nr nr 36 36

Pełen tekst

(1)Sytuacja na światowym rynku wołowiny i jej wpływ na polski sektor wołowiny. nr. 36 2012.

(2) Sytuacja na światowym rynku wołowiny i jej wpływ na polski sektor wołowiny.

(3)

(4) Sytuacja na światowym rynku wołowiny i jej wpływ na polski sektor wołowiny. Autorzy: mgr inż. Danuta Rycombel mgr Danuta Zawadzka dr hab. Agnieszka Wierzbicka, prof. nadzw. SGGW Współpraca: dr inż. Dominika Guzek mgr inż Jerzy Wierzbicki mgr inż. Alicja Woźniak.

(5) Prac zrealizowano w ramach tematu Monitoring rynków rolno-spoywczych w warunkach zmieniajcej si sytuacji ekonomicznej, w zadaniu Monitoring i ocena zmian na wiatowych rynkach rolnych Celem pracy jest przedstawienie zmian strukturalnych na wiatowym rynku woowiny, z uwzgldnieniem produkcji w systemach jakoci oraz wskazanie perspektyw rozwoju tego sektora w rónych regionach wiata, w tym równie w Polsce.. Recenzent prof. dr hab. Stanisaw Ziba. Opracowanie komputerowe Lucyna Mieszkowska Korekta Joanna Gozdera. Redakcja techniczna Leszek lipski. Projekt okadki AKME Projekty Sp. z o.o.. ISBN 978-83-7658-228-3 Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej – Pastwowy Instytut Badawczy 00-950 Warszawa, ul. witokrzyska 20, skr. poczt. nr 984 tel.: (0 22) 50 54 444 faks: (0 22) 50 54 636 e-mail: dw@ierigz.waw.pl http://www.ierigz.waw.pl.

(6) SPIS TRECI Wprowadzenie …………………………………………………………………………..... 7. I. Tendencje rozwoju wiatowego pogowia byda, produkcji, konsumpcji oraz cen woowiny w latach 1995-2012 ………………………………………........................... 10. I.1. wiatowe pogowie byda ………………………………………………………..... I.2. wiatowa produkcja woowiny ……………………………………………............. I.3. wiatowe spoycie woowiny ……………………………………………………... I.4. wiatowy handel zagraniczny ywcem i misem woowym ……………………… I.4.1. Handel zagraniczny ywym bydem ………………………………………. I.4.2. Eksport misa woowego ………………………………………………….. I.4.3. Import misa woowego ………………………………………………….... 10 16 21 28 29 30 36. I.5. Ceny byda i misa woowego …………………………………………………….. I.5.1. Ceny otrzymywane przez producentów ………………………………….... I.5.2. Ceny w eksporcie i w imporcie ……………………………………………. 41 41 44. I.6. Tendencje rozwoju produkcji, konsumpcji i cen woowiny do 2025 roku ................ 45. II. Produkcja woowiny w systemach jakoci ………………………………………….. 48. II.1. Systemy produkcji ywnoci a oczekiwania konsumentów ………………………. 48. III. Rynek woowiny w Polsce …………………………………………………………... 61. Wprowadzenie ………………………………………………………………………….. 61. III.1. Dopaty bezporednie …………………………………………………………… III.1.1. Dopaty bezporednie w Polsce …………………………………………… III.1.2. Dopaty bezporednie w UE-15 …………………………………………… III.1.3. Skutki reformy WPR (Luksemburskiej) w sektorze woowiny …………… III.1.4. Zaoenia reformy WPR w latach 2014-2020 ……………………………... 62 62 66 68 70. III.2. Tendencje w rozwoju pogowia byda w Polsce ………………………………… III.2.1. Udzia Polski w pogowiu byda UE ……………………………………… III.2.2. Stan i struktura pogowia byda w Polsce …………………………………. 71 71 74. III.3. Produkcja woowiny …………………………………………………………….. III.3.1. Udzia Polski w produkcji woowiny w UE ……………………………….. 77 78. III.4. Ceny skupu byda, ceny zbytu i ceny detaliczne woowiny ……………………... 80. III.4.1. Relacje cen skupu byda do cen trzody chlewnej w Polsce i w UE………... 83.

(7) III.5. Konsumpcja woowiny ………………………………………………………….. III.5.1. Spoycie woowiny w innych pastwach czonkowskich UE …………….. 84 86. III.6. Handel zagraniczny ……………………………………………………………… III.6.1. Udzia Polski w obrotach wewntrznych woowin w UE ………………... 87 91. III.7. Organizacja rynku woowiny …………………………………………………….. 93. Wnioski …………………………………………………………………………................ 95. Bibliografia ……………………………………………………………………………….. 99.

(8) Wprowadzenie Celem zadania „Monitorowanie i ocena zmian na wiatowych rynkach rolnych”, w ramach którego powstao niniejsze opracowanie, jest analiza i prognoza sytuacji na rynku woowiny w kontekcie uwarunkowa makroekonomicznych. Wyniki analizy stanowiy podstaw do okrelenia kierunków rozwoju sektora woowiny w Polsce. Na wiatowe rynki rolne bardzo duy wpyw ma proces globalizacji. Swobodny przepyw kapitau, technologii i informacji umoliwia obnienie kosztów produkcji i osignicie efektu skali. „Globalizacja prowadzi do spadku produkcji w krajach o niszej produktywnoci oraz marginalizacji maych, sabych ekonomicznie, rodzinnych producentów ywnoci, co dokonuje si za spraw korporacji ywnociowych”1. Cz produkcji ywnoci z krajów wysokorozwinitych jest przenoszona do regionów wiata dysponujcych nakadami o relatywnie niskich cenach (np. siy roboczej, pasz). Nastpuje polaryzacja dochodów, zrónicowanie modeli konsumpcji i oczekiwa konsumentów. Warunkiem sprzeday towarów, w tym ywnoci, jest indywidualizacja produktów wytwarzanych po relatywnie niskich kosztach. Wzrasta zainteresowanie konsumpcj ywnoci produkowanej w systemach jakoci, zapewniajcej powtarzalno produktu pod wzgldem walorów smakowych, zgodn z oczekiwaniami odbiorcy. Preferencje konsumentów decyduj o zrónicowaniu oferty handlowej na rynkach lokalnych i na rynku wiatowym. Procesowi globalizacji towarzyszy proces regionalizacji. Rosn obroty handlowe w ramach porozumie regionalnych (UE, NAFTA, MERCOSUR). Pastwa, które w nich nie uczestnicz maj utrudniony dostp do rynków zbytu. „Bloki handlowe prowadz jednake do pewnych sprzecznych tendencji. Zmierzaj one ku swobodnemu handlowi wewntrz kadego z nich, lecz jednoczenie wzrasta poziom rzdowej ingerencji w handel midzy blokami”2. Aby przeciwdziaa negatywnym skutkom globalizacji i regionalizacji, podejmowane s dziaania interwencyjne na rynkach rolnych. Swoboda decyzji narodowych w kwestii stosowanych instrumentów wsparcia zostaa ograniczona postanowieniami Porozumienia w Sprawie Rolnictwa Rundy Urugwajskiej GATT/WTO. Jego gównym celem bya liberalizacja handlu wiatowego, a postanowienia dotyczyy trzech obszarów: wsparcia wewntrznego, dostpu do rynku i subsydiów eksportowych. Dla UE skutki dostosowania sektora woowiny do postanowie GATT/WTO byy nieporównywalnie wiksze ni dla Au1. A. Czyewski, A. Poczta-Wajda, Polityka rolna w warunkach globalizacji. Dowiadczenia GATT/WTO, PWE, Warszawa 2011, s. 20. 2 L.C. Thurrow, Przyszo kapitalizmu. Wydawnictwo Dolnolskie, Wrocaw 1996, s. 162. 7.

(9) stralii i USA. Chów byda w UE by wspierany instrumentami, które podlegay najwikszej redukcji (dopatami do produkcji, cenami interwencyjnymi i subsydiami). Stany Zjednoczone wspieray wycznie produkcj rolinn, a w polityce interwencyjnej stosoway gównie instrumenty niezwizane bezporednio z produkcj (dopaty wspierajce dochody, kredyty preferencyjne, w tym kredyty eksportowe, programy pomocy ywnociowej)3. Australia, z uwagi na duy udzia eksportu w produkcji woowiny, przeprowadzia restrukturyzacj sektora przed Rund Urugwajsk, rezygnujc z wsparcia bezporedniego w celu wikszej konkurencyjnoci cenowej w handlu wiatowym. Czonkowie WTO, majc ograniczone moliwoci bezporedniego wspierania produkcji ywnoci, zaczli wydatkowa wicej rodków finansowych na badania, marketing, promocj, infrastruktur, kontrol jakoci. Transfery budetowe na wymienione dziaania, zgodnie z postanowieniami GATT/WTO, nie podlegaj redukcji. Do oceny wysokoci tych transferów, wyraonych w walutach krajowych, OECD stosuje miernik GSSE (General Services Support Estimate).4 W latach 2009-2010 by on wyszy w porównaniu do redniego poziomu z lat 1995-1997: o 162% w USA, o 65% w Australii, o 18% w UE.5 Zmienia si struktura wsparcia rolnictwa, w eksporcie ywnoci wzroso znaczenie funduszy promocji i kredytów eksportowych, a w imporcie norm sanitarnych i standardów weterynaryjnych. Skutki zmian strukturalnych w polityce interwencyjnej nie byy jednakowe dla wszystkich pastw, co znalazo odzwierciedlenie w ich pozycji w wiatowym handlu ywnoci. Proces globalizacji, stosowane systemy interwencji i regionalizacja obrotów handlowych wpyway na lokalne rynki woowiny, a w konsekwencji równie na rynek wiatowy. W produkcji woowiny moliwoci skrócenia cyklu produkcyjnego i obnienia kosztów s mniejsze ni w przypadku wieprzowiny lub drobiu. Wykorzystanie w ywieniu byda mczek misno-kostnych w celu zmniejszenia kosztów produkcji, skoczyo si niepowodzeniem w postaci epidemii BSE (Bovine Spongiform Encephalopathy) i spadku zaufania konsumentów do woowiny. Wzrost produkcji woowiny na wiecie jest duo wolniejszy ni pozostaych gatunków misa. W latach 1995-2011, rosa ona w tempie nie3. J. Dunn, Wsparcie rynkowe dla rolników w Stanach Zjednoczonych, [w:] Amerykaski Farm Bill 2008 i WPR Unii Europejskiej po 2013 r. IRWiR, Warszawa 2009, s. 35-47. 4 A. Czyewski, A. Poczta-Wajda, Definicje mierników stosowanych przez OECD i WTO, oraz sposób ich liczenia, [w:] Polityka rolna w warunkach globalizacji. Dowiadczenia GATT/WTO. PWE, Warszawa 2011, s. 284-290. 5 Jednoczenie obniy si udzia wsparcia bezporedniego w przychodach producentów rolnych, wyraony wska nikiem PSE (Producer Support Estimate). W latach 2009-2010 w UE wska nik PSE dla caego rolnictwa wynosi rednio w roku 20% i obniy si o 14 pkt. proc. w porównaniu do redniego poziomu z lat 1995-1997. Mimo spadku by on o 11 pkt. proc. wikszy ni w USA i o 17 pkt. proc. wikszy ni w Australii. 8.

