Antoni Młotek
"Quadriga virtutum : die
Kardinaltugenden in der
Geistesgeschichte der
Karolingerzeit", Sibylle Mähl, Köln
1969 : [recenzja]
Studia Theologica Varsaviensia 12/1, 333-334
[29] SPRAW OZDANIA I RECENZJE 3 3 3 personalizm ow i teo lo g ii, rozpatryw aniu jej w aspekcie dialogu, określeniu jej służebnej roli i szukaniu elem en tów łączących różne g a łęzie teologii w sw oistą jedność.
W śród w ęzło w y ch problem ów teo lo g ii w sp ółczesn ej Latourelle w y m ie nia grupę n ajczęściej podejm ow anych ob ecn ie tem atów ogóln ych , w obrę bie których w y su w a c a ły szereg tem atów szczegółow ych . Zauważa przy tym, że w sp ółczesn a teo lo g ia skupia sw oją u w agę głó w n ie w ok ół zagadnień Pism a św., problem ów ch rystologicznych, teo lo g ii K ościoła, stosunku K oś cioła do św iata, zagadnień łaski i sakram entów oraz problem ów esch ato logii.
Szczególną w artość posiadają trzy ostatnie części książki, w których autor jasno ok reślił przedm iot i zakres zainteresow ań p oszczególn ych d zie dzin teo lo g iczn y ch i ukazał p ersp ek tyw y ich rozw oju.
K siążka Latourelle'a jest dobrym przew odnikiem po całości w sp ó łczes n ych zagadnień teologiczn ych . M oże służyć zarów no znaw com przedmiotu, jak rów nież w szystkim szukającym znajom ości i p ogłęb ien ia zagadnień teologiczn ych . Jest posoborow ym com pen diu m podstaw nauk teologiczn ych . N apisana jest przystępnie. Posiada ja sn y i przejrzysty układ treści i może stanow ić przykład n ow oczesn ego podręcznika podstaw nauk teologiczn ych . D odatkow ym w alorem książki jest aktualna bibliografia dodana do każde go zagadnienia i całościow o zebrana na końcu tomu. Te szczeg ó ln ie w ar tości spraw iają, że choć w ydana stosunkow o daw no, zachow uje sw ą aktu alność i zasługuje na spóźnione naw et jej odnotow anie.
Zdzis ła w Rogalski
S ibylle M ä h 1, Quadriga virtutum. Die K ard in altu genden in der G e iste s gesch ich te der Karolin gerzeit, Köln 1969, Böhlau V erlag s. 190.
O m awiana książka stanow i d ziew iąty tom serii w yd aw n iczej Beih eite zu m A r c h i v für Kulturg esc hichte . W serii tej u kazały się poprzednio m ateriały źródłow e i prace m. in. na następujące tem aty: francuska m yśl polityczna do czasów R ichelieu, średniow ieczny taniec szk ieletów , praw ny aspekt w o j n y w niem ieckiej m yśli średniow iecznej, husytyzm .
S. M ähl przedłożyła tę pracę jako rozprawę doktorską pisaną pod k ie runkiem prof. W . Lammersa na Fakultecie F ilozoficznym U niw ersytetu H am burskiego.
K siążka S. M ähl n ależy do bardzo n ieliczn ej grupy prąc, które d otyczą h istorycznego aspektu aretologii. A ntyczna, przejęta przez chrześcijaństw o, nauka o czterech cnotach kardynalnych do dziś przenika zachodnią ducho w ość europejską. N aukow o jest jednak ona zbadana tylko w n iew ielkim stopniu. Poza szczegółow ym i opracow aniam i dotyczącym i stoickiej, w cz e s nochrześcijańskiej nauki o roztropności, sp raw iedliw ości, m ęstw ie i umiar kow aniu, istn ieją jeszcze prace, które d otyczą sch olastyczn ej etyk i, a w niej
3 3 4 SPRAW OZDANIA I RECENZJE [30] cnót kardynalnych. Okres pom iędzy patrystyką a sch olastyk ą i okres na stęp u jący po sch o la sty ce, z w yjątkiem m onografii W . E r n s t , Die Tugend lehre des Franz Suarez, Leipzig 1964 s. 278, n ie doczekał się obszerniej szych rozpraw w tym zakresie. C elem książki S. M ähl jest uzupełnienie tej luki badaw czej i zarazem poprzez staranne an alizy przedłożonego m ate riału danie czy teln ik o w i m ożliw ości g łęb szego w glądu w ogólną strukturę m yśli w czesn eg o średniow iecza, tzn. średniow iecza czasów karolińskich.
C ałość pracy autorka p od zieliła na dw ie części. C zęść pierw sza d otyczy cnót kardynalnych w eg zeg ezie biblijnej. Z ostały tu najpierw przedsta w ion e cnoty kardynalne w łaciń sk ich kom entarzach Pism a św . aż do czasów karolińskich (Ambroży, Hieronim , A ugustyn, Julianus Pomerius, Grzegorz W ielk i, eg zeg eza irlandzka: Pseudo-H ieronim , Beda). N astęp n ie zostały ukazane cn oty kardynalne w karolińskiej eg zeg ezie. C zęść druga traktuje o cnotach kardynalnych jako przedm iocie philosophia moralis. Ta część obejm uje następujące zagadnienia: 1. potrójny podział filozofii u Izydora z S evilli, 2. Theodulf — drzew o filozofii, 3. rozbudow anie philosophia mo ralis przez A lkuina, 4. w p ły w A lkuina w IX w iek u (Hrabanus Maurus, Hal- tigar i in.). K ońcow ą partię k siążki stanow i dodatek: cn oty kardynalne w m alarstw ie karolińskim (z 5 ilustracjam i).
Szczególną w artość posiada druga część książki. N a pod staw ie szczeg ó ło w y ch analiz autorki okazuje się, że już Izydor z S ev illi w sw oim podziale filozofii naukę o czterech cnotach jako treść disciplina ethica przedstaw ił w bezpośrednim sąsied ztw ie św ieck ich artes liberales. D alsze badania cnót kardynalnych, które om aw ia się z punktu w idzenia filozofii, w skazują, że w czasach karolińskich, zw łaszcza dzięki A lkuinow i, istniało filozoficznie pogłęb ion e u jęcie d otyczące d efinicji cnoty, porządku i k lasyfik acji cnót. U jęcia te rozw inie w pełni scholastyka.
D zieło S. M ähl z racji poruszanej problem atyki i rzeczow ego sposobu jej przedstaw ienia oraz sum ienności badań, przejaw iającej się w e w n ik liw ych analizach, zasługuje na to, b y znalazło się w ręku badacza przeszłości etyk i chrześcijańskiej.
Antoni Młotek
Ks. Kazimierz D r z y m a ł a , Ks. Stanisław Grodzicki SJ, [Kraków 1973] W yd aw n ictw o A postolstw a M od litw y 16° ss. 185, nlb. 3.
Postulow ane ciągle z różnych stron studia nad dziejam i te o lo g ii w Pol sce, rozpoczęte kilku pow ażnym i pracami już przed ostatnią w ojną, znajdu ją od czasu do czasu oddźw ięk zarów no u teo lo g ó w jak i h istoryk ów w p o staci ogłaszanych rozpraw i p rzyczynków o daw nych p olsk ich teologach. D ość często jednak studia te są jednostronne, brak w nich bow iem bądź tła historycznego, bądź też p ogłęb ien ia strony teologiczn ej. Pożądana b y łab y tu ścisła w spółpraca m iędzy teologiem i historykiem , w zględ n ie zdo
