Andrzej Anderwald
"Evolution im Diskurs :
Grenzgespräche zwischen
Naturwissenschaft, Philosophie und
Theologie", Alexius Bucher, Stefan
Peters, Regensburg 1998 : [recenzja]
Wrocławski Przegląd Teologiczny 8/1, 226-228
2000
2 2 6 OMÓWIENIA I RECENZJE
cydow anie p referu ją pracow ników U czelni m acierzystej, a z zew nątrz z ap raszają tylko nielicznych. N ie ulega w ątpliw ości, że im prez tego ro d zaju je s t zdecydow anie za m ało, a w ielu m łodszych filozofów z k ra ju nie j e s t dopuszczana do głosu. P om im o zdecydow a nej zachęty Jana P aw ła II w
Fides et ratio
nie usłyszeliśm y w ykładu z zakresu filozofii W schodu, k tóra funkcjonuje ta m w ścisłej łączności z religią. O dnosi się w rażenie, że p o z a św. T om aszem i kilkom a innym i m yślicielam i nikt w ięcej nic istotnego o B ogu w filozofii nie pow iedział. Z decydow anie lekcew ażąco zo stała potraktow ana filozofia w spółczesna. N ie chodzi o kw estionow anie geniuszu T om asza, je d n a k filozofia, szczególnie n a ta k ic h zjazdach, dom aga się w iększego pluralizm u.Jan Wadowski
Alexius Bucher, Stefan Peters (Hg.), Evolution im Diskurs.
Grenzgespräche zwischen Naturwissenschaft, Philosophie und
Theologie, Verlag: Pustet, Regensburg 1998, ss. 421 (Eichstätte
Studien)
P roblem atyka relacj i pom iędzy teologią, filo z o fią a naukam i przyrodniczym i d o czek a ła się w e w spółczesnej literaturze ju ż w ielu o p raco w ań nie tylko ze strony teo lo g ó w i filozofów , ale także ze strony przedstaw icieli nauk przy ro d n iczy ch (por. obszerne zapisy bibliograficzne zaw arte w książk ach H . v. Sprockhoffa,
Naturwissenschaft und christli
cher Glaube - ein Widerspruch?,
D arm stadt 1992; I. K oncsik,Fundamentale Ansätze eines
Dialoges zwischen Theologie und Naturwissensachften,
M arburg 1998). D ość obszerna literatura dotycząca tego przed m io tu w skazuje na d u ż ą różnorodność rozw iązań. O bok ogólnikow ych, popularnonaukow ych opracow ań tego zagadnienia, odnaleźć m ożna szcze gółow e analizy, respektuj ące odrębności m etodologiczne obydw u dziedzin poznania. M im o niew ątpliw ego bog actw a opracow ań, zagadnienie w spom nianych relacji ciągle inspiruje do now ych p o szukiw ań o ch arakterze interdyscyplinarnym . P rzykładem tego ro d zaju p o szukiw ań są organizow ane przez W ydział Teologii U niw ersytetu w E ich stätt spotkania interdyscyplinarne grom adzące p rzedstaw icieli nauk przyrodniczych, filozoficznych i teo logicznych z różnych ośrodków naukow ych o bszaru ję z y k a niem ieckiego.P rezentow ana książka
Evolution im Diskurs
po d red a k c ją A. B û ch era i S. P e te rsa je s t rezultatem spotkań p ośw ięconych tem atyce ew olucji, które odbyły się je s ie n ią 1997 ro k u na W ydziale T eologii U niw ersytetu w E ichstätt.O m aw iana p raca je s t po d zielo n a n a cztery części, k tóre tw o rz ą kolejno artykuły pisane p rzez przyrodników , filozofów i teologów . C ałość rozpraw y p o p rzed za w prow adzenie (s. 7-22), zaw ierające artykuły redaktorów książki. D .S. P eters w
laudatio
k u czci W olfganga E G utm anna (1935-1997) przedstaw ia sylw etkę długoletniego dyrektora ośrodka b a d a ń interdyscyplinarnych w Seckenberg (Frankfurt). N atom iast A J . B u c h e r w sw ym zap ro szeniu do p odejm ow ania tem atów pogranicza w skazuje na m otyw y przem aw iające d ziś z a k o niecznością p odejm ow ania interdyscyplinarnych rozmów.C zęść p ierw szą
Biologie und Evolution
(s. 29-84) tw o rz ą w ypow iedzi czterech b io lo gów (M. G udo, Ch. H erdera, D. M ollenhauera i D.S. Petersa) z ośrodka badaw czego wSec-OMÓWIENIA I RECENZJE 2 2 7