(10) spena 1% rocznie, rednioroczne tempo wzrostu produkcji wieprzowiny wynosio ok. 2%, a ok. 4% drobiu. Produkcja wieprzowiny i drobiu rosa, mimo wysokich cen zbó i pasz biakowych. Produkcja woowiny nieznacznie spada, chocia jest mniej zboochonna. W latach 2008-2010 przyrost produkcji drobiu na wiecie wynosi ok. 10% i ok. 4% przyrost produkcji wieprzowiny, a produkcja woowiny bya mniejsza o ok. 2%. Udzia woowiny w wiatowej produkcji misa wynosi 20-22% i jest o ok. 20 pkt. proc. mniejszy ni wieprzowiny oraz o ok. 15 pkt. proc. mniejszy ni drobiu. Natomiast udzia woowiny w wiatowym eksporcie misa wynosi w ostatnich latach 32-36% i by o 5-9 pkt. proc. wikszy ni wieprzowiny, ale o 4-8 pkt. proc. mniejszy ni drobiu. Do handlu wiatowego trafia wicej woowiny ni wieprzowiny, bo import stanowi znaczcy odsetek wiatowej konsumpcji tego gatunku misa. W latach 2008-2010 udzia importu w wiatowej konsumpcji woowiny utrzymywa si na poziomie ok. 11%, podczas gdy w konsumpcji wieprzowiny wynosi ponad 6% i ok. 10% w konsumpcji drobiu. Na wzrost obrotów handlowych woowin na wiecie najwikszy wpyw ma region Azji, w którym utrzymuje si relatywnie wysokie tempo wzrostu gospodarczego, ronie konsumpcja misa, a samowystarczalno regionu jest niska. Wysok dynamik importu woowiny odnotowano na Bliskim Wschodzie, gdzie produkcja woowiny maleje, a jej import w latach 1996-2010 zwikszy si dwukrotnie (do ponad 600 tys. ton rocznie). Zapotrzebowanie na woowin wzroso równie w Afryce Pónocnej. Istotnym czynnikiem wpywajcym na wzrost obrotów handlowych woowin jest szybki przyrost ludnoci muzumaskiej oraz jej migracja do innych regionów wiata, w tym do Europy. Jednak standardy chowu byda, a zwaszcza jego uboju s sprzeczne z obowizujcymi np. w UE i w USA. Kwestia ochrony zwierzt zaczyna budzi coraz wicej kontrowersji i sprzecznych interesów. W regionach wiata, w tym zwaszcza w Azji (Japonia) i na Bliskim Wschodzie, preferencje konsumentów odnonie cech jakociowych woowiny s zrónicowane. Maj one wpyw na wybór systemów chowu byda u eksporterów, w tym jego ywienia.. 9.

(11) I. Tendencje rozwoju wiatowego pogowia byda, produkcji, konsumpcji oraz cen woowiny w latach 1995-2012 I.1. wiatowe pogowie byda W ostatnich dwudziestu latach doszo do istotnych zmian w strukturze geograficznej wiatowego pogowia byda. W latach 2010-12 pogowie to wynosio 1 017,5 mln sztuk i byo o 3% mniejsze ni rednio w latach 1995-99. Jego stan ilociowy jest wic relatywnie stabilny od wielu lat. Wynika to midzy innymi z tego, e zmiany pogowia w poszczególnych krajach i regionach w skali wiata czciowo znosz si, a take z tego, e ogólny poziom pogowia amortyzowany jest jego struktur. Krowy, których poowa jest krowami mamkami o uytkowoci misnej, a poowa krowami mlecznymi w latach 2010-12 stanowiy 44% ogólnego pogowia byda, wobec 41% w latach 1995-99. Wzrost ich udziau w strukturze pogowia wiadczy o zwikszeniu ich liczebnoci. W latach 2010-12 ogólne pogowie krów wynioso 449 mln sztuk, w tym krów mamek 202 mln sztuk. Tabela I.1. wiatowe pogowie byda w mln sztuk Wyszczególnie2010-12 2010-12 2010-12 1995-99 2000-04 2005-09 2010-12 1995-99 2000-04 2005-09 nie wiat 1 049,5 1 022,8 1 024,0 1 017,5 97,0 99,5 99,4 Ameryka Pn. 143,2 135,7 133,2 124,7 87 92 94 USA 101,4 96,5 95,7 91,8 91 95 96 Kanada 13,2 13,7 14,1 12,4 94 91 88 Meksyk 28,6 25,4 23,4 20,6 72 81 88 Ameryka Pd. 241,5 259,0 284,0 298,4 124 115 105 Brazylia 146,6 156,0 174,1 194,3 133 125 112 Argentyna 51,6 52,2 54,7 49,5 96 95 90 Oceania 35,5 37,0 37,5 38,4 108 104 102 Australia 26,5 27,5 27,9 28,4 107 103 102 Nowa Zelandia 9,1 9,5 9,6 10,0 110 105 104 Europa 161,3 134,3 120,9 115,6 72 86 96 UE-27 97,7 93,2 89,1 69,6 71 75 78 WNP 61,7 41,1 31,8 28,7 47 70 90 w tym: Rosja 35,6 27,0 21,8 19,9 56 74 91 Azja 425,2 417,2 418,2 434,2 102 104 104 Indie 290,5 284,4 298,0 322,1 111 105 108 Chiny 116,8 119,7 107,7 104,7 90 88 97 ródo: Obliczenia wasne na podstawie USDA-Foreign Agricultural Service Productive Supply and Distribution.. 10.

(12) W odniesieniu do redniej z lat 1995-99, ogólne pogowie krów byo o 4% wiksze, a pogowie krów mamek o tyle samo mniejsze. Pogowie krów mlecznych wzroso w tym okresie o 12%. Spadkowi krów mamek pocztkowo towarzyszy wzrost wydajnoci pogowia, gdy produkcja woowiny rosa, ale w ostatnich latach zwizany on by przede wszystkim z pogorszeniem opacalnoci tego kierunku produkcji powodowanym wzrostem cen pasz6. Tabela I.2. wiatowe pogowie krów w mln sztuk oraz jego zmiany (%) 19952000- 2005-1999 -2004 -2009 wiat 431,3 449,5 462,3 Krowy mleczne 220,9 235,1 246,5 Krowy mamki 210,4 214,4 215,8 Ameryka Pn. 62,8 60,5 57,6 Krowy mleczne 12,6 12,7 13,1 Krowy mamki 50,2 47,8 44,5 USA 43,8 42,2 41,6 Krowy mleczne 9,3 9,1 9,2 Krowy mamki 34,5 33,1 32,4 Kanada 5,6 5,8 6,0 Krowy mleczne 1,2 1,1 1,0 Krowy mamki 4,4 4,7 5,0 Meksyk 13,4 12,4 10,1 Krowy mleczne 2,1 2,4 3,0 Krowy mamki 11,3 10,0 7,1 Ameryka Pd. 110,6 114,3 124,4 Krowy mleczne 35,7 37,2 41,2 Krowy mamki 74,9 77,1 83,2 Brazylia 70,5 74,9 83,6 Krowy mleczne 29,4 31,2 34,8 Krowy mamki 41,1 43,7 48,8 Argentyna 22,0 21,7 22,7 Krowy mleczne 2,4 2,2 2,1 Krowy mamki 19,6 19,5 20,6 Australia i Oceania 18,4 19,7 20,1 Krowy mleczne 5,2 5,8 6,0 Krowy mamki 13,2 13,9 14,1 Australia 13,6 14,6 14,7 Krowy mleczne 2,0 2,1 1,8 Krowy mamki 11,6 12,5 12,9 Nowa Zelandia 4,7 5,0 5,3 Krowy mleczne 3,2 3,7 4,2 Krowy mamki 1,5 1,3 1,2 ródo: Obliczenia wasne na podstawie USDA – Supply and Distribution. Wyszczególnienie. 2010- 2010-12 2010-12 2010-12 -2012 1995-99 2000-04 2005-09 449,3 104 100 104 247,4 112 105 100 201,9 96 94 94 54,8 87 91 95 13,3 106 105 102 41,5 83 87 93 39,7 91 94 95 9,2 99 101 100 30,5 88 92 94 91 88 85 5,1 1,0 83 91 100 4,1 93 87 82 10,1 75 81 100 3,2 152 133 107 6,9 61 69 97 130,1 118 114 105 44,3 124 119 108 85,8 115 111 103 90,0 128 120 108 37,6 128 121 108 52,4 127 120 107 21,7 99 100 96 2,1 88 95 100 19,6 100 101 95 20,3 110 103 101 6,4 123 110 107 13,9 105 100 99 14,4 106 99 98 1,6 80 76 89 12,8 110 102 99 5,9 126 118 111 4,8 150 130 114 1,1 73 85 92 Foreign Agricultural Service Productive. 6 Problem ten jest problemem globalnym. W niektórych krajach wzrost cen pasz wie si ze wzrostem cen zbó, a zwaszcza kukurydzy, w innych natomiast powodowany jest susz i brakiem moliwoci wypasu na pastwiskach.. 11.

(13) Tabela I.2 a. wiatowe pogowie krów w mln sztuk oraz jego zmiany (%) 1995-1999 Europa 69,5 Krowy mleczne 45,7 Krowy mamki 13,0 UE-27 40,4 Krowy mleczne 28,0 Krowy mamki 12,4 Rosja 15,9 Krowy mleczne 15,9 Krowy mamki 0,0 Azja 173,5 Krowy mleczne 117,7 Krowy mamki 55,8 Indie 112,9 Krowy mleczne 112,9 Krowy mamki 0 Chiny 56,3 Krowy mleczne 3,2 Krowy mamki 53,1 ródo: Obliczenia wasne na Supply and Distribution. Wyszczególnienie. 200020052010- 2010-12 2010-12 2010-12 -2004 -2009 -2012 1995-99 2000-04 2005-09 58,5 51,1 48,4 70 83 95 45,8 38,8 35,9 79 78 93 12,7 12,3 12,5 96 98 102 39,2 36,7 35,3 87 90 96 26,6 24,5 23,1 83 87 94 12,6 12,2 12,2 98 97 100 12,2 9,5 9,0 57 74 95 12,2 9,5 8,7 55 71 92 0,0 0,0 0,3 . . . 174,0 190,5 191,8 111 110 101 123,1 138,7 143,5 122 117 103 50,9 51,8 48,3 87 95 93 115,4 125,9 129,2 114 112 103 115,4 125,9 129,2 114 112 103 0 0 0 0 0 0 55,9 61,9 59,7 106 107 96 6,3 11,6 13,2 413 210 114 49,6 50,3 46,5 88 94 92 podstawie USDA-Foreign Agricultural Service Productive. W strukturze geograficznej wiatowego pogowia byda najwikszy udzia maj: Azja (43%) i Ameryka Poudniowa (30%). W cigu ostatnich kilkunastu lat pogowie byda zmalao w Europie i Ameryce Pónocnej, a na pozostaych kontynentach – wzroso, w tym w najwikszym stopniu w Ameryce Poudniowej. W rezultacie osabio si znaczenie Europy i Ameryki Pónocnej w tym chowie, a wzroso znaczenie Azji, a zwaszcza Ameryki Poudniowej. Struktura geograficzna ogólnego pogowia krów jest taka sama jak pogowia byda. Jednake struktura geograficzna pogowia krów mlecznych jest odmienna w porównaniu ze struktur krów mamek. W pierwszym przypadku zdecydowanie dominuje Azja (58% pogowia), Ameryka Poudniowa (18%) i Europa (15%). cznie na tych trzech kontynentach znajduje si 91% pogowia krów mlecznych. W drugim przypadku najwikszy udzia ma Ameryka Poudniowa (42%), Azja (24%) i Ameryka Pónocna (20%). cznie na tych trzech kontynentach znajduje si 86% pogowia krów mamek. Koncentracja chowu krów mamek jest wic mniejsza ni krów mlecznych. Analizujc zjawisko w czasie zauwaamy, e w przypadku krów mlecznych umocnia si pozycja najsilniejszych kontynentów. Osabieniu ulega jedynie pozycja Europy. W przypadku krów mamek umocnia si pozycja kontynentu o najwikszym ich pogowiu, a mianowicie Ameryki Poudniowej, a osabia zarówno Azji, jak i Ameryki Pónocnej. Pozycja Europy pozostaa bez zmian.. 12.

