Znaleziska monet rzymskich w Kieleckiem

JAN GURBA

ZNALEZISKA MONET RZYMSKICH W KIELECKIEM

Oddalone od działających ośrodków archeologicznych, Kieleckie było

tere-nem dość częstych, jednakże przeważnie dorywczych i zwykle

fragmentarycz-nie prowadzonych przypadkowych badań. Badania nad okresem wpływów

rzymskich są również na tym terenie niewystarczające mimo przeprowadzenia

metodycznych prac wykopaliskowych na niektórych stanowiskach

1

z tego

okresu.

Mimo słabego zbadania tego obszaru znamy z terenu Kieleckiego także

i importowane przedmioty rzymskie. Wśród nich najliczniejszą grupę stanowią

monety, pochodzące bez wyjątku ze znalezisk przypadkowych. Liczba ich

stanowi bez wątpienia tylko ułamek ilości odkrytych monet, które w znacznej

części przepadają bezpowrotnie w prywatnych zbiorach lub, co też się zdarza,

są traktowane jako złom.

Na obszarze Kieleckiego znamy 43 miejscowości, w których dokonano

odkryć skarbów lub pojedynczych monet rzymskich w ogólnej liczbie ponad

6 tysięcy sztuk. Najstarszą wśród nich jest moneta republikańska bita w 54 r.

przed n.e., znaleziona z innymi późniejszymi monetami w Tursku pow.

San-domierz®. Inne monety pochodzą już z czasów naszej ery. Najczęstsze są

mo-nety z II w., przy czym najwięcej jest Hadriana (117—138); Antonina Piusa

(138—161) i Marka Aureliusza (161—180). Częste są również monety Trajana

(98 — 117) i Kommodusa (176 — 192), a z drugiej połowy I w. monety

Wes-1 Niestety, większość z nich nie doczekała się do chwili obecnej szczegółowego opracowania.

Niektóre, jak Wąchock pow. Iłża, są już w trakcie opracowywania (por. K. D ą b r o w s k i . „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej", t. III, 1955, nr 1, s. 181). Ten komunikat został napisany w 1955 roku i dlatego nie mógł uwzględnić nowszych znalezisk i literatury, a przede wszystkim pracy J. W i e l o w i e j s k i e g o „Materiały Starożytne" t. V (1960). i А К u n i s z a (»Archeologia" t. X (1958). oraz badań nad starożytnym hutnictwem w Górach Świętokrzyskich.

1 F. K o p e r a , Materiały..., „Wiadomości Num.-archeologiczne" t. V, 1905, szp. 235;

C. F r e d r i c h , Funde antiker Münzen in der Provinz Posen, „Zeitschrift d. hist. Gesellschaft

für die Provinz Posen", t. X X I V , 1909, nr 77 s. 244, R. J a m к а , Cmentarzysko w Kopkach na tle okresu rzymskiego w Małopolsce zachodniej, „Przegląd Archeologiczny", t. V (1933—

1934), s. 61; K. M a j e w s k i , Importy rzymskie na ziemiach słowiańskich, Wrocław 1949,

s. 152 nr 1030; M. H a i s i g i H. H o ł u b o w i c z o w a , Skarb rzymskich denarów z Chmie-lowa Piaskowego, „Wiadomości Archeologiczne", t. X V I I I , 1951—1952, s. 294.

306 JAN G U R B A

pazjana (69—79). W wiekach późniejszych ilość monet znacznie się zmniejsza, a napływ ich urywa się w pierwszej połowie V wieku.

Najliczniejszy z odkrytych na terenie Kieleckiego skarbów jest skarb z Nietuliska Małego pow. Opatów3, znaleziony w naczyniu, które zawierało 3170 sztuk denarów, od Nerona (54 — 68) do Septimiusza Sewera (193—211). Poza nim natrafiono na duży skarb z II w. w Ostrowcu pow. Opatów4, Chmie-lowie Piaskowym pow. Opatów5 i Malkowicach pow. Pińczów®. Drobniejsze

' K . J a ż d ż e w s k i , O skarbach i innych znaleziskach monet, „Dziennik Łódzki" nr 9 z dn. 9.1.1948 г.; К. M a j e w s k i , Importy..., o.e., s. 134, nr 806; W. M a k o m a s k i ,

