Anna Rachwał
SYTUACJA ROLNICTWA W WOJEWÓDZTWIE KRAKOWSKIM W 1935 R. W ŚWIETLE SPRAWOZDANIA
KRAKOWSKIEGO ODDZIAŁU PAŃSTWOWEGO BANKU ROLNEGO
Publikacja niniejszego źródła jest kolejnym działaniem mającym na celu udo- stępnienie materiałów archiwalnych, odnoszących się do dziejów Państwowe- go Banku Rolnego (PBR). Do obecnej chwili ukazały się dwa tomy materiałów archiwalnych oraz trzy dokumenty źródłowe dotyczących działalności PBR, w opracowaniu Mirosława Kłuska. W wydanym w 2009 r. tomie pierwszym, obejmującym lata 1938–1944, zostały zamieszczone dokumenty odnoszące się do okresu poprzedzającego wybuch II wojny światowej oraz okupacji niemiec- kiej1. Tom ten w przeważającej części zawiera materiały do okresu okupacji niemieckiej, stanowiące znakomitą podstawę zarówno do badań nad działal- nością PBR i bankowości polskiej w tym okresie, jak i nad polityką okupan- ta w Generalnym Gubernatorstwie, zwłaszcza w odniesieniu do rolnictwa.
W tomie drugim znalazły się roczne sprawozdania z działalności PBR za lata 1945–19482. W sprawozdaniach tych możemy znaleźć wiadomości na temat:
sytuacji gospodarczej Polski w pierwszych latach po II wojnie światowej oraz funkcjonowania Państwowego Banku Rolnego w nowej rzeczywistości poli- tycznej. Natomiast trzy dokumenty źródłowe zostały opublikowane w „Kra- kowskich Studiach Małopolskich”3. Znajdują się w nich przede wszystkim
1 M. Kłusek, Dokumenty do dziejów Państwowego Banku Rolnego. Tom I. 1938–1944, Łódź 2009.
2 M. Kłusek, Dokumenty do dziejów Państwowego Banku Rolnego. Tom II. Sprawozdania Państwowego Banku Rolnego za lata 1945–1948, Kraków 2013.
3 M. Kłusek, Sprawozdanie Ekonomiczne Oddziału krakowskiego Państwowego Banku
informacje na temat: sytuacji społeczno-ekonomicznej województwa krakow- skiego w 1945 r. z uwypukleniem aspektów rolniczych; położenia rolnictwa w sierpniu 1946 r.; sytuacji finansowej i kredytowej PBR; przystosowywania się gospodarki narodowej do nowych form organizacyjnych; odbudowy przemy- słu rolnego; reformy rolnej; osadnictwa na terenach przyłączonych do Polski po II wojnie światowej.
Publikowany dokument Sprawozdanie krakowskiego oddziału Państwowe- go Banku Rolnego za rok 1935 pochodzi z Archiwum Akt Nowych w Warsza- wie, zespół Państwowy Bank Rolny, sygn. 28.
Sprawozdanie zostało podzielone na dwie części, ogólną i szczegółową.
Część ogólna zawiera następujące pozycje odnoszące się do sytuacji rolnictwa w województwie krakowskim w 1935 r.:
1. Ogólna charakterystyka sytuacji rolnictwa w roku 1935.
2. Położenie finansowe wsi.
3. Akcja obniżania ciężarów finansowych rolnictwa.
4. Stan finansowy lokalnych instytucji współpracujących z rolnictwem.
W części drugiej znajdują się informacje na temat działalności kredytowej krakowskiego oddziału PBR w zakresie kredytu krótko i średnioterminowego oraz długoterminowego i emisyjnego.
Publikowany dokument może być pomocny w badaniach poświęconych dziejom gospodarczym województwa krakowskiego w międzywojniu. Zawar- te w nim informacje są szczególnie cenne dla osób zajmujących się bankowo- ścią oraz dziejami rolnictwa.
I. Sytuacja rolnictwa w 1935 r.
1. Ogólna charakterystyka sytuacji rolnictwa w roku 1935 Rok 1935, jako rok dzielący nas zaledwie kilkoma miesiącami od ostatniej powodzi, dźwigał jeszcze wszystkie następstwa tej wielkiej klęski; zwłaszcza pierwsza połowa bieżącego roku, to znaczy okres tzw. przednówka, dał się we
Rolnego za rok 1945, „Krakowskie Studia Małopolskie” 2008, nr 12, s. 371–384; Stan rolnictwa polskiego latem 1946 roku według Sprawozdania Państwowego Banku Rolnego, „Krakowskie Studia Małopolskie” 2009, nr 13, s. 293–323; Stan rolnictwa polskiego wkrótce po zakończe- niu II wojnie światowej według sprawozdania z działalności Państwowego Banku Rolnego od dnia 1 czerwca do dnia 1 września 1945 roku, „Krakowskie Studia Małopolskie” 2010, nr 14, s. 317–346.
