Osada czy miejsce kultu? : stanowisko II w Wyszemborku, gmina Mrągowo, województwo olsztyńskie, w świetle badań wykopaliskowych przeprowadzonych w latach 1995-1996

Adam Waluś, Dariusz Manasterski

OSADA CZY MIEJSCE KULTU ?

„STANOWISKO II" W WYSZEMBORKU,

GMINA MRĄGOWO, WOJ. OLSZTYŃSKIE

W ŚWIETLE BADAŃ WYKOPALISKOWYCH

PRZEPROWADZONYCH W LATACH 1995-1996

Stanowisko II w Wyszemborku, gmina Mrągowo (fig. 1) zostało odkryte pod-czas badań powierzchniowych przeprowadzonych przez J. Antoniewicza w rejonie Jeziora Salęt w 1949 r. Z a j m u j e ono północną część rozległego półwyspu, a wła-ściwie dawnej wyspy połączonej obecnie z lądem płytkimi brodami i sztucznym nasypem przez który biegnie droga łącząca miejscowość Szestno z Wyszembor-kiem (fig. 2). Na przeciwległym, południowym krańcu wyspy usytuowane jest sta-nowisko I, odkryte również przez J. Antoniewicza i obejmujące pozostałości rozle-głej osady ludności kultury bogaczewskiej z okresu wpływów rzymskich. W części wschodniej znajduje się natomiast sztuczny nasyp ziemny interpretowany niekiedy - choć j a k się wydaje bezpodstawnie - j a k o gródek strażniczy z czasów krzyżackiej dominacji na omawianym terenie (MIELCZAREK 1986: 183-184).

Zebrany przez J. Antoniewicza z powierzchni interesującego nas stanowiska materiał zabytkowy, uzupełniany następnie o nowe znaleziska pozyskiwane w trak-cie kolejnych penetracji terenowych prowadzonych przez ekspedycje realizujące archeologiczne badania wykopaliskowe stanowisk rozlokowanych na pobrzeżach Jeziora Salęt (cf. e.g. NOWAKOWSKI 1995: 23), wskazywał na funkcjonowanie w północnej partii wyspy stosunkowo niewielkiej osady ludności kultury kurhanów zachodniobałtyjskich z wczesnej epoki żelaza. Jednoznaczne określenie charakteru stanowiska, uściślenie j e g o datowania i wreszcie wyjaśnienie wzajemnych relacji chronologicznych pomiędzy nim a usytuowanym na pobliskiej, małej wyspie zwa-nej „Ptasią", stanowiska odnoszonego m.in. również do wczeszwa-nej epoki żelaza (cf. BURSCHE, NOWAKOWSKI 1980: 211 sq.), legło u podstaw podjętej w 1995 r. decyzji o przeprowadzeniu tu systematycznych badań wykopaliskowych. W toku dwóch kolejnych sezonów badawczych (1995-1996) rozpoznano łącznie 1375m2

powierzchni stanowiska. N a przebadanym obszarze odsłonięto 18 obiektów, z któ-rych 15 związanych było z osadnictwem kultury kurhanów zachodniobałtyjskch, natomiast 3 (obiekty nr 3, 6 i 17) pochodziły z wczesnego średniowiecza (fig. 3).

Spośród reliktów osadnictwa wczesnożelaznego uwagę zwraca uchwycony w północnej, wschodniej i południowej części stanowiska rów (obiekt nr 1) oddzie-lający lokalną kulminację od pozostałej części półwyspu (fig. 3). Szerokość rowu wahała się od ok. 1 m w północnej części stanowiska (fig. 4), do blisko 2,4 m w części wschodniej i południowej (fig. 5). W przekroju rów miał kształt mniej lub