Skarb monet rzymskich z Nietuliska Małego, „Wiadomości Num.-archeol.", t. X X I , 1949, s. 110—

126; „Archeologia", t. II, 1948, s. 405 (podano tu mylnie nazwę miejscowości jako „Nietulisk") K. J a ż d ż e w s k i , Przewodnik po Muzeum Archeologicznym w Łodzi, Łódź 1951, s. 110, 112; M. H a i s i g , Znalezisko rzymskich denarów ze wsi Zubowice, „Sprawozdania P.M.A.", t. III, s. 94; M. H a i s i g i H. H o ł u b o w i c z o w a , Skarb..., o.e., s. 294; A. G u p i e n i e c ,

Przewodnik po dziale numizmatycznym Muzeum Archeologicznego w Łodzi, t. I, Łódź 1954, s. 35—

45, 98—101 (autor sugeruje tu, że możemy mieć do czynienia z dwoma różnymi skarbami z Nie-tuliska Małego).

* W Archiwum PMA w Warszawie znajduje się notatka o odkryciu na terenie Ostrowca skarbu monet rzymskich ważącego ok. 10 kg. Przyjmując wagę denara na przeciętnie 3,5 grama (M. H a i s i g i H. H o ł u b o w i c z o w a , Skarb..., o. c., s. 297) można by przyjąć, że skarb ten zawierał ponad 2500 denarów. Być może, z tego skarbu pochodzą monety Marka Aurelego (161—180), znalezione rzekomo w szkatułce żelaznej („Wiadomości Num.-archeol.", t. X V I , s. 101; K. M a j e w s k i , Importy..., o. c., s. 137, nr 846) oraz denary znajdujące się do II wojny światowej w Muzeum Regionalnym PTK w Ostrowcu: Trajan (98—117), Hadrian (117—138) i okaz nie rozpoznany (Księga Inwentarzowa nr 312—314). Na marginesie należy tu podkreślić fakt uratowania przez członków b. Zarządu Oddziału PTK w Ostrowcu (Rekwirowicz i in.) znajdujących się w Muzeum zbiorów numizmatycznych (m. in. ocalał cały skarb złożony prawie z samych złotych monet XVII-wiecznych z Kunowa pow. Opatów; jedynie dziwnym zbiegiem okoliczności przepadły wszystkie monety rzymskie).

5 „ Z otchłani wieków" t. I X , s. 69; K. J a ż d ż e w s k i , Co to jest prehistoria i w jaki

sposób bada przeszłość, Warszawa 1954, s. 39; S. N o s e к , Słowianie w pradziejach ziem polskich,

Kraków 1946, str. 110 ; K . M a j e w s k i , Importy..., o. c., s. 111, nr 499; M. H a i s i g i H. H o-ł u b o w i c z o w a , Skarb..., o . e . , s. 291—322. Prawdopodobnie w opracowaniu tym nie były wzięte pod uwagę monety znajdujące się w zbiorach b. muzeum PTK w Ostrowcu (por. przypis 4): Neron (54—68) — 2 egz., Wespazjan (69—79) — 5 egz., Trajan (98—117)—2 egz., Hadrian (117—138)—1 egz., Sabina (—136) — 1 egz., Antoninus Pius (138—161) — 1 egz., Lucilla (147—183) — 1 egz., Kryspina (161—183) — 1 egz., Kommodus (176—192) — 2 egz., 1 nie rozpoznany (Księga Inwentarzowa nr: 301—310, 315, 318—319, 329 (17—23).

