Śląska Biblioteka Publiczna
Program naukowy
3-letniego studium Instytutu Pedagogicznego w Katowicach w latach 1936/37 1938/39
Część I
N a k ł a d e m I n s t y t u t u P e d a g o g i c z n e g o w K a t o w i c a c h .
Program naukow)
3-letniego studium Instytutu Pedagogicznego w Katowicach w latach 1936/37 1938/39
Część I
N a k ł a d e m I n s t y t u t u P e d a g o g i c z n e g o w K a t o w i c a c h .
D ru k arn ia P aw ia M itręgi w Cieszynie.
P ro g ram 3-letniego S tudium ' In s ty tu tu Pedagogicznego obejm uje całokształt zagadnień pedagogicznych trak to w an y ch zgodnie z celami In s ty tu tu Pedagogicznego, u stalo n y m i w statucie, w ścisłej łączności z p ra k ty k ą nauczycieli.
Dzieli się on na:
I. P r z e d m i o t y p o m o c n i c z e : a) filozofia,
b) biologia wychowawcza, c) antropologia pedagogiczna, d) socjologia w ychow ania.
II. P r z e d m i o t y g ł ó w n e : D z i a ł A. (przedm ioty pedagog.):
a) psychologia pedagogiczna, b) psychologia ogólna, c) psychopatologia, d) h isto ria w ychow ania, e) pedagogika ogólna,
f) d y d ak ty k a ogólna,
g) d y d a k ty k a elem entarnego nauczania,
h) ustaw odaw stw o szkolne i organizacja szkolnictw a, i) higiena szkolna i społeczna,
j) poradnictw o zawodowe.
D z i a ł B (przedm ioty specjalne):
1. język polski i lite ra tu ra , 2. historia,
3. geografia i geologia, 4. zoologia i botanika, 5. fizyka i chem ia, 6. m atem aty k a,
7. d y d ak ty k a przedm iotów w ym ienionych powyżej w dziale B w pkt. 1—G.
D z i a ł C (studium pracy społeczno-oświatowej):
a) w ychow anie obyw atelsko-państw ow e, b) ośw iata pozaszkolna,
c) ekonom ia społeczna.
4
III. P r a k t y k a s z k o l n a : a) hospitacje w szkołach, b) lekcje pokazowe.
IV. P r z e d m i o t y d o d a t k o w e :
a) o b o w i ą z k o w e : u s ta la się n a każdy rok zależnie od a k tu a l
nych potrzeb;
b) n a d o b o w i ą z k o w e : języki obce nowożytne.
V. S e m i n a r i a :
S em in ariu m psychologiczne, ,, pedagogiczne, ,, filozoficzne,
„ p racy spoleczno-oświatowej.
Rozkład przedm iotów n a okres trzyletni.
s
.2 Dział P r z e d m i o t y
Ilość godzin o 2
ćw iczeń w y k ła
dów
1.
Filozofia
Ćwiczenia filozoficzne Biologia wychow aw cza Socjologia wychow aw cza A ntropologia pedagogiczna Ćwiczenia antropologiczne
36
10 40 30 36 10
1- rok 11 a
Psychologia ogólna i rozwojowa Ćwiczenia psychologiczne P edagogika ogólna Ćwiczenia pedagogiczne D ydaktyka ogólna
36 36
64 48 1 46
11 b
P rzedm iot specjalny do w yboru: g ru p a 1.
język i lite ra tu ra polska, gr. 2. h istoria, gr. 3. geografia z geologią, gr. 4. bo tan ik a z zoologią, gr. 5. fizyka z chem ią, gr. 6.
m a tem a ty k a 60 60
r a z e m 178 334
5
a .2
Jad ^ Dział P r z e d m i o t y
Ilość godzin
o 3
CĄ w ćw iczeń w y k ła
dów
1. Filozofia
S em in ariu m filozoficzne 36
36
11.
rok 11 a
Psychologia pedagogiczna Ćwiczenia psychologiczne P edagogika ogólna Ćwiczenia pedagogiczne H isto ria w ychow ania H igiena szkolna i społeczna
U staw odaw stw o i organizacja szkolnic
tw a
P oradnictw o zawodowe
36 36
48 48 40 30 20 12
11 b
P rzedm iot specjalny (grupa 1. język i lite ra tu ra polska, gr. 2. h isto ria, gr. 3.
geografia z geologią, gr. L bo tan ik a z zoologią, gr. 5. fizyka z chem ią, gr. 6.
m atem aty k a) 60 60
11 c
Ekonom ia społeczna 30
r a z e m 168 324
11 a
S em in a riu m psychologiczne
S em in ariu m pedagogiczne z uw zględnie
niem h isto rii w ychow ania
D y daktyka elem entarnego n au czan ia D ydaktyka poszczególnych przedm iotów Psychopatologia
50 50 20 42
20 20 111.
rok U b
P rzedm iot specjalny (grupa 1. język i lite ra tu ra polska, gr. 2, h istoria, gr. 3.
geografia z geologią, gr. 4. bo tan ik a z zoologią, gr. 5. fizyka z chem ią, gr. 6.
m atem aty k a). 48
11 c
O św iata pozaszkolna
S em in ariu m p racy społeczno-ośw iatow ej 20 40
r a z e m 230 80
6
PROGRAM SZCZEGÓŁOWY.
FILOZOFIA.
I. r o k : Encyklopedyczny wstąp do filozofii.
(W ykładów — 40 g., ćwiczeń sem in ary jn y ch — 36 g.)
A. W ybrane zagadnienia i elem en tarn e pojęcia m e t o d o l o g i i i l o g i k i sym bolicznej.
Mowa potoczna a język naukow y. F a k ty i pow szechniki. Rola se
lekcji w u sta la n iu faktów. F a k t dziejow y a w artość. O bserw acja i eksperym ent. T erm iny i zdania. W ieloznaczność term inów . Stałe i zm ienne logiczne. Zm ienne nazwowe i zdaniowe. F unkcje zdaniowe.
S tosunki k la s i sto su n k i zdań. Stosunek im plikacji. Z asada sylogizm u hipotetycznego, zasada sprzeczności i wyłącznego środka. D yrek
tywy. Logika now a a tra d y cy jn a . F orm y rozum ow ania. T erm iny pierw otne, definicje, aksjom aty, tw ierdzenia, p raw a logiki — ich rola w budowie n au k i dedukcyjnej. P ra w a i hipotezy. W yjaśnianie, przew idyw anie, spraw dzanie. S tosunek przyczynowy. Z asada jjrzy- czynowości. Pojęcie praw dopodobieństw a. W y jaśn ian ie i opis. Teoria w n au k ach przyrodniczych. N auki realn e i idealne.
B. N iektóre zagad n ien ia t e o r i i p o z n a n i a .
„Porządek m y śli“ i „porządek rzeczy": racjo n alizm (Spinoza) i empi- ryzm (Hume), ich in te rp re ta c ja sto su n k u przyczynowego. Pewność poznania: dogm atyzm , sceptycyzm . Pow szechna w ażność: sensualizm , relatyw izm , racjonalizm . Sofiści i Sokrates. W zględność i bez
względność poznania. R eform a filozofji K artezjusza. P rag m aty zm i jego k ry te rju m praw dy. „Źródła" i „podstaw y" p o znania; sp raw a psychologiczna i epistem ologiczna. K a n ta krytycyzm i uzasadnienie możliwości nauki. K ant a n a u k a dzisiejsza. Idealizm tran sce n d en taln y a idealizm m etafizyczny. R ealizm naiw ny, krytyczny, fizykalny.
In stru m en talizm . Z asada ekonom ii jako p o stu la t badania.
('.. N iektóre problem aty m e t a f i z y k i .
K ry teriu m praw d y K artezju sza i jego podstaw y m etafizyczne. Za
g adnienie substancji. K ry ty k a tego pojęcia u K anta. Fenom enalizm . Z agadnienie staw an ia się. Obraz m echanistyczny i teleologiczny.
S tosunek m a terii do ducha: m aterializm , spirytualizm , dualizm K artezjusza, tzw. p aralelizm psychofizyczny. Rozw iązanie „em pirio- krytyczne" (Mach). Bóg i św iat: teizm , deizm, panteizm . Rozw iązanie K anta. P ostaw a p ragm atystów . Tendencje antym etafizyczne. Pozy
tyw izm d’A lem berta, Com te’a.
D. W ybrane pojęcia i zagad n ien ia t e o r i i w a r t o ś c i , w szcze
gólności e t y k i .
Środki i cele. F a k t a w artość. N auki opisowe, w y jaśn iające i n o rm a tywne. E ty k a opisowa i filozoficzna; pedagogika opisow a i n o rm a
tyw na. Zasady etyczne. F.udajm onizm antyczny. U tylitaryzm . Hedo- ni/.m. E ty k a stoicka i ep ik u rejsk a. H eteronom ia i autonom ia. Z na
czenie tego podziału w pedagogice. K an ta etyka form alna. Rozwią
zanie K anta problem ów m etafizycznych n a gruncie etyki. Im peratyw kategoryczny. D eterm inizm i ind eterm in izm etyczny.
Ćwiczenia (I trym .):
a) Ł u k a s i e w i c z : O nauce.
K. A j d u k i e w i c z ! Podstaw y logiczne n au czan ia (wy
b ran e rozdziały).
R eferaty n a podstaw ie w yjątków z W ypisów Ajdukiew icza.
A jdukiew icza).
b) A. A r n a u l d : Definicje w yrazów i definicje rzeczy.