bardziej nieckowaty a jego głębokość sięgała w niektórych miejscach 70 cm. Wy-pełnisko rowu składało się z jednolitej warstwy spalenizny z dużą ilością drobnych węgli drzewnych, oraz znacznej ilości otoczaków polnych, które ułożone były bądź na dnie rowu, bądź umacniały jego zewnętrzną krawędź (fig. 5). W wypełnisku północno-wschodniej partii rowu natrafiono na kilkanaście naczyń, z których część umieszczona była w obstawach kamiennych (pl. I: 1-4). Żadne z naczyń, mimo iż tkwiły w warstwie spalenizny nie nosiło najmniejszych nawet śladów działania wy-sokiej temperatury. Należy więc przyjąć, że zostały tam umieszczone po spaleniu znajdującej się w rowie drewnianej konstrukcji. Odtworzenie wyglądu owej kon-strukcji, powiązanej bez wątpienia z opisanymi wyżej układami kamiennymi, nie jest jednak w świetle dotychczasowych badań możliwe. Trudno też stwierdzić obecnie z całą pewnością czy omawiany rów, którego całkowita długość wynosiła zapewne ok. 160 m, powstał jako jednorazowe założenie, czy też budowany był etapami, oraz jaką w istocie pełnił funkcję? Obronny charakter tego założenia w świetle zaprezentowanych poniżej odkryć, wydaje się bowiem mało prawdopodob-ny.

Pozostałe obiekty obejmujące jamy i paleniska usytuowane były wzdłuż we-wnętrznej krawędzi rowu, a zawartość wypełnisk większości z nich zasadniczo odbiegała od wyposażenia typowego dla jam gospodarczych i palenisk występują-cych w obrębie osad mieszkalnych. Znakomitym przykładem w tym zakresie mogą być zwłaszcza obiekty nr 2 i 4. Pierwszy z nich to dobrze zachowane, otwarte pale-nisko, w rzucie poziomym owalne o wymiarach 2,0 χ 1,85 m, w przekroju nato-miast nieckowate (fig. 6 i 7). Podstawę paleniska stanowiły średniej wielkości oto-czaki granitowe, które tworzyły zwarty, kilkuwarstwowy bruk na dnie nieckowate-go zagłębienia. Wokół krawędzi paleniska stało, bądź leżało pięć naczyń (pl. I: 5-7). Ponieważ żadne z nich nie nosiło śladów wtórnego przepalenia, czy nawet okopcenia, przyjąć musimy, że umieszczono j e w obrębie paleniska dopiero po jego wygaśnięciu. Na dnie jednego z naczyń (naczynie nr 5) wystąpiły przepalone fragmenty żebra i kości piszczelowej bydła1. W wypełnisku obiektu, a zwłaszcza w

warstwie spalenizny wypełniającej przestrzenie pomiędzy kamieniami, wystąpiły znaczne ilości zwęglonego zboża, zapewne pszenicy, oraz kilkadziesiąt na ogół drobnych ułamków z kilku naczyń typu „kuchennego".

Drugi z wymienionych obiektów (nr 4) nieznacznie uszkodzony w partii stro-powej w wyniku współczesnej orki, stanowiła prostokątna w przybliżeniu jama o wymiarach 3,1 χ 2,4 m wydłużona po linii NW-SE (fig. 8). W przekroju jama miała kształt nieckowaty, a j e j dno znajdowało się na głębokości ok. 45 cm. Południową partię jamy zajmowało otwarte palenisko, o kamiennej konstrukcji analogicznej do stwierdzonej w obiekcie nr 2. Szerokość paleniska rozciągającego się wzdłuż całej południowej krawędzi obiektu wynosiła 60 cm. Pozostałą partię jamy wypełniała warstwa szaro-czarnej ziemi przesycona drobnymi węgielkami drzewnymi i licz-nymi ułamkami ceramiki (pl. I: 8). Pomiędzy i nad kamieniami tworzącymi

pod-1 Analizy archeozoologiczne materiałów z Wyszemborka wykonały prof. A. Lasota-Moskalewska i mgr A. Gręzak z Instytutu Archeologii U. W.

stawę paleniska wystąpiły bardzo liczne, zarówno ciałopalne, jak i nieprzepalone ludzkie szczątki kostne, oraz należące do bydła, owcy/kozy, świni i lisa. Ponadto w wypełnisku paleniska natrafiono na zawieszkę z drutu brązowego (pl. I: 9), krążek ze słabo wypalonej gliny, oraz zwęglone ziarna zboża, zapewne pszenicy, tworzące owalne, zwarte skupisko (fig. 8).