• „ Z otchłani wieków" t. VII, s. 103; „ Z otchłani wieków" t. X , g. 68; L. P i o t г o w i с z ,

Skarb monet rzymskich z Malkowic, „Wiadomości Num.-archeol.", t. X V , 1933, s. 67—82; t e n ż e ,

Dalsze denary rzymskie z M alkowie, „Wiadomości Num.-archeol.", t. X V I , 1934, s. 104—105;

K. M a j e w s k i , Importy..., o. c., s. 131, nr 757; M. H a i s i g i H. H o ł u b o w i c z o w a ,

MONETY W KIELECKIM

Rye. 1. Znaleziska monet rzymskich w Kieleckiem. O — ważniejsze grody, • — skarby monet rzymskich, o — pojedyncze znaleziska monet rzymskich;

1- Beszowa, pow.Busko, 2. Brończyce, pow. Pińczów, 3. Brzegi, pow. Jędrzejów, 4. Brzezie, pow. Opatów ( ? ) , 5. Brzoza, pow. Kozienice, 6. Chmielów Piaskowy, pow. Opatów, 7. Chwalibogowice, pow. Pińczów, 8. Czermno.pow. Końskie, 9. Dobie-»ławice, pow. Pińczów, 10. Działoszyce, pow. Pińczów, 11. Gnojno, pow. Busko, 12. Grabowa, pow. Busko, 13. Grzegorzewice. pow. Opatów, 14. Jastrzębiec, pow. Bulko, 15. Jędrzejów, 16. Kazimierza Wielka, pow. Pińczów, 17. Kijany, pow. Pińczów, 18. Kobylany, pow. Opatów, 19. Korczyn Stary, pow. Pińczów, 20. Koszyce, pow. Pińczów, 21. Kunów, pow. Opatów, 22. L u b . nice, pow. Busko, 23. Malkowioc, pow. Pińczów, 24. Miedzianka, pow. Kielce, 25. Nietulisko Male. pow. Opatów, 26. Ostro, wiec, pow. Opatów, 27. Piaski-Krzywda, pow. Busko, 28. Piotrkowice, pow. Pińczów, 29. Rembieszyoe, pow. Jędrzejów. 30. Rosiejów, pow. Pińczów, 31. Sandomierz (okolice), 32. Sicbów, pow . Busko, 33. Sietejów. pow. Pińczów, 34. Skały,pow. Opatów, 35. Skorocioe, pow. Pińozów, 36. Skroniów, pow. Jędrzejów, 37. Turzko, pow. Sandomierz, 3ł. Uiciśzowic* pow. Pińczów, 39. Wilków, pow. Kielce. 40. Witów, pow. Pińczów, 41. W yszogród, pow. Pińczów, 42. Zagoił, pow. Pińczów

43. Zawichost, pow. Sandomierz, 44. Zdzieci, pow. Sandomierz.

308

JAN GURBA

skarby z tego terenu znamy z Koszyc pow. Pińczów

7

, Wilkowa pow. Kielce

8

,

Witowa pow. Pińczów

9

oraz Brzegów pow. Jędrzejów

10

.

Skarby te dostały się do ziemi w końcu II i na początku III wieku oraz

w drugiej połowie V wieku (Witów). Świadczy to o okresach niepokojów,

jakie musiały panować w t y m czasie na terenie Kieleckiego

11

.

Pojedyncze monety pochodzą z miejscowości: .Beszowa pow. Busko

12

,

Brończyce

13

, Chwalibogowice pow. Pińczów

14

, Czermno pow. Końskie

15

, Brzoza

pow. Kozienice

16

, Dobiesławice

17

, Działoszyce pow. Pińczów

18

, Gnojno

19

,

Gra-bowa pow. Busko

20

, Grzegorzewice pow. Opatów

21

, Jastrzębiec pow. Busko

22

,

» „ I . K . C . " nr 169 z dn. 20. VI. 1935 г., „Z o t c h k n i wieków", t. X , s. 68; K . M a j e w s к i , Importy..., o . e . , s. 125, nr 681; M. H a i s i g i H. H o ł u b o w i e ż o w a , Skarb..., o . e . , s. 259.

8 J . K o s t r z e w s k i , Od mezolitu do okresu wędrówek ludów. Prehistoria ziem polskich,

PAU, Kraków 1939, s. 356; K . M a j e w s k i , Importy..., o. е., s. 155, nr 1060; M. H a i s i g i H. H o ł u b o w i c z o w a , Skarb..., o . e . , s. 295.