(14) Wykres I.1. Struktura geograficzna wiatowego pogowia byda i krów latach 2010-12 (wg kontynentów). bydo. krowy. Azja 43%. Europa 11% Australia i Oceania 4%. Ameryka Pd. 29%. Azja 43%. Europa 11% Australia i Oceania 4%. Afryka 1%. Afryka 1% 29%. 12% Ameryka Pn.. 12% Ameryka Pn.. Ameryka Pd.. ródo: Obliczenia wasne na podstawie USDA-Foreign Agricultural Service Productive Supply and Distribution. Wykres I.2. Struktura geograficzna wiatowego pogowia krów mlecznych i mamek w latach 2010-12 (wg kontynentów). krowy mleczne. krowy mamki. Australia i Oceania 7%. Azja 58%. Europa 6% Azja 24%. Ameryka Pd. 42%. Europa 15% 3% Australia i Oceania. 18% Ameryka Pd.. Afryka 1% 5% Ameryka Pn.. Afryka 1% 20% Ameryka Pn.. ródo: Obliczenia wasne na podstawie USDA-Foreign Agricultural Service Productive Supply and Distribution.. O kierunku uytkowania pogowia byda decyduje odsetek krów mlecznych lub krów mamek w ogólnym pogowiu krów. Krowy mamki i krowy mleczne róni si cechami fizjologicznymi oraz wynikajc std predyspozycj do okrelonego kierunku produkcji. Zwierzta o typie kombinowanym (ogólnouytkowym) uytkowane s w kierunku mleczno-misnym. O wydajnoci pogowia zarówno mlecznym, jak i misnym decyduj czynniki genetyczne (rasa) i pozagenetyczne (ywienie). Najbardziej znanymi rasami reprezentujcymi 13.

(15) mleczny typ uytkowania s rasy: Holsztyn, Jersey i Ayrshire. Krowy o misnym typie uytkowania odchowuj cielta i nie s dojone. Przedstawicielami tego typu uytkowania s rasy: Hereford, Angus, Charolaise, Limousine i Piemontese. Dwukierunkowym (mleczno-misnym) kierunkiem uytkowania charakteryzuje si bydo rasy Simental i Brown Swiss. Tabela I.3. Udzia krów mlecznych i krów mamek w ogólnym pogowiu krajów na poszczególnych kontynentach (%) Kontynenty. 1995-99. 2000-04. 2005-09. 2010-12. mleczne mamki mleczne mamki mleczne mamki mleczne mamki. Ameryka Pn. 20 Ameryka Pd. 32 Australia i Oceania 28 Europa 66 Azja 68 ródo: Obliczenia wasne na Supply and Distribution.. 80 21 79 68 33 67 72 29 71 19 78 22 32 71 29 podstawie USDA-Foreign. 23 77 24 76 33 67 34 66 30 70 32 68 76 24 74 26 73 27 75 25 Agricultural Service Productive. Tabela I.4. Udzia krów mlecznych i krów mamek w ogólnym pogowiu krów w wybranych krajach (%) Kraje. 1995-99. 2000-04. 2005-09. 2010-12. mleczne mamki mleczne mamki mleczne mamki mleczne mamki. USA 21 Kanada 21 Meksyk 16 Brazylia 42 Argentyna 11 Australia 15 Nowa Zelandia 68 UE-27 69 Chiny 6 ródo: Obliczenia wasne na Supply and Distribution.. 79 22 78 79 19 81 84 19 81 58 42 58 89 10 90 85 14 86 32 74 26 31 68 32 94 11 89 podstawie USDA-Foreign. 22 78 23 77 17 83 20 80 30 70 32 68 42 58 42 58 9 91 10 90 12 88 11 89 29 23 81 19 67 33 65 35 19 81 22 78 Agricultural Service Productive. W skali kontynentów trudno jest jednoznacznie wskaza kierunek uytkowania byda, cho dwa kontynenty, a wic Europa i Azja maj znaczc przewag krów mlecznych w pogowiu krów, a trzy pozostae (Ameryka Pónocna i Poudniowa oraz Australia i Oceania) znaczc przewag krów mamek. W Ameryce Pónocnej struktura pogowia krów wiadczy o dwukierunkowym uytkowaniu byda, a w Ameryce Poudniowej i Australii o przewadze kierunku. 14.

(16) misnego, cho nie jest on zbyt wyrazisty7. W ostatnich kilkunastu latach udzia krów mlecznych w pogowiu zwikszy si, a wzrost udziau krów mamek zaznaczy si jedynie w Europie. Znacznie bardziej interesujce obserwacje wynikaj z analizy struktury pogowia krów w krajach liczcych si pod wzgldem posiadanego pogowia byda. I tak Indie i Rosja posiadaj wycznie krowy mleczne. O wybitnie mlecznym kierunku uytkowania mona te mówi w przypadku Nowej Zelandii, w której krowy mleczne stanowi 81% ogólnego pogowia krów. Wybitnie misny kierunek produkcji charakteryzuje natomiast takie kraje, jak Stany Zjednoczone i Kanada, Argentyna, Australia i Chiny. W krajach tych krowy mamki stanowi od 77% (Stany Zjednoczone) do 90% (Argentyna) pogowia krów. W Unii Europejskiej, w Brazylii i w Meksyku wystpuje dwukierunkowe uytkowanie byda, ale z wyra nym wskazaniem na mleko. W cigu ostatnich prawie dwudziestu lat w Stanach Zjednoczonych zwikszy si udzia krów mlecznych w pogowiu byda, a w Kanadzie krów mamek. W Meksyku doszo do przebudowy profilu produkcji z wyra nie misnego na mleczny. Taki proces jest te zauwaalny w Chinach. Generalnie poza Kanad, Brazyli, Argentyn, Australi i Uni Europejsk udzia krów mlecznych w ogólnym pogowiu krów zwikszy si, co moe wiadczy o lepszej opacalnoci produkcji mleka ni misa woowego. Oprócz dwukierunkowego typu uytkowania byda, na wiecie stosuje si dwa systemy ywienia, co decyduje o jego wydajnoci. Bydo moe by karmione na pastwiskach, a wic spasane traw i rolinami pastewnymi lub sianem czy kiszonk, ale bez zbó (system ekstensywny – grass fed beef). W systemie intensywnym, w kocowym etapie opasu (kilka miesicy przed ubojem) bydo karmione jest paszami treciwymi zoonymi ze zbó, soi i innych rolin wysokoenergetycznych (grain fed beef). Skraca to okres opasu i powoduje wzrost wydajnoci. Ponadto charakterystyczn cech misa zwierzt dokarmianych zboami jest marmurkowato , bardzo ceniona przez niektórych konsumentów, zwaszcza steków. Producentami tego typu woowiny s gównie Stany Zjednoczone, Kanada, a take Australia, w której rozwin si on na skutek wzrostu eksportu na rynki azjatyckie, w tym gównie japoski i koreaski. Marmurkowato misa jest bardzo ceniona przez kraje azjatyckie, w tym przez najwikszego importera – Japoni. W krajach Ameryki Poudniowej, tj. w Brazylii i w Argen7. W literaturze przedmiotu ocenia si, e 25% krów mlecznych i 75% krów mamek wiadczy o uytkowaniu dwukierunkowym, Wicej ni 75% krów mamek o uytkowaniu misnym, a mniej ni 25% krów mamek wiadczy o uytkowaniu byda w kierunku mlecznym. Patrz: Kurt J.Peters, Developments in Cattle product markets and market Prices, Humboldt Universitat zu Berlin, Institute of Animal Sciences, International Workshop, Vilnius, 22 August 2008.. 15.

(17) tynie cz produkcji woowiny take stanowi woowina pochodzca od byda opasowego karmionego zboami. Oba systemy maj przeciwników i zwolenników. W ostatnich latach ronie jednak liczba zwolenników hodowli byda na pastwiskach. Dowodz oni, e miso byda karmionego w ten sposób zawiera wicej kwasów Omega-3, wicej witamin, zwaszcza witaminy E oraz mniej cholesterolu, a wic jest zdrowsze. Poza tym bydo dokarmiane przed ubojem, ze wzgldu na konieczno cicia kosztów dostaje coraz gorsz pasz, pochodzc z rónych odpadów, zawierajc dodatki chemiczne i antybiotyki.

(18) ywienie byda na pastwiskach wpywa jednak na wzrost iloci ziemi potrzebnej do produkcji woowiny i ogranicza area zajty pod upraw soi czy kukurydzy. To ostatnie nie jest jednak do koca prawdziwe, gdy najprawdopodobniej ziemia ta zaangaowana byaby nadal pod upraw kukurydzy, ale na potrzeby produkcji etanolu czy biodiesla. Najbardziej gorca debata na temat ywienia byda ma miejsce w Stanach Zjednoczonych, gdzie wystpuj oba systemy ywieniowe, ale z du przewag byda opasowego karmionego zboami. Przeciwni doywianiu zboami s przede wszystkim ekolodzy i zwolennicy zdrowej ywnoci. Krytykuj oni taki system uwaajc, e s to niehumanitarne praktyki opasowe. I.2. wiatowa produkcja woowiny Rynek woowiny jest trzecim pod wzgldem znaczenia segmentem wiatowego rynku misa (po rynku wieprzowiny i rynku drobiu). Nie zawsze tak byo, gdy jeszcze w latach osiemdziesitych woowina zajmowaa drugie miejsce, ale ze wzgldu na siln ekspansj produkcji drobiu stracia t pozycj. W ostatnich dwudziestu latach proces ten trwa nadal. W rezultacie udzia drobiu w wiatowej produkcji misa wzrós z 26% w latach 1995-1999 do 34% w latach 2010-2012, podczas gdy woowiny zmniejszy si z 27% do 22%. Przecitna roczna wiatowa produkcja misa w latach 2010-2012 wyniosa 293 mln ton i bya o 35% wiksza ni w latach 1995-1999. Produkcja woowiny wzrosa w tym okresie o 12%, wieprzowiny o 30%, a drobiu o 60%. W latach 2010-2012 przecitna wiatowa produkcja woowiny wyniosa okoo 57 mln ton, wobec 51 mln ton w latach 1995-99 i 57,5 mln ton w latach 2005-09. Spadek wiatowej produkcji woowiny w stosunku do poprzedniego okresu jest pochodn wzrostu zbó i pasz w ostatnich latach, który doprowadzi do spadku liczby krów mamek.. 16.

