MACIEJ TROÆ, KRYSTYNA MILECKA
WIEK OSADÓW ALUWIALNYCH
DOLINY WARTY ORAZ DOLINY CYBINY-BOGDANKI
W REJONIE ŒRÓDMIEŒCIA W POZNANIU
ZARYS TREŒCI
Celem niniejszego opracowania by³o okreœlenie czasu powstania terasy zalewowej i przejœciowej doliny Warty oraz wieku osadów wype³niaj¹cych dolinê Cybiny-Bogdanki.
Doliny Warty pod Poznaniem zaczê³a tworzyæ siê w wyniku sp³ywu wód roztopowych, w czasie recesji l¹dolodu pó³nocnopolskiego z linii moren czo³owych stadia³u poznañskiego. Na ana-lizowanym terenie dominuj¹ dwie terasy – nr II i I (wg BARTKOWSKIEGO 1957), które zosta³y nadbudowane o 2–4 m w czasie historycznego rozwoju miasta. Powy¿ej teras akumulacyjnych wystêpuj¹ równiny erozyjne jako obszary g³ównie zbudowane z gruntów morenowych, które uleg³y przemodelowaniu w czasie formowania siê doliny rzecznej. Równiny erozyjne pokryte s¹ czêœciowo piaskami, czêœciowo zaœ pozbawione ich i ukazuj¹ glinê zwa³ow¹ na powierzchni. Dolina Cy-biny-Bogdanki ma starsze pochodzenie i krzy¿uje siê z dolin¹ Warty.
Geneza oraz wiek powstania tych struktur by³y przedmiotem wielu badañ, ale dotychczas nie przeprowadzono ekspertyz palinologicznych osadów organicznych oraz nie okreœlano ich wieku metod¹ C-14. Podczas wykonywania prac geotechnicznych na terenie œródmieœcia w Poznaniu w ostatnich kilku latach pobrano próby osadów organicznych i poddano je analizie py³kowej oraz radiowêglowym oznaczeniom wieku. Stanowiska badañ, wynikaj¹ce z prac prowadzonych w œród-mieœciu, by³y rozmieszczone na terasach akumulacyjno-erozyjnych wzd³u¿ Warty i Cybiny-Bogdan-ki. Wyniki badañ palinologicznych osadów z doliny Warty wskazuj¹ na holoceñski czas akumulacji. Najstarsze osady powsta³y w okresie borealnym, kolejne w atlantyckim, subborealnym i sub-atlantyckim. Szereg warstw akumulowanych by³o podczas œredniowiecza. Podobne wyniki otrzy-mano na podstawie radiowêglowych oznaczeñ wieku. W dolinie Cybiny-Bogdanki badania palino-logiczne sugeruj¹ akumulacjê analizowanych warstw podczas poszczególnych okresów holocenu od wczesnoholoceñskich do wczesnego œredniowiecza, natomiast oznaczenie wieku metod¹ C14 wska-zuje odmienny – póŸnoglacjalny czas akumulacji osadów. Brak zbie¿noœci miêdzy badaniami palino-logicznymi oraz datowaniem C14 osadów organicznych zdeponowanych w dolinie Cybiny-Bog-danki prawdopodobnie oznacza ich redepozycjê i wymieszanie. Wskazuje na to równie¿ brak jednoznacznej palinologicznej oceny wieku akumulacji osadów z dwóch stanowisk. Na podstawie przeprowadzonych badañ i uzyskanych wyników stwierdzono, ¿e rozwój osadów organicznych w dolinie Cybiny-Bogdanki nast¹pi³ wczeœniej ni¿ w dolinie Warty, jednak¿e w celu pe³nego okreœlenia genezy tego szlaku dolinnego i ekstensywnego kopalnego obni¿enia nieodzowne s¹ dal-sze prace zmierzaj¹ce do rozpoznania budowy geologicznej oraz okreœlenia przebiegu granicy po-miêdzy poszczególnymi osadami o zró¿nicowanym wieku.
WSTÊP
Na terenie œródmieœcia w Poznaniu na-k³adaj¹ siê dwie struktury geomorfolo-giczne: prze³omowego odcinka doliny Warty oraz doliny Cybiny-Bogdanki.
Ge-neza i wiek powstania tych struktur by-³y przedmiotem wielu badañ (PAW£OWSKi 1929; BARTKOWSKI1957; WITT1974), ale jak dotychczas nie przeprowadzono eksper-tyz palinologicznych osadów organicz-nych oraz nie okreœlano ich wieku
me-tod¹ C-14 w analizowanym rejonie. W cza-sie prac badawczych zwi¹zanych z przy-gotowaniem rozprawy doktorskiej wspó³-autora niniejszego opracowania na te-mat Warunków geoœrodowiskowych rejonu
Starego Miasta w Poznaniu oraz w trakcie
wykonywania robót geotechnicznych na terenie œródmieœcia w Poznaniu pobra-no próbki gruntów organicznych z osa-dów aluwialnych wype³niaj¹cych doliny Warty i Cybiny-Bogdanki. Wybrane prób-ki by³y poddane analizie palinologicz-nej, a w celu bezwzglêdnego okreœlenia wieku tych osadów przeprowadzono ba-dania metod¹ C14. Wyniki badañ za-prezentowane poni¿ej okreœlaj¹ czas po-wstania terasy zalewowej i przejœciowej doliny Warty oraz wiek osadów wy-pe³niaj¹cych dolinê Cybiny-Bogdanki.
TEREN BADAÑ
ORAZ SZKIC GEOMORFOLOGICZNY
Teren badañ w podziale administracyj-nym miasta Poznania zajmuje obszar œródmieœcia, na lewym brzegu Warty. W podziale geomorfologicznym, zapro-ponowanym przez KONDRACKIEGO(1998), analizowana czêœæ miasta po³o¿ona jest w Poznañskim Prze³omie Warty, gra-nicz¹c od zachodu z Równin¹ Poznañ-sk¹, a od wschodu z Równin¹ Wrze-siñsk¹. Przyjmuje siê, ¿e dolina Warty pod Poznaniem w swym obecnym wy-razie zaczê³a tworzyæ siê w wyniku sp³y-wu wód roztopowych, w czasie recesji l¹dolodu pó³nocnopolskiego z linii mo-ren czo³owych stadia³u poznañskiego. Na analizowanym terenie w dolinie Warty mo¿na wydzieliæ dwie dominuj¹ce terasy – nr II i I (nomenklatura wg BARTKOW -SKIEGO1957), gdzie strop gruntów rodzi-mych wystêpuje odpowiednio na rzêd-nych 52–55 m n.p.m i 50–53 m n.p.m. Terasy te zosta³y nadbudowane o 2–4 m w czasie historycznego rozwoju miasta.
