Maria Bokszczanin
Zjazd Towarzystwa Literackiego im.
A. Mickiewicza
Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce
literatury polskiej 45/3, 368-370
Y.
K
R
O
N
I
K
A
ZJAZD TOWARZYSTWA LITERACKIEGO IM. A. MICKIEWICZA 23 maja 1954 r. odbył się w W arszaw ie Zjazd D elegatów T ow arzystw a Lite rackiego im. Adama M ickiewicza. W obradach w zięło udział 60 osób. Byli to przed staw iciele 14 O ddziałów T ow arzystw a, W ydziału I Polskiej A kadem ii N auk i Instytutu Badań Literackich PAN.
W części naukow ej prezes Zarządu G łów nego T ow arzystw a, prof, dr Julian K rzyżanow ski, w y g ło sił odczyt O humorze w tw ó rc z o śc i Jana Kochanowskie go. W części organizacyjnej sekretarz, Edmund Jankow ski, zło ży ł spraw ozdanie z działalności Tow arzystw a w latach 1950— 1954. D yskusja nad spraw ozdaniem i analizą prac p oszczególn ych oddziałów p ozw oliły zorientow ać się w o sią g n ię ciach i błędach T ow arzystw a i sform ułow ać p ostu laty na przyszłość. Zjazd zam knął sw oje obrady w yborem n ow ego Zarządu G łów nego.
*
Dla uśw iadom ienia sobie zadań Tow arzystwa, jakie zarysow ały się na Zjeź- dzie, dobrze byłob y pokrótce prześledzić jego rozw ój od szczupłego grona w y traw nych badaczy literatury środow iska lw o w sk ieg o z r. 1886 do szeroko roz budow anej w całym kraju sie c i oddziałów w roku 1954. U podstaw y tego rozwoju leży rozszerzanie zadań T ow arzystw a od pracy ściśle naukow o-badaw czej poprzez w ydaw niczą do akcji popularyzacyjnej.
T ow arzystw o Literackie im. Adama M ickiew icza, założone w r. 1886 przez Romana Piłata (warto w spom nieć, że w śród w sp ółzałożycieli znajduje się i autor
C ze rw o n e g o sztandaru), m iało początkow o za cel badanie tw órczości n aszego
n ajw ięk szego poety i skupiało sporą garstkę specjalistów , którzy w yn ik i sw oich badań ogłaszali w P a m i ę t n i k u T o w a r z y s t w a L i t e r a c k i e g o , reda gow anym w latach 1886— 1901 przez Romana Piłata. W latach następnych tem a tyka u legła rozszerzeniu. W yrazem tego stał się istn ieją cy od r. 1902 P a m i ę t n i k L i t e r a c k i , który zam ieszczał prace o w szystk ich zjaw iskach naszej lite ratury, nie ograniczając się do w ąsk iego, aczk olw iek w ażnego odcinka badań ściśle m ickiew iczow skich. P ozw oliło to zainteresow ać pracą T ow arzystw a szersze kręgi badaczy naszej literatury i stało się pierw szym krokiem do jego populary zacji. K olejni redaktorzy P a m i ę t n i k a L i t e r a c k i e g o — Bronisław Gu- brynow icz, W ilhelm Bruchnalski, Edward Porębowicz, Tadeusz Pini, Ludwik Ber- nacki, W iktor Hahn, Ignacy Chrzanowski, Kazimierz K olbuszew ski, Eugeniusz Kucharski, Stanisław Łempicki, Julian K rzyżanow ski i Tadeusz M ikulski — w w ielk iej dbałości o dobór i poziom prac naukow ych stw orzyli z P a m i ę t n i k a najpow ażniejsze pismo historycznoliterackie, które od r. 1950 stało się organem Instytutu Badań Literackich Polskiej A kadem ii N auk.
Drugim mom entem popularyzacji T ow arzystw a było zorganizow anie w la tach trzydziestych m iesięcznych odczytów naukow ych pod nazw ą „W ieczory
K R O N IK A
369
P a m i ę t n i k a L i t e r a c k i e g o " . T ow arzystw o miało już w ów czas za sobą dośw iadczenia dw óch zjazdów naukow ych, p ośw ięcon ych tw órczości Juliusza Słow ackiego i Ignacego K rasickiego.