(19) Tabela I.5. wiatowa produkcja woowiny w wadze poubojowej Wyszczególnienie. 1995-1999. 2000-2004. 2005-2009. 2010-2012. 2010-12 2010-12 2010-12 1995-99 2000-04 2005-09. wiat Uboje w mln szt. 251 264 275 271 108 103 98 kg/sztuk 203,7 204,7 209,4 210,7 103 103 103 Produkcja w mln ton 51,1 54,0 57,5 57,0 112 106 99 Ameryka Pn. Uboje w mln szt. 48 47 44 45 94 96 102 kg/sztuk 311,8 330,4 344,3 340,9 109 103 99 Produkcja w mln ton 15,0 15,4 15,2 15,2 101 99 100 USA Uboje w mln szt. 38 36 34 35 98 97 103 kg/sztuk 312,5 329,8 345,9 341,0 109 103 99 Produkcja w mln ton 11,8 12,0 11,9 11,8 100 98 100 Kanada Uboje w mln szt. 3,6 3,9 3,9 3,5 97 90 90 kg/sztuk 304,2 335,9 330,9 339,7 112 101 103 Produkcja w mln ton 1,1 1,3 1,3 1,2 109 92 92 Meksyk Uboje w mln szt. 8 9 8 9 100 100 113 kg/sztuk 207,2 204,5 205,2 204,9 99 102 100 Produkcja w mln ton 1,7 1,8 1,6 1,8 100 95 113 Ameryka Pd. Uboje w mln szt. 50 59 67 63 126 107 94 kg/sztuk 216,7 208,2 219,6 228,1 105 110 104 Produkcja w mln ton 10,8 12,2 14,8 14,3 132 117 97 Brazylia Uboje w mln szt. 27 35 40 38 141 109 95 kg/sztuk 225,3 207,7 224,9 238,3 106 115 106 Produkcja w mln ton 6,1 7,2 9,0 9,1 149 126 101 Argentyna Uboje w mln szt. 12 13 15 12 100 92 80 kg/sztuk 214,5 214,5 217,1 221,7 103 103 102 Produkcja w mln ton 2,7 2,8 3,2 2,6 96 93 81 Oceania Uboje w mln szt. 12 13 13 13 108 100 100 kg/sztuk 201,5 213,3 221,2 224,3 111 105 101 Produkcja w mln ton 2,5 2,7 2,8 2,8 112 104 100 Australia Uboje w mln szt. 9 9 9 8 89 89 89 kg/sztuk 216,8 234,5 244,7 253,8 117 108 104 Produkcja w mln ton 1,9 2,1 2,1 2,1 111 100 100 ródo: Obliczenia wasne na podstawie USDA-Foreign Agricultural Service Productive Supply and Distribution oraz FAOSTAT.. 17.

(20) Tabela I.5 a. wiatowa produkcja woowiny w wadze poubojowej Wyszczególnienie Europa Uboje w mln szt. kg/sztuk Produkcja w mln ton Unia Europejska Uboje w mln szt. kg/sztuk Produkcja w mln ton WNP Uboje w mln szt. kg/sztuk Produkcja w mln ton. 2010-12 2005-09. 2000-2004. 2005-2009. 2010-2012. 60 218,8 13,2. 57 209,7 12,0. 52 222,4 11,5. 48 239,1 11,4. 80 109 86. 84 114 95. 92 108 99. 35 254,6 8,8. 32 262,8 8,4. 29 277,4 8,1. 28 282,7 8,0. 80 111 91. 88 108 95. 97 102 99. 28 151,4 4,2. 21 162,8 3,4. 17 178,5 3,1. 17 180,1 3,0. 61 119 71. 81 111 88. 100 101 97. 74 147,6 10,9. 77 150,1 11,5. 151 103 155. 120 104 125. 104 102 106. 27 102,5 2,8. 31 102,5 3,2. 258 100 266. 182 100 188. 115 100 114. Azja Uboje w mln szt. 51 64 kg/sztuk 146,4 144,1 Produkcja w mln ton 7,4 9,2 Indie Uboje w mln szt. 12 17 kg/sztuk 102,5 102,5 Produkcja w mln ton 1,2 1,7 Chiny Uboje w mln szt. 31 40 tony/sztuk 140,1 132,3 Produkcja w mln ton 4,4 5,3 ródo: Obliczenia wasne na podstawie Supply and Distribution oraz FAOSTAT.. 2010-12 1995-99. 2010-12 2000-04. 1995-1999. 43 40 129 100 96 138,0 141,2 101 107 102 5,9 5,6 127 106 95 USDA-Foreign Agricultural Service Productive. Wykres I.3. Struktura wiatowej produkcji misa. 1995-1999. 2010-2012. Drób 33%. Drób 26% Wieprzowina 39% Wieprzowina 37%. Owce i kozy 5%. Owce i kozy 5% 3% Pozostae. 5% Pozostae. 22% Woowina. 25% Woowina. ródo: Obliczenia wasne na podstawie USDA-Foreign Agricultural Service Productive Supply and Distribution oraz FAOSTAT.. 18.

(21) Tabela I.6. Regionalne zmiany produkcji ywca woowego 2010-12 2010-12 1995-99 1995-99 zmiany w mln szt. zmiany w % Europa 60 48 -12 -20 Ameryka Pn. 48 45 -2 -6 Ameryka Pd. 50 63 13 26 Azja 51 77 26 51 Oceania 12 13 1 8 ródo: Obliczenia wasne na podstawie danych USDA-Foreign Agricultural Service Productive Supply and Distribution oraz FAOSTAT. Region. 1995-99 uboje w mln szt.. 2010-12 uboje w mln szt.. Wielko produkcji woowiny zaley od liczby ubijanego byda oraz jego przecitnej wagi. Przecitna waga ubijanego byda sukcesywnie ronie i w coraz wikszym stopniu wpywa na wielko produkcji ywca woowego. Zarówno przecitna waga, jak i jej zmiany s regionalnie zrónicowane. Produkcja ywca czy si z kierunkiem uytkowania byda i intensyfikacj produkcji. Z reguy kraje o typowo misnym uytkowaniu byda prowadz chów bardzo intensywny o skali przemysowej i silnej integracji pionowej. W rejonach intensywnej produkcji woowiny ubija si bydo o ciarze znacznie wyszym ni w przypadku produkcji ekstensywnej. Take wzrost wagi, czyli inaczej postp w wydajnoci pogowia jest tu znacznie wikszy ni w przypadku ekstensywnego chowu byda o charakterze ogólnouytkowym, czy wrcz mlecznym. Wykres I.4. Struktura geograficzna (regiony i kraje) wiatowej produkcji woowiny w latach 2010-12. regiony. Oceania 4,9%. kraje. Europa 20%. Chiny 10%. Argentyna Indie Australia Meksyk 6% 5% 4% Pakistan 3% 2% Rosja 2%. 14% UE-27. 20% Azja. 17% Pozostae. 25,1% Ameryka Pd.. 3,3% Pozostae. 16% Brazylia. 26,7% Ameryka Pn.. 21% USA. ródo: Obliczenia wasne na podstawie USDA-Foreign Agricultural Service Productive Supply and Distribution oraz FAOSTAT.. 19.

(22) W analizowanym okresie najwikszy wzrost produkcji woowiny wystpi w Azji (55%), w tym gównie w Indiach (166%) i w Chinach (27%) oraz w Ameryce Poudniowej (32%), zwaszcza w Brazylii (49%). W regionach tych zwizany by on przede wszystkim ze wzrostem liczby ubijanego byda, gdy zmiany jego ciaru miay niewielki wpyw na zmiany produkcji. Wzrost wagi wystpi natomiast w takich regionach, jak Ameryka Pónocna, Europa czy Oceania (Australia). W Oceanii, a cilej w Australii wzrost przecitnej wagi by na tyle duy, e zapewni wzrost produkcji woowiny o 11%, pomimo znaczcego spadku ubojów. W Ameryce Pónocnej wzrost wagi zrekompensowa jedynie straty wynikajce ze spadku ubojów o 6% i w rezultacie produkcja woowiny nie ulega wikszym zmianom. Z kolei w Europie, w której doszo do wyjtkowo wysokiego spadku liczby ubijanego byda (20%), wzrost wagi jedynie osabi spadek produkcji (14%). Skutkiem tych procesów byo przemieszczenie si gównych orodków produkcji woowiny z Europy i Ameryki Pónocnej do Azji i Ameryki Poudniowej. W latach 2010-2012 w Azji i Ameryce Pd. dokonano ponad poowy wiatowych ubojów byda, podczas gdy w Europie i Ameryce Pn. jedynie 34%. Jeli jednak we miemy pod uwag poszczególne kraje, to wród dziesiciu najwikszych producentów woowiny w latach 2010-2012 naley wymieni w kolejnoci: Stany Zjednoczone, Brazyli, Uni Europejsk, Chiny, Indie, Argentyn, Australi, Meksyk, Pakistan i Rosj. Kraje te wprowadzaj na rynek cznie 83% wiatowej produkcji woowiny, w tym pierwsze pi krajów 67%, a pierwsze trzy kraje 51%. Porównujc obraz z ostatnich lat z obrazem z lat 1995-1999, wida , e zaszy tu pewne zmiany. Wród najwaniejszych wymieni naley: x Na drug pozycj awansowaa Brazylia, a Unia Europejska spada na trzecie miejsce. Produkcja woowiny w Brazylii wzrosa o 49%, a w Unii Europejskiej obniya si o 7%. Wzrost produkcji w Brazylii by efektem nowych inwestycji, postpu genetycznego, a take konkurencyjnej pozycji na rynku midzynarodowym, wynikajcej midzy innymi z relatywnie niskich kosztów produkcji. Jak podaj A. Somwaru i C. Valdes, w Brazylii koszty produkcji s o 60% nisze ni w Australii i o 50% nisze ni w Stanach Zjednoczonych8; x Indie, w których produkcja woowiny wzrosa prawie trzykrotnie, stay si pitym producentem wiata. Wzrost produkcji w Indiach by wynikiem rosncego popytu eksportowego zwizanego z wysok konkurencyjnoci cenow hinduskiej woowiny; 8. A. Somwaru, C. Valdes, Brazil’s Beef Production and Its Efficiency: A Comparative Study of Scale Economies, GTAP Seventh Annual Conference on Global Economic Analysis, Trade, Poverty and the Enviroment, June 17-19, 2004, The World Bank, Washington D.C., USA. 20.