J. S t. M i l i : O sylogizm ie (z głów nych kieru n k ó w filozofii A djukiew icza).
L i a r d: O k an o n ac h J. St. Milla.
T w a r d o w s k i : O n a u k a c h apriorycznych i aposterio- rycznych.
A. T a r s k i : O logice m atem atycznej (w ybrane rozdziały).
Ćwiczenia (II trym .): W y ją tk i z W ypisów Ajdukiew icza, w z ak re
sie teorii poznania i m etafizyki.
Ćwiczenia (III trym .):
a) W y jątk i z E tyki Wł. Biegańskiego.
b) „ z M. A ureliusza - H. Elzenberga.
c) I-I. Struve: O najw yższej zasadzie postępow ania etycznego.
R e f e r a t y:
d) II. Gom pertz: K ry ty k a hedonizm u.
e) T. K otarbiński: U tylitaryzm J. St. Milla.
II. r o k : Niektóre zagadnienia i kierunki współczesnej filozofii.
(W ykładów — 36 g., ćwiczeń sem in ary jn y ch — 36 g.).
A. C a 1 o ś ć i c z ę ś ć .
1. M echanizm i w italizm , dwie in te rp re ta cje życia.
2. P u n k t w idzenia genetyczny: ew olucjonizm Spencera.
Pojęcie s tru k tu ry w w spółczesnej biologii. Holizm.
3. Pojęcie postaci w psychologii.
4. K oncepcja osobowości w psychologii i pedagogice.
5. M onadologia Leibniza.
6. Personalizm krytyczny W. Sterna.
B. W a r t o ś ć a k u l t u r a .
1. Rola m yśli ze stanow iska neokrytycyzm u. Św iat d any i „zadany11.
2. Osobowość jako nieskończone „zadanie1*. R ola tego pojęcia w ped a
gogice.
3. N auki nom otetyczne i idiograficzne. N auki o k u ltu rze i n au k i o przyrodzie. Socjologia a filozofia k u ltu ry .
4. W artości a dzieje ludzkie. K u ltu ra a w artości. K u ltu ra i h isto ria, K u ltu ra lizm i m ate rializm dziejowy.
5. P erspektyw y dla pedagogiki. W olność a przym us. „N egacja" k u l
tu ry . K u ltu ra a .wolność. Ideał życia i ideał k u ltu ry .
C. W a l k a o i s t o t ę n a u k i i f i l o z o f i i w m y ś l i w s p ó ł c z e s n e j .
1. Fenom enologizm E. H usserla. M etoda fenom enologiczna. Pojęcia a intuicje. A kty i treści. N auki o esencji i n a u k i o faktach.
2. Intuicjonizm H. Bergsona. A nalityczna p o staw a n au k i. In tu ic ja jako o rgan m etafizyki. Poznanie względne i bezwzględne. Irra c jo nalizm .
3. R ealistyczna koncepcja n a u k i E. M eyersona. Nie tylko przew idu- dujem y; zakładam y, że rzeczy są. W y jaśn ian ie jako identyfikacja.
Legalność i przyczynowość.
4. Pozytyw izm dzisiejszy (integralny) Koła W iedeńskiego, B. R ussella, Logików w arszaw skich. K ry teria naukow ości zdań. Logiczna a n a liza mowy jako narzędzie „filozofii naukow ej". Z agadnienia pozor
ne. Jedność w szystkich n au k . Fizykalizm . Ćwiczenia (I tym.) R eferaty:
1) M echanizm - w italizm (na podstaw ie S zum ana-S kow rona:
O rganizm a życie psychiczne).
2) P ersonalizm k rytyczny (na podstaw ie a rty k u łu W. Rub- czyńskiego, K w art, filoz.).
Ćwiczenia (II trym .) R e f e r a t y :
1) K lasyfikacja n a u k wg. Comtea a sam odzielność n a u k hum an isty czn y ch (na podstaw ie a rt. M. W allisa, Przegl.
fil. 1923, i B. Suchodolskiego O przebudow ie n a u k .huta.:).
2) M aterializm dziejowy (na podst. w yjątków z Suchodol
skiego: Ideały k u ltu ry ).
3) Przyrodoznaw stw o a h isto ria (na podst. S. H essena P od
staw Pedag., str. 277—295).
Ćwiczenia (III trym .) R e f e r a t y : 1) W stęp do m etafizyki I-I. Bergsona.
2) Fenom enologizm (na podst. art. W ł. T atarkiew icza i R.
In g ard en a, Przegl. filoz.).
9 3) Filozofia n a u k i E. M eyersona (na podst, art. J. Metali-
m an n a, Przegl. W spólcz. 1934).
4) Neopozytyw izm (na podstaw ie a rt. R. In g ard en a, M archołt 1936).
5) Isto ta i zad an ia filozofii (na podst. a rt. w „K ulturze i oso
bowości" Suchodolskiego oraz A venariusa: W spraw ie filozofii. Odb. z Przegl. filoz.).
BIOLOGIA WYCHOWAWCZA.
W k u rsie biologii wychowawczej (30 g.) głów ny n acisk położony je st n a działy w ażne dla wychowawcy. M ateriał obejm uje ogólną ch a ra k te ry sty k ę zjaw isk życiowych, elem en tarn e w iadom ości o sk ła dzie i organizacji żywej substancji, podziale p racy w u stro ju , dokład
niej n a to m ia st om aw iane są: system nerw ow y i ho rm o n aln y łącznie z biologiczną teorią uczuć, n a u k a o dziedziczności ze szczególnym pod
kreśleniem dziedziczenia cech psychicznych, in sty n k ty , uczenie się, osobowość z p u n k tu w idzenia biologii, k o n sty tu c ja cielesna i psy
chiczna, w pływ środow iska i rozwój szczepowy cech cielesnych i psy
chicznych w rodzie człowieka. Podręczniki (Szum an i Skow ron: O rga
nizm a życie psychiczne i Skow ron: H orm ony w psycho-fizycznym rozw oju człowieka) zezwolą n a szersze niż dotychczas uw zględnienie stro n y dyskusyjnej i pośw ięcenie więcej czasu pokazom . S łu ch a
czom zalecone zostanie przygotow anie pew nej ilości referatów głów
nie z zak resu prac odnoszących się do dziedziczenia cech psychicz
nych i w pływ u środow isk, d ru kow anych w Chowannie, i w innych czasopism ach polskich i zagranicznych.
SOCJOLOGIA WYCHOWANIA.
W ykłady z socjologii w ychow ania m a ją n a celu: teoretyczne w prow adzenie słuchaczy w socjologię w ychow ania oraz przygotow a
nie ich do sam odzielnych obserw acyj, dotyczących przede w szystkim roli środow iska społecznego w procesach wychowawczych.
T r e ś ć w y k ł a d ó w :
I. W s t ę p d o s o c j o l o g i i . Z arys w spółczesnych teoryj socjo
logicznych. Przedm iot, źródła i m etoda socjologii. Socjologia ogólna i szczegółoiwa.
II. W y c h o w a n i e j a k o o d b i c i e w a r u n k ó w ś r o d o w i s k o w y c h . Środowisko geograficzne. Podłoże biologiczne a pro cesy wychowawcze. Czynniki w ychow ania: rodzina, szkoła i inne in sty tu cje państw ow e, in sty tu cje religijne i ośw iatow e pryw atne, śro
dowisko tow arzyskie i zawodowe. Związek s tru k tu ry społeczno- gospodarczej i poglądu n a św iat z ideologią wychowawczą,, o rg a n i
zacją szkolnictw a, p ro g ra m am i i m etodam i nauczania. Przem iany ideologii wychowawczej, organizacji szkolnictw a itd. i ich m echa
nizm.
10
III. S p o ł e c z n e f u n k c j e w y c h o w a n i a . S tabilizacja k u l
tu ry i jej przetw arzanie. Przeobrażenia poglądu n a św iat. Zróżnicz
kow anie społeczne pod w pływ em szkoły. Z agadnienie aw an su spo
łecznego. Problem przebudow y c h a ra k te ru narodow ego przez wycho
wanie.
IV. G r u p y i o r g a n i z a c j e z w i ą z a n e z w y c h o w a n i e m s z k o l n y m . G rupy m łodzieży i nauczycieli. Procesy selek
cyjne. Psychologia nauczycieli i uczniów.
V. Ś r o d o w i s k o s z k o l n e n a Ś l ą s k u jako przedm iot b ad ań socjologicznych. Znaczenie socjologii w ychow ania dla w ycho
wawcy.
„Antropologiczne podstawy wychowania".
(10 godzin w I. sem estrze I. ro k u studium .)
C e l e i z a d a n i a a n t r o p o l o g i i jako n a u k i o organiźm ie człowieka — Homo — odrębnego g a tu n k u w ogólnej klasy fik ac ji zoo
logicznej.
Z a g a d n i e n i e z r ó ż n i c o w a n i a g a t u n k u H o m o n a odm iany względnie ra sy ludzkie. Pierw sze próby klasy fik acji ra s ludzkich.
Obecne poglądy na te kw estie w zw iązku z w ysunięciem dzie
dzicznych cech geotypow ych jako podstaw y k lasy fik acy jn ej g a tu n k u człowieka.
R a s y ś w i a t a — pobieżnie (ilustrow ane przeźroczam i).
R a s y E u r o p y ze szczególnym uw zględnieniem s t r u k t u r y r a s o w e j l u d n o ś c i z i e m P o l s k i (ilustrow ane przeźroczam i).