» „ Z otchłani wieków", t. X I X , s. 141—142; „Z otchłani wieków", t . X X , s. 179—180; L. P i o t r o w i c z , Nowe znaleziska złotych monet w Polsce, „Wiadomości Num.-archeol."» t . X V I I I , s. 88—90; „Wiadomości Nnm.-archeolol.", t . X I X , s. 80; J . К o s t r z e w s к i , Od mezolitu..., о. c., s. 356; K. M a j e w s k i , Importy..., о. c., s. 155, nr 1065; M. H a i s i g i H. H o ł u b o w i c z o w a , Skarb..., o . e . , s. 295.

10 W zbiorach ks. S. Skurczyńskiego w Gnojnie z n a j d u j e się denar Wespazjana pochodzący

z tego skarbu.

1 1 J a k i w innych częściach Polski (por. J . G u r b a , Importy rzymskie z Lubelskiego,

„Archeologia", t . V I I , z. 2).

12 W ,,Katalogu treściwym zbioru przedhistorycznego (E. Majewskiego)..., „ Ś w i a t o w i t " t . I X , 1911, s. 130, wymienione są trzy (prawdopodobnie) monety rzymskie.

1S W zbiorach F . Grudnia w Kijanach znajduje się brązowa moneta Marka Aurelego.

14 L. P i o t r o w i c z , Drobne znaleziska monet rzymskich w Polsce, „Wiadomości

Num.-archeol." t . X V I , 1934, s. 100—101; K. M a j e w s k i , Importy..., o . e . , s. 112, nr 507.

15 F . К o p e r a , Wiadomości o inwentaryzacji i ochrony zabytków w Polsce, „Wiadomości

Num.-archeol.", t. V, 1904, s. 193—194; C. F r e d r i c h , Funde antiker Münze..., о. е., s. 239, nr 7; К . M a j e w s k i , Importy..., o . e . , s. 112, nr 518.

16 T. B ł a h u c i a k , Radom i okolice, Warszawa 1956, s. 13.

1 7 W zbiorach F. Grudnia w Kijanach z n a j d u j ą się trzy srebrne monety Piusa (?). 18 „ I . K . C . " nr 169 z dn. 20.VI. 1935 r „ „ I . K . C . " nr 200 z dn. 21. V I I . 1935r„ „Z otchłani wieków", t. X , s. 68; L. P i o t r o w i c z , Drobne znaleziska monet rzymskich w Polsce, „Wia-domości Num.-archeol.", t. X I X , 1938, s. 78; K. M a j e w s к i , Importy..., o. c., s. 114, nr 540.

" W zbiorach ks. S. Skurczyńskiego w Gnojnie znajduje się denar T r a j a n a (98—117) z 113 r . Aw.: głowa i napis IMP CAES N E R T R A J A N O OPTIMO AVG G E R DAC, rew.: postać ko-bieca stojąca w lewo i n a p i s P M T R P COS V I (PP)S P Q R .

20 „Wiadomości Num.-archeol.", t . X V I I I , 1936, s. 100; K. M a j e w s k i , Importy...,

о. е., s. 118, nr 585.

21 „Wiadomości Num.-archeol.", t . X I V , 1931/2, s. 183; K . M a j e w s к i , о. е., s. 118,

n r 593; M. H a i s i g i H . H o ł u b o w i c z o w a , Skarb..., o . e . , s. 294.

Zestawienie monet rzymskich, znalezionych na obszarze kielecczyzny Beszow a Brończyc e j Brzeg i Brzoz a Chmieló w Piaskow y Chwalibogowic e Czermn o Dobiesławic e Działoszyc e o a •S' d O Grabow o Grzegorzewic e Jastrzębie c Jędrzejó w Jędrzejów-okolic a Kazimierz a W . Ki j an y Kobylan y Korczy n Star y Koszyc e Kunó w Łnbnic e Malkowic e Miedziank a Nietulisk o Mał e Ostrowie c Piaski-Krzywd a Piotrkowic e Rembieszyc e Rosiejó w Sandomierz-okolic e Sichó w Sietejó w Skał y Skorocic e Skronió w Tursk o 0) u ę