Nieprzepalone kości zwierzęce należały wyłącznie do bydła i pochodziły z głów oraz dystalnych części kończyn zwierząt średniej wielkości. Głowy należały do trzech osobników: młodego (25 miesięcy), dojrzałego (ok. 4 lata) i zaawanso-wanego wiekiem (5-7 lat). Natomiast przepalone szczątki zwierzęce zawierały nie-wyselekcjonowane kości bydła pochodzące zarówno z głów, tułowi oraz kończyn. Ponadto w omawianym materiale osteozoologicznym wyróżniono kości należące do owcy/kozy, fragment kości długiej lisa oraz trzy kości świni, w tym jedną z cza-szki i dwie ze cza-szkieletu postkranialnego. Ciałopalne kości ludzkie należały nato-miast do trzech osobników: kobiety w wieku adultus/maturus i dwojga dzieci, z których jedno zmarło w wieku infans II. Również do dziecka oraz osobnika doro-słego o trudnej do ustalenia płci należały niespalone kości, m.in. fragment masyw-nej żuchwy i zęby2. Ustalenie kolejności w jakiej do omawianego obiektu trafiły

wymienione wyżej materiały zabytkowe, sprawia trudności. Wydaje się jednak, iż jako pierwsze wrzucone zostały do wygasającego j u ż paleniska wyselekcjonowane kości bydła, następnie zawinięte zapewne w materiał organiczny zboże oraz glinia-ny krążek, a na końcu ciałopalne kości ludzkie przemieszane ze spaloglinia-nymi kośćmi zwierzęcymi i pojedynczymi, nieprzepalonymi szczątkami ludzkimi (WALUŚ 1996: 214).

Nietypowe, jak się wydaje, wyposażenie charakteryzowało także doskonale za-chowany obiekt nr 5. Zarys tego obiektu uchwycony został na głębokości 50 cm licząc od powierzchni wykopu. Na tym poziomie miał on kształt wydłużonego tra-pezu z podciętą podstawą i zorientowany był dłuższą osią wzdłuż linii NW-SE (fig. 9). Wymiary obiektu przedstawiały się następująco: długość 4,5 m, szerokość w części północnej ok. 1 m, zaś w partii południowej 2,8 m. W przekroju, zarówno wzdłuż linii NS jak i WE miał on kształt nieregularnie nieckowaty, a jego dno znajdowało się na głębokości ok. 1 m. Wypełnisko obiektu składało się z czterech wyraźnie zróżnicowanych ze względu na konsystencję, barwę i zawartość warstw. Najniższą warstwę (nr 4) tworzył żółtoszary piasek nasycony równomiernie drob-nymi węgielkami drzewdrob-nymi. W jej obrębie wystąpiły również liczne ułamki cera-miki pochodzące, jak się okazało, z jednego dużego naczynia zasobowego, zdobio-nego w miejscu największej szerokości brzuśca dookolnym rzędem dołków palco-wych. Kolejną warstwę (nr 3) tworzył brunatnoszary piasek bardzo silnie przesyco-ny spalenizną i węglami drzewprzesyco-nymi. Zarejestrowano w niej liczne ułamki ceramiki oraz kilkanaście zachowanych na ogół w całości naczyń, od miniaturowych do du-żych typu zasobowego (pl. II: 1-9). W warstwie wypełniającej przestrzenie pomię-dzy naczyniami wystąpiły w dużej ilości zwęglone ziarna zbóż, oraz ciałopalne kości ludzkie. Układ naczyń związanych z omawianą warstwą wskazuje, że były

one ustawione na dnie oraz wokół ścian j a m y wyłożonych lekką konstrukcją drew-n i a drew-n ą zapewdrew-ne pleciodrew-nką. Brak śladów wtórdrew-nego przepaledrew-nia, czy drew-nawet okopcedrew-nia naczyń dowodzi, że ustawiono j e w obrębie omawianej j a m y dopiero po spaleniu się j e j drewnianej obudowy.

Wśród ciałopalnych szczątków kostnych wyróżniono fragmenty należące do co najmniej dwóch osobników dorosłych i j e d n e g o w wieku juvenis/adultus .

Kolejna warstwa (nr 2) składała się z szarego piasku, miejscami silnie przesy-conego drobnymi węglami drzewnymi, zwęglonych ziaren zbóż oraz niewielkich i niezbyt licznych ułamków ceramiki, a także nieprzepalonych kości zwierzęcych. Wśród tych ostatnich stwierdzono niemal wyłączną obecność zębów końskich. Po-nadto w warstwie tej znaleziono fragment silnie spatynowanej blaszki brązowej, oraz silnie skorodowany przedmiot żelazny o nieokreślonym kształcie (pl. II: 11,

13).