Dotychczasowe w yniki b ad a ń n ad zróżnicow aniem rasow ym m o r
fologicznym, fizjologicznym a psychicznym jako m om enty konieczne d la uw zględnienia w p racy wychowawcy.
Omówienie z m i e n n o ś c i n i e k t ó r y c h c e c h r a s o w y c h m o r f o l o g i c z n y c h w z a l e ż n o ś c i o d p ł c i , w i e k u i w p ł y w ó w o t o c z e n i a (ze szczególnym uw zględnieniem w pły
wu czynników społecznych), a m ianow icie: w zrostu, wagi, proporcji ciała (oraz ew entualnie głowy i tw arzy). Z agadnienie „norm alności"
krzyw ych rozw oju osobniczego tych cech, a odchylenia u w aru n k o w an e zróżnicow aniem rasow ym .
K rótkie omówienie w yników b ad ań antropologicznych n ad zróż
nicow aniem rasow ym niektórych cech fizjologicznych, a specjalnie w zakresie ostrości um ysłów i dojrzew ania płciowego.
Z a g a d n i e n i e z r ó ż n i c o w a n i a r a s o w e g o w o b r ę b i e c e c h p s y c h i c z n y c h o r a z z c e c h a m i m o r f o l o g i c z n y m i . H isto ria rozw oju tego zagadnienia. T e o r i a r a s i - z m u. R ozpatrzenie podstaw tej koncepcji w św ietle w spółczesnych bad ań antropologicznych z ag ran icą i w Polsce.
P e r s p e k t y w y w s p ó ł p r a c y a n t r o p o l o g i i i w y c h o w a w c y w celu stw orzenia podstaw biologicznych dla p racy p ed a
gogicznej.
Omówienie m ożliwości przeprow adzenia pew nych b ad ań przez słuchaczy In s ty tu tu Pedagogicznego n a m ate ria le szkolnym będącym
w ich rozporządzeniu.
P r o g r a m ć w i c z e ń a n t r o p o l o g i c z n y c h .
(10 godzin w I. sem. I. ro k u studium .)
Oznaczanie najw ażn iejszy ch p unktów antropologicznych g ł o w y, t w a r z y i k o ń c z y n .
P rzeprow adzanie n ajw ażniejszych pom iarów głowy, tw arzy i ciała przy pomocy in stru m e n ta riu m antropologicznego.
Cechy opisowe.
O pracow yw anie m ateriałów . S k ala zm ienności. Ś rednia ary tm e tyczna. O dchylenie średnie. Procentow ość w ystępow ania. K r z y w a l i c z e b n o ś c i . K o r e l a c j a c e c h jako p odstaw a w yodrębniania g ru p rasow ych.
PSYCHOLOGIA OGÓLNA.
A. W y k ł a d y (godzin 16, podręcznik L i n d w o r s k y — Psycho
logia eksperym entalna).
Z adaniem w ykładów jest w prow adzenie słuchaczy w zasadnicze z ag ad n ien ia psychologii ogólnej, a to przez:
1. om ów ienie przedm iotu i zak re su b ad ań psychologicznych (psy
chologia a fizyka, fizjologia, biologia),
2. om ów ienie m etod psychologicznych (m etoda introspekcyjna, obserw acja zm ian przedm iotow ych, eksperym ent, m etody s ta ty styczne),
3. zapoznanie słuchaczy z podstaw ow ym i pojęciam i psychologii (w rażenie — podnieta, w rażenie ledw odostrzegalne, psychofizyka, w y
obrażenie, kojarzenie, pam ięć, uw aga, m yślenie, uczucie, wola), 4. zapoznanie słuchaczy z zasadniczym i zag ad n ien iam i psycho
logii („przedm iotowość" — podm iotowość badań, ,,ilościowość“ — jakościowość, prostość — „złożoność" przeżyć,’ św iadom ość — pod
świadomość).
Psychologia ogólna jest w ykładow a w ścisłym oparciu o podręcz
nik, k tó ry słuchacze m uszą p rzerabiać rów nolegle z w ykładam i.
B. Ć w i c z e n i a (godzin 14).
1. z zak resu psychologii zmysłó-w (m ieszanie barw , badanie p u n k tów dotyku itp.).,
2. z zak resu psychofizyki (ciężarki W ebera),
3. z zak resu b ad a ń n a d zachow aniem się naczyń krw ionośnych (badania pletysm ograficzne, sfizm ograficzne),
4. z zakresu b ad ań n ad uw agą (badania tachistoskopiczne),
12
5. z zak resu b a d ań n ad - pam ięcią (a p a ra t R auschburga), 6. z zak resu b a d ań n ad zm ęczeniem (ergograf).
B rane jest pod uw agę zorganizow anie w trzecim trym estrze wycieczek do K rakow a celem zapoznania słuchaczy z pracow nią psy
chologii eksp ery m en taln ej U niw ersy tetu Jagiellońskiego.
L e k t u r a :
1. K a z i m i e r z T w a r d o w s k i : Psychologia wobec fizjologii i filo
zofii (Rozpraw y i a rty k u ły filozoficzne. Lwów 1927).
2. O d r z y w o l s k i : B ehaw ioryzm (Ruch Pedagogiczny — m aj-czer- wiec 1934).
3. W ł a d y s ł a w Ś n i e g o c k i : Behawioryzm z p u n k tu w idzenia m etodologii (Przegląd Filozoficzny, rocznik 35, W arszaw a 1932).
4. M i e c z y s ł a w K r e u t z : Nowe k ie ru n k i psychologii (Encyklo
pedia W ychow ania — m aj-czerw iec 1933 r.).
5. W a n d a D z i e r z b i c k a : Psychologia in d y w id u aln a (Oświata i W ychow anie, rok IV. W arszaw a 1932).
PSYCHOLOGIA PEDAGOGICZNA.
W y k ł a d y , s e m i n a r i a i ć w i c z e n i a z zak resu psycho
logii wychowawczej m a ją n a celu:
a) Z apoznanie słuchaczów z m a te ria łe m wiedzy z zak resu tej nauki.
b) W yrobienie w n ich zdolności obserw ow ania, b ad an ia i ro zu m ienia uczniów.
c) Z apoznanie prak ty czn e nauczycieli z m etodam i obiektyw nej oceny uzdolnień w ychow anków i ich postępów w nauce.
d) P rzygotow anie słuchaczów do podjęcia w łasn y ch naukow ych b ad ań z zak resu psychologii wychowawczej (prace dyplomowe).
P r o g r a m w y k ł a d ó w . R o k I. W y k ł a d y (48 godzin):
1. Znaczenie psychologii i psychologii wychowawczej dla w y
kształcenia i dla p ra k ty k i nauczyciela.
P s y c h o l o g i a , w y c h o w a w c z a n a t l e n o w y c h p r ą d ó w w p s y c h o l o g i i : behavioryzm , psychologia h u m a n i
styczna, psychologia postaci, psychoanaliza, psychologia indyw i
dualna.
M e t o d y p s y c h o l o g i i p e d a g o g i c z n e j :
P s y c h o l o g i a r o z w o j o w a : pojęcie rozw oju i czynniki w ew nętrzne i zew nętrzne rozw oju; filogeneza i ontogeneza; ilościowe i jakościowe zm iany rozwojowe. — Główne fazy rozwojowe.
2. P s y c h o l o g i a n i e m o w l ę c t w a . Z jak im w yposażeniem psychicznym przychodzi człowiek na św iat. Rozwój spostrzegania.
13 In te g ra c ja polisensoryczna i geneza przedm iotu. Rozwój ch w ytania i zabaw y m anipulacyjne. P rzejaw y życia em ocjonalnego i k o n ta k tu społecznego u niem ow ląt. Przejście od negatyw nej do pozytywnej p ostaw y wobec św iata zew nętrznego w pierw szym ro k u życia.
P s y c h o l o g i a w c z e s n e g o d z i e c i ń s t w a : Rozwó j mowy. Znaczenie mowy dla rozw oju psychicznego. P ow staw anie znaków i znaczeń. P oczątki m y ślen ia refleksyjnego i w iek pytań.
Rozwój w yobraźni dziecka w zw iązku z mową. S u biektyw na p o sta
wa dziecka wobec rzeczyw istości n a tle h ip ertro fii jego w yobraźni i wpływ ów em ocjonalnych na jego sądy. E gocentryzm ; anim izm , przedprzyczynow ość, m yślenie m agiczne. B ajk a a dziecko. Psycho
logia zabaw y: rodzaje zabaw i funkcje zabaw.
3. P s y c h o l o g i a d r u g i e g o d z i e c i ń s t w a : Psycho
logia dziecka w stępującego do szkoły. Z agadnienie dojrzałości szkol
nej. P rzejście od zabaw y do pracy. Zasób w yobrażeń i k a p ita ł dośw iadczenia dziecka 7-letniego. Rozwój pojęć czasowych. Rozwój pojęć liczbowych. Rozwój języka dziecka we w ieku szkolnym z p u n k tu w idzenia psychologii rozwojowej. W yobraźnia dziecka we w ieku szkolnym ; ejdetyzm i rozwój ry su n k ó w dziecka. Definicje dzieci we w ieku szkolnym . Z ainteresow ania i p ostaw a wobec rze
czywistości w d ru g im dzieciństw ie.