%

o N Л 'S -cß

>

Wilkó w Witó w Wyszogró d «о va _Z u a N Zawichos t Zdziec i Raze m szt . Raze m szt . be z skarbó w « Raze m znalezis k z jedneg o czas u j 1 2 3 4 5 6 7 8 1 9 10 11 12 13 S 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 I 32 1 33 34 35 36 37 38 39 40 141 42 43 44 1 1. Republika 54 prz. n.e. 1 1 1 1 2. Nero 54—68 n.e. 4 1 13 18 1 1 3. Galba 68—69 1 1 1 3 1 1 4. Otho 69 3 2 5 12 183 — — 5. Witeliusz 69 2 10 5 12 183 — — 6. Wespazjan 69—79 1 44 1 1 1 135 I 5 12 183 2 1 7. Tytus 79—81 6 1 27 34 1 2 8. Julia + 9 1 1 2 1 — — 9. Domic j an 81—96 14 2 1 36 1 1 55 5 4 10. Nerwa 96—98 1 1 1 18 1 I 22 3 1 11. Trajan 98—117 71 1 3 1 1 1 1 2 226 1 1 1

+

- — 3 1 2 >320

+

12 12. Hadrian 117—138 53 1 1 1 1 12 446 1 - — 1 517 5 5 13. Sabina + 136 1 1 2 — 5 14. Aeliusz Cezar + 138 1 1 1 3 1 1 15. Antoninus Pius 138—161 23 3 1 3 28 1070 1 1 1 2 1132 ₁₂ 7 16. Faustyna I + 141 15 1 22

₊

+

+

— 17. Marek Aureliusz 161—180 15 1 24 811

₊

I >860 2 ₂ 18. Faustyna II 146—175 15 1 19

₊

— 1 >35 2 2 19. Lucius Veras 161—169 7 4 — 11 — 20. Lucilla 147—183 5 7

₊

•<13 — I 21. Kommodus 176—192 9 7 320 1 337 — 1 22. Kryspina 161—183 1

₊

₊

— — 23. Didius Julian 193 _{i +}

+

— — 24. Helwiusz Partinales 193 1 i — 1 — —

25. Okres walk w władzę 193—197 1 7 — 7 — —

26. Septimiusz Seweras 193—211 1 1 26 28 — 2 1 J L i i 27. Julia Domna + 217 1 1 — 2 1 J L i i 28. Gordian III 238—244 1 1 1 2 1 J L i i 29. Gallien 253—268 1 1 1 1 2 1 J L i i 30. Dioklecjan 284—305 306—337 1 1 1 i 31. Konstantyn I Wielki 284—305 306—337 1 1 2 1 i i 32. Konstantyn II 337—340 -— 2 2 2 i I 33. •^-acjan 375—383 — 1 1 2 2 2 34. Arkadiusz 395—408 1 1 1 ₁ 35. Walentyniusz III 424—455 1 1 — 36. Teodozjusz II 408—450 2 ₁ 2 — 1 nierozpoznane 3 + 1 +

+ +

_{1 2} I 1

₊

6 1 4 _{I I +}

₊

!

+

+

+

+

1 rozpoznane 1 _{294 1 1 3 1 1 3 1 2 2 13 6 1} 1 I 1 131 3170 2 2 1 I 1 1 1 1 8 1 I 1 3 2 1 3 1 Razem 3

₊

+ +

>300 1 1 3 _{3 h} 3 1 3

₊

19 6 1 1 1 4 1 1 ]>300

₊

3170 2500 2 1 1 1

₊

1 1 1 8 1

+

1

_{+ +}

3 ₁ 3 1 >6500 ftświatowit'' BIT. 108/109

MONETY W KIELECKIM

309

Jędrzejów23 i okolice24, Kazimierza Wielka2 5, K i j a n y pow. Pińczów2 6, K o b y l a n y

pow. Opatów2 7, Korczyn Stary pow. Pińczów2 8, K u n ó w pow. Opatów2 9, Ł u b

-nice pow. Busko3 0, Miedzianka pow. Kielce3 1, Piaski-Krzywda pow. Busko3 2,

Piotrkowice pow. Pińczów3 3, Rembieszyce pow. Jędrzejów3 4, Rosiejów pow.

Pińczów3 5, okolice Sandomierza3', Sichów pow. Busko3 7, Sietejów pow.