Powy¿ej teras akumulacyjnych wystêpuj¹ równiny erozyjne jako obszary g³ównie zbudowane z gruntów morenowych, któ-rych strop uleg³ przemodelowaniu w cza-sie formowania siê doliny rzecznej. Strop gruntów rodzimych wystêpuje od 55 do 72 m, co odpowiada terasom od III do VII (wg BARTKOWSKIEGO 1957).
Dolina Cybiny-Bogdanki o przebiegu pó³nocny zachód–po³udniowy wschód ma starsze pochodzenie i krzy¿uje siê z dolin¹ Warty (ryc. 1). Interesuj¹ce, ¿e dolina ta wype³niona jest przez osady klastyczne a¿ do rzêdnej oko³o 0 m n.p.m. i w g³êbszych archiwalnych otworach hydrogeologicznych nie stwierdzono wy-stêpowania osadów ogniwa wielkopol-skiego w postaci tak charakterystycz-nych w tym rejonie Wielkopolski i³ów formacji poznañskiej.
LOKALIZACJA STANOWISK I METODY BADAÑ
Otwory badawcze zosta³y odwiercone na terasach akumulacyjno-erozyjnych, rozmieszczonych wzd³u¿ rzeki Warty oraz w dolinie Cybiny-Bogdanki. Wzd³u¿ rzeki Warty rozmieszczone s¹ otwo-ry: nr 1 (ul. Œw. M. Magdaleny), nr 2 (ul. K. Wielkiego), nr 3 (ul. Wierzbowa), nr 4 (ul. Kopernika), nr 5 (ul. Domi-nikañska), nr 15 (ul. £¹kowa). Do badañ wykorzystano równie¿ próbkê z rejonu ul. Nowe Zawady (otwór nr 13), który jest oddalony oko³o 6 km od œródmieœ-cia w Poznaniu. W rejonie doliny Cybi-ny-Bogdanki wykonane zosta³y otwory badawcze: nr 6 (ul. Ku Cytadeli), nr 16 (ul. Koœciuszki) oraz nr 17 (ul. Kutrze-by), natomiast pozosta³e otwory: nr 7 (ul. Bo¿nicza), nr 8 (ul. Grochowe £¹ki), nr 9 (ul. Ks. Posadzego), nr 10 (ul. Dzie-kañska), nr 11 (ul. Garbary) i nr 12 (ul. Piaskowa-Szyperska) w miejscu na³o-¿enia siê doliny Warty oraz doliny
Cy-Ryc. 1. Po³o¿enie, geologia i geomorfologia obszaru badañ i punktów badawczych Fig. 1. Location, geology and geomorphology of the research area and research sites
biny-Bogdanki. Dodatkowo zaprezento-wano dane z otworu badawczego nr 14 (ul. Ziemowita), zlokalizowanego na pra-wym brzegu Warty, w dolinie Cybi-ny, oko³o 7 km od œródmieœcia. Roz-mieszczenie otworów badawczych wy-nika z miejsc, gdzie wystêpowa³y grun-ty organiczne, które zosta³y wczeœniej wykazane w wyniku badañ geotechnicz-nych lub geologiczno-in¿ynierskich.
Do badañ palinologicznych pobie-rano próby o objêtoœci oko³o 2-3 cm3 i poddawano je standardowej obróbce laboratoryjnej (BERGLUND, RALSKA-JASIEWI -CZOWA 1986). Jej podstawowym celem by³o usuniêcie mineralnych czêœci osa-du, które utrudniaj¹, a czêsto uniemo¿li-wiaj¹ wykonanie preparatu mikrosko-powego. Pozosta³¹ czêœæ osadu podda-no maceracji za pomoc¹ mieszaniny bez-wodnika kwasu octowego i stê¿onego kwasu siarkowego w proporcji 9 : 1. Tak przygotowany materia³ przep³ukiwano w kwasie octowym i wodzie destylo-wanej, a nastêpnie zatopiono w glice-rynie, co umo¿liwia wieloletnie prze-chowanie próbek palinologicznych w la-boratorium Zak³adu Biogeografii i Paleo-ekologii w celach porównawczych. W³aœ-ciwa analiza palinologiczna obejmowa³a jakoœciow¹ i iloœciow¹ identyfikacjê spo-romorf znajduj¹cych siê w preparacie mikroskopowym. Do zliczania stosowa-no powiêkszenie 400´.
Niestety, ze wzglêdu na nisk¹ frekwen-cjê ziaren py³ku w analizowanych pró-bach nie by³o mo¿liwe dotrzymanie za-sady zliczania minimalnej liczby 500 spo-romorf, która pozwala na statystyczne porównanie otrzymanych wyników. Fakt ten spowodowany by³ wysokim udzia³em substancji mineralnej w badanych war-stwach osadów rzecznych oraz czêsto z³ym stanem zachowania py³ku. W próbach starano siê oznaczyæ 300–400 sporomorf, ka¿dorazowo liczono co najmniej jeden pe³ny preparat o powierzchni 400 mm2,
w przypadku prób o niskiej frekwencji liczono dwa preparaty. Uzyskane wy-niki przeliczono na procentowy udzia³ ziaren py³ku drzew i krzewów oraz roœlin zielnych, w tym wskaŸników obecnoœci cz³owieka.
Na podstawie iloœciowego i jakoœcio-wego sk³adu poszczególnych spektrów py³kowych przeprowadzono analizê wie-ku ich awie-kumulacji. Sk³ad i proporcjê udzia-³u ró¿nych typów py³kowych porów-nano z etapami postglacjalnej sukcesji zbiorowisk roœlinnych w Wielkopolsce (por. np.: TOBOLSKI 1991; LITT, TOBOLSKI 1991; MILECKA1998; MAKOHONIENKO2000) i oznaczono najbardziej prawdopodobny czas powstania analizowanych warstw.
INFORMACJA O GEOLOGII ANALIZOWANYCH ODCINKÓW DOLIN RZECZNYCH
Podstawowymi formami rzeŸby terenu badañ s¹ terasy. Zagadnieniami teras w dolinie Warty zajmowa³o siê wielu badaczy, najwiêksze znaczenia maj¹ opra-cowania Paw³owskiego, Bartkowskiego oraz Witta. PAW£OWSKI (1923) wyró¿ni³, z pominiêciem terasy zalewowej, trzy nastêpne: doln¹ od 2 do 6 m nad rzek¹, œrodkow¹ od 7 do 12 m nad rzek¹, i górn¹, od 15 (17) do 21 m nad rzek¹, gdzie ostatnia terasa wykazuje spadek na pó³noc. W 1957 r. BARTKOWSKI wy-ró¿ni³ siedem teras od I do VII. WITT (1974) rozszerzy³ ten podzia³ o dodatko-w¹ terasê VIII (tab. 1).