P s y c h o l o g i a w i e k u m ł o d z i e ń c z e g o . Znaczenie tego okresu. M etody badania. Przełom ow y c h a ra k te r zm ian psychicz
nych. Z m iany fizjologiczne i horm onalne. In terio ry z acja życia psy
chicznego młodzieży. Id ealizacja: idealizm młodzieży. D ualizm prze
żyć. Z ainteresow ania h u m an isty czn e i filozoficzne. S am okształce
nie, p raca n ad sobą, tw orzenie się c h a rak te ru . R o k II. W y k ł a d y (48 godzin):
1. P s y c h o l o g i a u c z e n i a s i ę . Uczenie się w ra m a c h bio
logicznych: sensoryczne uczenie się; próby i błędy; m otoryczne uczenie się; n aw yki; o druchy w arunkow e; czynniki popędowe i em o
cjonalne w uczeniu się; rola w yobraźni w uczeniu się; uczenie się percepcyjne; ro la reflek sji w uczeniu się. Uczenie się u człowieka:
rola mowy i znaków , pam ięć, m echaniczne a rozum ne uczenie się, ro la zainteresow ań, w pływ w praw y, kształcenie form alne, uczenie się dorosłych.
2. P s y c h o l o g i a u z d o l n i e ń i i n t e l i g e n c j i . Pojęcie dyspozycji i uzdolnienia. Inteligencja, jej s tr u k tu ra i rozwój. N au k a o testach. I-Iistoria testów . K rytyczna ocena w artości testów : zagad
n ien ia sym ptom atyczności, diagnostyczności, prognostyczności i zm ien
ności testów . In tro sp ek cy jn a an a liz a procesów m yślenia przy roz
w iązyw aniu testów . S u biektyw na i obiektyw na ocena. Czynniki środow iskow e i geniczne w k ształto w an iu się inteligencji. Z agadnie
n ia praktyczne: ocena, selekcje, porada. Testy wiadomości.
14
3. C h a r a k t e r o l o g i a i b a d a n i e i n d y w i d u a l n o ś c i u c z n i a . Pojęcia: k o n sty tu cja, tem p eram en t, osobowość, ch ara k ter.
U w arstw ow ienie osobowości. M otywy działania. Rola woli i pracy n a d sobą. C h a ra k te r idealny. O bserw acje charakterologiczne ucz
niów. K arta indyw idualności. Testy ch arak te ru .
Ć w i c z e n i a z p s y c h o l o g i i p e d a g o g i c z n e j . R o k i . I. T r y m e s t r :
1. Podstaw y statystyczne oceny testów . Pojęcie m ierzenia w psy ch o logii.
2. Graficzne p rzedstaw ienie w yników b a d ań testow ych.
3. S tan d ary zacja testów. R ungow anie, centylow anie i id.
4. Średnie arytm etyczne, m odalna, m ediczna.
5. Ocena krzyw ych wyników.
6. P odstaw y obliczeń korelacyjnych.
7. W prow adzenie w m etodę obserw acji ciągłej.
II. T rym estr:
1. S k ala B in eta-T erm an a a pojęcie inteligencji.
2. B adanie próbne sk alą B in eta-T erm an a (2 ćwiczenia).
3. Obliczenie ilorazu inteligencji.
4. Diagnoza niedorozw oju um ysłowego.
5. Inne skale inteligencji (Testy Biihlerow ej).
III. T rym estr.
1. Z agadnienie dojrzałości szkolnej.
2. B adania te stam i W inklera.
3. B ad an ia testam i G rzyw ak-K aczyńskiej.
4. B ad an ia testam i Danziger.
5. Próby korelacyjne pom iędzy sk alą B ineta a testam i dojrzałości szkolnej.
6. K orelacja pom iędzy b a d a n iam i psychologicznym i a pom iaram i antropologicznym i.
U w a g i : K ażdy słuchacz p rzeb ad a w ciągu try m e stru klasę testem pam ięci i uw agi i obliczy w yniki. W II trym estrze zbada 5 dzieci sk a lą B ineta-T erm ana, w III try m estrze — 5 dzieci testam i dojrzałości szkolnej.
Podręczniki: Biegeleisen: M etody staty sty czn e w psychologii, S tern: In telig en cja u dzieci i młodzieży.
R o k II. I. T rym estr.
1. T echnika b ad ań zbiorow ych w k lasie (2 ćwiczenia).
2. B ad an ia testam i Otisa.
3. B adania te sta m i in telig en cji Baleya.
4. B ad an ia zbiorowe dla celów specjalnych; poradnictw o zawodowe.
5. B ad an ia sk a lą Oziereckiego.
15 II. T rym estr.
1. P rofil k lasy (2 ćwiczenia).
2. Testy w iadom ości (2 ćwiczenia).
3. O bserw acje ciągle (2 ćwiczenia).
III. T rym estr.
1. A rkusze obserw acyjne (2 ćwiczenia).
2. O bserw acja dzieci tru d n y c h do prow adzenia.
3. ćw iczenia korelacyjne. (W spółzależność inteligencji i wiadomości szkolnych).
U w a g i : W I try m estrze każdy słuchacz przebada k lasę testem inteligencji, w II try m estrze sporządzi profil klasy, w III trym estrze odda w yniki obserw acji ciągłej przeprow adzonej na 3 dzieciach od początku I try m e stru w 1 ro k u studiów .
R o k III. S e m i n a r i u m (godzin 50).
T r y m e s t r I. Testy w iadom ości i b a d an ia postępu uczniów.
(R eferaty i b a d a n ia w szkole).
T r y m e s t r II. A naliza n au k o w a testów . (R eferaty i badania).
T r y m e s t r III. Z agadnienia charakterologiczne. (R eferaty i b a
dania).
Każdy słuchacz:
a) opracuje i wygłosi n a se m in ariu m 1 referat.
b) w ykona jedno obszerne naukow e badanie w zw iązku z tem atam i sem inarium .
c.) weźmie stale w spółudział w b ad a n iach in n y ch słuchaczy, zbierając m a te ria ł i opracow ując n iektóre szczegółowe zadania.
M e t o d y p r a c y . W y k ł a d y są połączone z b ad an iam i słu chaczów, którzy za z n a jam ia ją się praktycznie z zag adnieniam i p o ru szonym i n a w y k ład ach przez obserw acje i b a d an ia uczniów w swojej szkole. Ć w i c z e n i a n o r m a l n e m a ją zadanie zapoznania p ra k tycznego z tech n ik ą obserw acji, b a d a ń i obliczeń statystycznych w za
kresie psychologii wychowawczej.
S e m i n a r i u m r o k u t r z e c i e g o pogłębi i ośw ietli w ybrane zagadnienia w sposób dyskusyjny, n a podstaw ie le k tu ry specjalnej i sp ecjalnych badań. Będzie ono zarazem w prow adzeniem słuchaczów w zakres ich p rac dyplom ow ych.
S p i s l e k t u r n a p i e r w s z e 2 l a t a w y k ł a d ó w z p s y c h o l o g i i p e d a g o g i c z n e j .
R o k i . T ry m estr I:
1. F r e u d : W stęp do psychoanalizy. Albo: A d l e r : Znajom ość ludzi. Albo: P f i s t e r : P sych o an aliza a wychowanie.
16
2. S z u m a n : E ncyklopedia w ychow ania. Rozdział o m etodach psycholog, pedagog.
3. S z u m a n i S k o w r o n : O rganizm a życie psychiczne. (Trzy ostatnie rozdziały książki.)
T ry m estr II:
1. C h. B u h l e r : Dzieciństwo i młodość. Albo: O. K r o h : P sy chologie d. G rundschulkindes.
2. P i a g e t : Mowa i m yślenie dziecka. Albo: P i a g e t : Jak sobie dziecko św iat przedstaw ia.
3. S z u m a n : Psychologia p y ta ń dzieci.
T ry m estr III:
1. S z u m a n , P i e t e r i S k o w r o n : Psychologia św iatopoglądu młodzieży.
2. B a l e y : Psychologia w ieku dojrzew ania.
R o k II. T ry m estr I:
1. S z u m a n i S k o w r o n : O rganizm a życie psychiczne. (Roz
działy o in sty n k tach , uczeniu się, dziedziczności i horm onach.) 2. B u k i n g h a m : P ra c a badaw cza n a terenie szkoły.
T ry m estr II:
1. S t e r n : In telig en cja dzieci i młodzieży. Albo: C l a p a r e d e : Jak badać uzdolnienie uczniów.
2. P i e t e r : Nowe sposoby egzam inow ania.
T ry m estr III:
1. S z u m a n i S k o w r o n : O rganizm a życie psychiczne. (Roz
dział o ch arak terach ).
2. W i s z n i e w s k i : C h arak tery rozum ów ludzkich.
PEDAGOGIKĄ OGÓLNA.
i A. Ce l : W ykłady i ćwiczenia sem in ary jn e n a tem at: „ P o d s t a w y p e d a g o g i k i z u w z g l ę d n i e n i e m w s p ó ł c z e s n y c h k i e r u n k ó w i p r ą d ó w w t e o r i i i p r a k t y c e w y c h o w a n i a " , m a ją n a celu:
a) w yjaśnienie i u g ru n to w an ie zasadniczych pojęć z zak resu p ed a
gogiki teoretycznej;
b) rozpatrzenie podstaw bio-psychologicznych, socjologicznych i filo
zoficznych w ychow ania.
c) w yrobienie zdolności krytycznego u jm o w an ia problem ów ped a
gogicznych oraz sam odzielności w sta w ia n iu zagadnień w ycho
wawczych i ich rozw iązyw aniu n a podłożu k o n k retn ej rzeczy
wistości środow iskow ej;
d) pobudzenie do um iejętnego k o rzy stan ia z dzieł i rozpraw z dzie
dziny naukow ej lite ra tu ry pedagogicznej.