Piń-czów38, Skały pow. Opatów3 9, Skorocice pow. Pińczów4 0, Skroniów pow. Jędrze-" S . J. C z a r n o c k i , Miejscowości przedhistoryczne, „WszechświatJędrze-", 1905, nr 24; I. P r z y p k o w s k i , Znaleziska monet rzymskich, „Wiadomości Num.-archeol.", t VI, 1922, s. 63, „Wiadomości Num.-archeol.", t. X V I , 1934, s. 100; K. M a j e w s k i , Importy..., o. c., s. 121, nr 633.

21 „Wiadomości Num.-archeol.", t. X V I , 1934, s. 100; K. M a j e w s k i , o. c „ s. 121

nr 634.

25 J. Ż u r o w s k i , Sprawozdanie Urzędu Konserwatorskiego na Okręg Krakowski, ,,Wiad.

Archeol." t. VI, 1921, s. 179; L. P i o t r o w i c z , Drobne znaleziska monet rzymskich w Polsce, „Wiadomości Num.-archeol.", t. X V I , 1934, s. 98—99; t e n ż e , „Wiadomości Num.-archeol.", t. X I X , 1938, s. 78; K. M a j e w s k i , Importy..., o.e., s. 123, nr 656.

" L. P i o t r o w i c z , Drobne znaleziska..., o. c., s. 79; K. M a j e w s k i , Importy...,

o. c., s. 124, nr 661.

" Przy budowie szkoły w okresie międzywojennym natrafiono na denar (Augustusa?). B. dobry stan zachowania. Moneta zginęła ze zbiorów prywatnych w czasie wojny. Informacja dyrektora Technikum Finansowego w Ostrowcu, mgra Gintera w maju 1954 r.

28 W zbiorach W. Zachariasza w Rogoźnie znajduje się denar Trajana (89—117). 2' Denar srebrny Trajana (98—117). Dar Kowalskiego do zbiorów b. Muzeum

Regional-nego w Ostrowcu. Nr. inw. 310. Zaginęła (por. przypis 4).

ao E. M a j e w s k i , Powiat stopnicki..., „Światowit", t. III, 1901, s. 148—153, Katalog

treściwy zbioru..., „Światowit", t. I X , 1911, s. 134; K. M a j e w s k i , Importy..., o. c., s. 130,

nr 749.

31 W kopalniach znajdowano m. in. monety rzymskie. Z notatek R. J a k i m o w i c z a

w Archiwum PMA w Warszawie.

" S. S k u r c z y ń s k i , Archeolog na probostwie, „Pamiętnik Kielecki", 1947, s. 20. W zbiorach ks. Skurczyńskiego w Gnojnie znajduje się także denar Trajana (98—117) z lat 104—110. Aw.: (IMP) TRAJANO A V G (G)ER DAC P M T R P, rew.: COS V PPS PQR OPTIMO PRINC.

33 J. Ż u r o w s k i , Sprawozdanie..., o. c., s. 179.

34 Г. K o p e r a , Wiadomości..., o . e . , s. 195; C. F r e d r i c h , Funde antiker..., o.e.,

s. 243, nr 59; К. M a j e w s k i , Importy..., o.e., s. 142, nr 898.

34 M. W a w r z e n i e c k i , „Przegląd Archeologiczny", t. I, s. 55.

*• J. N. S a d o w s k i , Die Handelstrassen der Griechen und Römer, Jena 1877, 9. 189; C. F r e d r i c h , Funde antiker..., o.e., s. 243, nr 64; K. M a j e w s k i , Importy..., o.e. s. 143, nr 915.

37 L. P i o t r o w i c z , Drobne znaleziska monet rzymskich w Polsce, „Wiadomości

Num.-archeol.", t. X V I , 1934, s. 101; K. M a j e w s k i , Importy..., o.e., s. 137, nr 843.

39 „Wiadomości Num.-archeol.", t. X V I , 1934, s. 100; K. M a j e w s k i , o. c., s. 145,

nr 938.

" Denar Antoninusa (138—161). Dar Kłosińskiego do zbiorów b. Muzeum Regionalnego PTK w Ostrowcu. Nr inw. 311/24/. Zaginęła.

