego pochodzącego od układu ładunków został napisany przeze mnie w języku C++ z wykorzystaniem środowiska programistycznego Borland C++ Bulder 4.0.

Borland C++ Builder to narzędzie programistyczne typu RAD³ firmy Borland do tworzenia aplikacji w języku C++. Zaletą tego IDE⁴ jest wykorzystanie dostępnej

3 RAD (ang. Rapid Application Development) oznacza "szybkie tworzenie aplikacji". Jest to ideologia i technologia polegająca na udostępnieniu programiście dużych możliwości prototypowania oraz dużego zestawu gotowych komponentów (np. zapewniających dostęp do bazy danych). Umożliwia to uzyskanie pewnego efektu już w pierwszych krokach programistycznych, jednocześnie stanowi poważne

zagrożenie dla projektów o większych rozmiarach ze względu na łatwośd nieprzemyślanego modyfikowania. Narzędzia RAD są rozwinięciem pomysłu IDE (zintegrowanego środowiska

programistycznego) i doskonale nadają się do tworzenia prototypów. Wygląd aplikacji projektuje się ustawiając kontrolki w obszarze okna projektowanego programu (na przykład przy użyciu myszy - przeciągnij i upuśd).

(37)

3 7

również w środowisku Delphi, w pełni obiektowej biblioteki VCL⁵, znacznie ułatwiającej budowę interfejsu użytkownika w systemie Windows. Ponadto C++

Builder dobrze wykorzystuje bazy danych (można używad zarówno sterowników ODBC, ADO, jak i wyspecjalizowanych w obsłudze konkretnej bazy danych komponentów) i pracuje w nowoczesnych technologiach jak np: CORBA. C++

Builder, do samej budowy programu wykorzystuje kompilator BCC32 oraz linker ILINK32 firmy Borland.

Rysunek 6. Wygląd środowiska programistycznego Borland C++ Bulder 2007

4 Zintegrowane środowisko programistyczne (ang. Integrated Development Environment, IDE) jest to aplikacja lub zespół aplikacji (środowisko) służących do tworzenia, modyfikowania, testowania i konserwacji oprogramowania. Aplikacje będące zintegrowanymi środowiskami programistycznymi charakteryzują się tym, że udostępniają złożoną, wieloraką funkcjonalnośd obejmującą edycję kodu źródłowego, kompilowanie kodu źródłowego, tworzenie zasobów programu (tzn. formatek / ekranów / okien dialogowych, menu, raportów, elementów graficznych takich jak ikony, obrazy itp.), tworzenie baz danych, komponentów i innych.

5Visual Component Library (ang., VCL) - biblioteka stworzona w języku Object Pascal (obiektowej wersji języka Pascal) przez firmę Borland na potrzeby środowiska Delphi, potem zaadaptowana też do

środowiska C++ Builder.

(38)

3 8

Rysunek 7. Fragment kodu napisanego w C++

Rysunek 8. Projektowanie interfejsu programu w Borland C++ Builder void __fastcall TForm1::FormCreate(TObject *Sender)

{

for (int k = 0; k < QTY; k++) { charge[k].ChargeValue = 0;

charge[k].Radius = 5;

shape[k] = new TShape(this);

shape[k]->Parent = Form1;

shape[k]->Visible = false;

shape[k]->OnMouseDown = ShapeMouseDown;

shape[k]->OnMouseUp = ShapeMouseUp;

shape[k]->OnMouseMove = ShapeMouseMove;

shape[k]->Height = (charge[k].Radius) * 2;

shape[k]->Width = (charge[k].Radius) * 2;

shape[k]->Shape = stCircle;

shape[k]->Tag = k;

shape[k]->Pen->Width = 1;

shape[k]->Brush->Color = clWhite;

shape[k]->Brush->Style = bsSolid;

shape[k]->Cursor = crCross;

charge[k].x = 0;

charge[k].y = 0;

}

Image1->Canvas->Brush->Color = static_cast<TColor>(colorRamp(55,500));

Image1->Canvas->FillRect(Image1->Canvas->ClipRect);

}

//--- ---

(39)

Funkcjonowanie e-lekcji

3 9

6. Funkcjonowanie e-lekcji

6.1. Poruszanie się po kolejnych lekcjach

Wygląd głównej strony internetowej przedstawia poniższy rysunek. Jest to widok „okładki” e-lekcji, gdzie główną uwagę zwraca temat pracy.

Rysunek 9. Strona główna e-lekcji

Rysunek 10. Menu główne e-lekcji

Kliknięcie w napis „e-lekcja fizyki | elektrostatyka”

spowoduje przejście do strony głównej e-lekcji.