Problem granicy oksford-kimeryd w północnej części Jury Krakowsko-Częstochowskiej

T o m (V olum e) X X X V — 1965 Z eszy t (F a sc ic u le ) 2 K ra k ó w 1965

ANDRZEJ WIERZBOWSKI

PROBLEM GRANICY OKSFORD-KIMERYD W PÓŁNOCNEJ CZĘŚCI JURY KRAKOWSKO-CZĘSTOCHOWSKIEJ

(2 fig.)

Sur la limite entre VOxfordien et le K im m eridgien dans la partie septentrionale du Jura de Cracovie et de Częstochowa

(2 fig.)

T r e ś ć . Opisano n ajm łod sze górnojurajskie utw ory regionu częstochow skiego i przyległej części W yżyny W ieluńskiej. W oparciu o 'zebraną fa u n ę am onitow ą sprecyzow ano p rzebieg "granicy oksford^kim eryd 'zgodnie z przyjętym podziałem po łuidn iow oniem ieckim .

WSTĘP

W pracy w y k o rzy stan e są n ie k tó re w y n ik i przeprow adzonych przeze m n ie badań geologicznych n a W yżynie W ieluńskiej i w p rzy leg ły m od p o łu d n ia regionie częstochow skim , ze1 szczególnym uw zględnieniem k o n ­ sek w en cji stra ty g ra fic z n y c h w y n ik ający ch z zeb ran ej i oznaczonej fa u n y am onitow ej. W zw iązku ze skom plikow anym obrazem stosunków fa c ja l- n y c h p o w stała rów nież konieczność p rzed staw ien ia w najogólniejszych zarysach in te rp re ta c ji b u d o w y geologicznej om aw ianego obszaru, a szcze­

gólnie problem ów p aralelizacji rów now iekow ych u tw o ró w o odm iennym w yk ształcen iu litologicznym . N iniejsze opracow anie je s t je d y n ie w stę p n ą p ró b ą w y jaśn ien ia szeregu sponnych zagadnień i ujednolicenia stra ty g ra fii najm łodszych osadów m alm u w półnoicneij części J u r y K rakow sko-C zęsto­

chow skiej, a rozpoczęte n a d om aw ianą p ro b lem aty k ą b a d a n ia będ ą w przyszłości kontynuow ane.

Profesorow i d ro w i E dw ardow i P a s s e n d o r f e r o w i p ra g n ę złożyć serdeczne w y razy podziękow ania za zainicjow anie m ojej p ra c y oraz za p o ­ m oc i życzliw e uw agi w czasie je j w ykonyw ania. O sobne podziękow ania sk ład am doc. d ro w i Zbigniew ow i K o t a ń ś k i e m u i idirowi Janow i K u t k ó w i za p rzed y sk u to w an ie szeregu zagadnień zw iązanych z p rz e d ­ staw io n ą w p ra c y tem aty k ą,

A K TU ALN Y iSTAN PO ZNA N IA NAJM ŁODSZYCH OSADÓW MALMU BADANEGO OBSZARU

N ajm łodsze osady m alm u (badanego reg io n u w ykształcone są ja k o ch a­

ra k te ry sty c z n y kom pleks w ap ien i k red o w aty eh przechodzących la te ra ln ie w ty p w apieni płyto w o -lito g raficzn y ch (S. Z. R ó ż y c k i , 1953). Z arów no w J u rz e Częstochow skiej, ja k i n a przew ażającej części W yżyny W ieluń­

skiej u tw o ry te p rz y k ry te są przez piaszczyste osady albsko-eenom ańskie

d o b r z e 'U d o k u m e n to w a n e faunistycznie. M łodsze u tw o ry g ó m o ju ra jsk ie

zn an e są tylko z 'Obszarów położonych n a północ od W yżyny W ieluńskiej p rzy g ra n ic y z m orenow ą w ysoczyzną k alisk ą i zastoiskow ą k o tlin ą w i- daw ską. O dsłonięcia ich z n a jd u ją się w w id łach Żegliny, W anty i W idaw ki, w re jo n ie Zapola, B u rzen in a 'i S arnow a (fig. 1). U tw o ry te w ieku k im e- rydzkiego, d obrze sch arak tery zo w an e paleontologicznie (W. C. K o w a l ­ s k i , 1958), io całkow icie specyficznym c h a ra k te rz e litologicznym , n ie są

znane w regionie częstochow skim i w cen traln ej części W yżyny W ieluń-

Fig. 1. Szkic geologiczny północnej części Jury Kr akow sko - Oz ęsto chow stóe j . Jd — dogger; J m — m alm ; K — kreda

Fig. 1. Tracę geoiloigiqu© d e 'la ipantie nord du Jura de Kraików-Częstochowa.