310

JAN GURBA

jów4 1, Uściszowice42, Wyszogród4 3, Zagość pow. Pińczów44 oraz Zawichost4®

i Zdzieci pow. Sandomierz46.

Na marginesie znalezisk monet rzymskich warto wspomnieć o odkryciu pod Kielcami monety greckiej z samego początku I I I w.4 7.

Przy przeglądaniu załączonej mapki wyraźnie rzuca nam się w oczy duże zgrupowanie stanowisk ze znaleziskami monet rzymskich w dorzeczu rzeki Kamiennej, głównie na terenie dzisiejszego powiatu Opatów, oraz w dorzeczu Nidy — pow. Pińczów48. Prawie całkowicie brak ich po północnej stronie Gór

Świętokrzyskich (to jest na terenie powiatów Kozienice, Radom, Opoczno, Włoszczowa). Jak to już przedstawił K . T y m i e n i e c k i , „Nasilenie... monet szło w parze z większym zaludnieniem i lepszym zagospodarowaniem kraju"4 9. Nic więc dziwnego, że poważną ich ilość znajdowano w okolicach

o żyznych glebach lessowych.

Niestety, prawie wszystkie znaleziska monet, pochodzące bez wyjątku z odkryć przypadkowych, nie mają — należy to podkreślić — powiązania ze stanowiskami kultury lokalnej (wenedzkiej), mimo że w łączności z nią zostały

41 L. P i o t r o w i c z , „Wiadomości Num.-archeol.", t. X V I I . s. 91; K. M a j e w s k i ,

o. c., s. 146, nr 942.

12 Konieczne jest sprostowanie powtarzającej się dotychczas w literaturze pomyłki co

do odkrytego w Uściszowicach pow. Pińczów denara cesarza Trajana (98—-117), „I.K.C." nr 97 z dn. 7. VI. 1935 г., „ Z otchłani wieków", t. X , 1935, s. 68; K. M a j e w s к i , Importy..., o. c., s. 153, nr 1034 (powinno być 1037), znanego również jako odkrytego w Uściszowie pow. Piń-czów— miejscowości nie istniejącej (Skorowidz miejscoicości Rzeczypospolitej Polskiej t. III,

Województwo kieleckie, Warszawa 1925) („Wiadomości Num.archeol." t. X V I , str. 100; К M a

-j e w s к i , о. е., s. 153, nr 1036; M. H a i s i g i H. H o ł u b o w i e ż o w a , Skarb..., o. c., в. 295).

49 W ogrodzie W. Tomali znaleziono dwa denary Trajana (98—117) i jeden nie rozpoznany.

Informacja F. Grudnia z Kijan.

44 W zbiorach W. Zachariasza w Rogoźnie znajduje się denar Domicjana (81-—96). 44 L. P i o t r o w i c z , Znaleziska monet greckich i rzymskich przy budowie kolei małopolskich,

„Wiadomości Num.-archeol.", t. X V I I I , s. 107; K. M a j e w s k i , Importy..., o.e., s. 159, nr 1109.

44 E. M a j e w s k i , Sprawozdanie z wycieczek..., „Światowit" t. II, 1900, s. 90; Katalog

treściwy zbioru..., s. 140; K. M a j e w s k i , Importy..., o.e., s. 159, nr 1114.

" „Wiadomości Num.-archeol.", 1917, z. 1, szp. 131—132.

48 M. H a i s i g i H. H o ł u b o w i c z o w a , Skarb..., o. c., s. 294—295. Należy wyrazić

wątpliwość, czy podane przez autorów stanowisko „Brzezie" (s. 294) pochodzi z powiatu Opatów, czy też odnosi się do wczesnośredniowiecznego skarbu (E. M a j k o w s k i , Skarb srebrny

я Brzezia w pow. opatowskim, „ Z otchłani wieków" t. X V , s. 160—161).

4* Ziemie polskie w starożytności. Ludy i kultury najdawniejsze, Poznań 1951, s. 486.