Ostatnią warstwę omawianego obiektu (warstwa nr 1) stanowiącą j e g o strop tworzył szarobrązowy piasek również nasycony drobnymi węglami drzewnymi i zwęglonymi ziarnami zbóż. W górnej partii warstwy stwierdzono ponadto obec-ność dwóch rozgniecionych naczyń, dolnej partii szpili brązowej, fragmentarycznie zachowanej zausznicy z drutu brązowego, oraz brązowej bransolety z płasko-wypukłej taśmy zdobionej poprzecznymi karbowaniami (pl. II: 10, 12, 14). War-stwa nr 1 przykrywała równomiernie na całej powierzchni obiektu warstwę nr 2.

Kolejne dwa obiekty zasługujące na szczególną uwagę ze względu na charakter wypełniska, a co się z tym wiąże, na funkcję j a k ą pełniły, to obiekty nr 10 i 18. Znajdowały się one, podobnie j a k pozostałe, w niewielkiej odległości od we-wnętrznej krawędzi rowu (obiektu nr 1) (fig. 3). Niestety zachowały się j e d y n i e w części środkowej i przydennej, stropy uległy zniszczeniu w trakcie prac rolnych.

W obiekcie nr 10 (fig. 10), rysującym się w planie niemal j a k o koło o średnicy ok. 170 cm, a w profilu j a k o niezbyt głęboka niecka ok. 25-30 cm, zaobserwowano interesujące ustawienie naczyń, odbiegające od układów w innych obiektach. N a -czynia te osadzone były, podobnie j a k w obiekcie nr 1, w obstawach z otoczaków. Znajdowały się tu zarówno duże naczynia zasobowe, misy, j a k też niewielkie uchate kubki (pl. III: 1-3). Z wypełniska obiektu, przesyconego popiołem i węgla-mi drzewnywęgla-mi pozyskano nieznaczną ilość przepalonych i silnie rozdrobnionych, nie diagnostycznych szczątków kostnych oraz zwęglonych ziaren, zapewne pszeni-cy. W omawianym obiekcie poza wspomnianymi naczyniami w obstawach kamien-nych nie zaobserwowano żadkamien-nych inkamien-nych konstrukcji.

Ostatni z badanych obiektów, oznaczony nr 18 (fig. 11) mający w planie owal-ny zarys o osi dłuższej ok. 200 cm, biegnącej wzdłuż linii N-S i osi krótszej długo-ści ok. 170 cm, w przekroju był nieckowaty o głębokodługo-ści ok. 30 cm. Podobnie j a k opisywany poprzednio wyróżnił się swoistym wypełniskiem. W centralnej części, wśród spalenizny leżało na boku, zgniecione, duże naczynie zasobowe, wewnątrz którego stały, także zgniecione dwa małe naczynia oraz gliniany przęślik. W j e d

-3 Analizy antropologiczne szczątków kostnych z obiektów nr 5 i 18 wykonał dr K. Piasecki z Instytutu

Archeologii U.W.

nym z naczyń (pl. III: 5) znajdowała się niewielka ilość spalonych kości ludzkich. Dookoła dużego naczynia zasobowego znajdowały się duże fragmenty jeszcze kil-ku mniejszych naczyń. Całemu zespołowi towarzyszyły spalone kości ludzkie oraz zwęglone ziarna zapewne pszenicy. Kości leżące wokół naczynia pochodziły za-pewne od osobnika w wieku infans/juvenis, natomiast z małego uchatego naczynia od innego osobnika niż wyżej wspomniany.

Specyficzna zawartość nie tylko opisanych wyżej, lecz niemal wszystkich od-krytych dotąd obiektów z wczesnej epoki żelaza sugeruje, że w przypadku oma-wianego tu stanowiska mamy do czynienia nie ze zwykłą osadą, lecz raczej z miej-scem kultu. Rejestrowane w wypełniskach niemal wszystkich obiektów duże ilości zboża oraz wyselekcjonowane kości bydła, pozwalają traktować j e j a k o miejsca składania bóstwom ofiar w celu zapewniania obfitości płodów rolnych i rozmnaża-nia się bydła. Powiązanie ofiar z ogniem świadczy, że ów kult agrarny powiązany był z kultem solarnym, a przez połączenie z kośćmi ludzkimi, także z kultem zmarłych przodków (ELIADE 1966: 335 sq.). Pod tym względem świadomość reli-gijna ludności kultury kurhanów zachodniobałtyjskich nie odbiegałaby więc w spo-sób istotny od obserwowanej zarówno wśród ludności kultury łużyckiej, j a k i wej-h e r o w s k o - k r o t o s z y ń s k i e j (GEDIGA 1 9 7 9 : 3 2 0 s q . ; WĘGRZYNOWICZ 1 9 8 2 : 5 2 s q . ) . Otaczający kulminację wzniesienia rów z nieokreśloną bliżej konstrukcją drewnia-ną wzdłuż którego rozmieszczone były rzędowo obiekty, należałoby natomiast traktować j a k o granicę oddzielającą sacrum od profanum.