17
B. P r o g r a m w y k ł a d ó w i ć w i c z e ń . R o k I. (godzin 48).
1. P o j ę c i a z a s a d n i c z e . Pojęcia w ychow ania, jako funkcji kulturalno-społecznej. — Czynniki w ychow ania. — W ychow anie w g ru p a ch p ierw otnych i k u ltu ra ln y c h . — K ształcenie jako proces biopsychologiczny i k u ltu ra ln y . — Z agadnienie autonom ii wycho
w a n i a .— Pojęcie pedagogiki jako n a u k i autonom icznej. — Stosunek pedagogiki do: a) filozofii, b) socjologii, c) psychologii. — Główne działy pedagogiki. — M etody b a d a n ia w pedagogice. — Teoria i p r a k ty k a w ychow ania i ich w zajem ny stosunek.
2. C e 1 e i n o r m y w y c h o w a n i a . - - P o j ę c i e celu w ycho
w ania i id eału pedagogicznego. — Zależność celów w ychow ania od stosunków społeczno-politycznych, od prądów relig ijn y ch i filozo
ficznych. — Cele w ychow ania w ynikające z p rag m aty zm u , intuicjo- nizm u i personalizm u. — Id eały pedagogiczne w filozofii polskiej XIX w ieku. — A naliza celów w ychow ania we w spółczesnej erze k u l
t u r a l n e j .— A naliza głów nych n o rm pedagogicznych. — Dobra k u ltu ra ln e i w artości. — T eoria w artości w zw iązku z fu n k cją w ychow ania i kształcenia.
3. T e o r i a ś r o d o w i s k a w y c h o w a w c z e g o . — Pojęcie środow iska. — S tru k tu ra i fu n k cja środow iska. — Pojęcie środow iska wychowawczego. — M etody b a d a n ia środow iska wychowawczego. — Typy środow iska wychowawczego. — Środowisko wychowawcze a problem dziedziczności. — N aśladow nictw o, sugestia, zaraźliw ość psychiczna i ich oddziaływ anie w środow isku w ychowawczym . — W pływ środow iska n a rozwój fizyczny i duchow y dziecka, n a jego w ydajność i postępy w nauce. — Zw iązki i zależności m iędzy środo
w iskiem dziecka a jego zain tereso w an iam i i uzdolnieniam i. — W spół
działanie wychowawcze dom u i szkoły.
R o k II. (godzin 48).
1. W z a j e m n y s t o s u n e k w y c h o w a w c y d o w y c h o w a n k a o r a z d o g r u p y u c z n i o w s k i e j . Styczność bezpo
śred n ia i p o śred n ia w ychow aw cy i w ychow anków . — C h arak ter do
datni i ujem n y k o n ta k tu pedagogicznego. — A naliza ta k tu pedago
gicznego. — Z ag ad n ien ia a u to ry te tu w w ychow aniu. — Psychologiczne i socjologiczne podstaw y k arn o ści w poszczególnych fazach rozw o
jow ych dziecka. — T eoria k a ry pedagogicznej. — Socjologia i psycho
logia g ru p y uczniow skiej. — Rozwój sam orządu uczniow skiego i jego głów ne form y. — Z agadnienie koedukacji w szkole.
2. Z a g a d n i e n i a w y c h o w a w c z e w z w i ą z k u z t y p o l o g i ą i c h a r a k t e r o l o g i ą w y c h o w a w c y i w y c h o w a n k a . Typy w ychow anków i cechy ich c h a ra k te ru n a tle środo
w iska społeczno-kulturalnego. — T. zw. dzieci tru d n e w w ychow aniu. — Z agadnienie selekcji pedagogicznej. — Z agadnienie oceny ucznia. —
2
18
A naliza osobowości w ychow aw cy i główne cechy „typu pedagogicz
nego". — Osobowość a społeczność w obecnej erze k u ltu ra ln e j.
3. W a ż n i e j s z e p r ą d y i k i e r u n k i w p e d a g o g i c e w s p ó ł c z e s n e j . P edagogika so cjaln a i indyw idualistyczna. — Główne form y pedagogiki narodow ej i państw ow ej (pedagogika k o m u nistyczna, faszystow ska i narodow o-socjalistyczna). — P edagogika osobowości. — P edagogika k u ltu ra ln a . — Rozwój idei nowego w ycho
w an ia i w ażniejsze form y jego realizacji.
C. M e t o d a p r a c y . W opracow aniu powyższego p ro g ram u pedagogiki ogólnej m a 1 zastosow anie m etoda w ykładow o-dyskusyjna oraz sem in ary jn a. W y k ład ający s ta ra się w ykazać obserw acje słu c h a czy i ich dośw iadczenia poczynione w p rak ty ce szkolnej. P odane przez nich fak ty wychowawcze i n a su w a ją c e się w zw iązku z tym zagadnienia należy ośw ietlić z p u n k tu w idzenia teoretycznego i rów no
cześnie rozw ażyć możliwości ich ro zw iązan ia w k o n k retn ej formie.
W ten sposób u w y p u k la się ścisłą łączność teorii i p ra k ty k i wycho
wawczej. Na podstaw ie w skazanych dzieł, rozpraw i artykułów , za
w artych w naukow ych czasopism ach pedagogicznych, opracow ują słuchacze treściw e referaty , które s ą p o d staw ą d y sk u sji n a ćwicze
niach sem in ary jn y ch z pedagogiki. — W ybrane rozdziały z książek i krótsze rozpraw y są przedm iotem w spólnej lek tu ry , k tó rej zad a
niem je st przygotow anie słuchaczy do sam odzielnego i krytycznego k o rzy stan ia z lite ra tu ry pedagogicznej. Zarów no referaty , ja k i w spól
n a le k tu ra pozostają w zw iązku z kolejno p rzerab ian y m i działam i program u. W ty m celu porozum iew a się prow adzący ćw iczenia sem i
n ary jn e z pedagogiki z p relegentem i stosuje się ściśle do jego w skazań.
R o k Ill-c i (godzin 50). P ro g ra m ro k u Iii-go obejm uje sem in a
riu m pedagogiczne, którego przedm iotem jest o p ra c o w a n ie , m onogra
ficzne twórczości naukow o-pedagogicznej jednego lub dw u p rz e d sta wicieli pedagogiki w spółczesnej (np. J. Wł. D aw ida i J. Dewey’a) oraz szczegółowa an aliz a jednego lub dw u w ażniejszych kieru n k ó w w p e d a
gogice doby obecnej. N adto przedm iotem zajęć n a sem in aria ch będzie czytanie p ra c dyplom ow ych słuchaczy oraz odpow iednio przygoto
w ana d y sk u sja w zw iązku z czytanym i pracam i. — O pracow ania m onograficzne w spom nianych autorów , w zględnie kierunków , będą m iały c h a ra k te r w spółpracy preleg en ta i słuchaczy, m iędzy których rodzieli się poszczególne te m a ty i zagadnienia, ta k aby z nich p ow stała w końcu całość syntetyczna.
Wiadomości bibliograficzne.
P rzy oracow aniu powyższego p ro g ra m u pedagogiki ogólnej k orzy
stać m ożna z n a stęp u ją cy ch książek i rozpraw , oraz czasopism ped a
gogicznych:
J. H o e n e ' - W r o ń s k i: Filozofia pedagogii. W arszaw a 1922.
J. W ł. D a w i d. O duszy nauczycielstw a. K raków 1912.
19 FI . Z n a n i e c k i . Socjologia w ychow ania, t. I. W arszaw a 1928.
S. H e s s e n. P o d staw y pedagogiki. W arszaw a 1935.
H. Ro wi / d . Szkoła twórcza. K raków 1931.
„ P o d staw y pedagogiki Trentow skiego. Lwów 1920.
E. C l a p a r e d e . W ychow anie funkcjonalne. L w ów -W arszaw a 1933.
J. D e w e y. „Moje pedagogiczne Credo“. Szkoła i społeczeństwo. Lwów- W arszaw a 1929.
B. N a w r o c z y ń s k i. Swoboda i przym uś w w ychow aniu. W arsza
wa 1929.
M. Z i e m n o w i c z. P roblem y w ychow ania współczesnego. W arszaw a 1930.
H. R a d l i ń s k a . S tosunek w ychowawczy do środow iska społecz
nego. W arszaw a 1935.
B. S u c h o d o l s k i . W ychow anie m oralno-społeczne. W arszaw a 1936.
E n c y k l o p e d i e , r o c z n i k i i c z a s o p i s m a : E ncyklopedia W ychow ania,
Rocznik Pedagogiczny, Chow anna,
K u ltu ra i W ychow anie, K w a rtaln ik Pedagogiczny, R uch Pedagogiczny, O św iata i W ychow anie.
Ćwiczenia z pedagogiki ogólnej — na I rok studiów.
Ce l . Z pośród celów ćwiczeń, przew idzianych P rogram em , poło
żony zostanie w ro k u bieżącym szczególny n acisk n a dw a pierw sze cele ćwiczeń, a to:
1, nauczyć um iejętnego czytania dzieł pedagogicznych i wyćwiczyć w należy ty m z nich k o rzy stan iu ;
2. w prow adzić w m etodykę b ad ań i zaznajom ić z tech n ik ą pracy naukow ej.
Ś r o d k i . Do osiągnięcia powyższych celów będą służyły n a stę p u jące środki:
1. le k tu ra i in te rp re ta c ja odpow iednich dzieł pedagogicznych;
2. re fe ra ty i w ypracow ania słuchaczy;
3. uw agi i inform acje prow adzącego.