znaki zwłaszcza drobnym rolnikom i to zarówno nawiedzonym klęską powo- dzi, jako też i tym, którzy wprawdzie bezpośrednio powodzi nie zaznali, lecz wskutek długotrwałych deszczów mieli plony mniej lub bardziej zniszczo- ne. Rolnictwo z trudem przetrwało do nowych zbiorów – i to głównie dzięki wysiłkom Wojewódzkiego Komitetu Pomocy dla Powodzian, który obok na wielką skalę zakrojonej pomocy żywnościowej uruchomił z wiosną br. roboty publiczne, zatrudniając przy nich najbardziej potrzebujących rolników i wy- nagradzając ich bądź pieniędzmi bądź też – w większości wypadków – zapłatą w postaci żyta. W związku z tym należy podkreślić, co Dyrekcja Oddziału wielokrotnie miała możność osobiście stwierdzić przy objazdach terenu, że ludność nawiedzonych powodzią okolic traktowała możność zarobienia so- bie kilku kilogramów żyta dziennie przy robotach publicznych za prawdziwe dobrodziejstwo i nader licznie zgłaszała się do tych robót. Zjawisko to jest wymownym dowodem, jak dalece wszelkie teorie, propagujące zmniejszenie obszaru zasiewów gwoli rzekomemu podniesieniu cen produktów rolnych – nie wytrzymują próby życia na wsi polskiej i jak, przeciwnie, drobny rol- nik dezawuuje owe hasła, wciąż pomnażając przez siebie ilość używanych dla wzrostu plonów nawozów sztucznych – jakkolwiek kredyt na te nawozy jest dzisiaj wielce utrudniony i trzeba je raczej nabywać za gotówkę.
Druga połowa roku 1935 była już korzystniejsza – głównie dzięki temu, iż zbiór pierwszych pasz był na ogół bardzo pomyślny, co przede wszystkim pozwoliło wykarmić wynędzniałe bydło. Również i zbiory zbóż wypadły na ogół dobrze. Ten stan rzeczy umożliwił rolnikom wzmożenie produkcji mleka i wykorzystanie koniunktury w postaci eksportu masła do Anglii po cenach wyższych niż dotychczas.
Produkcja roślinna
Obszar zasiewów – dzięki pomocy w ziarnie i sadzeniakach ze strony wszyst- kich Izb Rolniczych kraju – utrzymał się na dość wysokim poziomie – w każ- dym jednak razie pomniejszył się o te wszystkie grunty, których w tej chwili statystycznie nie da się jeszcze określić, a które wypadły z produkcji, czy to wskutek zaszutrowania przez powódź, czy też zabrania przez wodę podglebia.
Zbiory są na ogół niezłe, należy wszakże zaznaczyć, że wyraziły się nie tyle w wydajności ziarna, co raczej w obfitości słomy. Lecz nawet ten stan rzeczy, zważywszy zwłaszcza na obfity zbiór pasz naturalnych, które dla naszego woje- wództwa mają decydujące znaczenie, umocnił egzystencję gospodarczą drob-
nego rolnictwa i pozwolił mu wyjść z tej nędzy, jaka rzucała się w oczy aż do lata bieżącego roku. Zbiór okopowych wypadł znacznie lepiej, niż w roku ubiegłym, a niektóre powiaty posiadały nawet dość znaczne nadwyżki, wsku- tek czego mogły część produkcji przeznaczyć na sprzedaż, która odbywała się przeważnie za pośrednictwem dźwigających się powoli powiatowych spół- dzielni rolniczo-handlowych.
Produkcja zwierzęca
Może też dobry na ogół zapas siana i słomy przyczyni się w tym roku do czę- ściowego bodaj skompensowania ubytku inwentarza żywego, którego ludność wiejska nagminnie wyzbywała się bezpośrednio po powodzi.
Ceny na bydło i trzodę chlewną wobec dobrego urodzaju pasz kształtowały się w drugiej połowie roku nieco zwyżkowo; zwłaszcza w miesiącu wrześniu obserwowało się znaczniejszą zwyżkę na trzodę chlewną.
Wywóz bekonów z Państwowych Przetwórni Mięsnych w Dębicy – tak ze względu na brak /po powodzi/ surowca jak i wiadome ograniczenia kontyn- gentowe – ukształtował się ujemniej niż w roku 1934 i wyniósł tylko 684 tysię- cy kilogramów. Miesięczne wahania tego wywozu obrazuje poniżej zamiesz- czone zestawienie:
1934 r. 1935 r.
Styczeń 94 975 kg 68 738 kg
Luty 70 793 kg 41 258 kg
Marzec 63 915 kg 50 112 kg
Kwiecień 85 026 kg 79 520 kg
Maj 83 355 kg 55 785 kg
Czerwiec 67 116 kg 86 289 kg
Lipiec 47 676 kg 61 347 kg
Sierpień 75 745 kg 60 985 kg
Wrzesień 55 002 kg 61 055 kg
Październik 76 609 kg 70 451 kg
Listopad 57 846 kg 48 770 kg
Grudzień 54 001 kg –
Razem 832 059 kg 684 310 kg
2. Położenie finansowe wsi Zdolność płatnicza
Zdolność płatnicza rolnictwa nie mogła oczywiście w obliczu popowodziowe- go wyniszczenia ujawnić poprawy w stosunku do poprzedniego roku; można wszakże żywić nadzieję, że druga połowa roku, że poprawiająca się nieco ko- niunktura hodowlana, a wreszcie dość daleko idące ulgi ze strony Rządu, jak przepisy oddłużeniowe, jak wreszcie zniesienie opłat targowych i myta jar- marcznego, wpłynie dodatnio i stworzy lepsze perspektywy na rok następny.
Wielkie znaczenie będzie tu miała oczywiście postępująca zniżka produktów fabrycznych.