Por-również referat M. G u m o w s k i e g o i dyskusję: J. S e r c z y k , Sprawozdanie z sesji

nauko-wej poświęconej badaniom nad początkami państwa polskiego w Toruniu w dniach 29 i 30

listo-pada 1952, „Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu", t. X I X , z. 1—4, s. 352—359 oraz

MONETY W KIELECKIM

311

zapewne odkryte5 0. T y m samym ich wartość w stosunku do monet

znajdowa-nych w zespołach kulturowych jest o wiele mniejsza. Mimo to pozwalają one na wyróżnienie na wymienionych obszarach ośrodków dystrybucji, które od-powiadają późniejszym ośrodkom gospodarczym tego terenu51, jak

prawdo-podobnie Stradów pow. Pińczów, Opatów i Sandomierz (?).

Znajdowane skarby świadczą również o wzroście bogactwa pewnych rodów58

i o powstającej tak starszyzny plemiennej na skutek nierównomiernego (zapewne często zdobywanego na drodze przemocy) udziału w zyskach, m.in. i z handlu53.

Niniejszy komunikat podano ze względu na stosunkowo liczne występowa-nie monet rzymskich w Kieleckiem, występowa-nie przesądzając t y m s a m y m o ich zna-czeniu.

FINDS OF ROMAN COINS IN THE KIELCE VOIEVODSHIP S u m m a r y

Roman coins are the most numerous among imported Roman objects found in the Kielce Voievodship. To 1955, over 6000 Roman coins, dated to the period from the middle of the 1 st century B. C. to the first half of the 5th century, were discovered in forty five places. The coins from the 2nd century occur most frequently. Hoards of Roman coins (Nietulisko Male,

Ostro-Beszowa, pow. Busko: monety znalezione luźnie wraz z innymi metalowymi przedmio-tami, jak fibule i in. (por. przypis 12). Chmielów Piaskowy pow. Opatów: poza skarbem od-kryto tu cmentarzysko liczące 50 grobów ciałopalnych z III w. (S. N o s e k , Kampania

wyko-paliskowa krakowskiego ośrodka prehistorycznego w 1938 г., „ Z otchłani wieków", t. X I V , 1939,

s. 23, 25); Kazimierza Wielka pow. Pińczów: monety znaleziono wraz z fibulą i urnami (por. przypis 25). Łubnice pow. Busko: monetę znaleziono na zniszczonym cmentarzysku (por. przy-pis 30); Malkowice pow. Pińczów: poza skarbem znane jest cmentarzysko (R. J a m к a , Grób

z okresu rzymskiego z Malkowic, „Światowit", t. X V I I I , s. 180); Miedzianka pow. Kielce,

mo-nety znajdowano w kopalniach (por. przypis 31); Rosiejów pow. Pińczów: wraz z monetą znaleziono luźno fibulę i siwą ceramikę (por. przypis 35): Witów pow. Pińczów: stanowisko dostarczyło m. in. poza skarbem monet i skarb żelaznych duli ( „ Z otchłani wieków", t. X I X , s. 141—142); Zdzieci pow. Sandomierz: monetę znaleziono na zniszczonym cmentarzysku (por. przypis 46).

51 K. M a j e w s k i , Problematyka badań nad importami rzymskimi na ziemiach Polski,

„Archeologia", t. III, 1949, s. 214; K. T y m i e n i e c k i , Ziemie polskie w starożytności, s. 486.

5S Jednym z przykładów wzrostu zamożności rodu, a nie jednostki jest skarb z Chmielowa

Piaskowego zbierany w ciągu dwóch wieków.

53 W. H e n s e 1, Próba periodyzacji najdawniejszych dziejów ziem polskich, „Sprawozd.

P.M.A." t. I V , 1951, z. 1—2, s. 35; t e n ż e , Poznań w starożytności i we wczesnym

średnio-wieczu. Epoka wspólnoty pierwotnej i wczesny feudalizm, „Przegląd Zachodni", t. IX, 1953,

312

JAN GURBA

wiec, Chmielów Piaskowy, Maikowi ce and other places) were hidden in the earth chiefly in the transition period between the 2nd and the 3rd cent. The finds of the coins (among them also the hoards) were concentrated in the Kamienna and the Kida basins.