(23) x. Duy wzrost produkcji woowiny, poza Indiami i Brazyli, wystpi w Pakistanie (76%), Chinach (27%) i w Australii (15%). W Chinach motorem wzrostu produkcji by wzrost popytu wewntrznego. Rozwojowi produkcji sprzyja te wprowadzony w 1990 roku program wspierania produkcji woowiny w oparciu o pastwiska9. W skali globalnej Australia jest stosunkowo maym producentem byda, ale ze wzgldu na relatywnie ma liczb mieszkaców i mae, w zwizku z tym, spoycie wewntrzne, jest duym eksporterem woowiny. Wysoka konkurencyjno australijskiej woowiny i wzrost eksportu byy motorem dugookresowego wzrostu produkcji10; x Najwikszy spadek produkcji woowiny wystpi w Rosji (32%). W pozostaych krajach skala spadku produkcji bya znacznie mniejsza i wynosia od 1% (Meksyk) do 8% (Unia Europejska). W Rosji ma miejsce gboka restrukturyzacja sektora, polegajca zarówno na zmianie form wasnoci, jak i poprawie efektywnoci produkcji. Spadek produkcji woowiny by rezultatem przede wszystkim niskiej dochodowoci tej produkcji. Aktualnie ronie liczba kompanii o wysokim poziomie integracji pionowej11. Ze wzgldu na duy przyrost produkcji woowiny w Chinach, a zwaszcza w Indiach, umocnia si pozycja piciu najwikszych producentów, których udzia w wiatowej produkcji wzrós z 62% w latach 1995-99 do 67% w latach 2010-12. W przypadku dziesiciu najwikszych producentów zmiana bya niewielka. Ich udzia w wiatowej produkcji zwikszy si z 81% w latach 1995-99 do 83% w latach 2010-12. I.3. wiatowe spoycie woowiny O dugookresowej tendencji rozwoju produkcji woowiny decyduje popyt na ten gatunek misa. W niektórych krajach jest to jedynie popyt wewntrzny, a w innych take popyt zewntrzny. Rozwój globalnego spoycia woowiny jest podobny do rozwoju produkcji. Zmiany, zarówno co do kierunku, jak i co do tempa, s niemal identyczne (tab. I.7). Jednake tak jak w przypadku produkcji, zmiany w skali wiata róni si od zmian w poszczególnych rejonach. W badanym okresie na obszarach o duym wzrocie produkcji, jak Azja czy Ameryka Poudniowa, wzrost spoycia by co prawda te wysoki, ale znacznie mniejszy od wzrostu produkcji. Z kolei w Europie, w której produkcja sukcesywnie si 9. Sh. Anderson, C. Bieroth, G. Tucker, T. Schroeder: Chinese beef consumption Trends: Implications for Future Trading Partners, Kansas State University, Agricultural Experiment Station and Cooperative Extension Service, MF-300, April 2011. 10 Meat Outlook to 2010-11, Australian commodities, ABARE, vol.13 no 1, March quarter 2006. 11 M. Haas, M. Maksimenko, Russian Federation, Livestock and Products Annual, Gain Report Number RS 9059, USDA/FAS 09/21/2009. 21.

(24) obniaa, spadek spoycia by mniejszy ni produkcji. W rejonie Oceanii, gdzie globalne spoycie charakteryzuje si stagnacj, a rozwija si eksport, wzrost produkcji by relatywnie duy. Niesymetryczny rozwój produkcji i spoycia w poszczególnych rejonach wiata by splotem wielu czynników, wród których najwaniejszym by rozwój handlu zagranicznego zwizany z jego liberalizacj i wzrostem konkurencyjnoci takich rejonów, jak Ameryka Poudniowa czy Azja. Tabela I.7. Zmiany wiatowej produkcji i konsumpcji woowiny Okresy 1995-99 2000-04 2005-09 2010-12. Produkcja okres poprzedni mln ton =100 51,1 100,0 54,0 105,7 57,5 106,5 57,0 99,1. 1995-1999 =100 100,0 105,7 112,5 111,5. Spoycie okres poprzedni 1995-1999 mln ton =100 =100 50,8 100,0 100,0 53,7 105,7 105,7 56,9 106,0 112,0 55,8 98,1 110,0. ródo: Obliczenia wasne na podstawie danych FAS/USDA.. Obszary o najwikszej produkcji, a wic Ameryka Pónocna i Poudniowa s jednoczenie obszarami o najwikszym spoyciu globalnym. Jednake, podobnie jak w przypadku produkcji, tak i w przypadku spoycia postpuje przesunicie jego centrum z Europy i Ameryki Pónocnej do Ameryki Poudniowej i Azji. Wikszy wzrost produkcji ni spoycia woowiny w Ameryce Poudniowej i Oceanii spowodowa, e stay si one rejonami o wysokiej samowystarczalnoci. Pozostae rejony, jak Europa, Azja czy Ameryka Pónocna s rejonami deficytowymi, z tym e poziom tego deficytu w Azji ulega zmniejszeniu, a w Europie zwikszeniu. W Ameryce Pónocnej sytuacja jest pod tym wzgldem do zmienna i oscyluje od niewielkiego deficytu do niewielkiej nadwyki. Do krajów o najwikszym spoyciu globalnym nale w kolejnoci: Stany Zjednoczone, Unia Europejska, Brazylia, Chiny, Argentyna, Indie, Rosja, Meksyk, Pakistan i Japonia. S to w zasadzie te same kraje, które dominuj w produkcji, poza kilkoma wyjtkami. Australia naley do dziesitki krajów o najwikszej produkcji, ale nie naley do krajów o najwikszej konsumpcji globalnej ze wzgldu na ma liczb ludnoci. Z kolei Japonia naley do grupy krajów o najwikszej konsumpcji woowiny, ale jest to woowina pochodzca z importu. Geograficzny rozkad globalnego spoycia jest wic zbliony do rozkadu produkcji. Spoycie woowiny charakteryzuje si jednak wiksz koncentracj ni produkcja oraz wikszym postpem w tym zakresie. Udzia w globalnym spoyciu trzech krajów o najwikszej konsumpcji wynosi w latach 2010-2012. 22.

(25) cznie 54%, podczas gdy w latach 1995-99 byo to 50%. Udzia piciu krajów wynosi 69%, wobec 65%, a dziesiciu krajów 87%, wobec 80%. Tabela I.8. Produkcja i spoycie woowiny oraz ich zmiany w najwaniejszych rejonach wiata Produkcja w mln ton Ameryka Ameryka Europa Azja Pónocna Poudniowa 1995-99 13,2 7,4 15,0 10,8 2000-04 12,0 9,2 15,4 12,2 2005-09 11,5 10,9 15,2 14,8 2010-12 11,4 11,5 15,2 14,3 1995-99=100 2000-04 91 124 103 113 2005-09 87 147 101 137 2010-12 86 155 101 132 Okres poprzedni = 100 2000-04 91 124 103 113 2005-09 96 118 99 121 2010-12 99 106 100 97 Spoycie w mln ton 1995-99 13,4 8,6 15,1 10,1 2000-04 12,5 12,5 16,0 10,8 2005-09 12,9 12,9 15,8 11,9 2010-12 12,2 12,2 14,9 12,5 1995-99=100 2000-04 93 122 106 107 2005-09 96 137 105 118 2010-12 91 143 99 124 Okres poprzedni = 100 2000-04 93 122 106 107 2005-09 103 112 99 110 2010-12 95 104 94 105 Relacja produkcji do spoycia w % 1995-99 99 86 99 107 2000-04 96 88 96 113 2005-09 89 92 96 124 2010-12 93 93 102 114 ródo: Obliczenia wasne na podstawie danych FAS/USDA. Okresy. Oceania 2,5 2,7 2,8 2,8 108 112 112 108 104 100 0,9 0,9 0,9 0,9 100 100 100 100 100 100 277 300 311 311. Odmienny obraz geograficznego rozkadu spoycia woowiny, a take zmian, otrzymamy badajc spoycie jednostkowe, czyli przypadajce na 1 mieszkaca. Poziom spoycia woowiny w poszczególnych krajach wiata zaley przede wszystkim od liczby i dochodów ludnoci. Obok tych dwu czynników, mniejszy lub wikszy wpyw na spoycie maj te czynniki kulturowe czy demograficzne, jak struktura wiekowa ludnoci czy jej preferencje oraz liczba 23.

(26) ludnoci zamieszkaej w miastach. Ten ostatni czynnik nabra znaczenia w ostatnich latach, zwaszcza w krajach azjatyckich, w których przyspieszony rozwój urbanizacji, a wraz z nim przejcie wielu obyczajów zachodnioeuropejskich czy amerykaskich przyczyniy si do wzrostu spoycia woowiny, pomimo e jego poziom jest nadal relatywnie niski. Wykres I.5. Struktura geograficzna (regiony) wiatowego spoycia woowiny 1995-1999. 2010-2012. Europa 26,4%. Europa 21,9%. Oceania 1,8%. Oceania 1,6%. Azja 16,9%. Ameryka Pd. 19,9%. Azja 22%. 22,4% 5,3% Pozostae. 5,4% Pozostae. Ameryka Pd. 26,7% Ameryka Pn.. 29,7% Ameryka Pn.. ródo: Obliczenia wasne na podstawie danych FAS/USDA. Wykres I.6. Spoycie woowiny w 20 krajach o najwikszym spoyciu woowiny (w kg/osob) 2000-2004. 2010-2012 Kuwejt Kostaryka Rosja Kolumbia ZEA Wenezuela Izrael Chile Szwajcaria HongKong Liban NowaZelandia Kazachstan Kanada Australia Paragwaj USA Brazylia Argentyna Urugwaj. Rosja Izrael UE-27 Kolumbia ZEA Wenezuela Biaoru Szwajcaria Liban Kazachstan Meksyk Chile Kanada Nowa Zelandia Paragwaj Brazylia Australia USA Urugwaj Argentyna 0. 10. 20. 30. 40. 50. 60. 70. kg/osob. 0. 10. 20. 30. 40. kg/osob. ródo: Na podstawie danych FAS/USDA.. 24. 50. 60.