Ciężary i zobowiązania
Jak dotąd ciężary i zobowiązania finansowe wsi, zaciągnięte w poprzednich latach dobrej koniunktury, wciąż jeszcze wywierają swój depresyjny wpływ i częstokroć nie pozwalają rolnikowi regulować nawet tych wielce ograniczo- nych płatności, jakie wypadły dlań z układów konwersyjnych.
3. Akcja obniżania ciężarów finansowych rolnictwa Do Powiatowych Urzędów Rozjemczych od chwili ich powstania do dnia 31- go Października 1935 r.:
wpłynęło /w bież. roku 33.771 wniosków w 57.461 sprawach na Zł 22,589.931 11.125 „ „ 15.287 „ „ „ 9,280.643 / załatwiono/ w bieżącym roku 52.755 spraw „ „ 18,642.676 13.813 „ „ „ 7,896.082 / pozostaje do załatwienia 4.706 „ „ „ 3,947.255.
Do Wojewódzkiego Urzędu Rozjemczego od chwili jego utworzenia do dnia 31-go Października 1935 r.:
wpłynęło / w bieżącym roku 144 wnioski w 468 sprawach na Zł 2,929.330 55 „ „ 73 „ „ „ 467.760 / załatwiono/ w bieżącym roku 339 spraw „ „ 2,117.410 62 „ „ „ 365.800 / pozostaje do załatwienia 129 „ „ „ 811.920.
4. Stan finansowy lokalnych instytucji współpracujących z rolnictwem
Spółdzielczość kredytowa
Kasy Stefczyka i Banki Ludowe utrzymują się – z niewielkimi wyjątkami – w dość dobrym stanie, jednakże obecnie odczuwają coraz więcej brak płynnej gotówki z powodu silnie rozwiniętej akcji układowo-konwersyjnej. Zwłaszcza dotkliwie daje się im odczuwać niemożność upłynnienia w żadnej instytucji kredytowej otrzymanych trat Banku Akceptacyjnego. To również odbija się na wypłacie wkładek oszczędnościowych.
Komunalne Kasy Oszczędności
Organizacje te na ogół są na naszym terenie znacznie silniejsze, niż gdzie in- dziej, lecz ostatnio i one – z powodu obaw, wywołanych nastrojami wojenny- mi w Europie – musiały masowo mobilizować gotówkę na wypłatę wkładek oszczędnościowych. W ostatnim miesiącu nastąpiło znaczne uspokojenie i już nawet w sporadycznych wypadkach oszczędności zaczęły z powrotem napły- wać do Kas.
Spółdzielczość rolniczo-handlowa
Sytuacja spółdzielni rolniczo-handlowych cokolwiek się poprawiła, a to w znacz- nej mierze dzięki wzięciu przez nie udziału w akcji handlowej Komitetu Powo- dziowego. Powoli zaczyna się też przejawiać powrotna tendencja rolników do czynienia zakupów w swoich spółdzielniach. W każdym razie stan spółdziel- czości rolniczo-handlowej jest w dalszym ciągu ciężki, zwłaszcza że spółdzielnie te z oczywistą krzywdą dla siebie zostały wyeliminowane z dobrodziejstw de- kretów oddłużeniowych, przez co rolnicy mogą je pociągać do Urzędów Roz- jemczych, jak również przy gotówkowym regulowaniu swych długów korzystać z ustawowych bonifikat w stosunku 100 za 150. Rozwojowi spółdzielni rolniczo- -handlowych najwięcej przeszkadza powolna likwidacja upadłych spółdzielni.
W bieżącym roku zaznaczyła się dość silna współpraca powiatowych or- ganizacji rolniczych z nową centralą spółdzielczą – Syndykatem Spółdzielni Rolniczych w Krakowie i we Lwowie głównie w zakresie artykułów rolniczych i nawozów.
Obroty dokonane przez Syndykat Spółdzielni Rolniczych w okresie od 1. stycznia do 30. Listopada b.r. wykazują następujące cyfry:
nawozy sztuczne za Zł 989.638.91
nasiona „ „299.212.30
ziemiopłody „ „490.887.16
maszyny i narzędzia rolnicze „ „106.352.76
materiały opałowe „ „265.797.91
materiały budowlane „ „158.247.66
Razem za Zł 2991.421.40
Oddział Lwowski Syndykatu rozprowadził ponadto różnych artykułów na sumę 1,809.806.28 zł, zatem łączny obrót Syndykatu wynosi 4,801.227.68 zł.
Z ogólnej sumy obrotu wyżej podanego sprzedano samym członkom za gotówkę 1,631.994.75 zł, na kredyt i składy konsygnacyjne 769.937.05 zł, za- kupiono od członków artykułów za 619.255.42 zł, czyli obrót z członkami wy- nosił ogółem 3,021.187.22 zł.
Syndykat Spółdzielni Rolniczych, jedyna zresztą dzisiaj na racjonalnych zasadach spółdzielczych oparta centrala handlowa, rozwija się dobrze i można jej rokować poważne stanowisko w dalszym rozwoju spółdzielczości handlo- wej na terenie Małopolski.
Spółdzielczość mleczarska
Szczególne znaczenie na terenie krakowskim, jako wybitnie hodowlanym, ma spółdzielczość mleczarska, jako jedna z główniejszych podstaw dochodowości gospodarstw rolnych.
Na dzień 1. Stycznia 1935 r. było zrzeszonych na terenie Województwa Kra- kowskiego około 130 mleczarń czynnych, które dostarczyły masła do Mało- polskiego Związku Mleczarskiego w ciągu 10 miesięcy 1,218.625 kg, za które płacono przeciętnie 2.40 zł za 1 kg.
