Psychologia rozwojowa
Studium Doskonalenia Menedżerów Oświaty Marlena Lubecka
Zanim powstała nauka....
Starożytność (600-300r.p.n.e.) - rozwój odnoszono przede wszystkim do dzieci, które często były traktowane w sposób okrutny (wykorzystywanie seksualne, zabijanie dziewczynek poza pierwszą, składanie w ofierze bogom); kształcenie dotyczyło głównie handlu i wojny.
Zanim powstała nauka....
Średniowiecze – postawa coraz bardziej troskliwa i otwarta na potrzeby dziecka. Tomasz z Akwinu przyglądał się rozwojowi dziecka, bo wiedział, że ma to wpływ na to jacy będą jako dorośli. Niski poziom kształcenia. Usiłowania przygarnięcia dzieci porzuconych – głównie w klasztorach. Jednak nadal uważano, że bliźnięta to wpływ szatana i cudzołóstwo.
Zanim powstała nauka....
Odrodzenie (XIV-XVIIw.) - polepsza się sytuacja dzieci; zauważono, że warto o nie dbać; powstawanie szkół i przemysłu zabawkarskiego.
Zanim powstała nauka....
Prekursorzy psychologii rozwoju człowieka:
John Lock – enwironmentalizm Jan Jakub Rousseau – natywizm Karol Darwin – ewolucjonizm
G. Stanley Hall, John B. Watson, Arnold Gesell
Psychologia rozwoju człowieka jako jedna z subdyscyplin psychologii zajmuje się badaniem wzrostu, rozwoju i zmian w zachowaniach ludzi od poczęcia do śmierci.
Na określenie tej nauki używa się także innych nazw:
psychologia rozwoju w ciągu życia, psychologia rozwoju człowieka, psychologia rozwojowa biegu życia
Od niedawna dopiero psychologowie rozwojowi zajmują się zmianami, które wykraczają poza okres dorastania i skupiają uwagę na zagadnieniach związanych z dorosłością i wiekiem podeszłym – tzw. perspektywa life-span.
Można wyróżnić dwa zasadnicze cele tej nauki, tj.: opis zachowania człowieka w poszczególnych momentach rozwoju oraz szukanie przyczyn i procesów powodujących te zmiany.
Czy dojrzałość jest kresem rozwoju?
Przedmiotem zainteresowania są również inne okresy życia człowieka. Psychologia rozwoju
człowieka obejmuje całe życie człowieka, włącznie z okresem prenatalnym, aż do starości.
Przedmiotem psychologii rozwojowej jest badanie:
zjawisk psychicznych np. emocje, mowa procesów psychicznych np.
rozwój tożsamości złożonych czynności psychicznych np.
myślenie, twórczość, rozwiązywanie problemów
analiza genetyczna → powstawanie i zmiany w określonym czasie ich trwania
Zadania psychologii rozwojowej
badanie prawidłowości i rozwoju procesów psychicznych oraz regulacyjnych czynności istot żywych
określenie genezy wszelkich przejawów i form życia psychicznego
ustalenie praw rządzących rozwojem oraz określenie praw i specyfiki rozwoju świadomości ludzkiej
Pojęcie rozwoju
Rozwój to termin, który odnosi się do zmiany i używany jest w różnych dyscyplinach wiedzy, w tym i w mowie potocznej. W psychologii odnosi się on do rozwoju psychicznego, który może być ujmowany z pozycji różnych perspektyw. I tak, można mówić o filo-, antropo- i ontogenezie.
***
Filogeneza – zajmuje się rozwojem psychicznym w zakresie całego świata organicznego, począwszy od najprostszych organizmów, a
skończywszy na człowieku.
Antropogeneza – jej przedmiotem jest rozwój świadomości człowieka, rodowód jego psychiki,
od prymitywnych przodków, aż do gatunku homo sapiens.
Ontogeneza – rozwój osobniczy, tj. rozwój psychiczny jednostkowego organizmu, od chwili
poczęcia przez wszystkie okresy życia.
Pojęcie rozwoju
Na każdym etapie rozwoju zmiany dotyczą trzech sfer:
→ biologicznej (sprawność fizyczna),
→ społecznej (zmiany związane ze stosunkiem do innych ludzi)
→ poznawczej (zmiany zachodzące w myśleniu, pamięci, rozwiązywaniu problemów)
Pojęcie rozwoju
W procesie rozwoju możemy wyróżnić trzy rodzaje zmian:
uniwersalne - występujące powszechnie, wspólne - zachodzące u osób należących do określonej, szerszej grupy (np. klasa społeczna) lub węższej (np. rodzina) grupy ludzi,
indywidualne - unikatowe, związane z niepowtarzalnym układem czynników oddziałujących na konkretną osobę, które są rezultatem różnych zdarzeń życiowych:
punktualnych, i niepunktualnych.
Zmiany rozwojowe
Zmiana rozwojowa (wzrost) to różnica w stanie danego obiektu lub organizacji struktury, obserwowana wraz z upływem czasu.
Zmiany ilościowe – badane zjawisko pozostaje takie samo, nie narusza struktury, zmienia się jego nasilenie, wielkość, rozmiary np. wzbogacenie słownika u dziecka około 2 r.ż.