Stanowiska mezolityczne i neolitycz-ne wystêpuj¹ na wszystkich terasach z wysoczyzn¹ w³¹cznie i brak ich tylko na terasie I, st¹d wniosek, ¿e w pa-leolicie (czyli wczeœniej ni¿ co najmniej 8 tys. lat BP) nie by³o jeszcze ni¿szych teras (BARTKOWSKI 1961).
Na ryc. 1 zaznaczono miejsca wier-ceñ otworów badawczych, gdzie otwory
Tabela 1. Zestawienie poziomów terasowych w prze³omowym odcinku Warty wraz z okresem ich formowania Table 1. Terraces in Warta gap water and time of their forming Terasa* Rzêdna stropu w Poznaniu [m n.p.m.] Typ teras Fazy odwodnienia* Uk³ad koryta** Wiek Okres I 52–54,5 zalewowa rzeczna o ma³ych meanadrach Dziœ 9,7 tys. lat BP Holocen II 55–57 przejœciowa o du¿ych meandrach 9,7 tys. lat BP 12,1 tys. lat BP M³odszy Dryas Bölling III IV 58 62,5–66,5 bifurkacyjne pradolinna (okres bifurkacji) roztokowe 12,1 tys. lat BP 15,2 tys. lat BP Najstarszy Dryas VI VII 67–71 74–76 kapta¿owa pradolinna sandrowa 15,2 tys. lat BP 18,4 tys. lat BP subfaza chodzieska wycofanie siê l¹dolodu na liniê Pra-doliny Toruñsko-Eberswaldzkiej VIII*** A B C 75 83 90 100–102 wysoczyznowe sandrowe i przejœciowe do sandrów sandrowa glacjalna 18,4 tys. lat BP 20,0 tys. lat BP faza poznañska faza leszczyñska * Wed³ug B ARTKOWSKIEGO (1957); ** wg G ONERY (1986); *** wg W ITTA (1974)
nr 1, 3 i 5 zlokalizowane s¹ na terasie I, natomiast 2, 4 i 15 na terasie II. Nale¿y zaznaczyæ, ¿e otwory nr 7–12 zlokali-zowane s¹ na terasach Warty, które zo-sta³y uformowane na osadach doliny Cybiny-Bogdanki. Otwory nr: 6, 14, 16 i 17 wystêpuje ju¿ tylko w dolinie Cy-biny-Bogdanki. Forma ta ma przebieg z po³udniowego wschodu na pó³nocny zachód, nawi¹zuj¹c kierunkiem do stre-fy dyslokacyjnej Poznañ–Szamotu³y. Mo¿-na st¹d wnioskowaæ, ¿e powstanie do-liny Cybiny-Bogdanki mia³o implikacjê w tektonice g³êbszego pod³o¿a. Dzia³al-noœæ erozyjna wód subglacjalnych l¹do-lodu zlodowacenia po³udniowopolskie-go (?), œrodkowopolskiepo³udniowopolskie-go oraz pó³nocno-polskiego doprowadzi³a do powstania g³êbokiej i stosunkowo w¹skiej doliny. Osady wype³niaj¹ce dolinê sklasyfiko-wane zosta³y jako pochodzenia glacige-nicznego, interglacjalnego oraz ponow-nie glacjalnego. O silnej erozji w struk-turze Cybiny-Bogdanki oraz odnawial-noœci tej formy w poszczególnych zlodo-waceniach œwiadczy brak osadów ogniwa wielkopolskiego. Wed³ug hipotezy KANIEC -KIEGO (1995) powstanie rowu Cybiny--Bogdanki nale¿y wi¹zaæ ze starym szla-kiem odwodnieniowym zwanym Wiel-kopolsk¹ Dolin¹ Kopaln¹. Forma ta zo-sta³a udokumentowana i opisana przez D¥BROWSKIEGO(1985). Na zachód od Swa-rzêdza w czasie formowania siê tej doli-ny kopalnej nast¹pi³ podzia³ wód, gdzie czêœæ p³ynê³a dalej w kierunku zachod-nim dolin¹ Cybin¹ i nastêpnie przecho-dzi w dolinê Bogdanki.
Dolina Warty oraz dolina Cybiny-Bog-danki przecinaj¹ siê i nak³adaj¹ w re-jonie Zagórza, mostu B. Chrobrego, por-tu rzecznego, ul. Garbary na odcinku na po³udnie od wiaduktu kolejowego stacji Garbary i na pó³noc od skrzy¿owania Estkowskiego-Garbary-Ma³e Garbary. W re-jonie doliny Warty osady aluwialne zwi¹-zane z dzia³alnoœci¹ rzeki zosta³y od-³o¿one na czêœciowo wyerodowane i³y
formacji poznañskiej. Natomiast w do-linie Cybiny-Bogdanki osady aluwialne sedymentowa³y bezpoœrednio na utwo-ry plejstoceñskie.
Osady korytowe w dolinie Warty na terenie œródmieœcia w Poznaniu wystê-puj¹ w pasie od 1,1 do 1,4 km. Osady te s¹ podstawowym budulcem terasy za-lewowej i nadzalewej (I i II wg no-menklatury BARTKOWSKIEGO1957). S¹ one wykszta³cone w postaci piasków ró¿no-ziarnistych, gdzie w profilach przewa-¿aj¹ piaski drobne w czêœci stropowej oraz grube ze ¿wirem w czêœci sp¹gowej (ryc. 2). Mi¹¿szoœæ osadów aluwialnych jest zmienna – od 0,3 do 16,2 m, œrednio 6,1 m. Strop tych osadów wystêpuje na rzêdnej od 45,2 do 58,3 m n.p.m. Poza gruntami piaszczystymi podstawowym materia³em odnotowanym w obrêbie te-ras s¹ osady wype³niaj¹ce starorzecza (mady powodziowe, osady jeziorne i tor-fy). Z danych pochodzacych z archiwal-nych materia³ów wiertniczych wynika, ¿e grunty organiczne wystêpuj¹ce w re-jonie œródmieœcia w Poznaniu to w prze-wa¿aj¹cej wiêkszoœci namu³y pylaste i piaszczyste z przewarstwieniami pias-ków drobnych lub torfów oraz rzadziej obecnych jednorodnych warstw torfów. Grunty organiczne wystêpuj¹ w dolinie Warty od 48,9 do 56,5 m n.p.m. (œrednio 51,7 m n.p.m.) w sp¹gu, a w stropie od 49,7 do 58,2 m n.p.m. (mediana 53,0 m n.p.m.), przy mi¹¿szoœci od 0,2 do 3,9 m (mediana 1,1 m). Lokalnie stwierdzo-no dwa poziomy gruntów organicznych. Sp¹g g³êbszej warstwy zalega na rzêdnej 50,8 m n.p.m (mediana), strop na rzêd-nej 51,6 m n.p.m. (mediana), przy mi¹¿-szoœci od 0,3 do 1,7 m (œrednio 0,9 m). Rozdzielenie utworów organicznych na-le¿y wi¹zaæ z dzia³alnoœci¹ rozlewisko-w¹ rzeki.