Eksport do Anglii za 10 miesięcy wyniósł 369.875 kg, zaś za 7 miesięcy do Nie- miec 80.423 kg /wobec ogólnego eksportu zeszłorocznego w ilości 263.886 kg/.
Sprzedaż za 9 miesięcy w Oddziałach zachodnich Małopolskiego Związku Mleczarskiego wynosiła:
w hurcie 513.105 kg przy przeciętnej cenie 2.72 zł w sklepach 121.200 „ „ „ „ 2.91 zł
Należy zaznaczyć, że w stosunku do 1934 r. dostawa masła do Małopolskie- go Związku Mleczarskiego wzrosła dość znacznie dzięki wzmożeniu eksportu i dzięki daniu Małopolskiemu Związkowi Mleczarskiemu przez zastosowanie premii eksportowej możności płacenia spółdzielniom wyższych cen za dostar- czone masło.
Małopolski Związek Mleczarski jako centrala handlowa w roku sprawoz- dawczym wykazał w ogóle dużą ruchliwość, gdyż w dążeniu do skoordynowa- nia handlu przetworami mleczarskimi, jak również celem opanowania nowych rynków, zakłada nowe oddziały, jak to miało miejsce w Bielsku, Katowicach, Zakopanem i Krynicy. Projektowane jest założenie oddziału w Sosnowcu.
II. Działalność oddziału w roku 1935
1. Działalność w zakresie kredytu krótko i średniotermino- wego
Po kilkuletnim wstrzymaniu udzielania nowych kredytów na cele obrotowe Oddział w roku sprawozdawczym otrzymał znaczniejsze sumy na zasilenie rolnictwa krótkoterminowym kredytem, akcja ta wszakże rozwinęła się tylko w pewnej mierze, albowiem zapowiedź bezwarunkowo terminowego żądania przez nas spłaty kredytu wielu reflektujących nań odstraszyła. To samo też da się powiedzieć i o prowincjonalnych organizacjach kredytowych, przy pomocy któ- rych zazwyczaj rozprowadzano kredyt: organizacje te bądź redukowały znacznie swe żądania, bądź też w ogóle nie reflektowały na kredyt – jedne /Banki Ludowe/
z obawy doznania zawodu ze strony konsumentów kredytu, inne /Komunalne Kasy/ – wskutek obfitości własnych środków. Dla charakterystyki terenu należy powiedzieć, że pośredniczące organizacje kredytowe – zarówno pod wpływem rządowej akcji oddłużeniowej, jak i znacznego upadku moralności kredytowej wśród klienteli – ujawniają może zbyt daleko idącą ostrożność i stanowisko ich w obecnym życiu gospodarczym jest zdecydowanie bierne.
Układy konwersyjne
W roku bieżącym kontynuowano akcję zawierania układów konwersyjnych.
Akcja ta wykazuje za okres sprawozdawczy:
Okres Układy bezpośrednie układy pośrednie konwersja drogą
dyskonta akc.
B.A.
ilość suma ilość suma suma
za cały okres
konwersji 570 1 882 304 146 109 091 2 441 480
za rok 1935 427 700 627 18 12 081 1 193 646
Poza Bankiem Akceptacyjnym zawarto 2 układy na sumę 22.574 zł.
Spłacalność skonwertowanych kredytów wynosiła w kapitale 58,9%, w od- setkach 81%.
Fundusz Oddłużenia
Na Fundusz Oddłużenia przeznaczyła Instytucja Centralna dla Oddziału kwo- tę 1,347.290.01 zł, ponadto z Rku „Wątpliwi Dłużnicy” sumę 330.423.49 zł, czyli razem 1,677.713.50 zł.
Akcję bonifikowania należności Wydziału Kredytu Krótkoterminowego rozpoczęto w dniu 1. Października 1935 r., a do dnia 10. Grudnia br. przepro- wadzono następujące kwoty:
rolnicy indywidualnie i grupowo
z grupy „A” 20 wypadków na Zł 28.223.49
spółki wodne 1 wypadek „ „ 21.19
sekcje maszynowe 2 wypadki „ „ 65.02
spółdzielnie rolniczo-handlowe 5 wypadków „ „ 30.797.55 spółdzielnie mleczarskie
/odpisanie na przyszłe odsetki/ 35 „ „ „ 17.319.07 Razem Zł 76.426.32
Z Rku „Wątpliwi Dłużnicy”:
rolnicy indywidualnie
grupy „A” 6 wypadków na Zł 8.682.70
spółdzielnie rolniczo-wytwórcze 1 wypadek „ „ 4.599.99 spółdzielnie rolniczo-handlowe /Związek Ekonomiczny/ „ „ 300.251.-
Razem Zł 313.533.69
Stosunkowo niewielkie w tej chwili cyfry tej akcji nie mogą służyć do wy- ciągania jakichkolwiek wniosków, gdyż akcja ta weszła dopiero w stadium re- alizacji.
