Mikromorfologiczna interpretacja procesów fizykochemicznych w glebach pobagiennych

R O C Z N IK I G LEB O ZN A W CZE; T. X X X V III. NR 3. S. 121-137. W A R S Z A W A 1987

J E R Z Y D R O Z D , S T A N I S Ł A W K O W A L I Ń S K I . M I C H A Ł L I C Z N A R , S T A N I S Ł A W A E. L I C Z N A R

M IK R O M O R F O L O G IC Z N A IN T E k P R E T A C JA PROCESÓW

F IZ Y K O C H E M IC Z N Y C H W G LEBA CH PO B A G IE N N Y СН 1

K a ted ra G le b o z n a w stw a A k a d em ii R o ln iczej w e W ro cła w iu

W S T Ę P I C E L P R A C Y

Silnie zróżnicowany skład chemiczny masy glebowej w klasie gleb poba-

giennych wywiera decydujący wpływ na ich budowę i właściwości [11].

Szczególną rolę w kształtowaniu tych właściwości spełniają procesy trans­

formacji materii organicznej, a efekt ich oddziaływania zależy od w arun­

ków środowiska [ 1 ,2 ,3 ,4 ,5 ,8 ,1 0 ] . D oniosłą rolę wśród nich odgrywa

charakter skały macierzystej, stosunki wilgotnościowe oraz ilość i jakość

materii organicznej dostającej się do gleby. Szczególnie duży wpływ wywiera

poziom wody gruntowej i jego wahania w ciągu roku, które decydują

0 procesach oksydoredukcyjnych zaznaczających się zarówno w budowie

morfologicznej, jak i w składzie chemicznym masy glebowej [9, 11]. Zróż­

nicowane warunki wilgotnościowe wpływają na intensywność mineralizacji

1 humifikacji materii organicznej [2, 4, 7, 8, 11], a efekt tych dynamicznych

procesów wyraża się ilością i jakością kumulowanej materii organicznej [2].

Te zmiany masy glebowej mogą być określane metodami chemicznymi,

ale ich stosowanie nie wyjaśnia w pełni mikroprocesów zachodzących

w obrębie poszczególnych poziomów genetycznych.

Lepsze ich poznanie wymaga stosowania zintegrowanych badań chemicz­

nych i fizykochemicznych oraz m ikromorfologicznych, prowadzonych w ukła­

dzie naturalnym masy glebowej, dzięki którym m ożna uwzględniać równo­

cześnie wpływ czynników na zachodzące procesy.

Dlatego celem niniejszej pracy jest pogłębienie znajomości budowy masy

glebowej w profilach gleb pobagiennych na podstawie mikromorfologicznej

interpretacji niektórych procesów fizykochemicznych.

1 Praca w y k o n a n a w ram ach tem atu M R .I I.8 , fin a n so w a n e g o przez Z a k ła d A g ro fizy k i P A N .

122

J. D r o z d i in.

O B I E K T Y I M E T O D Y K A B A D A Ń

Obiektem szczegółowych badań były gleby pobagienne reprezentujące

czarne ziemie i gleby murszowe Dolnego Śląska. Badaniami objęto 6 pro­

filów czarnych ziem oraz 4 profile gleb murszowych. powstałych na

utworach organicznych i mineralnych (tab. 1). Z poziomów genetycznych

wymienionych profilów pobrano próbki glebowe, w których wykonano na­

stępujące oznaczenia: skład granulometryczny — m etodą areom etryczną,'p H

w H 20 i KC1 — m etodą potencjometryczną. C a C 0 3 — m etodą Scheiblera,

С ogółem — m etodą Tiurina, N ogółem — m etodą Kjeldahla ; kwasowość

hydrolityczną Hh — m etodą K appena, kationy wymienne o charakterze za­

sadowym (Ca. Mg. К i N a) — m etodą Pallm anna. właściwości m ikrom

or-T a b e l a 1

L o k a liza cja i n iek tó re cech y m o r fo lo g ic z n e b a d a n y ch gleb L o c a tio n an d so m e m o r p h o lo g ic featu res o f the so ils in v estig a ted

M iejsco w o ść i nr p rofilu L o c a lity and p ro file N o . N a z w a p o d ty p u gleb y S oil su b ty p e n am e S ch em a t b u d o w y p rofilu P ro file stru ctu re schem e