Osady rzeczne wykszta³cone w do-linie Cybiny-Bogdanki maj¹ mi¹¿szoœæ kilku metrów i s¹ to przede wszystkim piaski drobnoziarniste oraz osady
zasto-Ryc. 2. Litologia stanowisk badañ Fig. 2. Lithology of the research sites
iskowe (ryc. 2). Osady te wystêpuj¹ do rzêdnej oko³o 50 m n.p.m., gdzie poni¿ej od³o¿one zosta³y osady plejstoceñskie – gla-cigeniczne. Grunty organiczne powsta³e w dolinie Cybiny-Bogdanki zachowa³y siê w przedziale rzêdnych od 45,4–64,0 do 51,3–64,9 m n.p.m. przy mi¹¿szoœ-ciach od 0,3 do 6,8 m. Czêœæ gruntów organicznych o mniejszych mi¹¿szoœciach nie znajduje siê w miejscu ich pierwot-nej akumulacji. S¹ one redeponowane.
WYNIKI BADAÑ PALINOLOGICZNYCH NA TLE HOLOCEÑSKIEJ SUKCESJI ROŒLINNOŒCI
W ŒRODKOWEJ WIELKOPOLSCE I EWOLUCJI DOLINY WARTY I CYBINY-BOGDANKI
Wyniki badañ poszczególnych próbek wskazuj¹ zró¿nicowany czas akumula-cji, co daje mo¿liwoœæ okreœlenia holo-ceñskiej ewolucji doliny Warty oraz Cy-biny-Bogdanki na analizowanym terenie.
Najstarsze s¹ osady z ul. Ku Cytadeli i Genera³a Kutrzeby (dolina Cybiny-Bog-danki) (tab. 2). Pochodz¹ one z okresu bo-realnego na co wskazuje dominuj¹cy udzia³ ziaren py³ku sosny i leszczyny oraz nie-co mniejszy brzozy. Nieliczna obecnoœæ sporomorf drzew mezofilnych, dêbu, wi¹-zu i jesionu œwiadczy o rozpoczêciu pro-cesu rozwoju mieszanych lasów liœcias-tych panuj¹cych w póŸniejszym opti-mum klimatycznym. Okresy preboreal-ny i borealpreboreal-ny, w porównaniu z póŸpreboreal-nym glacja³em, charakteryzowa³y siê mniej-szymi opadami, zmniejszonym odp³y-wem oraz brakiem ekstremalnych po-wodzi (NOWAK 2001). By³o to spowodo-wane g³ównie powstaniem zwartej po-krywy leœnej i dominacj¹ sk³adników lasotwórczych w szacie roœlinnej. Wzrost liczebnoœci Pinus sylvestris doprowadzi³ do uformowania ju¿ oko³o 9 tys. lat te-mu zwartych lasów sosnowych, a miejsce wypieranej brzozy stopniowo zastêpowa-³y gatunki termofilne. Oko³o 8,5 tys. lat
temu wkroczy³y kolejne sk³adniki laso-twórcze – lipa na glebach mineralnych, a póŸniej olcha na siedliskach wilgot-nych, m.in. w dolinach rzek. Kontynua-cja procesu sukcesji regionalnej szaty leœ-nej trwa³a a¿ do prze³omu okresu bo-realnego i atlantyckiego – 8000 BP (TO -BOLSKI 1991). Na siedliskach lokalnych w dolinie rzeki wystêpowa³y zaroœla ty-pu ³êgowego z dominuj¹cym udzia³em wierzby, wi¹zu i jesionu, ale stwierdzo-no tak¿e rzadszy gatunek – dereñ œwid-wê (Cornus sanguinea). Najni¿sz¹ zieln¹ warstwê tych zbiorowisk tworzy³y ga-tunki charakterystyczne dla siedlisk wil-gotnych i mokrych ³¹k: turzycowate
(Cy-peraceae, Carex typ), wi¹- zówka (Filipen-dula), pokrzywa (Urtica), baldaszkowe
(Heracleum typ, Apiaceae), marzanowate (Galium typ) oraz typowe roœliny telma-tyczne, jak prawdopodobnie pa³ka w¹s-kolistna (Sparganium emersum typ) i skrzyp (Equisetum).