Kredyt dla spółdzielni mleczarskich
W roku sprawozdawczym spółdzielniom mleczarskim kredyty obrotowe nie były udzielane. Oddział przystąpił do sanacji spółdzielni mleczarskich mając na ten cel przeznaczone około 70.000 zł z Funduszu Oddłużenia, z czego na razie wyczerpał kwotę 17.319. – zł na obniżenie oprocentowania na cały czas trwania kredytów, rozterminowanych w latach ubiegłych. W obecnym roku zarówno Izba Rolnicza, jak i Związek Spółdzielni Rolniczych i Zarobkowo
Gospodarczych oraz Małopolski Związek Mleczarski przystąpiły do ustalenia sieci spółdzielni mleczarskich, kierując się tą zasadą, że szereg mleczarń będzie bądź to całkiem zlikwidowanych, bądź też niektóre spółdzielnie mleczarskie, które dotąd były uważane za spółdzielnie rejonowe, będą przyłączone do in- nych spółdzielni w pobliskich miejscowościach.
W związku z reorganizacją spółdzielczości mleczarskiej Oddział otrzymał na budowę i przebudowę odpowiednich pomieszczeń oraz na różne inwesty- cje akredytywę na 600.000 zł, która to suma była ustalona na podstawie wstęp- nych zgłoszeń, otrzymanych od poszczególnych spółdzielni mleczarskich.
Udzielenie kredytów tego funduszu rozpocznie się dopiero w przyszłym roku, gdyż Izba Rolnicza, jak i Związek Rewizyjny zamierzają obecny okres zimowy wykorzystać na zbadanie warunków pracy oraz na ustalenie potrzeb poszczególnych spółdzielni mleczarskich.
Sanacja spółdzielczości rolniczo-handlowej
W roku sprawozdawczym Oddział w dalszym ciągu prowadził akcję sanacji spółdzielczości rolniczo-handlowej przez odpisywanie kredytu sanacyjnego po- szczególnym spółdzielniom oraz przez rezerwowanie dla spółdzielń pewnych sum z Funduszu Oddłużenia. Zaznaczyć należy, że niektóre spółdzielnie rolni- czo-handlowe, mające widoki dalszej egzystencji, stanęły na silniejszych podsta- wach wskutek wzmożonych obrotów towarowych i zmniejszenia swych kosztów handlowych oraz wskutek zaprzestania kredytowania swych odbiorców. O ile spółdzielnie rolniczo-handlowe będą mogły korzystać z ustawodawstwa od- dłużeniowego i ze swymi dłużnikami zawarłyby układy na Bank Akceptacyjny, wtedy sytuacja finansowa spółdzielni ulegnie daleko idącej poprawie.
Kredyt dla spółdzielń kredytowych
W bieżącym roku Centralnej Kasie Spółek Rolniczych tutejszy Oddział nowych kredytów nie udzielał. Łączna suma kredytów, udzielonych tej instytucji wyno- siła na dzień 1/I.1935 r. 2,903.683 zł, zaś na dzień 1/XII. br. 2.935.508.34 zł.
Zadłużenie innych spółdzielń kredytowych /prócz Kas Stefczyka/, pozosta- jących w bezpośrednim stosunku z Państwowym Bankiem Rolnym, przedsta- wia się następująco:
stan na dzień 1/I.1935 r. Zł 594.849.49 „ „ „ 1/XII.1935 r. „ 622.193.94,
w czym wypłacono w roku bieżącym nowych kredytów na 36.690.65 zł.
Komunalne Kasy Oszczędności
Komunalne Kasy Oszczędności wykazują zadłużenie:
na dzień 1. Stycznia 1935 r. Zł 516.064.17 „ „ 1. Grudnia 1935 r. „ 955.943.44,
przy czym w roku sprawozdawczym wypłacono nowych kredytów: na łączną sumę 467.088.32 zł.
Bieżąca akcja kredytowa
Bieżąca akcja kredytowa Oddziału z punktu widzenia poszczególnych celów, na które kredyt został przyznany przedstawia się następująco:
Cel kredytu Przyznano [zł] Zrealizowano [zł]
Kredyt dla firm nasiennych na odbiór nasion ogrodowych 32.000.- 30.000.-
Kredyt na najniezbędniejsze potrzeby rolnictwa 438.800.- 263.053.60
Kredyt zaliczkowy pod dokumenty przewozowe i lombard
ziemiopłodów 80.000.- 26.201.63
Kredyt na eksport masła do Anglii i Niemiec 300.000.- 241.049.22
Kredyt na zakup owiec 13.500.- 13.500.-
Kredyt na zakup sadzeniaków rakoodpornych ziemniaków 10.000.- 10.000.-
Kredyt średnioterminowy na cele obrotowe 3.000.- 3.000.-
Kredyty na zakładanie sadów handlowych 31.350.- 26.366.20
Kredyty na budowę wzorowych gnojowni 37.220.- 37.115.-
Kredyty na cele powodziowe 530.613.80 512..90*
Kredyty na uruchomienie serowarni w pow. limanowskim 10.000.- 10.000.- Kredyt dla Związku Ekonomicznego Spółdzielni Kółek Rolniczych
w likwidacji na spłatę długu hipotecznego 20.000.- 20.000.-
Razem 1,505.638.80 1,193.051.55
* liczba częściowo nieczytelna Kredyt pod rejestrowy zestaw.
W tym dziale Oddział przeprowadził w roku sprawozdawczym następującą akcję kredytową:
a) pożyczki pod rejestrowy zestaw zboża:
Z pożyczek z sezonu 1934/35 pozostało na dzień 1. Sierpnia br. niespłaco- nych 91.286. – zł, z czego spłacono gotówką w międzyczasie 13.985. – zł, zaś skonwertowano na nowy kredyt 77.023. – zł.
