WŁAŚCIWA UPRAWA ROLI POD ZIEMNIAKI dr inż. Kazimierz Jabłoński - Prac. Agrotechniki Nasiennej IHAR Oddział Bonin, 76-009 Bonin
Ważnym elementem nowoczesnej agrotechniki ziemniaków jest pra- widłowa uprawa roli. Ma ona za zadanie poprawę fizycznych, che- micznych i biologicznych właściwości gleby oraz takie spulchnienie warstwy ornej, aby stworzyć warunki do dobrej wegetacji roślin 1 ułatwić pracę maszyn zbierających. Wszelkie zabiegi uprawy gleby ze względu na termin ich wykonania dzielimy na pożniwne, jesienne i wiosenne.
Pożniwna uprawa gleby
Rodzaj pożniwnych zabiegów uprawowych pod ziemniaki powinien być uzależniony od rodzaju gleby, przedplonu i terminu jego zbioru oraz stopnia zachwaszczenia pola.
Po roślinach zbożowych, które są w naszym kraju najczęstszym przedplonem pod ziemniaki, na polach niezaperzonych należy zasto- sować pełny zestaw uprawek pożniwnych, natomiast po roślinach późniejszego zbioru (mieszanki strączkowe na zielonkę lub przyora- nie, poplony Ścierniskowe lub okopowe) można ograniczyć liczbę uprawek, łącząc zabiegi pożniwne z zabiegami jesiennymi. Na gle- bach zaperzonych pożniwne zabiegi uprawowe powinny obejmować także mechaniczne lub mechaniczno-chemiczne zwalczanie tego u- ciążliwego chwastu.
Pierwszym zabiegiem po sprzęcie zboża i zbiorze lub rozdrobnie- niu słomy powinna być podorywka na głębokość 8-15 cm, którą nale- ży bronować, talerzować lub płytko kultywatorować w miarę poja- wiania się wschodzących chwastów.
Dzięki wykonaniu terminowej podorywki uzyskuje się:
e dość dokładne wymieszanie resztek pożniwnych z warstwą a- kumulacyjną gleby, umożliwiające szybszą mineralizację Ścierni- ska lub rozdrobnionej słomy;
® zabezpieczenie gleby przed nadmiernym ubytkiem wilgoci, co ma szczególne znaczenie na glebach lekkich i w rejonach o małej sumie opadów atmosferycznych w okresie wegetacji;
e możliwość podjęcia wcześniejszego i skutecznego zwalczania chwastów;
e możliwość wczesnego wysiewu poplonu ścierniskowego, który wzbogaca glebę w próchnicę i składniki pokarmowe, a dzięki temu może zastąpić pełną dawkę obornika i bezpośrednio wpływać na wysokość plonu i jego jakość.
Płytkie przyoranie Scierniska lub rozdrobnionej słomy z dodatkiem azotu przyśpiesza rozkład substancji organicznej w glebie. Proces ten wzmaga się w wypadku długiej, ciepłej i wilgotnej jesieni.
Podorywkę można także wykonać broną talerzową lub agregatem podorywkowym. Należy jednak zwrócić uwagę na właściwe usta- wienie nachylenia talerzy, aby uzyskać dobre przykrycie ścierniska.
Doświadczenia wykazały, że talerzowanie daje nieco gorsze efekty niż podorywka z uwagi na powolniejszą mineralizację resztek po- żniwnych i mniej skuteczne zwalczanie chwastów. Ponadto po zasto- sowaniu tych maszyn są nieco gorsze warunki do wschodów i szyb- kiego wzrostu poplonów.
Przy wysokich śŚcierniskach, np. po wyległym zbożu lub w wypad- ku przyorywania rozdrobnionej słomy z dodatkiem azotu, może oka- zać się celowe pogłębienie podorywki nawet do 15 cm. Głębsza pod- orywka jest także uzasadniona na polach zaperzonych lub na glebach zwięzłych gliniastych. W pierwszym wypadku chodzi o wydobycie pod powierzchnię wszystkich rozłogów perzu i podjęcie z nimi walki sposobami mechanicznymi lub chemicznymi. Natomiast na glebach zwięzłych, gliniastych lub ilastych, szczególnie w okresach suszy, wykonanie płytkiej podorywki jest niemożliwe z technicznego punktu widzenia, dlatego też kosztem większych nakładów energetycznych należy ją pogłębić.