L e k t u r a , — T r y m . I :
B. N aw roczyński: „Swoboda i przy m u s w w ychow aniu", r. IV. D la
czego m am y u p ra w iać pedagogikę n au k o w ą? i r. V. Z adania wychowawcze naszego pokolenia.
FI. Znaniecki: „Socjologia w ychow ania", t. I, r. I.
E. D urkheim : „W ychow anie i jego rola". St. Kot: „Źródła do dziejów w ychow ania", t. II, str. 388—400.
2*
20
T r y m . I I :
G. K erschensteiner: „C harakter, jego pojęcie i wychow anie", r. I.
St. S zum an i St. Skow ron: „O rganizm a życie psychiczne", r. VIII.
T r y m . III:
K. Sośnicki: „Jak czytać dzieła pedagogiczne".
St. R u d n iań sk i: „Technologia p racy um ysłow ej", r. IV.
I. P an n en k o w a: „W spółpraca dom u i szkoły w A m eryce P ółn.“.
M e t o d a p r a c y . We w szystkich trzech try m e stra c h stosowana, będzie m etoda lab o rato ry jn o -d y sk u sy jn a.
Na II rok stadiów.
Ce l :
1. wyposażyć słuchaczy w um iejętność popraw nego ujm ow ania zja
w isk i sytu acy j pedagogicznych, oraz zapraw ić do właściw ej ich oceny i odpowiedniego rozw iązyw ania;
2. pobudzić do prób sam odzielnych w k ie ru n k u teoretycznie-badaw - czym i praktycznie-zaw odow ym .
Ś r o d k i:
1. R eferaty słuchaczy oraz d y sk u sja n a d nim i.
2. Uw agi i inform acje prow adzącego.
Z a g a d n i e n i a :
T r y m . I i II. P r o b l e m y w y c h o w a n i a p r a k t y c z n e g o . Pojęcia pedagogiki p raktycznej. — Cele w ychow ania w różnych o kresach rozw oju dziecka.
1. Z ad an ia w ychowawcze w okresie niem owlęctwa, i pierw szego dzie
cięctwa. H igiena dziecka, rozwój zmysłów, kształcenie mowy, pow staw anie pojęć, p y ta n ia dziecka, zabaw y i zabaw ki.
2. W ychow anie w d ru g im dziecięctwie. C h a ra k te ry sty k a okresu.
In sty n k ty i nałogi, w yrabianie przyzw yczajeń, dojrzałość szkolna.
3. P roblem y wychowawcze trzeciego dziecięctw a. C h ara k tery sty k a okresu, z ain tereso w an ia i zam iłow ania, dojrzew anie płciowe, w y
chow anie fizyczne i społeczne.
4. W ychow anie w okresie m łodzieńczym . C h a rak tery sty k a okresu.
P ro b lem a ty k a św iatopoglądow a. Tw orzenie pojęć filozoficznych i zasad m oralnych. F orm ow anie c h a ra k te ru i osobowości.
L e k t u r a :
B. R ussel: O w ychow aniu, W a rszaw a 1933.
A. D ryjski: Z agadnienie seksualizm u w w ychow aniu, W arszaw a 1934.
W. F oe rster: W ychow anie człowieka, W arszaw a 1935.
T r y m . III:
T. zw. d z i e c i t r u d n e . Pojęcie dzieci tru d n y ch : Przyczyny trudności w ew nętrzne, wrodzone, biologiczne i zew nętrzne, nabyte, spo
21 łeczne. Typowe odchylenia od norm y w rozw oju fizycznym i p sy chicznym . N iektóre czynniki środow iskow e o u jem n y m oddziaływ a
n iu wychowaw czym . A tm osfera dom u rodzinnego i błędy w ychow aw cze rodziców.. Życie szkolne, u ste rk i w ychow ania szkolnego. Czyn
niki społeczno-kulturalne: k siążka, dziennik, kino, „bandy" dziecięce.
Typy dzieci tru d n y ch : dziecko nieśm iałe, zuchw ałe, leniw e i a n o r
m alne oraz przestępcze. Z ad an ia p ro filak ty k i w ychowawczej i pojęcie pedagogiki leczniczej.
L e k t u r a :
B leustein: Lenistw o u dzieci i młodzieży, C how anna 1932.
W ł, Chłopicki: Z dziedziny psychopatologii w ieku dziecięcego, Cho
w an n a 1931.
A rtw iński: O chorobach nerw ow ych w ieku dziecięcego, Lwów 1928.
L. W achholz: O zaburzeniach um ysłow ych u dzieci, Lwów 1927.
J. K uchta: Dzieci tru d n e do w ychow ania, W arszaw a 1933.
M e t o d a p r a c y : w ykładow o-dyskusyjna.
D y d a k t y k a o g ó l n a (46 godzin).
L D ydaktyka, jej pojęcie i przedm iot. Stosunek do pedagogiki.
N auki pomocnicze. W zrost znaczenia d y d ak ty k i jako w ynik ewolucji społecznej. Nowsze k ie ru n k i w dydaktyce.
II. Uczenie się. W yposażenie z n a tu ry do procesu uczenia się.
Teoria neuronów . In telig en cja i jej m ierzenie Pam ięć. Zmęczenie.
Teoria uczenia się (asocjacjonizm , bihew ioryzm , u w aru n k o w an e reakcje, s tru k tu ra ). P raw o uczenia się w edług T horndicke’a. Teoria w spólnych składników . K ształtow anie form alne.
III. Nauczyciel. Pojęcie m etody ciaśniejsze i szersze. N auczanie wychowawcze. Dobór m a teriału . K oncentracja.
IV. F orm y n au czan ia. P rzegląd m etod daw niejszych przy n au cza
n iu jednostkow ym i zbiorowym. W erbalizm . Poglądowość. Metody au to ry taty w n e, dyskusyjne, laboratoryjne.
V. O rganizacja n au czan ia. R ozkład zajęć: P ra c a szkolna i dom o
w a ucznia. P ra c a nauczyciela.
VI. Cele i środki n a u czan ia we w spółczesnej szkole polskiej.
L e k t u r a:
B. N aw roczyński: Z asady n au czania.
M. Ziemnowicz: N auczanie i w ychow anie w St. Zjedn. A. P.
„ „ Problem y współczesnego w ychow ania.
H. Rowid: Pojęcie szkoły pracy.
R. R usk: P edagogika eksp ery m en taln a.
B. R. B uckingham : P ra c a badaw cza n a terenie szkoły.
22
JĘZYK POLSKI.
C e l e :
1. pogłębianie w iadom ości o w spółczesnym języku polskim lite ra c kim , jego system ie fonetycznym i gram atycznym , o znaczeniu w y ra zów i jego zmianach, w czasie, zróżnicow aniu dialektycznym ; 2. u g ru n to w an ie podstaw ow ych w iadom ości z teorii sty lu i lite ra
tu ry , gatunków literack ich , kom pozycji i w ersyfikacji.
R o k I (80 godzin).
Opisowa g ra m a ty k a w spółczesnej polszczyzny k u ltu ra ln e j.
N au k a o głosce: G łosow nia opisowa. Fonologia.
N auka o w yrazie: A) w yraz odosobniony: a) znaczenie w yrazu (części m owy; znaczenie w łaściw e i przenośne; zm ysłowe i um ysłow e);
b) buclowa słow otw órcza w yrazu; funkcje znaczeniow e cząstek słowotwórczych.
B) W yraz w środow isku s y n ta k tycznym : a) znaczenie form g ra m a tycznych; b) fleksja odm iennych części mowy.
N au k a o zdaniu: B udow a i znaczenie zdania pojedynczego i jego części oraz zdania złożonego dwu- i wieloczłonowego.
R o k II (80 godzin).
K rótki zarys dialektologii polskiej ze szczególnym uw zględnieniem gw ar śląskich.
Podstaw ow e wiadomości z językoznaw stw a ogólnego.
Z arys stylistyki.
R o k III (24 godzin).
Zarys sty listy k i (dokończenie).
Z arys w ersyfikacji polskiej.
R zut oka n a całość (ew. szczegółowe zagadnienie do .pogłębienia).
LITERATURA POLSKA.
Zarys literatury polskiej XIX i XX wieku.
Ce l :
1. Pogłębianie w iadom ości o rozw oju lite ra tu ry polskiej od M ickie
wicza po czasy współczesne, ze szczególnym uw zględnieniem dzieł pisarzy objętych p ro g ram em szkoły pow szechnej.
2. U jm ow anie dziejów lite ra tu ry jako w yrazu życia i ducha narodu.
3. W yrab ian ie zdolności krytycznego czytania dzieł literackich.
4. Z apraw ienie do um iejętnego k o rzy stan ia z rozpraw i dzieł n a u kow ych o litera tu rze, z k ry ty k literac k ich i czasopism.
5. T echnika pięknego czy tan ia poezji i literackiego ujm ow ania za
gadnień z dziejów k u ltu ry polskiej.
R o k I (30 godz. wykładów , 10 godz. ćwiczeń).
T r e ś ć : „Jeszcze P o lsk a nie zginęła". Oświecenie a rom antyzm . Mickiewicz. Słow acki. K rasiński. Fredro. Pozytyw izm . Asnyk. Konop
nicka. Sienkiewicz. P ru s. Orzeszkowa.