Jd — Dogger; Jm — Malm; K — Cretace

P roblem dokłaidnieijszej przynależności w iekow ej ch arak tery sty czn eg o k om pleksu w apieni k red o w aty ch i stow arzyszonych z n im i w ap ien i p ły - tow o-litograificznyah od d aw n a w zbudzał izainteresow anie badaczy ju r y krakow sko-częstochow skiej. K ró tk i zarys histo ry czn y dotychczasow ych poglądów p rzed staw io n y został w innej p u b lik acji (A. W i e r z b o w s k i , 1964). W zw iązku z ty m ograniczam się jed y n ie d o sch arak tery zo w an ia ak tu aln eg o s ta n u znajom ości stra ty g ra fii stro p o w y ch górnoj'Urajskich

utw orów om aw ianego obszaru.

Ju ż n a w stępie n ależy podkreślić, że nieco o dm ienna pozycja s tr a ty ­ graficzna p rzy zn aw an a je st w apieniom k red o w aty m i płytow o-litograificz- n y m reg io n u częstochow skiego w sto su n k u d o podobnych litologicznie u tw orów W yżyny W ieluńskiej. W reg io n ie częstochow skim u tw o ry te za­

liczone zostały w całości do górnego ra u ra k u i uzn an e za odpow iednik po­

ziom u Septaliphoria astieriana (S. Z. R ó ż y c k i , 1953). W okolicach Czę­

stochow y m łodszy b y łb y je d y n ie kom pleks ilasto-m anglisty, zaliczony z, za­

strzeżeniem do górno astarckiego poziom u Idocsras planula (S. Z. R ó ż y ­ c k i , 1960). Na W yżynie W ieluńskiej n ato m iast n ajw yższa część kom p lek su wapienli k red o w aty ch i płytow o-litograficzinych zaliczona została d o a s ta r- tu. T aka in te rp re ta c ja geologiczna p rzed staw io n a została n a ark u szu Łódź o d k ry tej m ap y geologicznej Polski, zestaw ionej w 1954 ro k u przez I. J u r -

k i e w i e ż o w ą , F. R ó ż y c k i e g o i S. Z. R ó ż y c k i e g o . W zw iązku z ty m zarysow ała się m ożliw ość p aralelizacji zespołu ilasto-m arglistego reg io n u częstochow skiego z w yższą częścią k om pleksu w ap ien i k red o w a- ty c h n a W yżynie W ieluńskiej (S. Z. R ó ż y c k i , 1960). Zam ieszczona ta ­ bela (taib. I) p rzed staw ia a k tu aln e poglądy w sp raw ie pozycji stra ty g ra fic z ­ nej najm łodszych osadów m alm u w regionie częstochow skim i n a W yżynie W ieluńskiej. Ptrzy zestaw ian iu jej w y k o rzy stan o w y n ik i iprac S. Z. R ó ­ ż y c k i e g o (1953, 1960) i W. C. K o w a l s k i e g o (1958).

T a b e l a ( T a b l e ) 1 Stratygrafia najm łodszych osadów m alm u w regionie częstochow skim

i ina W yżynie W ieluńskiej (w ed łu g S. Z. R óżyckiego i W. C. K ow alskiego) Stratigraiphie du Mailim isup. damis la region de -Częstochowa eit sur le plalteau de

WiieiLuń (.setlon S. Z. R óżycki eit -W. C. Kcwaiisiki)

stratygrafia region de Częstochowa W yżyna W ieluńska Stratigraphie region częstochow ski p lateau de W ieluń

alb — oeno man p i a s k i i p i a s k o w c e (A lbien — Cenomanien) (s a b l e s e t g r e s )

dolna kreda i w yższy malm luka stratygraficzna

(Cretace inf. et Malm sup.) (lacune stratigraphique) ok olice Burzenina, (region de Burzenin) kim eryd — w apien ie i m argle (Kiiimmeridgiien — calcaiireis et marines)

u t w o r y n i e o d s ł o n i ę t e c o u c h e s d a n s l e s o u b a s s e m e n t astart (Astartien): seria niebiesko szarych

poziom (izone ä) Ringstea- m argli — poziom Idoce- w apienie calcaires

dia pseudocordata ras planula?