kenberg. A utorzy są zgodni co do biologicznego u jęcia ew olucji ja k o p rocesu nieodw ra calnego, jednokierunkow ego i przebiegającego w czasie. W w yniku urzeczyw istniania się tego p ro cesu p o w sta ją now e, różnorodne i w yższe szczeble organizacji. S zczególna uw a g a zostaje zw rócona n a czynniki i m echanizm y ew olucji, które w biologii ew olucyjnej traktuje się ja k o przyczyny tłum aczące p rocesy przekształcania się istot żyw ych w ic h rozw oju rodow ym . D o n ajw ażniejszych czynników ew olucji są zaliczane: zm ienność g e netyczna, d o b ó r naturalny, d ry f genetyczny i izolacja. C zynniki te je d n a k nie w yjaśniają w pełn i zło żonych procesów rozw ojow ych charakterystycznych d la ew olucji. W ym ienieni bio lo d zy zgodnie kry ty k u ją rzek o m ą adekw atność przyczynow ego w yjaśniania ew olucji zapro p o n o w an ą przez K. D arw ina, w edług którego zm ienność ce c h dziedzicznych i d o b ó r naturalny stanow ią klucz do w yjaśnienia ew olucji gatunków. A utorzy są natom iast zgodni co do tego, że aby m óc w p rzyszłości w ytłum aczyć p ro ces ew olucji, nie w ystarczy tylko i w yłącznie czysto m orfologiczne opisyw anie organizm ów , ale pow inny one zostać ujęte w ięcej ja k o techniczne konstrukcje. Tylko w tedy m ożna b ęd zie k iedyś zrozum ieć, d lacze go ew olucja p rzy jęła takie a nie inne formy.
D ru g a część
Organismus und Evolution
(s. 87-167) zaw iera w ypow iedzi, reprezentu ją c y c h różne ośrodki akadem ickie, przedstaw icieli filo zo fii (S. B üttner, P. R eisinger, H. W. Ingensiep, K. K öchy i Ch. K um m er). N auki b iologiczne w y jaśn iają przyczynow o fakt p rzech o d zen ia o d fo rm niższych do w yższych, określając sposób, w ja k i to , co nowe, poch o d zi od tego, co istniało p rz e d te m F ilo z o f natom iast stara się zanalizow ać sam fakt ew olucji i w skazać n a ostateczne racje, dlaczego w w yniku je j p ro cesu p ow staje coś n o w ego, czego nie było przedtem . C elem lepszego zrozum ienia pro cesó w ew olucji, argu m en tu ją w ym ienieni filozofow ie, należy znaleźć przede w szystkim odpow iedź na pytanie, czym je s t w łaściw ie isto ta żywa. D opiero odpow iedź na to pytanie stw arza m ożliw ość określenia ew olucji. N ie w ystarczy tylko określenie istoty żywej ja k o w ysoce złożonego system u oraz ukazyw anie rozw oju jed n o stk o w eg o ja k o rezultatu ogólnego rozw oju. Istoty żyw e są w pierw szym rzędzie c ało ścią i ja k o takie w ogólnym procesie rozw oju są zdolne realizow ać sw oje w łasne cele.Trzecia część
Philosophie und Evolution
(s. 171-316) zaw iera prace autorstw a zarówno filozofów (N. Fischer, A. Locker, H .D . M utschler, F. Rohrhirsch, M. W eingarten, К . W ieger ling), ja k i teologów (B. Dörr, R. Esterbauer, H.J. Sander). Z asadnicza w iększość zaw artych w om awianej części artykułów prezentuje poglądy w cześniejszych m yślicieli w aspekcie aktualnej użyteczności w ypracow anych przez nich koncepcji dla lepszego w yjaśnienia natu ry istot żywych, czy ic h ew olucji w ogóle. Analizie zo stająpoddane poglądy takich m yślicie li, jak: A lfred N orth W hitehead, E rnst Cassirer, K arol Rahner, E m anuel K ant, H enryk B erg son i M arcin Heidegger. Pozostałe artykuły zajm ują się kolejno: problem em czasu i kw estią historyczności przyrody i niehistoryczności praw przyrody. I tak E sterbauer na tle różnych określeń pojęcia czasu w skazuje n a je g o funkcję pojęcia „klucza” , które niejako „ w e w n ę ta - nie” m oże stać się punktem łączącym pew ne rozw ażania filozoficzne czy naw et teologiczne z przyrodniczym i. N atom iast M utschler w skazując na niehistoryczność leżących u podstaw kosm osu p raw przyrody, zastanaw ia się nad ew entualną m ożliw ością określenia historycz ności tego, co żyje, czy kosm osu w ogóle ja k o całości.Część o statn ią