Podorywka jest bardzo ważnym elementem walki z chwastami.
Aby uzyskać jej większą skuteczność, należy za pługiem zamontować bronę kolczatkę, która wyrównuje, kruszy i lekko ugniata wierzchnią
10
warstwę podoranej gleby. Pozwala to na lepszy podsiąk wody 1 przy- śpieszenie kiełkowania chwastów. Wschodzące chwasty najłatwiej jest zniszczyć wówczas, gdy są w fazie liścieni, stosując bronowanie, talerzowanie lub płytkie kultywatorowanie. Zabiegi te trzeba powtó- rzyć po 2-3 tygodniach w razie ponownego pojawienia się chwastów.
Na glebach lekkich zbyt częste bronowanie prowadzi do niekorzyst- nego przesuszenia gleby. Na glebach zaperzonych nie należy stoso- wać bron talerzowych w okresie późniejszym, gdyż rozłogi perzu mają dużo substancji zapasowych i pocięcie ich powoduje dalsze rozprzestrzenianie się tego chwastu.
Na polach zaperzonych po głębokiej podorywce należy stosować brony lub kultywatory o zębach sprężynowych celem wyciągnięcia rozłogów perzu na powierzchnię. Zabieg taki trzeba wykonać kilka- krotnie i dopiero wysuszone rozłogi można przyorać głęboką orką przedzimową. Można też zastosować pracochłonną 1 energochłonną metodę "zmęczenia perzu" poprzez kilkakrotną podorywkę i głęboką orkę.
Bardziej skutecznym, ale droższym zabiegiem jest zastosowanie preparatu Roundup 360 SL lub Rodeo 360 SL w dawce od 3-5 I/ha na ściernisko lub po 2-3 tygodniach od wykonania podorywki, gdy zielo- ne liście perzu osiągną wysokość 10-15 cm. Dawkę tych preparatów można zmniejszyć o 30-40%, jeśli zastosuje się je łącznie z rozpusz- czonym siarczanem amonu w ilości 3-5 kg/ha. Działanie tych herbi- cydów jest lepsze przy wyższej temperaturze 1 dużym nasłonecznie- niu. Po oprysku Roundupem lub Rodeo nie należy przez 3-4 tygodnie wykonywać żadnych zabiegów mechanicznych. Perz ginie dopiero po ok. 30 dniach od oprysku. Preparaty całkowicie rozkładają się w gle- bie do wiosny i nie zagrażają żadnej roślinie. Do jesiennego zwal- czania perzu można także zastosować Fusilade Super w dawkach 2,5- 3 l/ha lub Select 240 EC w dawkach 1,5-2 l/ha.
Jesienna uprawa gleby
Jesienne zabiegi uprawowe pod ziemniaki powinny być powiązane z nawożeniem fosforem i potasem oraz obornikiem, jeśli nie stosowano poplonów. Po okopowych i innych roślinach późnego zbioru zabiegi jesienne mogą być ograniczone w zależności od rodzaju gleby 1 przedplonu do kultywatorowania, bronowania lub talerzowania i orki przedzimowej.
Po roślinach wieloletnich motylkowych lub ich mieszankach z trawami (najlepszy przedplon pod ziemniaki) należy zniszczyć darń, stosując kilkakrotnie talerzówkę, frezarkę lyb glebogryzarkę, a na- stępnie - po ewentualnym wysiewie P i K oraz zastosowaniu pół dawki obornika - przyorać orką przedzimową.
Podstawowym zabiegiem uprawowym jesienią jest orka przedzi- mowa, której zadaniem jest:
« równomierne rozmieszczenie składników organicznych i mine- ralnych w glebie;
e zniszczenie chwastów przez głębokie ich przyoranie lub pocie- сле korzeni;
e spulchnienie gleby i poprawa właściwości powietrznych,
« zwiększenie możliwości magazynowania wody z opadów zi- mowych;
e ułatwienie głębszego przemarzania gleby, co dodatnio wpływa na jej gruzełkowatą strukturę.