(m am es gris —■ bleu- kredow ate ä bioherm es atres — zone a Idoceras

planula?) i et calcaires

górny raurak (Rauracien w apien ie kredow ate i w a ­

suip.): .poziom (zonę ä) p ien ie <płyitowo-liitogra- w apien ie en plaques S eptal iphoria astieriana ficzme

(calcaires a bioherm es et p ły to w o- lithogra- cailcaires en plaques li-

IhogTaphiqueis) litograficzne phiques

Nowsze b ad a n ia pozw oliły w ykazać, że w kom pleksie w ap ien i 'trę d o ­ w aty ch reg io n u częstochow skiego re p re z e n to w a n y je s t dolnokim erydzki (w term inologii zachodnioeuropejskiej) poziom Su tn eria p ia ty nota, a zatem że u tw o ry te m uszą być częściowo rów now iekow e z a sta rte m św ięto k rzy ­ skim (A. W i e r z b o w s k i , 1964). W ziwiązku z ty m zaistniała koniecz­

ność zrew idow ania dotychczasow ych poglądów n a s tra ty g ra fię om aw ia­

nych obszarów i k ry ty czn eg o usto su n k o w an ia się d o p rzed staw io n ej u p rz e d ­ nio in te rp re ta c ji.

OGÓLNY OBRAZ STOSUNKÓW FACJALNYCH I INTERPRETACJA BUDOWY GEOLOGICZNEJ

Podobnie ja k w śród utw orów niższej części m a lm u J u r y K rakow sko- -Częstochowtskiej, rów nież w opisanym kom pleksie w ap ien i górno ju r a j­

skich w ydzielić m ożna trzy , a w łaściw ie ogólniej m ów iąc d w a w y raźn ie ze sobą zw iązane ty p y lito facjaln e.

T yp 1 — w ap ien ie k red o w ate sen su lato, w śród k tó ry c h w yróżnić m oż­

na o d m ian y n ie uław icone (zbliżone często do w ap ien i skalistych) i u ła - wioone.

T yp 2 — w ap ien ie płytow e, m arg le i iły.

G eneza om aw ianych ty p ó w liltofacjialnych, podoibnie ja k ich w zajem n e stosunki przestrzenne, d o dzisiejszego d n ia n ie została w e w szystkich szczegółach w yjaśniona. O gólnie m ożna /powiedzieć, ż e ty p 1 u w ażan y je st w całości za u tw o ry bio herm ow e bądź p rz y bioh er m c w e, a m iejscam i n a ­ w et za rafo w e bądź p rzy rafo w e (S. Z. R ó ż y c k i , 1960). T yp 2 uznać należy za u tw o ry międzylbtoihetrmowe, w y p ełn ien ia obniżeń w śród istn ie ­ jących b io h erm i r a f (S. Z. R ó ż y c k i , 1960) b ąd ź za u tw o ry atolow e.

P rzejście ty p u II w ty p 2 odlbywa się wzigilędnie gw ałtow nie, a sam a s tre fa przejściow a je st n a ogół w ąska. W o b ręb ie s tre f m iędzybioherm ow y eh (m iędzyrafow ych) n ie zaobserw ow ałem inigldzie znaczniejszych zamian fa ­ cjalnych. M ożna w ięc przypuszczać, że o ile w ogóle tak ie zm ian y istnieją, to n ie m ają w iększego znaczenia w ogóllnym o brazie geologicznym .

P rzed p rzy stąp ien iem d o rozw ażań straty g raficzn y ch należy jeszcze w yjaśnić w skrócie znaczenie n iek tó ry ch term in ó w u ży w an y ch w dalszej części n iniejszej pracy. T erm in bioherima będę stosow ał zgodnie z jego p ierw o tn y m szerokim zakresem (E. R. C u m i n g s , 11932) obejm ującym rów nież s tru k tu ry rafo w e sensu stricto . D la ok reślen ia stre fy istniejącej m iędzy ta k zdefiniow anym i b io h erm am i p rz y ją łe m w dalszy ch rozw aża­

n iach te r m in obszar m iędzylbiohermow y .

U stalenie stra ty g ra fii w regionie o ta k urozm aiconych sto su n k ach fa­

cjaln y ch m usi, rzecz jasna, przebiegać inaczej niż w reg io n ie o m ałej zm ien ­ ności facjalnej osadów. T eoretycznie rzecz biorąc, ze w zględu n a o d m ien n e w ykształcenie litologiczne utw o ró w b u d u jący ch b io h erm y w sto su n k u do u tw orów m iędzybioherm ow ych, istn ie je konieczność p rze d sta w ie n ia o d ręb ­ nej stra ty g ra fii d la obu ty ch obszarów . M ożna w yróżnić d w a podstaw ow e k ry te ria w zajem nej k o relacji profilów litologicznych u sta lo n y c h w ta k w ydzielonych stre fa c h facjalnych. P ierw szym i podstaw ow ym je st k ry te ­ riu m faunistyczne, drugim , w y m ag ający m 'krótkiego om ów ienia, je s t k r y ­ teriu m litologiczne. J e s t rzeczą pow szechnie w iadom ą, że zm ian a sedy- m en tu n a obszarze m iędzybdoherm ow ym z osadu w ap ien n eg o n a osad ila ­ sty, m usi odbić się w jakim ś sto p n iu , ja k o zjaw isko regionalne, rów nież i w sam ej ibiohermie. W ta k im układzie spodziew ać się n ależy w k ład ek m arglistych w y stęp u jący ch w obrębie bioherm y, p rz y czym m iąższość ich pow inna być znacznie zredukow ana w sto su n k u d o m iąższości rów now ie- kow ego osadu ilastego n a obszarze m iędzybioherm ow ym . Z jaw isko to w sposób schem atyczny p rzed staw ia fig. 2.