Szczegółow sze inform acje o dziejach Tow arzystw a m ożna znaleźć w pracy Bronisława N adolskiego pt. T o w a r z y s t w o Literackie imienia Adam a M ickiew icz a.
1886— 1936. Zarys historii. Lwów 1937.
Historia Tow arzystw a w yzn aczyła w ięc dalszą jego działalność naukow o- badawczą, w ydaw niczą i odczytow ą, która miała od r. 1950 rozw ijać się w akcję popularyzacyjną. W okresie spraw ozdaw czym 1950— 1954 T ow arzystw o prowadzi w szystk ie trzy rodzaje prac z w yraźną przew agą akcji popularyzacyjnej.
Zjazd z r. 1950 w ysu n ął hasło um asow ienia T ow arzystw a w oparciu o p op u la ryzację nauki o literaturze. Pod w zględem organizacyjnym w erbow anie n ow ych członków miało się w spierać na dw óch mom entach atrakcyjnych: na akcji o d czy tow ej, przekazującej w y n ik i badań do m iejscow ości oddalonych od ośrodków badaw czych, i na bezpłatnym dostarczaniu członkom , opłacającym skrom ną składkę, P a m i ę t n i k a L i t e r a c k i e g o .
Um iejętna propaganda obu tych m om entów w yw ołała już na początku om a w ianego czterolecia trzykrotny w zrost liczby członków Tow arzystw a i p ow stanie sześciu now ych oddziałów: w O lsztynie, Stalinogrodzie, K ielcach, Siedlcach, San domierzu i Szczecinie.
Obecnie, w zw iązku z utratą gratisow ego egzem plarza P a m i ę t n i k a L i t e r a c k i e g o , głów ną atrakcją T ow arzystw a jest jego akcja odczytow a, stan o w iąca podstaw ę działalności Tow arzystw a. W ażnym krokiem w rozw oju tej akcji było naw iązanie w spółpracy z sekcjam i języka polskiego w ojew ódzkich i p o w ia tow ych ośrodków doskonalenia kadr ośw iatow ych. Ze w zględu na n iejed n ak ow y stopień przygotow ania słuchaczy trzeba było stw orzyć dwa typy odczytów : n a u k ow y — dla bardziej przygotow anych, i popularno-naukow y — przede w sz y st kim dla nauczycieli. Liczba odczytów w ygląda następująca: r. 1951 — 24, r. 1952 — ponad 80, r. 1953 — ponad 90. Prelegentam i b yli zarówno profesorow ie m ający za sobą w iele lat pracy naukow ej, niejednokrotnie członkow ie PAN, jak i młodzi pracow nicy nauki oraz aktyw nauczycielski. Udało się zapew nić słu ch a czom dwa cykle od czytów o jednolitej tem atyce. P i e r w s z y z nich — w y głoszon y w Roku Odrodzenia przez dobrze przygotow anych prelegentów — był transmisją Sesji Odrodzenia PAN. N ajpełniejszą syn tezę w ied zy o Odrodzeniu udało się przekazać w O ddziałach Gdańskim i Stalinogrodzkim , na osobnych s e sjach Odrodzenia zorganizow anych przez te oddziały. D r u g i — w y g ła sza n y w roku bieżącym z m yślą o jubileuszu D ziesięciolecia Polski Ludowej — u siłu je podsum ować w yniki badań ostatnich d ziesięciu lat nad kolejnym i okresam i naszej literatury. C ykl ten zostanie zakończony w W arszaw ie serią sześciu odczytów , które w ygłoszą w ybitni znaw cy poszczególn ych epok.
W zakresie prac w yd aw n iczych T ow arzystw o starało się znaleźć najlepszą formę uczczenia (w zw iązku z ich jubileuszem ) dw óch w ielk ich pisarzy naszej przeszłości: Andrzeja Frycza M odrzew skiego i Juliusza Słow ackiego.