Orkę przedzimową z jednoczesnym przyoraniem obornika lub poplonów zielonych należy wykonać na głębokość 30-35 cm pługiem z przedpłużkiem, aby obornik lub poplony zielone umieszczone były płycej. Zapewni to szybszy i równomierny rozkład substancji orga- nicznej. Na glebach o płytkiej warstwie akumulacyjnej orkę należy wykonać na głębokość 20-25 cm, aby nie dopuścić do nadmiernego wydobycia dużych ilości martwicy z podglebia. Na tych glebach nale- ży stopniowo pogłębiać orkę o 2-3 cm rocznie lub do spulchnienia głębszych warstw stosować pogłębiacze ustawione na 7-10 cm poni- żej lemiesza pługa.
Na glebach średnio zwięzłych i zwięzłych za pługiem należy za- czepić bronę kolczatkę lub bronę zębową celem rozkruszenia brył i wyrównania pola. Najnowsze badania wykazały, że tak przygotowana rola szybciej i równomierniej przesycha, co pozwala na wcześniejsze wykonanie wiosennych zabiegów uprawowych i dotrzymanie opty- malnych terminów sadzenia ziemniaków.
Na glebach lekkich i średnich oraz na terenach pagórkowatych w rejonach, w których pokrywa śnieżna w okresie zimowym utrzymuje się dłużej, wskazane jest pozostawienie orki w ostrej skibie. Sprzyja to lepszemu gromadzeniu wód opadowych i zatrzymywaniu śniegu.
Doświadczenia wykazały, że w miarę zwiększania głębokości orki wzrasta efektywność nawożenia mineralnego i ewent. nawadniania.
12
Im wcześniej jest wykonana orka przedzimowa - przy wyższej temperaturze gleby i niższej wilgotności - tym lepsze są jej efekty.
Orka warunkach nadmiernej wilgotności, szczególnie na glebach zwięzłych, powoduje większe zbrylenie gleby i pogorszenie jej struktury. Najlepszym terminem wykonania orki pod ziemniaki jest II połowa października. Kierunek orki przedzimowej powinien być w miarę możliwości prostopadły do planowanego kierunku sadzenia.
W wielu krajach na glebach ciężkich, skłonnych do zbrylania, ostatnim zabiegiem uprawowym w okresie jesiennym jest formowanie redlin pod ziemniaki. Na dobrze przygotowanej i wynawożonej fosfo- rem i potasem glebie formuje się obsypnikiem wyposażonym w znacznik redliny o wysokości 20-25 cm. Uformowanie redlin jesienią przyśpiesza ich obsychanie i ogrzewanie na wiosnę oraz sprzyja do- trzymaniu optymalnego terminu sadzenia. Ziemniaki sadzi się sadzar- kami bezpośrednio do redlin na głębokość 10-12 cm. Ciągniki poru- szające się w bruzdach podczas sadzenia nie ugniatają pola, jak to jest w wypadku uprawy tradycyjnej. Przy takiej technologii uprawy uzy- skuje się wyższą wydajność sadzarek i mniejsze ilości bulw uszko- dzonych podczas zbioru.
Liczne doświadczenia polowe wykazały wysoką efektywność głę- boszowania pod ziemniaki zarówno na glebach lekkich, jak i średnio zwięzłych i zwięzłych. Głęboszować można bezpośrednio Śściernisko po zebraniu słomy (przed podorywką) lub na 1-2 tygodnie przed orką przedzimową na głębokość 45-50 cm na glebach lżejszych i do 60-70 cm na glebach ciężkich. Głęboszowanie powoduje spulchnienie i rozluźnienie warstwy podornej bez jej wydobycia na powierzchnię.
Tabela | Wpływ terminu głęboszowania gleby na plon ziemniaków
Plon ziemniaków Termin głęboszowania w liczbach względnych
lata suche lata normalne
Kontrola (bez głęboszowania) 100 100
Bezpośrednio po żniwach 130 104
Późną jesienią 115 110
Wiosną 108
104
Zabieg ten likwiduje podeszwę płużną, sprzyja głębszemu ukorzenie- niu się roślin, poprawia stosunki wodne w glebie i umożliwia rośli- nom korzystanie w większym stopniu ze składników zawartych w głębszych warstwach gleby. Wiosenne głęboszowanie jest mało efek- tywne i trudniejsze do wykonania.