Je d n y m z n ajlep iej o dsłoniętych i p o zn an y ch obszarów , w y k azu jący ch ten ty p stosunków facjalnych, je s t reg io n R u d n ik kolo Częstochowy. Bio­

h erm y w ap ien ia skalistego obrzeżają tu od zachodu rozległe zagłębienie w yp ełn io n e u tw o ram i dobrze w arstw o w an y m i, w śró d k tó ry c h m ożna w y ­ różnić gruiby zespół m arg listy c h w apieni p ły to w y ch rozdzielony k om plek­

sem niebieskoszarych m a rg li i iłów n a część d o ln ą i g ó rn ą ( J . P r e m i k, 1937). W apienie skaliste, odsłonięte w sta ry m i zarzuconym dziś k am ie­

niołom ie, odpow iadają w iekow o d olnej części kom pleksu w ap ien i p ły to -

Fig. 2. Schem atyczny obraz stosunków facjaln ych w n ajw yższym m alm ie regionu częstochoiw sko-w iełuńskiego. ¹ —■ w a p ien ie n ie ułatwiootne; ² — m a rg le i w apien ie

irnar glistę; 3 — wapienie: płytow e; 4 — iły i m argle

Fig. 2. Eisiqiuisse sichemaltique d es rapporits fa cia u x danis le Malm le plus superieur d e la region C zęstochow a-W ieluń. ¹ — calcaires maissifs; ² — marneis et ealcaires

m arneux; 3 — ealcaires en plaques; 4 — argiles et m arnes

w ych (dolnym w apieniom płytow ym ). W yższe p a rtie w ap ien i sk alisty ch nie o d słan iają się lu b zo stały zerodow ane. Z w ym ienionego odsłonięcia w ap ien i skalisty ch d y sp o n u ję n a stę p u ją c ą fa u n ą am onitow ą;

? Idoceras sp.

Taram elliceras (M etahaploceras?) sp.

Taram elliceras e x gr. T aram elliceras litocerum ( O p p e l ) in H o l d e r (1955).

R ingsteadia sp.

P erisphinctes sp.

W p o przedniej .publikacji (A. W i e r z b o w s k i , 1964) opisane zostały w apienie k red o w ate o dsłonięte w bezpośrednim sąsiedztw ie w si K uchary i K łobukow ice w reg io n ie częstochow skim . Z w ap ien i ty c h pochodzi 'bogata fau n a am onitow a, z k tó rej w p ierw szy m rzędzie w ym ienić należy n a stę ­ pujące form y:

P erisphinctes (O rthosphinctes) tizia n i ( O p p e l ) Lithacoceras (Lithacoceras) subachilles (W e g e l e ) Lithacoceras (Lithacoceras) pseudolictor ( C h o f f a t ) Rasenia ( Eurasenia) cf. vernacula S c h n ę i d

Rasenia (Prorasenia) sp.

? A taxioceras sp.

Sądzić należy, że u tw o ry te 'odpow iadają w iekow o górnej części ko m ­ p leksu w apierii pły to w y ch (górnym waipieniom płytow ym ), znanego m iędzy innym i z pop rzed n io opisanego odsłonięcia w R u dnikach koło Częstocho­

w y. Do w niosku tak ieg o u pow ażniają n astęp u jące fak ty :

1. Zespół fau n y am onitow ej z K uch a r w skazuje, że u tw o ry te m uszą być m łodsze od d o ln y ch w ap ien i p ły to w y ch z R udnik.

2. B rak w k ład ek ila sty c h i m arg listy ch w skazuje, że u tw o ry te n ie mogą być rów now iekow e z kom pleksem ilasto -m arg listy m z R udnik.

3. W ystępow anie w kładek mairgłistyich w u tw o rach sta rsz y c h (odsłonięcie n r 3 w K u ch arach — A. W i e r z b o w s k i , 1964), zdaje się w skazyw ać, że om aw iane w ap ien ie k re d o w a te m uszą być bezpośrednio m łodsze od kom pleksu ilasto -m arg listeg o z R udnik.