Przyjmując za wysoce prawdopodobną hipotezę, że stanowisko II w Wyszem-borku stanowi w istocie miejsce kultu, należałoby podjąć z kolei próbę udzielenia odpowiedzi na pytanie, kiedy i jak długo owe domniemane praktyki kultowe miały tu miejsce. Biorąc pod uwagę uderzającą jednolitość typologiczno-stylistyczną ceramiki pochodzącej niemal ze wszystkich odsłoniętych dotąd obiektów, należa-łoby domniemywać, że omawiane tu „uroczysko" funkcjonowało przez stosunkowo krótki odcinek czasu w ramach II-III fazy kultury kurhanów zachodniobałtyjskich wg Łucji Okulicz, synchronizowanej z wczesnym-środkowym okresem lateńskim (OKULICZ 1970: 102-103). Obecność w niektórych obiektach zabytków brązowych o cechach stylistycznych charakterystycznych dla zabytków kultury lateńskiej z fazy LTB1-LTB2 e.g. bransolety brązowej z poprzecznymi karbowaniami z obiektu nr 5 czy fragmentarycznie zachowanej bransolety z pieczątkowatymi koń-cami z nieomawianego tu obiektu nr 8 (WALUŚ 1992: 89 sq.), wskazuje na ko-nieczność zawężenia datowania interesującego nas stanowiska do początków III fazy kultury kurhanów zachodniobałtyjskich, przypadającej wedle wszelkiego prawdopodobieństwa na połowę III w. p.n.e. (OKULICZ 1970: 104).

Literatura:

B U R S C H E A , NOWAKOWSKI W . ,

1980 Osada z wczesnej epoki Żelaza i okresu rzymskiego z „Ptasiej Wyspy" na

jeziorze Salęt. Szestno stan. II, woj. olsztyńskie, WiadA 45, fasc. 2,

p. 211-224.

ELIADE M . ,

1966 Traktat o historii religii, Warszawa.

GEDIGA В . ,

1979 Zagadnienia religii in: Z. BUKOWSKI et al. Od środkowej epoki brązu do środkowego okresu lateńskiego. Prahistoria ziem polskich,

W. HENSEL ed., vol. IV, Wrocław, p. 320-341. MIELCZAREK M . ,

1986 Wyszembork, gm. Mrągowo, woj. olsztyńskie in: Informator

Archeolo-giczny. Badania 1985, Warszawa, p. 183-184. OKULICZ Ł . ,

1970 Kultura kurhanów zachodniobaltyjskich we wczesnej epoce żelaza, Wro-cław-Warszawa -Kraków.

W A L U Ś Α . ,

1992 Zabytki metalowe kultury lateńskiej z Rembielinia, woj. ostrołęckie, Bar-baricum 2, p. 89-101.

1996 Kamienny falius z cmentarzyska kurhanowego w Piórkowie, woj.

elblą-skie. Z problematyki religii ludności kultury kurhanów zachodnio-baltyjskich in: Concordia. Studia ofiarowane Jerzemu Okuliczowi w sześćdziesiątą piątą rocznicą urodzin, W. NOWAKOWSKI ed.,

War-szawa, p. 211-220.

WĘGRZYNOWICZ T . ,

1982 Szczątki zwierzęce jako wyraz wierzeń w czasach ciałopalenia zwłok, Warszawa.

Ilustracje:

Fig. 1. Rozmieszczenie stanowisk archeologicznych wokół jeziora Salęt. 6 - Wy-szembork, gm. Mrągowo, stan. II. Rys. W. Nowakowski.

Fig. 2. Położenie stan. II w Wyszemborku, gm. Mrągowo. Rys. D. Manasterski. Fig. 3. Wyszembork, gm. Mrągowo, stan. II. Rozmieszczenie wykopów

badaw-czych i obiektów archeologicznych z lat 1995-1996. Rys. D. Manaster-ski.