Sp¹gowe warstwy osadów organicz-nych z ul. Œw. M. Magdaleny (rzêdne 49,5–51,1 m n.p.m.) oraz ul. Nowe Za-wady (rzêdne 49,7–52,4 m n.p.m.) po-chodz¹ z okresu atlantyckiego (wg kla-syfikacji MANGERUDA i in. 1974). Domi-nuj¹ w nich ziarna py³ku dêbu, wi¹zu, lipy, jesionu oraz w mniejszym stopniu leszczyny, co jednoznacznie wskazuje na panowanie mieszanych liœciastych lasów mezofilnych, klimaksowych zbiorowisk charakterystycznych dla optimum klima-tycznego. Jednoczeœnie jednak zwraca uwa-gê stosunkowo liczna obecnoœæ sk³ad-ników zbiorowisk otwartych, co zwi¹za-ne jest ze specyfik¹ analizowazwi¹za-nego tere-nu. Wœród roœlin zielnych zatem obok sk³adników typowych dla runa leœnego, jak: wrzos (Calluna vulgaris), rutewka (Thalictrum), pszeniec (Melampyrum) czy paproæ orlica (Pteridium aquilinum), stwier-dzono elementy zró¿nicowanych zbiorowisk otwartych funkcjonuj¹cych w dolinie rzecznej. Stanowiska bardziej suche
zaj-Tabela 2. Chronologiczna korelacja analizowanych warstw osadów na tle holoceñskich przemian roœlinnoœci Table 2. Chronological correlation of analysed layers of sediments and Holocene vegetation succession Straty- grafia Lokalizacja Rzêdna poboru próbki [m n.p.m.] Dominuj¹ce gatunki Zbiorowiska roœlinne Œrednio- wiecze DCB/W ul. Bó¿nicza DCB/W ul. Dziekañska DW ul. Dominikañska 54,06; 52,97; 51,97 52,89 52,28 sosna; trawy, wskaŸniki antropogenicz-ne (roœliny uprawne, chwasty, pastwis-kowe, ruderalne) niewielkie powierzchnie lasów sosno-wych i liœciastych; zbiorowiska roœlinne zwi¹zane z gos-podark¹ cz³owieka: pola uprawne, pa-stwiska, nieu¿ytki SA DW ul. Œw. M. Magdaleny DW ul. Wierzbowa 53,05; 52,95 52,26 sosna, brzoza, d¹b, olcha; szczaw, babka lancetowata, roœliny ³¹-kowe, uprawne i chwasty bory sosnowe o ograniczonej powierz-chni, zbiorowiska lasów liœciastych, w tym ³êgowych; zbiorowiska otwarte: ³¹kowe, pastwis-kowe i niewielki area³ upraw SB DCB ul. Gen. Kutrzeby DW ul. Kazimierza Wlk. DCB/W ul. Grochowe £¹ki DW ul. Kopernika DCB/W ul. Ks. I. Posadzego 55,5 53,80; 51,60; 51,00 51,77 51,67 51,33 d¹b, leszczyna; olcha las dêbowo-leszczynowy z niewielkim udzia³em drzew mezofilnych: lipy i wi¹-zu; niewielkie powierzchnie zbiorowisk otwar-tych – ³¹kowych AT DW ul. Œw. M. Magdaleny 51,10; 50,50; 49,55 d¹b, wi¹z, lipa, jesion, leszczyna mieszany las liœciasty dêbowo-wi¹zo-wo-lipowy z udzia³em leszczyny; ³êgi na siedliskach wilgotnych wzd³u¿ rze-ki BO DCB ul. Gen. Kutrzeby DCB ul. Ku Cytadeli 51,39 50,5 sosna, brzoza, leszczyna lasy sosnowo-brzozowe, wzrost udzia-³u mezofilnych sk³adników lasu liœcias-tego DCB – dolina Cybiny-Bogdanki, DW – dolina Warty, DCB/W – na³o¿enie doliny Warty na dolinê Cybiny-Bogdanki
mowa³y z³o¿one (Aster typ, Cichorioidae), bylice (Artemisia) czy bniec (Silene typ). Wystêpowanie tej ostatniej roœliny mog³o byæ ju¿ skutkiem obecnoœci cz³owieka, którego aktywnoœæ w œrodkowej Wielko-polsce potwierdzaj¹ tak¿e ziarna py³ku szczawiu (Rumex). Stanowiska bardziej wilgotne, po³o¿one bli¿ej rzeki, okupowa-³y: turzyce (Carex typ, Cyperaceae), skrzyp (Equisetum), pokrzywa (Urtica) i baldasz-kowe (Heracleum typ, Sium typ, Apiaceae). Nadbrze¿ne zbiorowiska leœne w okresie atlantyckim zdecydowanie opanowa³a olsza, jej wysoka liczebnoœæ wyraŸnie zaznacza siê we wszystkich analizowa-nych spektrach py³kowych.
M³odszy wiek próbek (okres subbo-realny) wykaza³y analizy warstw z ul.: Kazimierza Wielkiego, Kopernika i £¹-kowej w obrêbie doliny Warty oraz ul.: Grochowe £¹ki, Kutrzeby i Ksiêdza Po-sadzego na terenie doliny Cybiny-Bog-danki. Osady organiczne tego okresu wykszta³cone s¹ w postaci torfów i na-mu³ów zalegaj¹cych w przedziale rzêd-nych od 51 do 52 m n.p.m. (rzadziej wy¿ej otwór nr 2, ul. Kazimierza Wlk. lub otwór nr 17, ul. Kutrzeby), które przewa¿nie oddzielone s¹ od osadów kulturowych warstw¹ piasków. Wyniki analizy py³kowej sygnalizuj¹ panowanie mieszanych lasów liœciastych z dêbem, li-p¹ i jesionem oraz pomniejszonym udzia-³em wi¹zu (tzw. spadek wi¹zu koñczy okres atlantycki holocenu). Zaznacza siê obecnoœæ buka (Fagus sylvatica) i grabu (Carpinus betulus) – ostatnich gatunków drzew imigruj¹cych podczas holocenu – oraz relatywnie liczne wystêpowanie sk³ad-ników NAP, œwiadcz¹ce o funkcjonowa-niu terenów otwartych, g³ównie ³¹ko-wych. Taki sk³ad spektrów py³kowych sugeruje akumulacjê osadów w czasie 4,5–3 tys. lat BP. Stosunkowo s³abo za-znaczone s¹ w tym okresie œlady aktyw-noœci cz³owieka. Nielicznie wystêpuj¹ ziarna py³ku roœlin ruderalnych, na
przy-k³ad bylicy (Artemisia). Pokrzywa, zwykle zaliczana do wskaŸników antropopresji (BEHRE 1981), w tym przypadku pocho-dzi raczej ze zbiorowisk ³êgowych wy-stêpuj¹cych w dolinie rzecznej. Bioindy-katorami obecnoœci cz³owieka na bada-nym terenie s¹ ziarna py³ku szczawiu (Rumex) i babki lancetowatej (Plantago
lan-ceolata) – wskaŸniki gospodarki
hodowla-nej (BEHRE1981).