Podobne sto su n k i facjaln e stw ierd zo n e zostały rów nież n a W yżynie W ieluńskiej w re jo n ie P ajęczna, Gajęcic, Prusacka i Wólikl P rusickiej.

Bliższa in te rp re ta c ja b u dow y geologicznej tego obszaru przed staw io n a zo­

stanie w innej publikacji.

U tw ory m iędzybdoherm owe okolic P ajęczna w ykształcone są jako g ru b y zespół m arg listy ch w ap ien i płytow ych, p rz y k ry ty w yżej leżącym k om plek­

sem iłów i m argli. Z g ó rn y ch p a rtii zespołu w ap ien i p ły to w y ch dysponuję n astęp u jącą fau n ą am onitow ą:

Taram elliceras (M etahaploceras) cf. subnereus ( W e g e l e ) Taram elliceras sp.

R ingsteadia sp.

P erisphinctes sp.

W ibflohermach najm łodszym stw ierd zo n y m u tw o rem je s t w a rstw a w a ­ pieni m arg listy ch i m argli, grubości około 2 m etrów , ścięta z g ó ry e ro z y j­

nie, k tó ra odpow iada zapew ne niższej części kom pleksu ilasto-m arglistego poznanego n a obszarze m iędzybioherm ow ym . Z w a rstw y tej pochodzi następ u jąca fa u n a am onitow a:

? Idoceras sp.

P erisphinctes (O rthosphinctes) colubrinus ( R e i n e c k e ) P erisphinctes (O rthosphinctes) c f. tizia n i (O p p e 1)

O dsłonięte w b ioherm ach w P ajęczn ie w ap ien ie k red o w ate, starsze od om aw ianej w a rstw y m arglistej, d o starczy ły bogatej fa u n y am onitow ej, dobrze do k u m en tu jącej ich pozycję straty g raficzn ą:

Idoceras planula (H e h 1)

P erisphinctes (O rthosphinctes) p o lyg yra tu s ( R e i n e c k e ) Rasenia (R asenioides) sp.

R ingsteadia sp.

Lithacoceras sp.

P erisphinctes sp.

U tw o ry te uznać należy za rów now iekow e z kom pleksem w ap ien i p ły ­ tow ych odsłoniętych n a obszarze m iędzybioherm ow ym .

R ejon P ajęczna w y k azu je d alek o idące analogie b u d o w y z opisanym poprzednio rejo n em R udnik. Z arów no c h a ra k te r fa u n y a m o n ito w e j, jak i podobieństw o b u dow y geologicznej w skazują, że om aw iane u tw o ry z P a ­ jęczna odpow iadają w iekow o do ln y m w ap ien io m p ły to w y m i k o m p le k s o w i

ilasto -m arg listem u w p ro filu R u d n ik koło Częstochowy.

P odobne stosu n k i geologiczne stw ierd zo n e rów nież zostały w re jo n ie G ajęcic i W ólki P rusickiej. Z d o ln y ch w apieni p ły to w y c h w y m ien io n y ch m iejscowości d y sp o n u ję n astęp u jącą fau n ą am onitow ą:

Taram elliceras (M etahaploceras) litocerum ( O p p e l ) — W ólka P ru - sicka

R ingsteadia sp. — W ólka P rusicka, Gajęcice Taram elliceras sp. — Gajęcice.

U tw o ry m łodsze od opisanych poprzednio znane są n a W yżynie W ie­

luńskiej w okolicach P ru sick a n a d W artą. U tw o ry m iędzylbioherm ow e w y ­ kształcone są tu jak o g ru b y kom pleks iłów i m argli, p rz y k ry ty w yżej leżą­

cym zespołem w ap ien i płytow ych. Z w apieni ty c h d y sp o n u ję n a stę p u ją c ą fauną am onitow ą:

Rasenia (Prorasenia) q u en sted ti S c h i n d e w o l f

P erisphinctes (O rthosphinctes) e x gr. O rthosphinctes tizia n i ( O p p e l ) im G e y e r (19&1)

Taram elliceras sp.

Zarówłno fauna, ja k i c h a ra k te r litologiczny w y stęp u jący ch t u u tw o ró w um ożliw iają paralolizację ic h z u tw o ram i w yższej części p ro filu R u d n ik koło Częstochowy, a w ięc z kom pleksem ilasto -m arg listy m i g ó rn y m i w a­

pieniam i p łytow ym i.