W bieżącym roku przyznano 75 pożyczek na Zł 556.950 /w r. ub. 60 poż. na sumę 540.279 zł/
z czego wypłacono 72 pożyczki na „ 530.950
zrezygnowali z „ 15.000
pozostaje do realizacji „ 1.000
a) kredyt zaliczkowy dla drobnego rolnictwa za pośrednictwem instytu- cji kredytowych:
Przyznano 14 pożyczek na Zł 327.600 /w roku ubiegłym 21.995 zł/
zrealizowano 14 pożyczek /z tego 8 częściowo/ „ 178.520
pozostaje do realizacji „ 149.080
Akcja nawozowa
Tegoroczna akcja nawozowa Oddziału stoi pod znakiem daleko idącej popra- wy, albowiem sprzedano nawozów 12.167.7 ton – wobec 6.766.5 ton z roku 1934-go. Jest to zatem wzrost prawie dwukrotny, co z tym większą otuchą na- leży podkreślić, że sprzedaż odbywała się zaledwie w drobnej części na kredyt.
W szczególności rozprowadzono w roku 1935:
– w sezonie wiosennym 4.005.9 ton wartości 425.651.62 zł, z czego na kre- dyt za 91.361.36 zł.
– w sezonie jesiennym 8.161.8 ton wartości 854.719.89, z czego na kredyt za 64.894.38 zł.
Spłacalność kredytów towarowych w nawozach sztucznych w 1935 r. od- zwierciedlają następujące cyfry:
z prolongat nawozowych kredytów, realizowanych w latach 1935 i 1934, a wynoszących w dniu 1. Stycznia br. 98.557.62 zł – spłacono do dnia dzi- siejszego 83.875.66 zł, resztę tj. 14.681.96 zł sprolongowano na 3 miesiące, z kredytów nawozowych zrealizowanych w sezonie wiosennym br. w sumie 91.361.36 zł – spłacono w pierwszym terminie płatności 59.688.80 zł, resztę 31.672.56 zł sprolongowano do dnia 15. Lutego 1936 r.
Spłacalność
Wszystkie podane wyżej cyfry wskazywałyby na wysoką dyscyplinę kredyto- wą tej klienteli, która pomimo niskich cen artykułów rolnych poczuwała się do obowiązku regulowania swych zobowiązań i tylko w ramach niezbędnej konieczności korzystała z prolongat. Zapadające raty z tegorocznego kredytu rejestrowego są regulowane terminowo. Kredyt powodziowy, udzielony więk- szej własności, został w zdecydowanej większości zapłacony, a tylko nieliczne jednostki skorzystały z krótkich prolongat. Na ogół regulują również termino- wo swe zobowiązania i instytucje pośredniczące.
Akcja egzekucyjna
W zakresie kredytu krótko i średnioterminowego prowadzono na dzień 1.
Grudnia 1934 r. 1263 sprawy; od tego czasu do chwili obecnej przybyło 70 spraw, umorzono 336, a więc stan na dzień 1. Grudnia b.r. wynosi 997 spraw.
Egzekucje na ogół nie dawały bezpośredniego skutku w postaci ściągnięcia wierzytelności, środek ten jednak przyczynił się w wielu wypadkach do czę- ściowej bodaj spłaty i wymiany weksli lub też do skorzystania z ulg oddłuże- niowych i rozłożenia długu na raty przez Bank Akceptacyjny.
Weksle zaprotestowane
Protesty weksli według miesięcy przedstawiają się następująco:
Grudzień 1934 r. 40 sztuk na zł 26.182.22
Styczeń 1935 r. 26 „ „ „ 19.562.22
Luty „ 15 „ „ „ 9.143.35
Marzec „ 18 „ „ „ 9.406.35
Kwiecień „ 39 „ „ „ 21.326.04
Maj „ 28 „ „ „ 29.018.60
Czerwiec „ 27 „ „ „ 20.876.27
Lipiec „ 18 „ „ „ 6.650.37
Sierpień „ 9 „ „ „ 3.274.87
Wrzesień „ 11 „ „ „ 6.380.59
Październik „ 5 „ „ „ 2.356.35
Listopad „ 6 „ „ „ 3.429.75
============================
Razem 242 sztuk na zł 157.606.98
/ w roku ubiegłym 530 „ „ „ 539.601.66
Wkłady oszczędnościowe.
Kształtowanie się wkładów oszczędnościowych w poszczególnych miesiącach roku 1935 ilustruje poniższe zestawienie:
na 1. Stycznia 1935 r. Zł 121.924.63
na 1. Lutego „ 133.841.73
na 1. Marca „ 391.237.78
na 1. Kwietnia „ 529.224.42
na 1. Maja „ 529.248.57
na 1. Czerwca „ 522.658.68
na 1. Lipca „ 524.110.09
na 1. Sierpnia „ 543.657.29
na 1. Września „ 550.512.98
na 1. Października „ 550.142.77
na 1. Listopada „ 115.736.51
na 1. Grudnia „ 107.995.47
Jak widać z powyższego zestawienia, miesiące Listopad i Grudzień wyka- zują znaczne obniżenie się wkładów. Było to następstwem pewnej paniki jaka się ujawniła na tle międzynarodowych stosunków politycznych. Dziś obser- wujemy już znaczne uspokojenie i wkłady powoli zaczynają wracać z ukrycia.