23 W s k a z ó w k i b i b l i o g r a f i c z n e : O pracow ania obejm ujące całość zagadnień: G. K orbut, W stęp do lite ra tu ry polskiej. W arszaw a 1924-. A. B ruckner, Dzieje Narodow ej L ite ra tu ry Polskiej. W arszaw a 1924. — Br. Chlebowski, L ite ra tu ra po lsk a porozbiorow a. Lwów 1935. — Dzieje lite ra tu ry pięknej w Polsce. E ncyklopedia P o lsk a A. U., t. XXI
—XXII. — M. Szyjkow ski, Dzieje kom edii polskiej w zarysie. K raków 1921. — K. W ojciechow ski, H isto ria powieści w Polsce. Lwów 1925. — Od Kochanow skiego do Staffa. A ntologia liry k i polskiej, ułożył W. Borowy. L. 1930. — St. Adam czew ski, Sympozion. W ybór pro zai
ków polskich XIX i XX w. W -w a 1926. — Z. Łem picki, R enesans, oświecenie, rom antyzm . W -w a 1923. — W. F eldm an, W spółczesna lite r a tu r a polska. O kresem 1919—1930 u zupełnił S tefan Kołaczkowski.
K. 1930. — M. Szyjkow ski, W spółczesna lite ra tu r a polska z w ypisam i.
18613—1923. P. 1923. — St. Lam, P o lsk a lite ra tu r a w spółczesna. P. 1924.
A. Drogoszewski, Pozytyw izm polski. L. 1934. — K. W óycicki, W alk a n a P a rn a sie i o P a rn a s. W -w a 1928. — I. C hrzanow ski, Nasz h ym n narodowy. L. 1922. — A. Mickiewicz, B allady i rom anse (wybór), Dziady, cz. II, IV, Sonety K rym skie (wybór), K onrad W allenrod, Dziady, cz. III., P a n Tadeusz. T eksty w edług B iblioteki N arodow ej Nr. 6, 11, 66, 72, 20, 83. — J. K allenbach, A. Mickiewicz, 2 t. L. 1926. — J. Kleiner, Mickiewicz, t. I. 1934. —, J. Słowacki, K ordian, A nhelli, Ojciec Zadżum ionych. B alladyna, L ilia W eneda. Beniowski. T eksty: Bibl.
N arodow a Nr. 2, 7, 49, 51, 16, 13. — J. Kleiner,, J. Słowacki, Dzieje twórczości, 4 t. W. 1919—1927. — I. M atuszew ski, Słow acki i now a sztuka. W. 1911. — Z. K rasiński, N ieboska Komedia, Irydion, P rz e d św it. T eksty: Bibl. N aród. Nr. 24, 42, 18. — T. Pini, K rasiński. Życie i twórczość P. 1928. — A leksander Fredro, Zem sta, Śluby panieńskie.
Teksty: Bibl. Nar. 32, 22. — T. Ż eleński (Boy), O brachunki Fredrow skie.
W -w a 1934. — A dam Asnyk, W ybór poezyj. Bibl. Nar. Nr. 67. — 'J. T retiak, A. A snyk jako w yraz swojej epoki. K. 1922. — M. Konop
nicka, W ybór poezyj. — J. D ickstein W ieleżyńska, Konopnicka. W a r
szaw a 1927. — H enryk Sienkiewicz, W ybór nowel, Trylogia, W p u sty n i i w puszczy. — K. W ojciechow ski, H. Sienkiewicz. L. 1924. — K. Cza
chowski, H. Sienkiewicz. Obraz twórczości. W -w a 1931. — Bolesław P ru s, Placów ka, L alka. — K. W ojciechow ski, B. P ru s. L. 1931. — Z. Szweykowski, „L alk a“ B. P ru sa . W -w a 1927. — E liza Orzeszkowa, N ad Niem nem , — A. Drogoszewski, Eliza Orzeszkowa. W -w a 1933.
R o k II (30 godz. w ykładów , 10 godz. ćwiczeń).
T r e ś ć : M łoda Polska. W yspiański. Żerom ski. Reym ont. W eys
senhoff. T etm ajer, Kasprowicz. Staff. Sieroszewski.
W s k a z ó w k i b i b l i o g r a f i c z n e : O pracow ania obejm ujące całość zagadnień: St. Brzozowski, Legenda m łodej Polski. L. 1910. j Boy-Żeleński, Znasz-li ten k ra j? W -w a 1932. — K. Czachowski, Obraz w spółczesnej lite ra tu ry polskiej, t. I, II. L. 1934. — J. Lorentowicz, M łoda P olska, 3 t. W -w a 1908-13. — Z. Dębicki, P o rtrety , 2 t. W-wa 1927-8. — W. Borowy, Dziś i wczoraj. W -w a 1934. — S tanisław W y
spiański, W arszaw ian k a, W esele. W ielka B iblioteka Nr. 38, 3. ;— Ste
24
fan Kołaczkowski, St. W yspiański. P. 1923. — T adeusz Makowiecki, P oeta-m alarz. W -w a 1935. — S tefan Żerom ski, Syzyfowe prace, Ludzie bezdomni, U ciekła m i przepióreczka, Przedw iośnie. W ielka B iblioteka Nr. 142, 143. — S. Adam czew ski, Serce nienasycone. P. 1929. *— J. U jej
ski, O statni W ajdelota. W. 1927. — Wł. St. R eym ont, Chłopi. — Z. F a l
kowski, Wł. R eym ont. P. 1929. — J. W eyssenhoff, Soból i p an n a. — M. Piszczkow ski, J. W eyssenhoff, poeta przyrody. L. 1930. — K. T et
m ajer, W ybór poezyj. Na sk aln y m P o d h alu (wybór). — Jerzy Ż uław ski, Legenda T a tr w „Szkicach literackich". 1913. — Ja n Kasprowicz, W ybór poezyj. B iblioteka N arodow a Nr. 120. — St. Kołaczkowski, Twórczość J. K asprow icza. K. 1924. — Leopold Staff, W ybór p o ezy j.—
Z ygm unt L. Zaleski, P o staw a tw órcza L. Staffa. „Dzieło i twórca".
W -w a 1913. — W acław Sieroszew ski, R isztau, Z am orski diabeł, Ze św iata. —- J. K aden-B androw ski, Za stołem i na ry n k u . L. 1932.
R o k III (5 godz. w ykładów , 10 godz. ćwiczeń).
T r e ś ć : L ite ra tu ra w spółczesna. W. B erent. K. H. Rostw orow ski.
J. P iłsudski. P race sam odzielne słuchaczy n a te m a t „Szkoła w lite ra turze polskiej".
W s k a z ó w k i b i b l i o g r a f i c z n e : O pracow ania obejm ujące całość zagadnień: K. Czachowski, Obraz w spółczesnej lite ra tu ry pol
skiej, t. III. W -w a 1936. — A dam G aliński, Poezja Polski Odrodzonej.
Ł. 1931. — Leon Pom irow ski, Nowa L ite ra tu ra w Nowej Polsce. W -wa 1933. — Rocznik L iteracki za 1932, 1933, 1934, 1935 r. — W acław Berent, Żywe kam ienie, N urt. — K arol H u b ert Rostw orow ski, Judasz z K ariotu.
N iespodzianka. — Józef P iłsu d sk i, P ism a W ybrane. W yboru dokonał i w stępem opatrzył K. K osiński.
HISTORIA.
Z a k r e s i c e l p r z e d m i o t u :
1. Pogłębienie znajom ości h isto rii Polski w zakresie dziejów poli
tycznych, społecznych, gospodarczych i k u ltu ra ln y c h z uw zględ
nieniem dziejów i znaczenia Śląska.
2. Ogólne zaznajom ienie się z najw ażniejszym i w ydarzeniam i z dzie
jów Europy, stanow iącym i pow szechno-dziejow e tło h isto rii pol
skiej.
3. Z apoznanie z lite ra tu rą przedm iotu. Znajom ość najw ażniejszych pozycji naszej historiografii. L e k tu ra i spraw ozdania z w ybranych dzieł historycznych.
4. R eferow anie i opracow yw anie zagadnień historycznych n a pod
staw ie lite ra tu ry (tem aty do obowiązkowego przerobienia dla w szystkich słuchaczy).
W prow adzenie w znajom ość podstaw ow ych pojęć z zakresu m eto
dyki i h e u ry sty k i historycznej. P róby sam odzielnego opracow yw ania tem atów z zak resu h isto rii lokalnej i regionalnej. Czytanie p rac słu chaczy n a tem aty wyznaczone i sam odzielnie obrane (z k ry ty k ą i dys
kusją).
O kreślone w ten sposób cele p ra cy będą realizow ane stopniowo w ciągu całego trzechlecia. N a u k a h isto rii odbywać się będzie na k u rsie I i II w godzinach w ykładow ych i w godzinach ćwiczeń, na k u rsie III tyłko w form ie ćwiczeń. Godziny ćwiczeń na k u rsie I i II przeznaczone będą częściowo n a re p e tito ria (z h isto rii polskiej i z hist.
powszechnej) a częściowo na ćw iczenia ułożone tak, aby doprowadzić słuchaczy od le k tu ry i pracy spraw ozdaw czej do pracy coraz więcej sam odzielnej.
R o k I. — W y k ł a d :
N ajw ażniejsze zagad n ien ia z dziejów Polski z uw zględnieniem h isto rii pow szechnej. — Od początków h isto rii polskiej do połowy XVII w.
Ć w i c z e n i a : a) R epetitoria.
b) P rzerab ian ie i uzup ełn ian ie m a te ria łu wykładow ego, nie uw zględ
nionego n a godzinach w ykładow ych (wedł. w skazanych podręczni
ków).
c) W prow adzanie w lite ra tu rę przedm iotu, spraw ozdania z le k tu r obowiązkowych.