POZYCJA STRATYGRAFICZNA OPISANYCH UTWORÓW

W niniejszej p ra c y sto su ję te rm in y oksford i k im e ry d zgodnie z po­

działem południow oniem ieckim . G ran icę m iędzy nim i p rz y jm u ję w stro p ie poziom u Idoceras planula, a w ięc inaczej m ów iąc w stro p ie m alm u fi, u zn a­

jąc za najn iższy k im ery d poziom S u tn eria p ia ty nota, odpow iadający n ie ­ m ieckim w arstw o m Yi- Podpoziom S u tn eria galar w y ró żn iać n ależy w o b rę­

bie szeroko rozum ianego poziom u Idoceras planula (O. F. G e y e r , 1961), a w ięc jeszcze w g ranicach najw yższego oksfordu.

P rzy jęcie d la badanego obszaru podziału straty g raficzn eg o p o łu d n io - w oniem ieckiego u w aru n k o w an e je s t w p ierw szy m rzęd zie c h a ra k te re m w ystępującej fa u n y am onitow ej. P om im o niew ielkiego u d ziału form bo- realn y ch fau n a ta w ykazuje, podobnie ja k w (południowych Niem czech,

w yraźny c h a ra k te r sub m ed y terań sk i.

Jednocześnie re z y g n u ję w p ra c y ze stosow ania term in ó w r a u ra k i a s ta rt w sensie chronostratygraificznym . Na niedogodność zw iązaną z u ży w an iem te rm in u a s ta rt w znaczeniu p ię tra zw rócił n ied aw n o uw agę J. K u t e k (1962). R au rak podobnie ja k i a s ta rt je s t jed n o stk ą ty p u lito facjaln eg o i, ja k w ynika z poprzednio cytow anej pracy, rów nież n ie p o w in ien by ć stosow any w znaczeniu p ię tra d la p o trzeb s tra ty g ra fii ogólnej. P odobne stanow isko w yraża u chw ała K o l o k w i u m J u r a j s k i e g o w L u ksem burgu z 1962 rolku, k tó ra zaleca w ydzielać k im e ry d b ezpośrednio 'powyżej oks­

fordu, p rzy jednoczesnym zrezygnow aniu z w ydzielania p ię te r i podpdęter tak ich ja k argow , ra u ra k czy sekw an.

U tw o ry w y stęp u jące n a b ad an y m obszarze zaliczyć n ależy d o górnego oksfordu i dolnego k im e ry d u zgodnie z p rz y ję ty m podziałem połu d n io w o - niem ieckim .

N ajstarszym opisanym w p racy utw orem , w y stęp u jący m zarów no w r e ­ gionie częstochow skim , ja k i n a W yżynie W ieluńskiej, je st grulby kom pleks dolnych w apieni p ły to w y ch i stow arzyszonych z n im i w apieni k red o w a- tych, k tó reg o w yższe p a rtie są 'dobrze u d okum entow ane faun isty czn ie:

Id,oceras planula (H e h l)

? Idoceras sp.

R ingsteadia sp.

P erisphinctes (O rthosphinctes) po lyg yra tu s ( R e i n e c k e ) Taram elliceras (M etahaploceras) cf. subnereus ( W e g e l e ) Taram elliceras (M etahaploceras) litocerum, ( O p p e l )

Taram elliceras ex gr. Taram elliceras litocerum ( O p p e 1) i n H ó l d e r (1955)

Rasenia (Rasenioides) sp.

Lithacoceras sp.

Z zamiesziczcnego zestaw ien ia fau n y w y n ik a w yraźnie, że stro p o w ą c z ę ś ć . doln y ch w apieni p ły to w y ch zaliczyć należy d o górnego oksfordu, a dokładniej do środkow ej części poziom u Idoceras planula sen su lato. J e s t to konsekw encją n astęp u jący ch fak tó w :

1. W yraźne m aksim um ro zp rzestrzen ien ia ro d zaju Idoceras w ju rz e po- łudniow oniem ieckiej, pod o b n ie ja k w in n y ch regionach, p rz y p a d a w łaś­

n ie n a środkow e części poziom u Idoceras planula (B. Z i e g l e r , 1959;

H. S c h m i d t - K a i e r , 1962). W najw yższym oksfordzie (podpoziom S u tn eria galar) idocerasy jeszcze w y stę p u ją (O. F. G e y e r , 1961), je d ­ n a k są iuż Ibardzo rzaidkie.

2. Idocerasy n ie z n an e są p ra w ie w cale w najniższej części .poziomu Id o ­ ceras planula (przy g ran icy niem ieckiego m alm u « i fi). Nie stw ierdzono p rz y ty m w y stępow ania w n ajw yższych częściach kom pleksu dolnych w ap ien i p ły to w y ch form y Taram elliceras costatum , pospolitej w dol­

n y m m alm ie (3 (H. S c h m i d t - K a l e r , li962).