Od koñca okresu subborealnego przez ca³y subatlantyk obserwuje siê tendencjê do oziêbienia klimatu przy jednoczes-nym wzroœcie wilgotnoœci. Podnosi siê poziom wód w jeziorach i rzekach (NO -WAK2001). W starszej czêœci okresu sub-atlantyckiego zwilgotnienie klimatu spo-wodowa³o powszechny rozwój torfo-wisk, czego efektem by³o powstanie m.in. zabagnieñ na Grochowych £¹kach (ul. Bó¿nicza) i akumulacja osadów orga-nicznych w starorzeczach. Grunty pocho-dzenia roœlinnego wykszta³ci³y siê w po-ziomie rzêdnych od 52 do 54 m n.p.m. Osady te by³y akumulowane podczas ostatnich dwóch tysiêcy lat (ul.: Œw. M. Magdaleny, Wierzbowa, Bo¿nicza), w tym (zw³aszcza) w okresie wczesnego œredniowiecza (ul.: Dominikañska, Bó¿-nicza i Dziekañska). Œwiadczy o tym z regu³y obni¿ona proporcja ziaren py³-ku drzew i krzewów do sporomorf roœ-lin zielnych, co odzwierciedla wysoki sto-pieñ odlesienia w tym okresie. Niski jest udzia³ sk³adników liœciastych tworz¹cych zbiorowiska leœne, dominuj¹cy udzia³ za-znacza sosna. O silnej antropopresji œwiad-czy wystêpowanie wskaŸników obecnoœ-ci cz³owieka, takich jak ziarna py³ku roœlin uprawnych (¿yto, pszenica, gryka, konopie) oraz chwastów (np. chaber b³a-watek, komosowate). Œrodkowa Wielko-polska podczas ostatnich dwóch tysiêcy lat by³a miejscem silnego osadnictwa, a zmiany zapocz¹tkowane w okresie wp³y-wów rzymskich, a zw³aszcza kontynuo-wane podczas rozwoju pañstwa
polskie-go w œredniowieczu doprowadzi³y do trwa³ych przekszta³ceñ œrodowiska na-turalnego, w tym szaty roœlinnej. Do cza-sów wspó³czesnych podlega³a ona sta³ej synantropizacji o ró¿nym stopniu na-silenia, a zbiorowiska leœne nie zosta³y w pe³ni zregenerowane.
Ze œredniowiecza pochodz¹ równie¿ gytie zwi¹zane z przemianami rejonu Starego Miasta w Poznaniu. S¹ to g³ów-nie gytie drobnodetrytusowe z ma³¹ za-wartoœci¹ wêglanu wapnia, powstaj¹ce w fosach otaczaj¹cych gród (ul. Ma³e Garbary, ul. Garbary) i m³ynach wod-nych (pl. Wiosny Ludów) oraz inwod-nych cieków i stawów. Gytie te charaktery-zuj¹ siê tak¿e du¿¹ zawartoœci¹ arte-faktów archeologicznych takich, jak: ce-ramika, wêgle drzewne, koœci,
fragmen-ty skór, ceramiki czy te¿ kawa³ki drewna (NOWAK2001). Rozwój doliny Warty i Cy-biny-Bogdanki przedstawiono za pomo-c¹ tab. 3.
BADANIA WIEKU METOD¥ C-14
Osady organiczne nawiercone w dolinie Warty poza obrêbem miasta Poznania w obrêbie teras by³y wielokrotnie oznaczo-ne palinologiczoznaczo-ne i metod¹ C14 (ryc. 3).
W celu okreœlenia wieku osadów or-ganicznych w rejonu œródmieœcia w Po-znaniu wykonano 10 oznaczeñ metod¹ C-14. Badania przeprowadzono w Labo-ratorium C-14 Instytutu Fizyki Politech-niki Œl¹skiej w Gliwicach pod kierun-kiem prof. dr hab. Anny Pazdur. (tab. 4).
Ryc. 3. Stanowiska poboru rdzeni i próbek osadów wype³nieñ paleokoryt
Kolumny zacienione oznaczaj¹ rdzenie badane i datowane metodami paleobotanicznymi, kolumny niezacienione dotycz¹ rdzeni datowanych wy³¹cznie C14, 1 – ¯abinko, 2 – Mechlin, 3 – Jaszkowo, 4 – Zbrudzewo I,
5 – Zbrudzewo II, 6 – Czmoniec A, 7 – Czmoniec B, 8 – Gogolewo, 9 – Czmoñ, 10 – D¹browa Fig. 3. Sites of cores and samples of sediments in paleoriver channels
Cores dated by paleobotanical and radiocarbon methods are shaded; cores dated by radiocarbon method only are transparent; 1 – ¯abinko, 2 – Mechlin, 3 – Jaszkowo, 4 – Zbrudzewo I, 5 – Zbrudzewo II, 6 – Czmoniec A,
Tabela 3. Rozwój doliny Warty i Cybiny-Bogdanki w holocenie Table 3. Development of Warta and Cybina-Bogdanka Valleys in Holocene Wiek 103 lat BP Chrono-stratygrafia Przewa¿aj¹ce procesy geomorfologiczne Opis osadów 0,0–0,5 SA3 lokacja miasta Poznania spowodowa³a powstanie gruntów kulturowych (nasypowych), przypada maksimum ekstre-malnych powodzi, regulacja koryta rzeki gytie powsta³e w fosach b¹dŸ w m³ynach wodnych (pl. Wiosny Ludów 50,6–57 m n.p.m., Ma³e Garbary 56,3–57,2 m n.p.m.); cech¹ osadów jest niska zawartoœæ wêglanu wap-nia, du¿a domieszek kulturowych (cegie³, koœci, skóry, naczyñ i in.); w osadach nasypowych czêste wystêpowanie piasków drobnych i bardzo drobnych, zwi¹zanych z po-wodziami 0,5–0,75 SA2 0,75–2,0 wzrost ekstremalnych powodzi, „pojawienie siê” polderu zalewowego w rejonie Grochowych £¹k osady powodziowe i organiczne z doliny Warty i Bog-danki zalegaj¹ce bezpoœrednio pod warstw¹ nasypów po-wy¿ej rzêdnej 52,0 m n.p.m. do rzêdnej oko³o 54 m n.p.m. (ul.: Bo¿nicza, Dominikañska, Œw. M. Magdaleny, Wierz-bowa, Dziekañska) 2,0–2,8 SA1 wzrost poziomu wody, zwiêkszenie przep³ywu w Warcie, powolna agradacja doliny przez nak³adanie siê osadów powodziowych 2,8–5,0 SB wzrost destrukcji lasów zwi¹zany z wp³ywem cz³owieka na œrodowisko; spadek transpiracji, podwy¿szony prze-p³yw ekstremalnych wód w rzece, pocz¹tek agradacji do-liny Warty osady organiczne z rejonu ul.: Kazimierza Wielkiego, Ko-pernika, Kutrzeby i £¹kowej przewa¿nie 51,0–52,0 m n.p.m., najczêœciej oddzielone warstw¹ piasków od osadów kultu-rowych 5,0–8,4 AT równowaga miedzy erozj¹ a akumulacj¹, wzrost temp. i wilgotnoœci jest zrównowa¿ony wzrostem transpiracji drzew liœciastych osady organiczne z rejonu ul. Œw. M. Magdaleny – rzêdne 49,5–51,1 m n.p.m. oraz osady organiczne w dolinie Cy-biny-Bogdanki z rejonu ul. Ziemowita – 48,7–52,4 m n.p.m. 8,4–9,3 BO erozja wg³êbna i boczna, wcinanie siê rzeki w osady neogeñskie nieredeponowane osady organiczne w dolinie Cybiny--Bogdanki po³o¿one poni¿ej rzêdnej 52,0–51,0 m n.p.m. 9,3–10,25 PB erozja wg³êbna i boczna, rozciêcie terasy II, powstanie ma³ych koryt rzecznych, brak ekstremalnych powodzi, rozciêcie terasy III piaski i ¿wiry z obszaru Starego Rynku, terasa II przejœcio-wa, rzêdna 55–56 m n.p.m. Wed³ug N OWAKA (2001, zmienione, uzupe³nione, poprawione)
Nale¿y jednak podkreœliæ, ¿e dato-wanie pojedynczych prób z warstw osa-dów na ró¿nych stanowiskach mo¿e daæ niepewne wyniki. Zale¿¹ one od rodzaju oznaczanej materii organicznej, wielkoœ-ci próby, precyzji aparatury itd. W przy-padku sekwencji oznaczanych osadów mo¿liwe jest wyznaczenie krzywej
depth--age model, która pozwala na
weryfi-kacjê wyników i odrzucenie prób zdecy-dowanie odbiegaj¹cych od pozosta³ych oznaczeñ. W przypadku pojedynczych prób taka weryfikacja jest niemo¿liwa, dlatego konieczna jest ostro¿noœæ w ich interpretacji i porównanie z innymi me-todami (np. palinologiczn¹), zw³aszcza w przypadku prób z póŸnego glacja³u, w których obserwowane jest zjawisko „radiowêglowego plateau” (AMMANN, LOT -TER 1989; LOTTER 1991).