Zmiany jakościowe – nowe właściwości i ustrukturowanie np. przejście od fazy inteligencji sensoryczno-motorycznej do inteligencji intuicyjnej, zmiany sposobu chwytania. To zmiany jakościowe są podstawą wyodrębniania stadiów rozwojowych.
Mechanizmy rozwoju
Mechanizm to teoretyczny proces, służy
rozumieniu i wyjaśnianiu zjawiska, jego rozwoju i przebiegu (np. rozwój danej funkcji poznawczej).
Modele rozwoju
Dwie ważne kwestie odnośnie modeli rozwoju:
Czy zmiany rozwojowe mają charakter ilościowy czy jakościowy? (ukierunkowanie zmian)
Czy przebiegają w sposób ciągły czy skokowy?
(stadialność)
Modele rozwoju
Modele zmian fazowych
Ukierunkowanie zmian
Brak ukierunkowania
zmian
Modele zmian sekwencyjnych
Modele zmian liniowych Stadia Brak stadiów
Modele zmian cyklicznych
Modele zmian wielokierunkowych
Modele rozwoju
Model zmian fazowych
Rozwój jest długotrwałym procesem zmian struktury i jej funkcji
Zmiany te zmierzają ku określonym stanom końcowym lub celom
Cele te z reguły są wartościowane pozytywnie W procesie zmian kierunkowych można wyróżnić stałą i wspólną dla wszystkich ludzi sekwencję następujących po sobie fazowo przemian (stadia rozwojowe)
Modele rozwoju
Model zmian fazowych
W sekwencji tej każde stadium późniejsze wyrasta ze stadium wcześniejszego, które jest warunkiem osiągnięcia stadium późniejszego
Przykłady teorii: teorie psychoanalityczne (Freud, Erikson), teorie poznawczo-rozwojowe (Piaget)
Modele rozwoju
Model zmian cyklicznych
Rozwój nie jest ukierunkowany na osiąganie coraz wyższych stadiów, celów
Rozwój jest cyklem zmian stadialnych wyznaczonych zmianami fizjologicznymi (np.
dojrzewanie, menopauza), zbiorem ról społecznych, podejmowanych zadań
Osiąganie kolejnego stadium w cyklu zmian nie wyraża wzrostu ani osiągania celów
wartościowanych pozytywnie
Modele rozwoju
Model zmian cyklicznych
Proces rozwoju jest ujmowany jako cykl równowartościowych zmian stadialnych
(pojawienie się określonej zmiany, specyficznej dla danego odcinka cyklu jest tak samo
konieczne, czy ważne, jak inna zmiana specyficzna dla innego stadium)
Przykłady teorii: teoria rozwoju Levinsona, koncepcja zadań życiowych Havinghursta
Modele rozwoju
Model zmian sekwencyjnych
Odrzuca się pojęcie stadium rozwojowego Zachowuje się koncepcję rozwoju jako ukierunkowanych zmian strukturalnych, jakościowych
Zmiany rozwojowe tworzą sekwencję
stopniowych przekształceń związanych głównie z doświadczeniem człowieka, a nie z wiekiem
Modele rozwoju
Model zmian sekwencyjnych
Podstawowe struktury psychiczne są stałe w rozwoju, zarówno u dzieci, jak i u dorosłych występują takie same ich formy
Rozwój jest opisywany jako zależny od doświadczenia indywidualnego, sekwencja stopniowania przekształceń jakościowych struktury psychicznej.
Przykład teorii: koncepcja rozwoju zasad poznawczych Sieglana, teorie humanistyczne (Maslow, Roger, Buhlar)
Modele rozwoju
Model zmian liniowych
Zmiany rozwojowe mają charakter ciągłych zmian ilościowych
Zmiany te nie zmierzają w jakimś określonym kierunku Ludzkie zachowanie kształtuje się w sposób plastyczny w ramach biologicznych ograniczeń w zależności od rodzajów przeżytych doświadczeń
Rozwój jest rozpatrywany liniowo jako ciągły proces nabywania / kumulowania doświadczania i/lub radzenia sobie z nimi
Modele rozwoju
Model zmian liniowych
Rozwój jest podporządkowany tym samym prawom uczenia się lub przystosowania niezależnie od wieku i treści doświadczenia
Przykłady teorii: teorie warunkowania klasycznego Pawłowa, instrumentalnego
Skinnera, teorie społecznego uczenia się Bandury
Modele rozwoju
Model zmian wielokierunkowych
Odrzuca się jednowymiarowe i jednokierunkowe modele uniwersalnych zmian rozwojowych
Zakłada się, że rozwijający się system jest wielozmiennowy i elastyczny
Zmiany dokonują się raczej selektywnie (np. ze względu na ich wartość adaptacyjną w danym czasie i/lub w danym kontekście innych zmian)
Modele rozwoju
Model zmian wielokierunkowych
Zmiany te są plastyczne i zmierzać mogą w kierunku wielu możliwych punktów końcowych ontogenezy (wielokierunkowość)
Rozwój nie jest monolitycznym procesem zmian wyłącznie progresywnych, lecz pewnym cyklem zmian, w tym również regresywnym
Przykład teorii: neokonstruktywizm wg Tyszkowej