3. W zasadzie dolnokim erydzkie form y Taram elliceras subnereus i Rase- nioides sp. znane są z w yższych p a rtii poziom u Idoceras planula, n ie sięg ają je d n a k praktycznlie d o g ran icy m alm u a i p,

Środkow ym p a rtio m poziom u Idoceras planula m oże odpow iadać ró w ­ nież najn iższa część kom pleksu ilaisto-m arglistego. N a ta k ą in te rp re ta c ję stra ty g ra fic z n ą w sk azu je fau n a:

? Idoceras sp.

P erisphinctes (O rthosphinctes) colubrinus ( R e i n e c k e ) P erisphinctes (OrthQ sphinctes) c f. tiziani (O p p e 1)

pochodząca z P ajęczna ze spągu odsłoniętej w b io h erm ie w a rstw y m arg li- stej, rów now iekow ej, ja k n ależy sądzić z u tw o ram i ilasto^m arglistym i zn a ­ nym i n a obszarze m iędzybioherm ow ym .

Z w yższych p a rtii kom pleksu ilasto-m arglistego, podobnie ja k i z n a j­

niższych g ó rn y ch w ap ien i p ły to w y ch (oraz stow arzyszonych z n im i w a­

p ien i kredow atyeh), n ie d y sp o n u ję żad n ą fau n ą am onitow ą. F a u n a pocho­

dząca z utw orów leżących kilkanaście m etró w pow yżej górnej g ran icy kom pleksu ilasto-m arglistego (K uchary, Prusidko) m a ju ż je d n a k w y raźn y doinokim erydzki c h a ra k te r (A. W i e r z ib o w s k i, 1964).

Pozycja stratygraficzna opisanych utw orów górno jurajskich regionu częstochow skiego i w yżyny w ieluńskiej

Stratigraphie des fonm ations decrites d u Ju rassiąu e Superieair de la region de Częstochowa et du plateau de W ieluń

T a b e l a ( T a b l e ) 2

piętro etage

poziom zone

utw ory m iędzybioherm ow e bioherm y depots intrabioherm ales bioherm es

S u t n e r i a plat ynota

górne w apien ie płytow e calcaires en plaques sup.

calcaires en plaques (partie superieure)

W ynika stą d jednoznacznie, że d y sk u to w an a g ran ica oksfordHkimeryd przebiega n ajp raw dopodobniej w stropow ych częściach kom p lek su ilasto- -m arglistego, p rz y g ran icy z g ó rn y m i w ap ien iam i pły to w y m i. Pozycję stra ty g ra fic z n ą opisanych w p ra c y utw o ró w p rzed staw ia tab. 2.

Bliższa p aralelizaeja w y stęp u jący ch n a b adanym obszarze utw orów z utw o ram i in n y c h regionów geologicznych je s t jak d o tąd ze w zględu na b ra k odpow iedniej fau n y am onitow ej niem ożliw a do p rzeprow adzenia.

O rien tacy jn ie m ożna je d y n ie zaznaczyć, że p rz y ję ta g ran ica o k sfo rd -k i- meiryd p rzeb ieg ałab y n a obszarze św iętokrzyskim w kom pleksie astamckim, co jeszcze ra z (A. W i e r z b o w s k i , 1964) p o tw ierd za zjaw isko o d m ien ­ nego w y k ształcen ia litologicznego g ó m o ju ra jsk ic h u tw o ró w obu ty ch regionów .

P ra co wn ia S tr a ty gr a fi i Z a k ł a d u N a u k Geol. P A N W arszawa, listopad 1963 rok.

WYKAZ LITERATURY BIBLIOGRAPHIE

C u m i n g s E. R. (1932), R eefs or bioherm s? Bull. Geol. Soc. Ame r. 43, no. 1, pp.

331—352, W ashington.

E m pfehlungen des Jura-C olloquium s (Internationaler Geologen Kongreß), L u xem ­ burg, am . 4. Augus>t 1962. Geol. Bl. N O- Ba y er n, Bd. 12, H. 4, pp. 221—224, Erlangen.

G e y e r O. F. (1961), M onographie der Perisphinctidae des unteren U nterkim erid- gium im süddeutschen Jura. Pal aeontographica, Bd. 117A, Stuttgart.

H o l d e r H. (195'5), D ie A m m oniten-G attung Taramellicerais im sü d w estd eu tsch en Unter und M ittelm alm . Palaeontographica, Bd. 106A, Stuttgart.

K o w a l s k i W. C. (1958), Jura i kreda w zachodnim obrzeżeniu n iecki łódzkiej w okolicach B urzenina nad środkow ą W artą (The Jurassic and C retaceous in the w estern margin of the Łódź Basin in th e v icin ity o f Burzenin along the m iddle course of the W arta river). Biul. Inst. Geol. 143, W arszawa.