R o k II — W y k ł a d :
1. N ajw ażniejsze zag ad n ien ia z dziejów Polski z uw zględnieniem h isto rii pow szechnej od połow y XVII w. do połowy XIX w.
2. Dzieje Śląska.
Ć w i c z e n i a : a) R epetitoria.
b) P rzerab ia n ie i uzu p ełn ian ie m a te ria łu wykładow ego, nie uw zględ
nionego na godzinach w ykładow ych.
c) S praw ozdania z le k tu r w yznaczonych dla w szystkich słuchaczy i dowolnie w ybranych.
d) R eferaty spraw ozdaw cze n a podstaw ie lite ra tu ry historycznej (opracow yw anie zagadnień).
R o k III — Ć w i c z e n i a :
a) R eferaty i p race spraw ozdaw cze z zak resu h isto rii najnow szej (po r. 1848).
b) O pracow yw anie zagadnień historycznych n a podstaw ie lite ra tu ry . c) M etodyka i h e u ry sty k a historyczna.
d) Czytanie p rac słuchaczy sam odzielnie w ykonanych, ewent. prac źródłowych.
L e k t u r a o b o w i ą z k o w a .
A) Dzieła podstaw ow e dla ćwiczeń i repetitoriów w ciągu trzech
letniego stu d iu m histo rii:
Gródecki, Zacharow ski, D ąbrow ski: Dzieje Polski średniow iecznej (t 2).
K onopczyński: Dzieje Polski now ożytnej (t. 2).
25
26
Polska, jej dzieje i k u ltu ra (Trzaska, E w ert i M ichalski — t. 3).
K utrzeba: H istoria u stro ju Polski (t. 4).
H an d elsm an n : H istoryka.
B) R o k I:
Sm olka: Mieszko S ta ry i jego wiek.
Gródecki, Lepszy, F eld m an n : K raków i ziem ia krakow ska.
K u ltu ra S taropolska (Akad. Um. 1930, t. 2).
Papee: Jan Olbracht.
R o k II:
K ubala: Szkice historyczne (t. 2).
A skenazy: Dwa stulecia (t.- 2).
A skenazy: Ks. Józef Poniatow ski.
R o k III:
L e k t u r a h i s t o r y c z n a : W ybór dziel zależeć będzie od roz
woju zainteresow ań i w yboru tem atów p rac y przez Słuchaczy.
GEOGRAFIA.
Ce l : Pogłębienie znajom ości fizjologicznych w arunków ziem Polski i ich antropogeograficznych konsekw encyj. '— Dążenie do zrozu
m ienia zjaw isk geograficznych zwłaszcza w zakresie życia ludz
kiego w poszczególnych częściach św iata ze szczególnym uw zględ
nieniem Europy. — Zdanie sobie spraw y przez słuchaczy z a k tu a l
nych zagadnień geografii gospodarczej i politycznej św iata.
R o k I:
a) G eografia Polski ze szczególnym uw zględnieniem geografii Śląska, b) ćwiczenia kartograficzne,
d) wycieczki geograficzne po ziemi Śląskiej i K rakow skiej; w prow a
dzenie w m etodykę wycieczek.
W iększa w ak acy jn a w ędrów ka po W schodnich K resach.
R o k II:
a) G eografia krajów sąsiad u jący ch z P o lsk ą jako p rzy k ład opraco
w an ia geografii Europy.
b) G eografia Im p eriu m B rytyjskiego lub Stanów Zjednoczonych, jako p rzy k ład opracow ania geografii k rajó w pozaeuropejskich,
c) ćwiczenia statystyczno-geograficzne,
d) wycieczki geograficzne po k ra in a c h sąsiad u jąc y ch z ziem ią Śląską.
W iększa w ycieczka w ak acy jn a w teren y Polski, w ażne gospodar
czo (K arpaty).
R o k III:
a) Geografia gospodarcza i polityczna k uli ziem skiej n a przykładach a k tu aln y c h zagadnień z tego działu.
W prow adzenie u d ziału p ra cy słuchaczy przez zestaw ienie w yni
ków sam odzielnych b a d a ń z zak resu geografii gospodarczej i k u l
tu ra ln e j Polski (tem aty np.: ro la w ęgla polskiego w gospodarce Europy, ro p a polska n a ry n k a c h europejskich, zagadnienia a n a l
fabetyzm u a rozm ieszczenie w yznań i narodow ości itp.).
b) D ydaktyka geografii ze szczegółową an alizą treści pro g ram u w za
kresie szkoły pow szechnej;
c) ćw iczenia geograficzno-dydaktyczne;
d) wycieczki geograficzno-dydaktyczne w tereny p racy zawodowej słuchaczy.
W p racy w In sty tu cie kładzie się n acisk n a usp raw n ien ie słucha- y w zakresie p o sługiw ania się:
,) m ap am i w szelkiego typu, bj pom ocam i naukow ym i, c). le k tu rą geograficzną
raz ułatw ienie nauczycielstw u zapoznania się z najnow szym i wyni- am i p ra c w zakresie m etodyki i d y d ak ty k i geografii.
L e k t u r a g e o g r a f i c z n a :
I.encewicz S t.: Geografia Polski — W. Pow. Geogr. E w ert i Trzaska.
W arszaw a 1936.
'aw łow ski St.: Geografia Polski. Lwów 1917.
m oleński J.: K rajobraz Polski. W arszaw a 1912.
'ydaw nictw o „Cuda P o lsk i“. W egner, Poznań.
W ydawnictwa In s ty tu tu Śląskiego. Katowice.
Vydawnic.twa In s ty tu tu Bałtyckiego. Toruń,
iblioteczka G eograficzna K sięgarni „Orbis“. Kraków.
'zasopism o Geograficzne, o rgan Zrzeszenia P olskich Nauczycieli Geo
grafii. Lw ów -Poznań (wychodzi od 1923 r.).
GEOLOGIA Z GEOGRAFIĄ FIZYCZNĄ.
Celem k u rsu geologii z geografią fizyczną jest stw orzenie niezbęd
nych podstaw dla zrozum ienia w aru n k ó w życia człowieka na k uli ziem skiej.
W pierw szym ro k u kładzie się n acisk n a zagadnienia geologiczne, dlatego,, że one decydują o obliczu naszej ziemi.
Słuchacze zapoznają się z typow ym i sk ałam i ziemi Polski, oraz z jej s tr u k tu r ą geologiczną w zakresie, k tó ry um ożliw i zrozum ienie rzeźby poszczególnych k ra in .
Szereg wycieczek z ilu stru je p rak ty czn ie om aw iane kw estie a za
razem w prow adzi słuchaczy w m etodykę prow adzenia wycieczek.
W d ru g im ro k u w ykładów zostan ą omówione zagadnienia geo
grafii fizycznej i geologii Europy. Specjalny n acisk zostanie położony na bogactw a n a tu ra ln e jako czynniki decydujące o s tru k tu rz e gospo
darczej krajów .
28
Rok trzeci zostanie pośw ięcony zagadnieniom z geografii fizycznej i geografii globu ziem skiego w zakresie um ożliw iającym słuchaczom zrozum ienie zjaw isk rozgryw ających się n a k u li ziem skiej.
Specjalny n acisk zostanie położony n a rozm ieszczenie bogactw n a tu ra ln y c h , gdyż one decydują o polityce św iata.
W trzecim ro k u przew iduje p ro g ram opracow anie niektórych zagadnień przez słuchaczy.
Słuchacze przeprow adzą ponadto k ilk a w ycieczek dla opanow ania m etodyki prow adzenia wycieczek szkolnych.
R o k I:
1. Zarys budow y geologicznej Polski ze szczególnym uw zględnieniem Śląska.
2. Ćwiczenia w p o znaw aniu skał.
3. W ycieczki po ziemi śląsk iej i k rak o w sk iej dla zapoznania się z działaniem różnych czynników n a skorupę ziem ską.
4. W iększa w ycieczka w a k acy jn a n a K resy W schodnie.
Ilość godzin w ykładów i ćwiczeń 60.
R o k II:
' Timn 1. Z arys geologii i geografii fizycznej E uropy z szczególnym u w z g lęd -,
nieniem sąsiadów Polski.
2. Ćwiczenia m orfologiczne i k lim atyczne na m ap k ach a tla su Romer;
oraz m ap ach topograficznych.
3. W ycieczki geograficzne dla pogłębienia w iadom ości w yniesionych- 4 z k u rsu pierwszego.
4. W ycieczka w ak acy jn a w K a rp a ty i T atry.
Ilość godzin w ykładów i ćwiczeń 60.
R o k III:
■i"
1. Z arys geografii fizycznej k u li ziem skiej z pom inięciem Europy. '::
2. W ybrane zagad n ien ia z geografii bogactw m ineralnych.
3. Ćwiczenia w czytaniu m ap k lim atycznych i w ykonyw aniu wy
kresów.
4. W ycieczki prow adzone przez słuchaczy d la opanow ania m etodyki prow adzenia wycieczek.
Ilość godzin w ykładów i ćwiczeń 24.
ZOOLOGIA.
R o k i (30 godz. w y k ład u i 30 godz. ćwiczeń).
W pierw szym ro k u m a te ria ł obejm uje zoologię ogólną, z w yłącze
niem działów om aw ianych w k u rsie biologii wychowawczej. Kolejno przerabiane są: n a u k a o kom órce i tk a n k a c h , organogeneza, a n a to m ia i fizjologia człowieka. Prow adzone rów nolegle ćw iczenia zapo
zn ają słuchaczy p rak ty czn ie z m ateriałem .