(27) W Chinach udzia ludnoci zamieszkaej w miastach zwikszy si w latach 1997-2007 z 32 do 45%, a spoycie woowiny wzroso o 10%12. W Indiach, w latach 1990-2000 liczba ludnoci zamieszkaej w miastach rosa w tempie 3% rocznie, podczas gdy ogólna liczba ludnoci o 2%. Spoycie woowiny wzroso w tym okresie o 20%13. Pomimo to w obu krajach pozostaje ono na niskim poziomie. W latach 2010-12 przecitne spoycie woowiny w Chinach wynosio 4,1 kg/osob, a w Indiach 1,6 kg/osob. W Indiach niskie spoycie podyktowane jest gównie wzgldami religijnymi i nie rokuje wikszego rozwoju w najbliszej przyszoci. Chiny s oceniane s natomiast jako kraj o relatywnie niskim spoyciu jednostkowym, ale o duym potencjale jego rozwoju w przyszoci14. W latach 2010-2012 roku, najwysze jednostkowe spoycie woowiny wystpowao w Urugwaju (61,3 kg/osob) i w Argentynie (55,3 kg/osob). Spoycie w granicach 30-38 kg/osob dotyczyo Brazylii, Stanów Zjednoczonych, Australii, Paragwaju i Kanady. W kilku krajach (Kazachstan, Nowa Zelandia, Liban, Hong Kong, Szwajcaria, Chile i Izrael) miecio si ono w granicach 21-28 kg/osob. Do 20 krajów o najwyszym jednostkowym spoyciu woowiny naleay jeszcze Wenezuela, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Kolumbia, Rosja, Kostaryka i Kuwejt, w których spoycie woowiny miecio si w granicach 17-19 kg/osob. Nieco poniej tej dwudziestki uplasowa si Meksyk (16,8 kg/osob) oraz UE-27 (15,6 kg/osob). Ponad poow wymienionych krajów stanowiy kraje Ameryki Poudniowej i Pónocnej oraz Oceanii, a wic o relatywnie maej liczbie ludnoci, a wysokiej produkcji woowiny. Pozostae kontynenty, w tym Europa czy Azja, w których znajduje si okoo 70% ludnoci wiata, s sabo reprezentowane w grupie krajów o najwikszym spoyciu. W latach 2010-2012 przecitna roczna liczba ludnoci w skali wiata wynosia 6 mld 941 mln i bya o 11% wiksza ni przecitna w latach 2000-04. W tym samym okresie przecitne globalne spoycie woowiny wzroso tylko o 4%. Sugeruje to, e przecitne wiatowe spoycie jednostkowe ulego obnieniu. Analiza danych z poszczególnych krajów prowadzi do wniosku, e spadek spoycia wystpi przede wszystkim w krajach rozwinitych o wysokim poziomie spoycia jednostkowego w okresie bazowym. W krajach rozwijajcych si, charakteryzujcych si niskim spoyciem woowiny na osob, mia miejsce duy jego wzrost. W obu przypadkach powodem byy warunki ekonomiczne, zwizane ze spadkiem lub wzrostem dochodów ludnoci (gene12. Sh. Anderson, C. Bieroth, G. Tucker, T. Schroeder: Chinese beef consumption Trends…, op.cit. India, Livestock Sector Brief, FAO, AGAL, July 2005. 14 D.S. Peel, Fundamentals of Global Beef Demand and Supply, VII Simposio de Producao de Gado de Corte, Brasil 2010. 13. 25.

(28) ralnie popyt na woowin ronie zawsze wraz ze wzrostem dochodów15) i innych podstawowych parametrów makroekonomicznych, w tym take kursu walut krajowych wzgldem dolara czy euro decydujcego o konkurencyjnoci w handlu midzynarodowym. Wykres I.7. Spoycie woowiny w Argentynie, Stanach Zjednoczonych i w Nowej Zelandii 80. Argentyna. 70. kg/osob. 60. 50. 60. USA. 50. 40. 40. kg/osob. 70. 80. Nowa Zelandia 30. 20 2000. 30. 2002. 2004. 2006. 2008. 2010. 20 2012. ródo: Na podstawie danych FAS/USDA.. Najwikszy spadek spoycia woowiny wystpi w Argentynie, w której obniyo si ono z 65,1 kg w latach 200-04 do 55,3 kg/osob w latach 2010-12, a wic o 9,8 kg/osob (o 15%). W kraju tym spadek spoycia postpuje od 1990 roku, w którym byo ono rekordowo wysokie i wynosio 80 kg/osob, Przyczyn tego by kryzys ekonomiczny16 oraz spadek pogowia i produkcji woowiny. Towarzyszy temu wzrost liczby ludnoci o 8% (z 37,5 mln do 40,5 mln). Jednake biedniejce na skutek kryzysu spoeczestwo nie byo w stanie kupowa wicej i decydowao o spadku spoycia. W latach 2010-12 kryzys ekonomiczny nieco zagodnia w porównaniu z okresem lat 2000-04, ale i tak stopa bezrobocia bya wysoka (7%), a roczna stopa inflacji wynosia okoo 10%17. W tej sytuacji popyt kierowany by na konkurencyjne miso drobiowe, którego zarówno poziom, jak i wzrost cen by najmniejszy. Od stycznia 2009 roku do sierpnia 2011 roku ceny misa woowego na piecze wzrosy w Argentynie o 141%, 15. M. Gehlhar, W. Coyle, Global Food Consumption and Impact on Trade Pattern, ERS/USDA, 2001, 6. 16 C. Steiger, Modern Beef Production in Brazil and Argentina, Choices, 2nd Quarter 2006- (21(2). 17 Na podstawie danych www.tradingeconomics.com. W latach 2000-2004 stopa przekraczaa 20%. 26.

(29) a poldwicy woowej o 105%, podczas gdy ceny misa drobiowego byy wysze tylko o 59%18. Nieco mniejszy spadek spoycia (o 6,1 kg/osob) mia miejsce w Stanach Zjednoczonych i w Nowej Zelandii. W krajach tych spoycie woowiny zmniejszyo si odpowiednio z 43,5 kg/osob do 37,4 kg/osob i z 33,6 kg/osob do 27,5 kg/osob. W Stanach Zjednoczonych, w latach 2010-12, produkcja woowiny obniya si w stosunku do lat 2000-04 o 2%, a liczba ludnoci wzrosa o 7%. Jednake najwaniejszym czynnikiem decydujcym o zmniejszeniu poday bya deprecjacja dolara amerykaskiego wobec innych walut, co stymulowao eksport i ograniczao import. Równie wanym czynnikiem byo spowolnienie gospodarcze, któremu towarzyszy wzrost stopy bezrobocia. W latach 2000-04 stopa bezrobocia wynosia 4-5%, a ostatnio wzrosa do 10%. Cakowite spoycie misa obniyo si o 10 kg/osob. Spadek spoycia woowiny by najwikszy, za najmniejszy drobiu, którego spoycie obniyo si tylko o 1 kg/osob. Znaczc rol w spadku spoycia woowiny odegrao te wykrycie w 2003 roku choroby BSE u amerykaskiego byda. W Nowej Zelandii produkcja woowiny wzrosa o 1%, a liczba ludnoci o 13%.Wzrost popytu, przy stabilnej poday wywoa wic wzrost cen, który by prawdopodobnie wikszy ni wzrost dochodów. Dochód narodowy brutto przypadajcy na 1 osob zwikszy si w tym okresie o 38%. W Meksyku spoycie woowiny obniyo si o 5 kg/osob (22 do 16,8 kg/osob). W kilku krajach, jak na przykad w Australii czy w Kanadzie spoycie woowiny zmniejszyo si o okoo 2 kg/osob (odpowiednio z 37,2 do 35,1 kg i z 31,9 do 29,9 kg/osob). W Unii Europejskiej spoycie woowiny, które w latach 2000-2004 wynosio 16,8 kg/osob obniyo si do 15,6, a wic o 1,2 kg/osob w latach 2010-12. W wielu krajach wystpi wzrost spoycia woowiny. Najwikszy mia miejsce w Hong Kongu, bo z 13,1 kg/osob w latach 2000-04 do 23,7 kg/osob, a wic o 10,6 kg/osob, tj. o ponad 80%. Nieco mniejszy wzrost spoycia (o 7,3 kg/osob wystpi w Kuwejcie, Kazachstanie (o 6,4 kg/osob) i w Urugwaju (o 5,5 kg /osob). W krajach tych spoycie woowiny zwikszyo si odpowiednio z 10 do 17,3 kg/osob, z 21,4 do 27,8 kg/osob i z 55,8 do 61,3 kg/osob. W Izraelu spoycie to wzroso o 4,2 kg/osob (z 16,9 do 21,1 kg/osob), a w Brazylii o 3,4 kg/osob (z 34,7 do 38,1 kg/osob). W kilku krajach, jak na przykad w Szwajcarii, Kolumbii czy Rosji spoycie woowiny zwikszyo si w tym okresie o okoo 2 kg/osob (odpowiednio z 19,9 do 22,2 kg, z 17,3 do 19,3 i z 15,9 do 18 kg/osob). Przyczyny wzrostu spoycia woowiny s mocno zrónicowane, ale u podstawy tego wzrostu zazwyczaj ley wzrost dochodów ludnoci. Na przykad 18. K. Joseph, Argentina. Livestock and Products Annual, Gain Report, USDA/FAS 9/14/2011. 27.

(30) w Brazylii gówna cz produkcji woowiny jest kierowana na zaspokojenie popytu wewntrznego, a poziom konsumpcji jest nieznacznie wyszy ni w Stanach Zjednoczonych. W ostatnich szeciu latach spoycie woowiny w Brazylii roso w tempie 1% rocznie. Decydowa o tym wzrost dochodów ludnoci. Tylko w latach 2001-2011 produkt krajowy brutto przypadajcy na 1 mieszkaca zwikszy si z 3 tys. USD do 13 tys. USD. Wzrostowi spoycia sprzyja te rozwój klasy redniej. W 2003 roku 33 mln ludzi naleao do klasy redniej lub wyszej. W 2012 roku byo to 105 mln osób z ogólnej populacji 195 mln, a wic 54%19. Wzrost dochodów jest jednak kierowany na inne asortymenty misa w krajach o wysokim poziomie dochodu narodowego, a na inne w krajach o niskim poziomie. W krajach o wysokim poziomie dochodu wzrost dochodu czsto przekada si na wzrost spoycia ywnoci organicznej, czy innej o wysokich parametrach jakociowych. Czsto wic ronie tam spoycie woowiny wysokojakociowej. W krajach o niskim poziomie dochodu narodowego ma miejsce przesunicie popytu z produktów zawierajcych biako rolinne na produkty zawierajce biako zwierzce. W tym przypadku jako misa ma mniejsze znaczenie. I.4. wiatowy handel zagraniczny ywcem i misem woowym Na globalny handel ywcem i misem woowym oddziauje szereg czynników. Do najwaniejszych nale zasoby naturalne determinujce wielko produkcji woowiny, koszty transportu, infrastruktura i wreszcie konkurencyjno oraz polityka handlowa pastw, w tym kursy walut. W ostatnich latach doszy jednak do gosu inne czynniki, które miay przeomowe znaczenie dla tego handlu. Czynnikiem o kluczowym znaczeniu byo Porozumienie Rundy Urugwajskiej GATT i powoanie WTO oraz rozpoczcie Rundy Doha. Porozumienie to naoyo obowizek ci subsydiowanego eksportu przez Stany Zjednoczone oraz Uni Europejsk i doprowadzio do znaczcej redukcji ce importowych. W wyniku tych dziaa oywi si popyt importowy ze strony krajów rozwijajcych si, a take urealnia si konkurencyjno cenowa pomidzy poszczególnymi krajami. W ostatnich latach czynnikiem o niebagatelnym znaczeniu byy choroby zwierzt, jak BSE, pryszczyca czy choroba niebieskiego jzyka oraz patogeny (E.coli, Salmonella, Listeria i inne). Wród przypadków chorobowych jednym z najwaniejszych byo wykrycie w 2003 roku choroby BSE u krów mlecznych w USA. Ta sprawa przyczynia si do zmiany geograficznej struktury eksportu. Stany Zjednoczone, które do 2003 roku zajmoway pozycj gównego eksportera woowiny, zostay poprzez 19. J.F. Silva, J. Zimmerman, Brazil. Livestock and Products Annual. Annual Livestock Report 2011, Gain Report Number: BR 0715, 8/26/2011. 28.