PODSUMOWANIE
Na podstawie wyników analiz palinolo-gicznych stwierdzono, ¿e osady orga-niczne wykszta³cone w dolinie Warty
w rejonie œródmieœcia w Poznaniu s¹ wieku holoceñskiego, a ich depozycja przypada na okres od atlantyckiego po wczesne œredniowiecze. Równie¿ bada-nia wieku tych osadów metod¹ C14 w pe³ni potwierdzaj¹ takie datowanie, gdy¿ wiek dwóch badanych próbek wy-nosi od 5810±75 do 3690±90 lat BP.
Osady organiczne zdeponowane w do-linie Cybiny-Bogdanki tworzy³y siê, jak wynika z analiz palinologicznych, od okresu borealnego po wczesne œrednio-wiecze. Jednak oznaczenia metod¹ C14 gruntów organicznych zalegaj¹cych ni¿ej rzêdnej 52 m n.p.m. sugeruj¹ po-wstanie tych osadów u schy³ku plejstoce-nu – od 15 590±670 do 10 870±270 lat BP lub nawet powy¿ej 37 300 BP. Brak zbie¿-noœci miêdzy badaniami palinologiczny-mi oraz datowaniem C14 osadów orga-nicznych zdeponowanych w dolinie Cy-biny-Bogdanki wskazuje na ich redepo-zycjê, wymieszanie i ponown¹ akumula-cjê. Œwiadczy o tym równie¿ brak jedno-znacznej oceny wieku akumulacji osa-dów z rejonu otworu nr 12 i 16 metod¹ palinologiczn¹. Jedynie próbka torfów
T a b e l a 4. Wyniki oznaczeñ wieku metod¹ C-14 gruntów organicznych z rejonu œródmieœcia w Poznaniu
T a b l e 4. Results of C14 datings of organic layers in the center of Poznañ Nr otworu Lokalizacja G³êbokoœæ pobrania [m p.p.t.] Rzêdna pobrania [m n.p.m.] Nr laboratoryjny Wiek BP [lata]
1 ul. Œw. Marii Magdaleny 6,40 51,10 Gd-12571 5810±75
2 ul. K. Wielkiego 7,00 51,00 Gd-30048 3690±90
4 ul. Kopernika 5,80 51,67 Gd-30047 4260±190
6 ul. Ku Cytadeli 10,00 50,50 Gd-30046 15 590±670
8 ul. Grochowe £¹ki 6,30 51,77 15683 14 690±225
11 ul. Garbary 18,60 38,61 15086 13 000±250
12 ul. Piaskowa 4,00–4,40 51,00–50,60 15688 10 870±270
14 ul. Ziemowita 5,10 63,80 15688 6155±150
15 ul. £¹kowa 5,0 51,79 Gd-30085 4410±90
wydatowana z otworu nr 14 z rzêdnej 63,8 m n.p.m. wskazuje na ich powstanie w okresie atlantyckim – 6155±150 lat BP. Nale¿y jednak zaznaczyæ, ¿e otwór nr 14 jest zlokalizowany wprawdzie w dolinie Cybiny-Bogdanki, ale oko³o 6 km na wschód od œródmieœcia. Na podstawie przeprowadzonych badañ i uzyskanych wyników stwierdzono, ¿e rozwój osa-dów organicznych w dolinie Cybiny-Bog-danki nast¹pi³ wczeœniej ni¿ w dolinie Warty.
W celu pe³nego okreœlenia genezy tej doliny potrzebne s¹ dalsze prace zmie-rzaj¹ce do rozpoznania budowy geolo-gicznej tego rejonu oraz okreœlenia prze-biegu granicy pomiêdzy poszczególny-mi osadaposzczególny-mi o zró¿nicowanym wieku. Do celów badawczych potrzebne s¹ g³êbo-kie otwory wiertnicze, na podstawie któ-rych bêdzie mo¿na pobraæ próby osa-dów, okreœliæ ich cechy strukturalno--teksturalne oraz wykonaæ badania pali-nologiczne wraz z wyznaczeniem wieku.
LITERATURA
ANTCZAK B., 1986: Transformacja uk³adu koryta
i zanik bifurkacji Warty w pradolinie war-szawsko-berliñskiej i po³udniowej czêœci po-ziomu poznañskiego podczas póŸnego vis-tulianu. Zesz. Nauk. UAM w Poznaniu, Geogr., 35.
BARTKOWSKIT., 1957: Rozwój polodowcowej sieci
hydrograficznej w Wielkopolsce Œrodkowej. Zesz. Nauk. UAM w Poznaniu, Geogr., 8: 1. BARTKOWSKIT., 1961: O wieku teras w prze³omowej
dolinie Warty pod Poznaniem. Spraw. PTPN. BARTKOWSKIT., 1961: Wiek teras w prze³omowej
dolinie Warty pod Poznaniem a stanowisko archeologiczne w Poznaniu-Staro³êce. Fon-tes Archaeologici Posnanienses, Vol. XII. BARTKOWSKIT., KRYGOWSKI B., 1959: Próba
karto-graficznego ujêcia geomorfologii najbli¿szej okolicy Poznania. Zesz. Nauk. UAM w Po-znaniu, Geogr., 2, 21.