W roku 1951 Oddział Gdański Tow arzystw a prow adził subw encjonow ane przez Zarząd G łów ny prace nad w ydaniem krytycznym przekładu De Republica
emendanda. Prace pow ierzono zesp ołow i redakcyjnem u pod kierunkiem tłum acza,
Edwina Jędrkiew icza.
Zainicjowane'4 przez Towarzystwo pełne, popularno-naukow e w ydanie D zieł Juliusza Słow ackiego pod redakcją Juliana K rzyżanow skiego, sporządzone
370
K R O N IK Atycznie przez Zakład N arodow y im. O ssolińskich, rozeszło się bardzo szybko w nakładzie 20 000 egzem plarzy. O pracow ane w rok później w yd an ie drugie, poprawione w szczegółach i pom nożone, jest rów nież na w yczerpaniu pomimo nakładu w w y so k o ści 30 000 egzem plarzy. W tej chw ili zesp ół redakcyjny pod kierunkiem prof. K rzyżanow skiego przygotow uje trzecie w yd an ie Dzieł, które O ssolineum chce oddać czytelnikom jeszcze w ciągu roku 1955.
W okresie spraw ozdaw czym ukazał się rocznik XXXIX i XL P a m i ę t n i k a L i t e r a c k i e g o pod redakcją Juliana K rzyżanow skiego i Tadeusza M ikul skiego oraz — przy w spółudziale Instytutu Badań Literackich — rocznik XLI, z. 1— 4 i rocznik XLII, z. 1—2, pod tą samą redakcją. Oddział Łódzki T ow arzystw a przygotow ał do druku serie VII — X P r a c P o l o n i s t y c z n y c h pod redak cją Stefanii Skw arczyńskiej, A n ieli K ow alskiej i Jana T rzynadlow skiego.
Trzecia dziedzina działalności T ow arzystw a Literackiego, prace naukow o- badaw cze, rozw ija się obecnie w O ddziale Gdańskim w czterech kierunkach: 1) Kult M ickiew icza na Pomorzu, 2) Teatr Gdański w epoce O św iecenia, 3) N ie znane gdańskie polonica rękopiśm ienne, 4) Satyra gdańska w latach 1772— 1795.
*
W w yniku dyskusji nad pracami poszczególn ych oddziałów Zjazd dokonał ocen y działalności T ow arzystw a i w ysu n ął kilka projektów prac:
I. Tematami odczytów naukow ych w ciągu najbliższego okresu pow inny być: 1) Badania nad tw órczością Adama M ickiew icza, zgodnie z tradycją T ow a rzystw a i zbliżającym się Rokiem M ickiew iczow skim ; 2) podsum ow anie badań ostatniego d ziesięcio lecia nad w szystk im i okresam i historii literatury — dla uczczenia jubileuszu Polskiej R zeczypospolitej Ludowej. Przy odczytach p o pularnych przewidziano: ściślejsze p ołączenie tem atyki odczytów z programem lekcyjnym ; odczyty m onograficzne z m etodyki badań literackich i bibliografii.
II. W skazana jest żyw sza in icjatyw a w w yszukiw aniu m ateriałów nauko w ych regionalnych, sygnalizow anie o nich i opracow yw anie ich w miarę m ożności pod kierunkiem Zarządu G łów nego, który będzie starał się o zapew nienie fun duszów ze strony Polskiej A kadem ii N auk i Instytutu Badań Literackich.
III. Pow inien pow stać biuletyn inform ujący o najnow szych w ydaniach trud niej dostępnych tek stów literackich i naukow o-krytycznych, który by zaw ierał rów nież zestaw ien ie odczytów w y g ło szo n y ch w ramach akcji Tow arzystw a. C ie kaw sze odczyty można by tam naw et w całości publikow ać.
N a zakończenie Zjazd D elegatów dokonał w yboru n ow ego Zarządu G łów nego i Kom isji R ew izyjnej. Prezesem T ow arzystw a został w ybrany ponow nie i jednogłośnie prof, dr Julian Krzyżanow ski.