(31) wprowadzone restrykcje zepchnite z tej pozycji, a ich miejsce zaja Brazylia. Staa si ona gównym dostawc do Unii Europejskiej i Rosji. Wiksz cz amerykaskiego udziau w rynku japoskim i koreaskim przeja Australia i Nowa Zelandia. W ostatnich latach pozycj eksportow umacniaj Indie, ale ze wzgldu na duy udzia bawoów w produkcji i eksporcie, co wie si z nisk jakoci misa, pewne rynki s dla nich niedostpne. Jednake w okresie kryzysu mog odnie relatywnie due korzyci, oferujc miso po niskich cenach, zwaszcza krajom o rosncym zapotrzebowaniu na biako zwierzce. I.4.1. Handel zagraniczny ywym bydem Znaczenie handlu bydem ywym jest marginalne, a w dodatku charakteryzuje si tendencj malejc. W latach 2010-12 przecitny roczny wiatowy import ywca woowego wynosi 3 mln szt. i by, co prawda, o 3% wikszy ni w latach 2005-2009, ale o prawie 40% mniejszy ni w latach 1995-99. wiatowy eksport wynosi w tym czasie 4,7 mln szt. i by o 14% wikszy ni w poprzednim okresie, ale o 4% mniejszy ni w latach 1995-99. Malejca tendencja handlu ywymi zwierztami jest wynikiem coraz wikszych ogranicze zwizanych z transportem. Dlatego prowadzony jest on w ramach ugrupowa i dotyczy krajów lecych w niewielkich od siebie odlegociach. Najwikszym importerem ywego byda s Stany Zjednoczone. W latach 2010-12 przecitny import byda wynosi 2,1 mln szt. rocznie, co stanowio 71% importu wiatowego. Charakterystyczn cech tego importu jest stagnacja. W latach 2010-12 by on mniej wicej taki sam, jak w latach 1995-1999. Stany Zjednoczone importuj bydo z Meksyku i Kanady. W ostatnich latach zmienia si struktura tego importu. Do niedawna importowano gównie cielta przeznaczone do dalszego chowu, a w ostatnich latach w imporcie przewaaj sztuki dorose przeznaczone na ubój. Mona przypuszcza , e ma to zwizek z kosztami produkcji, w których jedn z waniejszych pozycji stanowi koszty pasz. Wzrost cen pasz, a zwaszcza kukurydzy wpywa negatywnie na opacalno chowu byda misnego. Stany Zjednoczone nale do pierwszej dziesitki wiatowych eksporterów ywego byda. W latach 2010-12 eksport ten wyniós 209 tys. sztuk rocznie i by o 11% mniejszy ni w latach 1995-99. Gównymi rynkami zbytu amerykaskiego byda s Kanada i Meksyk. Wród duych importerów byda warto wymieni take Wenezuel i Rosj, cho iloci importowanego przez te kraje byda s niewspómiernie mae w stosunku do importu Stanów Zjednoczonych. W latach 2010-12 Wenezuela zakupia w innych krajach 477 tys. sztuk byda,. 29.

(32) a Rosja 78 tys. sztuk. Import ywego byda jest mocno skoncentrowany, gdy udzia tylko trzech wymienionych krajów w wiatowym imporcie byda w latach 2012-12 wynosi 91%. Do najwikszych eksporterów nale w kolejnoci Meksyk, Kanada, Australia, Unia Europejska, Brazylia, Urugwaj, Stany Zjednoczone, Kolumbia, Chiny i Nowa Zelandia. Stopie koncentracji eksportu jest znacznie mniejszy ni importu. W latach 2010-2012 eksport trzech krajów stanowi 63% wiatowego eksportu, eksport piciu krajów 89%, a siedmiu 97%. W latach 2010-12 z Meksyku wyeksportowano 1,4 mln szt. byda, co stanowio 30% wiatowego eksportu. Eksport ten sukcesywnie ronie. W latach 2010-12 by on o 18% wikszy ni w latach 2005-2009 i o 50% wikszy ni w latach 1995-99. Tendencj rosnc wykazuje te eksport byda z Brazylii, Urugwaju i Nowej Zelandii. W niektórych krajach, jak Stany Zjednoczone czy Kanada wystpiy w ostatnich latach trudnoci zwizane z wykryciem przypadków BSE u byda. I.4.2. Eksport misa woowego W odrónieniu od handlu ywymi zwierztami, handel misem woowym sukcesywnie ronie, i to zarówno w wymiarze absolutnym, jak i wzgldnym. wiatowy eksport woowiny w latach 2010-2012 wyniós 8 250 tys. ton, co stanowio 14% wiatowej produkcji. Eksport ten by o 47% wikszy ni w latach 1995-99, kiedy stanowi 11% produkcji. Wzrost eksportu by wikszy ni produkcji, do czego niewtpliwie przyczynia si liberalizacja handlu i rosncy popyt. W latach 2010-12 do 10 najwikszych eksporterów woowiny naleay w kolejnoci Brazylia, Australia, Indie, Stany Zjednoczone, Nowa Zelandia, Kanada, Unia Europejska, Urugwaj, Argentyna i Paragwaj. Kraje te charakteryzoway si dwiema wspólnymi cechami. Pierwsz bya typowo misna orientacja produkcji20, która nie dotyczya jedynie Nowej Zelandii, gdzie w pogowiu krów dominuj krowy mleczne. Drug cech byo natomiast to, e w zasadzie wszystkie te kraje (poza Uni Europejsk) s eksporterami netto woowiny. W badanym okresie wzrost eksportu mia miejsce w wikszoci krajów bdcych najwikszymi eksporterami woowiny, ale najbardziej spektakularny wystpi w Indiach i w krajach Ameryki Poudniowej, w tym gównie w Brazylii.. 20. Powszechny jest pogld, e misne uytkowanie byda wystpuje w tych krajach, w których krowy mamki stanowi ponad 75% wszystkich krów, Jeli krowy mamki stanowi od 25-75% wszystkich krów, mamy do czynienia z systemem mieszanym, a gdy krowy mamki stanowi mniej ni 25% krów, wówczas mówimy o mlecznym kierunku uytkowania byda. 30.

(33) Tabela I.9. Eksport woowiny w tys. ton w krajach o najwikszym eksporcie oraz jego zmiany (%) L.p.. Kraje. 1995-99. 2000-04. 2005-09. 2010-12. 1. Brazylia 290 975 1 903 1 416 2. Australia 1 159 1 329 1 398 1 401 3. Indie 216 409 651 1 221 4. USA 945 922 654 1 181 5. Nowa Zelandia 482 515 530 526 6. Kanada 393 571 500 466 7. UE-27 1 018 531 193 362 8. Urugwaj 202 248 400 322 9. Argentyna 428 373 584 277 10. Paragwaj 36 79 225 224 11. Pozostae 434 366 530 806 12. wiat ogóem 5 603 6 318 7 568 8 250 ródo: Foreign Agriculture Service, Production, Supply and Distribution Online.. 2010-12 1995-99 488 121 565 125 109 119 36 159 65 622 186 147. Spadek eksportu misa woowego mia miejsce przede wszystkim w Unii Europejskiej. Zgodnie z wytycznymi Rundy Urugwajskiej GATT w latach 1995-2000 subsydiowany eksport musia bowiem by zredukowany o 30%, a kwota subsydiów o 34%21. Na rozwoju eksportu woowiny ze Stanów Zjednoczonych zawayo wykrycie choroby BSE. Wiele krajów (np. Japonia, Korea Pd.) wprowadzio restrykcje na amerykaski import. Najwikszy spadek eksportu Stanów Zjednoczonych wystpi w latach 2004-2007. W ostatnich latach eksport ponownie wzrós, a jego poziom by prawie o poow wikszy ni przed spadkiem. Byo to wynikiem deprecjacji dolara, która korzystnie wpywaa na konkurencyjno . Beneficjentami spadku eksportu w Unii Europejskiej i okresowego zahamowania jego rozwoju w Stanach Zjednoczonych stay si kraje Ameryki Poudniowej i Indie. W latach 2010-12 eksport woowiny z Brazylii wyniós 1,4 mln ton, wobec 290 tys. ton w latach 1995-99. W Indiach wyniós on 1,2 mln ton i by prawie szeciokrotnie wikszy ni w latach 1995-99. W Paragwaju wzrost eksportu by take szeciokrotny, ale i tak Paragwaj zajmuje dopiero dziesit pozycj na licie najwikszych eksporterów, gdy duy wzrost eksportu jest tu efektem jego niskiego poziomu w okresie bazowym. W Urugwaju wzrost eksportu wyniós w tym okresie 59%. Sporód krajów Ameryki Poudniowej spadek eksportu mia miejsce jedynie w Argentynie. By on powodowany kryzysem gospodarczym i niekorzystnym kursem rodzimej waluty do dolara czy euro. 21. M. Tracy, Polityka rolno-ywnociowa w gospodarce rynkowej. Wprowadzenie do teorii i praktyki, Uniwersytet Warszawski, Wydzia Nauk Ekonomicznych, Olympus, Centrum Edukacji i Rozwoju Biznesu, Warszawa 1997. 31.

(34) Wanym powodem byo te zakwalifikowanie Argentyny przez OIE22 do grupy krajów z obecnoci pryszczycy. Znacznie wikszy wzrost eksportu woowiny w krajach rozwijajcych si ni w krajach rozwinitych, bd nawet jego spadek w niektórych krajach rozwinitych, doprowadziy do przesunicia centrów eksportowych z Australii, Stanów Zjednoczonych i Unii Europejskiej do Brazylii i Indii. Co prawda, Australia i Stany Zjednoczone zachoway pozycje liderów wiatowego eksportu, ale z niszym udziaem w wiatowym eksporcie. Wykres I.8. Struktura geograficzna wiatowego eksportu misa woowego (%) 1995-1999. Argentyna Nowa Zelandia 8% 9% USA 17%. 2010-2012. Nowa Zelandia Kanada UE-27 6% 7% 5% Urugwaj 4% Argentyna 3% 2% Meksyk. Kanada 7% Brazylia 5% 4%Indie 4% Urugwaj 3% Ukraina. USA 14%. Indie 15%. 4% pozostae 18% UE-27. 21% Australia. 11% pozostae. 16% Australia. 17% Brazylia. ródo: Obliczenia wasne na podstawie danych FAS/USDA.. W Brazylii produkuje si bydo w oparciu o pastwiska. Jest to wic w duej czci chów ekstensywny. Koszty produkcji s tu znacznie nisze ni w chowie intensywnym. Ma to znaczenie zwaszcza w ostatnich latach, kiedy ceny zbó i pasz treciwych istotnie wzrosy i decyduje o konkurencyjnoci brazylijskiej woowiny. Drugim czynnikiem, wanym z punktu widzenia konkurencyjnoci, s relatywnie niskie koszty pracy23. Niektórzy autorzy na pierwszym miejscu stawiaj jednak wzrost dochodów i liczby ludnoci w krajach importujcych, zmiany diety i liberalizacj handlu24, a jeszcze inni brazylijsk polityk monetarn polegajc na przeciwdziaaniu aprecjacji rodzimej waluty. W Brazy-. 22. World Organisation for Animal Health. A. Somwaru, C. Valdes, Brazil’s Beef Production and Its Efficiency: A Comparative Study of Scale Economies, GTAP Seventh Annual Conference on Global Economic Analysis, June 17-19 2004, The World Bank, Washington, D.C., USA. 24 J.H. Dyck & K.E. Nelson 2003. Structure of the global market for meat. Agricultural Economic Report. No. 785. Washington D.C., Economic Research Service. US Department of Agriculture. 23. 32.