BEHREK.-E., 1981: The interpretation of
anthro-pogenic indicators in pollen diagrams. Pol-len et Spores, 23, 2, 225–245.
BERGLUND B.E., RALSKA-JASIEWICZOWA M., 1986:
Pollen analysis. [W:] B.E. Berglund (red.), Handbook of Holocene Palaeoecology and Palaeohydrology, John Wiley and Sons, Lon-don, New York, 455–483.
D¥BROWSKI S., 1985: Dolina kopalna z
intergla-cja³u mazowieckiego w Wielkopolsce Œrod-kowej. Biul. Inst. Geol., 348. Warszawa. GONERAP., 1986: Zmiany geometrii koryt
mean-drowych Warty na tle wahañ klimatycznych w póŸnym wistulianie i holocenie. Zesz. Nauk. UAM w Poznaniu, Geogr., 33.
KANIECKI A., 1993: Poznañ dzieje miasta wod¹
pisane. Czêœæ I. Przemiany rzeŸby i sieci wodnej, Aquarius, Poznañ.
KONDRACKIJ., 1998: Geografia regionalna Polski.
Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
KOZARSKI S., 1989: Skale czasu a rytm zdarzeñ
geomorfologicznych vistulianu na Ni¿u Pol-skim. Czas. Geogr., LVII, 2.
KOZARSKIS., GONERAP., ANTCZAKB., 1988: Valley
floor development and paleohydrological chenges: The late Vistulian and Holocene history of the Warta river (Poland). Lake, mire and river environments, G. Lang, C. Schluchter, Dalkema, Rotterdam. LITT T., TOBOLSKI K., 1991: Materia³y do
post-glacjalnej historii roœlinnoœci okolic Lednicy. Czêœæ I. Badania palinologiczne osadów Je-ziora Lednickiego – rdzeñ V/86. [W:] K. To-bolski (red.), Wstêp do Paleoekologii Led-nickiego Parku Krajobrazowego, Wyd. Nauk. UAM, Poznañ, 57-61.
MAKOHONIENKO M., 2000: Przyrodnicza historia
Gniezna. Homini, Bydgoszcz–Poznañ, 1–120. MANGERUD J., ANDERSEN S.T., BERGLUND B.E.,
DONNERJ.J., 1974: Quaternary Statigraphy of Norden, a proposal for terminology and classification. Boreas, 3, 109–128.
MILECKAK., 1998: Historia dzia³alnoœci
cz³owie-ka w okolicach Giecza i Wagowa w œwietle analizy py³kowej. Bibl. Stud. Lednickich III, Poznañ, 43–95.
NOWAK D., 2001: Holoceñska ewolucja doliny Warty w rejonie Starego Miasta w Poznaniu w œwietle badañ osadów organicznych. Pra-ca magisterska, UAM, Poznañ.
OKUNIEWSKAI., TOBOLSKIK., 1981: Wstêpne wyniki
badañ paleobotanicznych z dwóch paleo-mandrów w dolinie Warty ko³o Poznania. Bad. Fizjogr. nad Pol. Zach., XXXIV, Ser. A, Geogr. Fiz.
PAW£OWSKIS., 1929: Rozwa¿ania nad morfologi¹
doliny Warty pod Poznaniem. Bad. Geogr., 4/5, Poznañ.
TOBOLSKI K., 1991: Dotychczasowy stan badañ
paleobotanicznych i biostratygraficznych Led-nickiego Parku Krajobrazowego. [W:] K. To-bolski (red.), Wstêp do Paleoekologii Led-nickiego Parku Krajobrazowego, Wyd. Nauk. UAM, Poznañ, 11-34.
WITTA., 1974: Rekonstrukcja kierunku odp³ywu
wód w poziomie najwy¿szej terasy prze-³omowego odcinka Warty pod Poznaniem. Bad. Fizjogr. nad Pol. Zach., 27, Ser. A, Geogr. Fiz.
Recenzent: prof. dr hab. Wojciech Stankowski 1Maciej Troæ
Instytut In¿ynierii L¹dowej Politechnika Poznañska
2Krystyna Milecka
Instytut Paleogeografii i Geoekologii Wydzia³ Nauk Geograficznych i Geologicznych Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
THE AGE OF ALUVIAL ORGANIC SEDIMENTS IN WARTA AND CYBINA-BOGDANKA VALLEYS IN THE CENTRE OF POZNAÑ
S u m m a r y The main aim of this paper was to define the time of formation of flooding terrace and transitional Warta Valley and age of organic se-diments accumulated in Cybina-Bogdanka Valley. Warta Valley in Poznañ was formed as a re-sult of melting water flow during the recession of icesheet from N Poland from the end mor-raines of Poznañ stage. At the research area according to Bartkowski (1957) two main terra-ces are dominant: I and II. They were accu-mulated (of ca 2–4 m thickness) during the historical development of the city. Above these terraces, erosive plains were found mainly built from moraine material. They were rebuilt at the time of river valley forming. Cybina-Bogdanka Valley is older and it crosses Warta River Valley.
Genesis and time of origin of these valleys has been researched many times but pollen analysis of organic sediments like their C14 age determinations were never done. During the geotechnic works in the center of Poznañ in last years, samples from organic sediments layers were taken and pollen analysis and C14 dates were done. Places of works (rebuilding) in Po-znañ were the research sites at the same time
and they were distributed at the accumulation and erosion terraces along Warta and Cybina--Bogdanka.
Palynological results indicate the Holocene age of organic sediments. The oldest ones in Warta Valley were accumulated in the Boreal Period, and next in the Atlantic, Subboreal and Subatlantic Periods. Some layers came from the Middle Ages. Similar age was indicated by C14 dates. In Cybina-Bogdanka Valley palynological results suggest accumulation of organic layer throughout the Holocene to the Middle Ages, however C14 dates indicate different late-glacial time of accumulation as well.
Incompatibility of pollen and radiocarbon data in Cybina-Bogdanka Valley probably re-sults from redeposition. It is possible also be-cause of unequivocal palynological estimation of sediments age from two sites.
General conclusion is that development of organic sediments in Cybina-Bogdanka Valley was earlier than in Warta Valley, however more research is necessary to recognize complete geo-logy and differentiated time of accumulation of all the layers.