Fig. 4. Wyszembork, gm. Mrągowo, stan. II. Fragment obiektu nr 1. Fot. P. Kobek. Fig. 5. Wyszembork, gm. Mrągowo, stan. II. Obiekt nr 1, część przydenna. Fot.

P. Kobek.

Fig. 6. Wyszembork, gm. Mrągowo, stan. II. Obiekt nr 2. Fot. P. Kobek.

Fig. 7. Wyszembork, gm. Mrągowo, stan. II. Plan i przekrój obiektu nr 2. Wg. A. Waluś 1996. I - żółty piasek calcowy; 2 - ziemia brunatno-brązowa; 3 - spalenizna z węglami drzewnymi; 4 - kamienie; 5 - ułamki naczyń gli-nianych. Rys. D. Manasterski.

Fig. 8. Wyszembork, gm. Mrągowo, stan. II. Plan i przekrój obiektu nr 4. Wg. A. Waluś 1996. 1 - żółty piasek calcowy; 2 - ziemia brunatno-brązowa; 3 - warstwa spalenizny z węglami drzewnymi; 4 - kamienie; 5 - ułamki na-czyń glinianych; 6 - zwęglone ziarna pszenicy; 7 - nieprzepalone kości zwierzęce; 8 - przepalone szczątki kosme ludzkie i zwierzęce; 9 - za-wieszka brązowa. Rys. D. Manasterski.

Fig. 9. Wyszembork, gm. Mrągowo, stan. II. Plan i przekrój obiektu nr 5. 1- żółty piasek calcowy; 2 - ziemia brunatno-brązowa; 3 - warstwa spalenizny i węgli drzewnych; 4 - kamienie; 5 - ułamki naczyń glinianych; 6 - zwę-glone ziarna zbóż; 7 - nieprzepalone kości zwierzęce; 8 - ciałopalne ko-ści ludzkie; 9 - szary piasek z drobnymi węglami drzewnymi. Rys. D. Manasterski.

Fig. 10. Wyszembork, gm. Mrągowo, stan. II. Plan i przekrój obiektu nr 10. 1 -żółty piasek calcowy; 2 - ziemia brunatno-brązowa; 3 - warstwa spaleni-zny z węglami drzewnymi; 4 - kamienie; 5 - ułamki naczyń glinianych. Rys. D. Manasterski.

Fig. 11. Wyszembork, gm. Mrągowo, stan. II. Plan i przekrój obiektu nr 18. 1 -żółty piasek calcowy; 2 - warstwa spalenizny i węgli drzewnych; 3 - ka-mienie; 4 - ułamki naczyń glinianych; 5 - zwęglone zboże; 6 - ciałopalne kości ludzkie. Rys. D. Manasterski.

Pl. I. Wyszembork, gm. Mrągowo, stan. II. 14 ceramika z obiektu nr 1; 57

-ceramika z obiektu nr 2; 8-9 - brązowa zawieszka i -ceramika z obiektu nr 4. Rys. D. Manasterski.

Pl. II. Wyszembork, gm. Mrągowo, stan. II. Ceramika (1-9) i przedmioty metalowe

(10-12, 14) z obiektu nr 5. Rys. D. Manasterski.

PI. III. Wyszembork, gm. Mrągowo, stan. II. 13 naczynia z obiektu nr 10; 47 -ceramika i gliniany przęślik z obiektu nr 18. Rys. D. Manasterski.

Fig. 6

zawieszka brązowa czaszki bydła 0 30 _{— — cm}

zziSP-O f Шг ^

Fig. 8

Fig. 9

EZH u_22 Я

[ > ] 6 И

EZZ!

ÉS3*

zawieszka brązowa czaszki bydła 0 30 _{— — cm}

zziSP-O f Шг ^

Fig. 8

Fig. 9

EZH u_22 Я

[ > ] 6 И

EZZ!

ÉS3*

Ε Э řZ32 \(9*\S

Fig. 10

0 30

Γ χ ] ι fT/fr таз [7^14 Г^ч-^1 S [vvj6

Fig. 11

Ε Э řZ32 \(9*\S

Fig. 10

0 30

Γ χ ] ι fT/fr таз [7^14 Г^ч-^1 S [vvj6

Fig. 11

Pl. I

Pl. I