(35) lii eksport by motorem rozwoju produkcji woowiny. Jego udzia w produkcji sukcesywnie rós. Tylko w latach 2002-2007 wzrós on z 13,4% do 28,2%. Obok czynników ekonomicznych majcych niewtpliwie wpyw na produkcj woowiny, w Brazylii podjto dziaania wykorzystujce instrumenty polityki rolnej. Jednym z takich instrumentów byy subsydiowane kredyty skierowane na promocj inwestycji genetycznych, popraw jakoci pastwisk oraz budow i rozbudow chodni. Zaczto krzyowa rasy rodzime z rasami importowanymi jak Simmental i Limousin. Uruchomiono szereg programów zawierajcych fundusze na konserwacje gleb, budow i rozbudow silosów, irygacje, modernizacj parku maszynowego. Due znaczenie dla poprawy konkurencyjnoci brazylijskiej woowiny na midzynarodowym rynku miaa te relokacja produkcji z rejonów centralnych na pónoc kraju, gdzie ceny ziemi byy nisze oraz istniao rozwinite zaplecze paszowe w postaci produkcji soi25. Gównymi rynkami zbytu brazylijskiej woowiny w 2011 roku byy: Rosja (31% eksportu), Iran (16%)26, Unia Europejska (10%), Egipt (8%), Hong Kong i Wenezuela (po 6%), Arabia Saudyjska (4%) oraz Izrael (2%). Znaczca cz wzrostu brazylijskiego eksportu jest pochodn jego ekspansji na rynek rosyjski. Tylko w latach 2002-2007 brazylijski eksport do Rosji wzrós z 39,3 tys. ton do 453,4 tys. ton, tj. 11,5-krotnie. Wzrost eksportu na rynek rosyjski koresponduje z wykryciem choroby BSE w Stanach Zjednoczonych27. Obecnie brazylijscy eksporterzy pracuj nad zdobyciem rynków azjatyckich oraz pónocnoafrykaskich, liczc na to, e kryzys majcy miejsce w Europie i w Stanach Zjednoczonych nie bdzie mia wikszego wpywu na popyt ze strony tych krajów28. Istotne jest równie to, e rynki, takie jak Stany Zjednoczone, Japonia czy Korea, s zamknite dla wieego, chodzonego i mroonego misa woowego pochodzcego z Brazylii z uwagi na status tego kraju, jako kraju objtego pryszczyc29. Innym przypadkiem s Indie, w których gównym czynnikiem wzrostu pogowia byda jest konsumpcja mleka. Obok pogowia byda, w Indiach wystpuje pogowie bawoów, których populacja jest mniej wicej tak samo liczna jak byda. Pochodn tego jest fakt, e miso bawoów stanowi mniej wicej poow produkcji i eksportu woowiny. W obu wypadkach rozwój eksportu umoliwia 25. Steiger C., Modern Beef Production in Brazil and Argentina, Choices, 2nd Quarter 2006, 21(2). W 2010 roku eksport do Iranu przewyszy eksport do UE-27. 27 U.S. International Trade Commission, Global Beef Trade, Effects of Animal Health, Sanitary, food safety and other Measures on U.S. Beef Exports, Investigation No 332-488, USITC Publication 4033, September 2008. 28 J.F. Silva, J. Zimmerman, Brazil. Livestock and Products Annual. Annual Livestock Report 2011, Gain Report Number: BR 0715, 8/26/2011. 29 U.S. International Trade Commission, Global Beef Trade, Effects of Animal Health, Sanitary, food safety and other Measures on U.S. Beef Exports, Investigation No 332-488, USITC Publication 4033, September 2008. 26. 33.

(36) rozwój produkcji, gdy spoycie wewntrzne jest niewielkie ze wzgldów kulturowych i religijnych. W 2010 roku eksport woowiny stanowi 31,1% jej produkcji, a eksport misa bawoów 30,5% produkcji bawoów30. W ostatnich latach, w Indiach powstay specjalne ubojnie zorientowane tylko na eksport. Obowizuj w nich normy Codex Alimentarius oraz zwizane z bezpieczestwem ywnoci. Serwis weterynaryjny jest subsydiowany od okoo trzydziestu lat31. Od 1 stycznia 1995 roku Indie s czonkiem WTO. Podpisay szereg umów o wolnym handlu, bd objtym preferencjami, jak np. z Tajlandi, Singapurem i Mercosur32. W 1997 roku Indie stay si czonkiem BIMST-EC, czyli organizacji zrzeszajcej kraje Zatoki Bengalskiej (Bangladesz, Indie, Myanmar, Sri Lanka i Tajlandia). O rozwoju eksportu z Indii zadecydoway, obok wysokich ubojów i konkurencyjnoci cenowej, takie czynniki, jak strategiczne pooenie, naturalne ywienie byda, brak takich chorób, jak BSE czy zaraza pucna (CBPP). Gównymi rynkami zbytu woowiny z Indii s: Wietnam, Malezja, Filipiny, Egipt, Arabia Saudyjska, Jordania, Kuwejt, Zjednoczone Emiraty Arabskie i inne kraje Afryki, rodkowego Wschodu i poudniowo-wschodniej Azji. Tabela I.10. Udzia eksportu w produkcji woowiny w 10 krajach bdcych najwikszymi eksporterami (w %) Kraje 1995-1999 Brazylia 5 Australia 62 Indie 18 USA 8 Nowa Zelandia 78 Kanada 36 UE-27 12 Urugwaj 48 Argentyna 16 Paragwaj 16 ródo: Obliczenia wasne na podstawie danych FAS/USDA.. 2010-2012 16 65 38 10 83 38 5 60 11 51. Pojawienie si nowych, duych graczy w eksporcie woowiny spowodowao, e w cigu ostatnich prawie dwudziestu lat nastpia dekoncentracja eksportu. W latach 2010-12 udzia trzech najwikszych eksporterów stanowi 49% wiatowego eksportu woowiny, udzia piciu krajów 69%, a dziesiciu – 89%, podczas gdy w latach 1995-99 byo to odpowiednio 56%, 68% i 96%. 30. Wedug Department of Animal Husbandry&Dairying, GOI, FAO-2010. Livestock Sector Brief, India, FAO, AGAL, July 2005. 32 Midzynarodowa organizacja gospodarcza powoana w 1991 roku traktatem z Asuncion (Paragwaj). Nale do niej: Argentyna, Brazylia, Paragwaj, Urugwaj i Wenezuela. Pastwa stowarzyszone to: Chile, Boliwia, Peru, Ekwador, Kolumbia. Jest to najsilniejsza strefa wolnego handlu w Ameryce Poudniowej. 31. 34.

(37) Wykres I.9. wiatowy handel zagraniczny woowin w 2003 roku. Wykres I.10. wiatowy handel zagraniczny woowin w 2007 roku. ródo: Global Beef Trade: Effects of Animal Health, Sanitary, Food Safety, and other Measures on U.S. Beef Exports, USITC, September 2008. 35.

(38) W strukturze asortymentowej wiatowego eksportu woowiny dominuje miso bez koci, które sprzedawane jest w postaci misa mroonego oraz wieego i chodzonego. W 2007 roku miso bez koci stanowio 76% ogólnego eksportu misa, w tym 54% stanowio miso mroone. Udzia misa z koci wynosi 6%, z równym podziaem na miso mroone oraz wiee i chodzone. Na pozostae 18% skaday si podroby mroone (11%) i miso solone oraz konserwy misne (7%). cznie miso i podroby mroone, miso solone i w puszkach stanowio 75% eksportowanego misa. W latach 2002-2007 nastpiy zmiany struktury wiatowego eksportu misa. Zwikszy si udzia misa mroonego kosztem misa wieego. Gównym powodem tego by wikszy wzrost cen wieego misa bez koci ni misa mroonego bez koci. Ogólnie miso wiee jest zawsze drosze od misa mroonego. Jednake przecitna cena tego rodzaju misa w postaci mroonej wzrosa o 38%, za wieej o 60%33. W krajach zaliczajcych si do dziesiciu najwikszych eksporterów, znaczenie eksportu dla rynku wewntrznego jest zrónicowane. Nowa Zelandia eksportuje ponad 80% produkowanej woowiny. W Australii, Urugwaju i Paragwaju eksport stanowi ponad poow produkcji. W Kanadzie i w Indiach udzia eksportu w produkcji wynosi 38%, w Stanach Zjednoczonych i w Argentynie odpowiednio 10% i 11%, a w Brazylii 16%. W Unii Europejskiej eksport ma najmniejszy udzia w produkcji, bo ok. 5%. Wysoki udzia eksportu w produkcji wystpuje w krajach o najniszych kosztach alternatywnych. Jest to nie tylko przewaga komparatywna w aspekcie zasobów, technologii i kapitau, ale take w relacji do innych gazi produkcji, które mog by w danym kraju brane pod uwag. Niektórzy autorzy uwaaj, e koszty alternatywne s rzeczywist miar kosztów34. Dlatego te w wikszoci tych krajów wzrost eksportu by znacznie wikszy ni produkcji. Jedynie w Unii Europejskiej i w Argentynie doszo do spadku produkcji i jeszcze gbszego spadku eksportu, co doprowadzio do zmniejszenia udziau eksportu w produkcji. I.4.3. Import misa woowego wiatowy import woowiny systematycznie ronie, co wiadczy o wzrocie globalnego popytu na woowin. W latach 2010-12 do 10 najwikszych importerów naleay w kolejnoci Rosja, Stany Zjednoczone, Japonia, Korea Pou33. Ten fragment napisano w oparciu o dane pochodzce z Global Beef Trade: Effects of Animal Health, Sanitary, Food Safety, and other Measures on U.S. Beef Exports, USITC, September 2008. 34 D.S. Peel, Fundamentals of Global Beef demand and Supply, VII Simposio de Producao de Gado de Corte. 36.