2. Działalność w zakresie kredytu długoterminowego i emisyjnego
Wykonanie akcji konwersyjno oddłużeniowej i jej rezultaty cyfrowe W roku sprawozdawczym dokończono ujawnienia w księgach hipotecznych konwersji pożyczek długoterminowych oraz adnotacji o pierwszeństwie hi- potecznym na równi z kapitałem wszystkich zaległości od tych pożyczek po dzień 29/X. 1932 r. Ostateczny wynik cyfrowy konwersji wszystkich pożyczek długoterminowych przedstawia się w ten sposób, że stan ich na dzień 1. Stycz- nia 1933 r. wynosił dla 1654 pożyczek skonwertowaną sumę zł w zł 7,930.817.- Akcja oddłużeniowa
1. W myśl Rozp. z dnia 24/X.1934 r. /D.U.R.P.Nr.94. z dn. 28/X.1934 poz.
839 art. 7. ust. 1. p. 2.a,b,c przeniesiono do Funduszu Obrotowego Ref.
Rol. 57 pożyczek długoterminowych na sumę zł w zł 80.884.50.
2. W myśl Rozp. z dn. 12/XII.1934 r. /D.U.R.P.Nr.109.poz.968/ art. 4. ust.
1.a część kapitału pożyczkowego stanowiącą nadwyżkę ponad 50% osza- cowania umorzono dla 54 pożyczek sumę zł w zł 40.383.-
3. W myśl tegoż rozp. art. 4. ust.1.b. 379 dłużnikom, których gospodarstwa zostały dotknięte klęską powodzi 1934 r. umorzono raty począwszy od 1.X.1934 r. łącznie do 1. Kwietnia 1937 r. na ogólną sumę 202.625.80 zł, którą to sumę przeniesiono w ciężar Funduszu Oddłużeniowego.
Spłacalność kredytów w wyniku udzielonych ulg
Po zastosowaniu wszystkich ulg, spłacalność rat począwszy od 1.X.1934 r. we- dług stanu na dzień 1. Grudnia br. przedstawiała się następująco:
Rata 1 X 1934 Rata 1 IV 1935 Rata 1 XII 1935
Pełna rata 213 192,62 210 311,31 209 477,34
Dopłata Skarbu Państwa i Funduszu Oddłużenia 94 389,28 92 226,42 78 278,50
Do zapłaty gotówką 118 803,34 118 084,89 131 198,84
Wypłacono do 1/XII.1935 82 230,46 63 941,75 45 277,42
Stanowi to zredukowanej raty 69% 54% 34,5%
Pełnej raty 38,5% 30,5% 21,5%
Powyżej zobrazowany stan pokrycia 3-ch ostatnich chronologicznie rat od pożyczek w listach zastawnych jest oczywiście wysoce niezadawalający – zwłaszcza, jeżeli się uwzględni, że wiosenna rata 1934 r., nie korzystająca z żad- nych ulg i obniżek, była pokryta w tej samej porze roku w 36,5%.
Świadczyłoby to, że położenie gospodarcze wsi wciąż jeszcze jest ciężkie i że poniesione ofiary przez Skarb Państwa i Państwowy Bank Rolny przez przyznanie obniżek w kapitale i ulg w ratach, nie wpłynęło na polepszenie się zdolności płatniczej dłużników.
Akcja egzekucyjna
Z powodu zalegania z ratami prowadzono egzekucję do nieruchomości:
We własnym zakresie: W eg. sądowej:
214 9
Wstrzymano i umorzono 124 2
Kupiono na licytacji przez P.B.R. 1 2
Pozostawiono w egzekucji 89 5
Prowadzone egzekucje od nieruchomości dały dotychczas bardzo dobre wyniki, gdyż dłużnicy w czasie postępowania egzekucyjnego czynili zadość minimalnym żądaniom Oddziału i przez zapłatę bieżących rat od 1 X 1934 r. i kosztów egzekucyjnych uzyskali wstrzymanie lub umorzenie egzekucji.
Jedynie tylko w 3. wypadkach był Oddział zmuszony nabyć na licytacji nieru- chomości, których właściciele nie są zresztą zawodowymi rolnikami.
Prowadzenie egzekucji do nieruchomości za pośrednictwem Władz Skar- bowych okazało się w praktyce znacznie korzystniejsze od egzekucji, prowa- dzonej dawniej za pośrednictwem Władz Administracyjnych.
Segregacje i zwolnienia
W bieżącym roku wydano 46 zezwoleń na segregację oraz zwolnień od poży- czek. W porównaniu z latami ubiegłymi ilość tych zezwoleń zmniejszyła się.
Świadczy również o złym stanie gospodarczym wsi, że nabywanie gruntów nie tylko z parcelacji ale nawet sąsiedzkich, a więc o obszarach minimalnych dochodzi do skutku jedynie w wypadkach sporadycznych.
Bieżąca akcja kredytowa
Pożyczek 42% L.z. w roku sprawozdawczym nie udzielono żadnych z powodu zupełnego zastoju parcelacyjnego.
3. Działalność parcelacyjna
Wydział Agrarny w myśl odnośnych zarządzeń oddłużeniowych zmniejszył nabywcom gruntów z 2-ch rozparcelowanych majątków Ba4 zadłużenie ich w łącznej sumie 842.642.46 zł do sumy 377.338.69, czyli o 55%.
Mimo to trzeba było wdrożyć egzekucję o zaległe raty przeciwko 152 na- bywcom.
Jak widać z powyższych danych dokonane oddłużenie niewiele wpłynęło na terminową spłatę rat.