Theologie und Evolution
(s. 319-400) stanow ią w yłącznie artykuły te o logów (R. B ûchera, F. D iedricha, A. G läßera, J.G. M ay era i M . R osenbergera). Z asad n i2 2 8 OMÓWIENIA I RECENZJE
czym przedm iotem prow adzonych tu rozw ażań j est kw estia relacj i m iędzy K ościołem a n a u k ą w perspektyw ie ostatniego stulecia, z zam iarem uw zględnienia od n iesień do teorii ew olucji. W szelkie odniesienia K o ścio ła do nauki zaw sze stanow ią, szczególnie d la K o ścioła, spraw ę delik atn ą i trudną, gdyż u ic h podstaw znajduje się zach o d ząca w chrześci ja ń stw ie osobliw a relacja pom iędzy w ia rą a nauką. P opraw ne tw orzenie relacji pom iędzy
teo lo g ią a naukam i przyrodniczym i dom aga się, zdaniem w spom nianych autorów, n a w stę pie oczyszczenia dotychczasow ych niew łaściw ych odniesień K o ścio ła do nauki. N a stę p nie dopiero m ożna przystąpić do k sztahow ania dialogu p om iędzy tym i naukam i, uznając ic h autonom ię, ja k i zw iązane z n ią różnice m etodologiczne. P rzykładem w łaściw ego u k ła dania relacji m iędzy te o lo g ią a naukam i przyrodniczym i je s t zaw arty w tej części artykuł D iedricha n a tem at sensu starotestam entow ej w ypow iedzi o B o g u stw órcy nieb a i ziem i.
R easum ując m ożna stw ierdzić, że prezentow ana książk a
Evolution im diskurs
stanow i in teresu jącą próbę u kazania aktualnego stanu debaty pom iędzy przyrodnikam i, filozofam i i teologam i n a tem at ew olucji. N a uznanie zasługuje interdyscyplinarny charakter pracy w idoczny w uj m ow aniu tem atyki ew olucj i z trz e c h ró żn y ch p łaszczy zn badaw czych: p rz y rodniczej, filozoficznej i teologicznej. W artościow e są rów nież m etodologiczne refleksje, prow adzone przez R. B û ch era i M W eingartena, nad sam ą fo rm ą b a d a ń interdyscyplinar nych. Z astrzeżenia b u d zi b ard zo ogólne ukazanie relacji m iędzy K ościo łem a n au k ą z m a łym uw zględnieniem , m im o deklarow anego zam iaru, relacji U rz ę d u N auczycielskiego K o ścio ła do teo rii ew olucji. Jako b ra k należy uznać rów nież nieuw zględnienie aktualnych w ypow iedzi pap iesk ich n a tem at stosunku K o ścio ła do ew olucji (R zym 26.04.1985, W a tykan 22.10.1996). M im o ty ch zastrzeżeń p ra c a je s t g o d n a p o lecen ia nie tylko teologom czy filozofom , ale także p rzed staw icielo m nauk biologicznych. A ktualna literatura, indeks rzeczow y czy n ią z niej c en n ą p ozycję naukow ą. Interesującym d o p ełnieniem om aw ianej pracy m o g ą się stać p o ch o d zące z tego sam ego okresu takie pozycje książkow e, ja k : R. Schw anger,Erbsünde und Heilsdrama. Im Kontext von Evolution, Gentechnologie und
Apokaliptik,
M ü n ster 1997 czy U lrich a L uke,Als Anfang schuf Gott... - Bio-Theologie:
Zeit - Evolution - Hominisation,
P a d e rb o rn - M ünchen - W ien 1997. O m aw iana książk a m oże stanow ić rów nież ubogacenie p row adzonych na g rancie po lsk im dyskusji n a tem at relacji ew olucja - stw orzenie, czy n iektórych zagadnień z filozoficznej antropologii, p o dejm ow anych przez tak ich autorów ja k : K . K łósak, Sz.W. Ślaga, W. Sedlak, T. W ojcie chow ski.ks. Andrzej Anderwald
Peny Schmidt-Leukel, Grundkurs Fundamentaltheologie. Eine
Einführung in die Grundfragen des christlichen Glaubnes,
Verlag: Don Bosco, München 1999, ss. 291
W e w spółczesnej niem ieckiej teologii fundam entalnej m o żn a zauw ażyć dw ie ten d en cje w u praw ianiu tej dyscypliny: je d n a zachow ująca klasyczne traktaty, druga op arta na specjalizacji. P rzykładem pierw szej z n ic h je s t w ydany przez W. K erna, H .J. P ottm eyera i M . Schclcra czterotomowy'