Wieloletnie doświadczenia polowe wykazały szczególnie wysoki efekt głęboszowania w latach suchych oraz przy niższych poziomach nawożenia mineralnego. Stwierdzono dodatni wpływ następczy głę- boszowania na plony roślin przychodzących po ziemniakach. Głębo- sze 3-, 4- 1 5-lemieszowe są maszynami o dużej wydajności sezono- wej, bardzo drogimi i wymagającymi do współpracy ciągnika o dużej mocy. Z tego też względu powinny być użytkowane przez grupy pro- ducentów lub wspólnoty maszynowe bądź kółka mechanizacyjne.
Wiosenna uprawa roli pod ziemniaki
Zadaniem wiosennej uprawy jest doprowadzenie gleby do takiego stanu spulchnienia i rozdrobnienia, aby stworzyć optymalne warunki do sadzenia, wzrostu i wegetacji roślin oraz ułatwić zbiór mechanicz- ny. Ponadto zabiegi uprawowe mają na celu ograniczenie ubytków wody z zapasów zimowych, przyśpieszenie ogrzewania gleby i do- kładne wymieszanie w warstwie ornej wysianych uprzednio nawozów mineralnych.
Właściwie uprawiona gleba nie powinna mieć brył o średnicy większej niż 25 mm, powinna być wyrównana i odpowiednio nośna w celu ułatwienia mechanicznego sadzenia sadzarką. Na takiej glebie łatwo jest utrzymać prostoliniowość i dokładność sadzenia.
Pierwszym zabiegiem uprawowym na polach zaoranych jesienią powinno być włókowanie lub bronowanie. Celem tego zabiegu jest skruszenie skorupy, przerwanie parowania i przyśpieszenie ogrzewa- nia gleby. W zależności od regionu zabieg taki powinien być wykona- ny na przełomie marca i kwietnia.
Spulchnienie gleby na głębokość 12-14 cm, wyrównanie pola, rozkruszenie brył oraz płytkie zagęszczenie na 2-3 cm wierzchniej warstwy gleby uzyska się po zastosowaniu agregatów uprawowych składających się z kultywatora i wałów strunowych. Na glebach lek- kich niezbrylonych dobre efekty wiosennej uprawy otrzymuje się po dwukrotnym przejeździe kultywatora z bronami zębowymi. Na gle- bach zwięzłych niezakamienionych najlepsze efekty uzyskuje się po
14
zastosowaniu glebogryzarki lub frezarki. Gleb zwięzłych nie należy uprawiać przy nadmiernej wilgotności, gdyż prowadzi to do ich zbry- lenia. Natomiast na glebach lekkich i przesuszonych uprawa agrega- tami prowadzi do ich znacznego rozpylenia, czego efektem może być późniejsze niekorzystne zaskorupienie redlin.
Na kilka dni przed wiosenną uprawą roli agregatem lub kultywato- rem należy wysiać. nawozy azotowe oraz fosforowe 1 potasowe, jeśli nie były zastosowane jesienią, lub nawozy wieloskładnikowe NPK.
Kierunek ostatniego zabiegu powinien być zgodny z planowanym kierunkiem sadzenia.
Na glebach o znacznym zakamienieniu trzeba przed sadzeniem zebrać z pola kamienie. Uniknie się dzięki temu licznych awarii ma- szyn podczas sadzenia, pielęgnacji i zbioru. Po zebraniu kamieni pole należy ponownie doprawić agregatem uprawowym, najlepiej kultywa- torem z wałem strunowym.
W krajach Europy Zachodniej na glebach zwięzłych i zakamienio- nych stosuje się technologię oddzielania brył i kamieni z uprzednio przygotowanych zagonów. Specjalne kopaczki zagonowe podkopują glebę do głębokości 30-35 cm, która jest odsiewana przez przenośniki prętowe, a bryły i kamienie o średnicy powyżej 3 cm przekazywane są na przenośnik poprzeczny, wysypujący je w głęboką bruzdę sąsied- niego zagonu.
Wolna od brył i kamieni gleba stwarza optynialne warunki do wzrostu i rozwoju roślin ziemniaka i umożliwia zbiór przy minimal- nych uszkodzeniach mechanicznych bulw bez awarii maszyn.
Systemy maszyn do wyorywania zagonów, oddzielania brył i ka- mieni oraz do sadzenia w przygotowane zagony upowszechniane są w Europie przez firmy AMAC, Grimme, Reekie, Kverneland i Prestige.