W roku 1935 Oddział żadnej parcelacji nie prowadził. Od połowy roku daje się zauważyć większe zainteresowanie się kupnem ziemi, przy czym ceny ziemi nie podlegają dalszej zniżce. W Województwie Krakowskim waha się cena ziemi zależnie od jakości i położenia od 500 do 1.200 zł za morgę.
4. Działalność w zakresie Funduszów Administrowanych W dziale Funduszów Administrowanych operacje Oddziału przedstawiały się następująco:
I. Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych a) Fundusz Obrotowy Reformy Rolnej
Stan na 1. Stycznia 1935 r. 2204 pożyczek na sumę Zł 2,793.318.49
dopisano tyt. Niezapłaconych rat, procentów, dodatku admin. i wydat-
ków zwrotnych 92.516.05
przyjęto z Wydziału Kred. Długotermin. 57 pożyczek na sumę 80.884.50
wypłacono względnie przyjęto do administrowania 38 poż. na 28.473.83 4 dalsza część słowa nieczytelna.
przeniesiono na Rk. rat przedterminowych 3.760.96
O g ó ł e m 2299 pożyczek na sumę Zł 2,998.953.83
W wyniku oddłużenia odpisano kwotę: Zł 1,457.024.80
umorzono w związku z powodzią 900.-
umorzono kapitału w racie pł. 1/X.1935 r. 26.378.29
spłacono 27 pożyczek na sumę 9.605.32 1,493.908.41
Zł 1,505.045.42
Ilość pożyczek z F.O.R.R. zmniejszyła się o 69 wskutek zbiegów oraz 137 pożyczek wskutek umorzeń, powiększyła się natomiast o 131 wskutek segre- gacji.
Stan zatem na dzień 1. Grudnia 1935 r. 2197 pożyczek na 1,505.045.42 zł.
Spłacalność rat przypadających do uiszczenia w 1935 r. wynosiła 38,12%.
b) Fundusz Hodowlany
Stan na dzień 1. stycznia 1935 r. 19 pożyczek na Zł 332.780.10
dopisano z tyt. nowoobliczonego oprocent. i wydatków zwrotnych 26.930.95 Zł 359.711.05
z przeniesienia Zł 359.711.05
W wyniku oddłużenia odpisano w kapitale Zł 33.364.51
w wyniku oddłużenia uznano za wpłacone do 1 IV 1935 r. odsetki 35.829.56
spłacono 2.628.01 71.822.08
Zł 287.888.97
Wskutek umorzeń ilość pożyczek zmniejszyła się o 12.
Stan na 1. Grudnia 1935 r. 7 pożyczek na 287.888.97 zł.
c) Fundusz na podniesienie wytwórczości roślinnej
Stan na dzień 1. Stycznia 1935 r. 5 pożyczek na Zł 175.630.90
dopisano z tyt. nowoobliczonego oprocentowania 20.258.45
Zł 195.889.35
W wyniku oddłużenia odpisano w kapitale Zł 87.815.46
w wyniku oddłużenia uznano za wpłacone do 1 IV 1935 r. odsetki 8.487.01
spłacono 7.096.31 103.398.78
Stan na 1. Grudnia 1935 r. 5 pożyczek na sumę Zł 92.490.57
II. Ministerstwo Skarbu
a) Pomoc państwowa na odbudowę budynków zniszczonych lub uszko- dzonych wskutek działań wojennych.
Stan na dzień 1. Stycznia 1935 r. 116 pożyczek na Zł 123.605.27
umorzono 67 „ „ 83.085.28
spłacono 2 „ „ 593.75
Stan na 1. Grudnia 1935 r. 47 pożyczek na Zł 39.926.24
b) Inwalidzki Kredytowy Fundusz Gospodarczy
Stan na dzień 1. Kwietnia 1935 r. 1293 pożyczek na sumę Zł 477.248.31
wypłacono 715 „ „ „ „282.700.-
spłacono 210 „ „ „ „156.560.61
Stan na 1. Grudnia 1935 r. 1798 „ „ „ Zł 603.387.70
Zaznaczyć należy, że w mies. Grudniu zrealizowane zostanie 255 nowych pożyczek inwalidzkich na 80.310. – zł.
Dotychczasowa spłacalność wyżej wspomnianego Funduszu wynosi 75–
–80%.
W egzekucji sądowej w dniu 1. Stycznia 1935 r. znajdowało się 69 spraw, oddano do egzekucji 3 sprawy, umorzono egzekucję odnośnie 10 spraw.
W dniu 1. Grudnia 1935 r. Biuro Prawno-Egzekucyjne prowadzi egzekucję sądową przeciwko 62 dłużnikom Funduszów Administrowanych.
Ponadto celem ściągnięcia należności z tytułu pożyczek inwalidzkich zaję- to w Izbie Skarbowej 332 rent inwalidzkich na ca 5.500 zł miesięcznie.
Summary
The published document called The report of Kraków’s department of the National Land Bank in 1935 comes from the Archive of New Files in Warsaw, National Land Bank group, catalogue number 28. In the general part there are entries concerning the situation of agriculture in Kraków’s province in 1935. In the second part there is information on the subject of credit activity of Kraków’s National Land Bank department concerning short-term, medium-term and long-term credit, as well
as issue credit. The published document can be helpful for the research dedicated to the history of the economics in Kraków’s province during interwar period. In- formation included in this document are especially valuable for the people dealing with banking and the history of agriculture.
Keywords: Kraków’s province, agriculture, banking, agricultural credit, interwar period, economic history