K u t e k J. (1962), Problem atyka stratygraficzna kim erydu i n ajw yższego oksfordu P olski (Stratigraphie problem s o f th e K im eridgian and U pperm ost Oxfordian in Poland). A c t a geol. pol. 12/4, pp. 529'—'540, W arszawa.

P r e m i k J. (1937), Spraw ozdanie z badań geologicznych, w ykonanych w r. 1936 na arkuszu C zęstochow a oraz W oźniki (Compte rendu d es rechercheś geologi- ques ex ecu tees en 1936 pour les feu illes C zęstochow a et W oźniki). Posiedź, nauk. Pa ńs t w. Inst. Geol. nr 47, pp. 13— 15, W arszawa.

R ó ż y c k i S .Z . (1953), Górny dogger i dolny malm Jury K rak ow sk o-C zęsto- chow skiej. Pr. Inst. Geol., 17, W arszawa.

R ó ż y c k i S. Z. (I960), Stratygrafia i zm iany facjaln e n ajw yższego doggeru i m a l­

m u Jury C zęstochow skiej (Stratigraphy and facies changes o f Upper D ogger and Malm in th e C zęstochow a Jura Chain). Prz. geol. nr ⁸, pp. 415—418, W arszawa.

S c h m i d t - K a l e r H. (1962), Zur A m m onitenfauna und Stratigraphie des Malm A lpha und Beta in der Südlichen und M ittleren Frankenalb. Erlanger geol. Abh.

H. 43, Erlangen.

W i e r z b o w s k i A. (1964), O w ystęp o w an iu dolnego kim erydu w Jurze C zęsto­

chow skiej (The L ow er K im m eridgian in 'the C zęstochow a region (Polish Jura).

Act a geol. pol. 14/1, pp. 151—'168, W arszawa.

Z i e g l e r B. (1959), Idoceras und verw an d te A m m oniten-G attungen im Oberjura Schw abens. Ecl. geol. Helv. 52, no. 1, Basel.

R o c z n ik P T G t. X X X V /2

RESUM E

On a d e e rit les pluis jeu n es couches d ’u Jurassiqiue su p e rie u r de la region de C zęstochow a e t des p a rtie s avoisiinantes d u plateaiu d e W ieluń (fig. 1).

Ces couches o n t ete ju s q u ’a p re se n t attnibuees a u x couches les plus supe- rieuires d u Rauraciien (niveau a Septaliphoria astieriana) e t s u r le p la te a u de Wieiluń a l ’A staritien (niveau a R ingsteadia pseudocordata).

L ’a u te u r a d istin g u e idans le comiplexe etu d ie d u Ju ra ssiq u e superiieur d e u x ty p es a lithofacies fo o d am en tau x (fig. 2). Le «type 1 coinsiste e n cal­

caires reeoninus com m e des form ations a bioherm es. Le itype 2 re p re s e n te p a r des calcaires e n plaques, des m arn es e t des angiiles fo rm e des couches intenoaleeis p a rm i des bioherm es. La co rrelatio n recliproque d e ces d e u x ty ­ pes a lithofacies e st possible en se b a sa n t s u r les doinnees fau n istiq u es e t lithologiques.

D ans les couches in tercalees p a rm i des form ations a bioherm es o n a distingue un comiplexe a rg ilo -m arn eu x c a ra c te ristiq u e p o u r la reg io n e tu - diee. Les A m m onites p ro v e n a n t des p a rtie s les p lu s basses d e ce com plexe, et des so u s-jacen ts calcaires e n plaques (ainsi q u e des calcaires a bioherm es les accom pagnant) im diquent la p a r tie m o y en n e d u n iv e a u a Idoceras p la ­ nula. P a r contre, les calcaires e n plaques (et a bioherm es) se tro u v a n t au-dessus du com plexe a rg ilo -m arn eu x icontiennent u n e fau n e d ’A m m o­

nites du n iv e a u a S u tn eria platynota.

C onform em ent a u x regies d e la stra tig ra p h ie e n u sag e d an s 1’A llem agne m eridionale la lim ite entire l’O x fo rd ien e t le K im m erddgien -a ete tracee dans le to it d u n iv e a u a Idoceras planula. C ette lim ite p asse dians les p arties du to it du com plexe airgilo-m arneux. L a position stra tig ra p h iq u e des fo r­

m ations d ecrites dans T o u w ag e e s t in d iq u e e p a r le ta b le a u 2.

Laboratoi re de S tr at i grap hi e t r a du i t par

J. K o s z a r s k i de VInstitut de Geologie

de VAcademie des Sciences de Pologne Varsovie, n o v e m b r e 1963