G a tu n ek K in d

C zarn e ziem ie — B lack earths D o b r o g o s tó w

1 K o b ierzy ce

9

w ła śc iw a — typical A p - A ^ A C - C G _iłp

w ła śc iw a — typical A p- A X- A C - C G - D G iłp 125* ił

Z S u ch y D w ó r т. w ła śc iw a — typical A p - A X- A C - C D - D G gśp 78 gś j M a g n ice A w ła śc iw a — typical A p - A X- A D - D gcp 52 gś 75 pl

M a g n ice w ła śc iw a — typical A p- A X- C - D gśp 40 pl J

M a g n ice 6

w ła ściw a — typical A p - À X- A l D - D l - D 2 płi 44 gś 9 4 glp 126 pl

G le b y m u r szo w e — M u ck so ils G ro b la 7 m u r szo w a ta — m u ck y A {d M - A ! M - A j C - C - C G pgl 45 pl / Jeziora 8 Jeziora 9 G ro b la 10 m in e ra ln o -m u rszo w a m in eral-m u ck to rfo w o -m u r s z o w a p ea t-m u ck to r fo w o -m u r sz o w a p eat-m u ck A xd M - A ! M - A ! C - C - D x C - D 2G A . d M - M . T - T n ^ A l d M - M l T - T n i- T n 2 M 30 ps 60 p tz 90 pl M 25 T n M 20 T n ^ O T n 2 * G łę b o k o ść w y stę p o w a n ia u tw o r ó w p o d ściela ją cy ch w cm O ccu rren ce d ep th o f u n d erla y in g fo r m a tio n s in cm

M ik r o m o r fo lo g ia p r o c e só w w gleb a ch p o b a g ie n n y c h

₁₂₃

fologiczne przy zastosowaniu mikrosk&pu optycznego i elektronowego ska­

ningowego z przystawką m ikroanalityćzną w cienkich płytkach glebowych

i zgładach jednostronnych (tab. 2-5, ryc. 1-9).

O M Ó W IE N IE W Y N I K Ó W

Badane gleby reprezentują ważniejsze gatunki czarnych ziem i gleb

murszowych występujących na terenie Dolnego Śląska (tab. 2). Są to naj­

częściej gleby wieloczłonowe wytworzone ze zwięźlejszych utworów, zalega­

jących na różnych podłożach. Gleby murszowe reprezentują profile, w któ­

rych poziomy powierzchniowe wykazują zmurszałe formy materii organicznej

zalegające na utworach torfowych lub mineralnych. Te ostatnie wykazują

skład granulometryczny piasków luźnych i niekiedy są przewarstwione innymi

utworami (np. profil 8). Gleby murszowe różnią się od czarnych ziem

głównie udziałem masy organicznej i mineralnej w poszczególnych pozio­

mach genetycznych. W glebach zaliczanych do czarnych ziem duży udział

w fazie stałej poziomów A x stanowi silnie rozdrobniona masa mineralna,

natom iast w profilach gleb murszowych — m ateria organiczna. Wzajemny

udział tych składników decyduje o odmiennych właściwościach omawia­

nych gleb.

Profile czarnych ziem odróżniają się od gleb murszowych zdecydowanie

wyższymi wartościami pH i wykazują odczyn obojętny lub alkaliczny w po­

ziomach próchnicznych (tab. 3). Profile gleb murszowych charakteryzują się

niskimi wartościami pH, a odczyn ich jest kwaśny lub bardzo kwaśny

w całych profilach. Zróżnicowanie odczynu uwarunkowane jest charakterem

skał macierzystych, a zwłaszcza zawartością wapnia (tab. 3). Większość

badanych czarnych ziem wykazuje obecność węglanu wapnia w całych

profilach, a jego ilość wzrasta wraz z głębokością. Duży wpływ na za­

wartość profilową C a C 0 3 wywiera budowa wieloczłonowa i związane z nią

właściwości podłoży glebowych. Szczególną uwagę zwraca profil 2, w któ­

rym występuje największa zawartość C a C 0 3 (30%). Duże jego ilości wpły­

wają niewątpliwie na charakter procesów glebowych, które m ogą być zbli­

żone do zachodzących w glebach wapniowcowych.

Zawartość wapnia w formie węglanowej jest czynnikiem sprzyjającym

procesowi humifikacji w czarnych ziemiach wrocławskich [3]. W ykazują one

stosunkowo wysoką zawartość С ogółem (1,47-2,23%), a wśród połączeń

próchnicznych dom inują kwasy huminowe i ich połączenia z Ca [5].

W glebach murszowych obserwujemy wzrost zawartości С ogółem wraz

z głębokością profilów, co występuje szczególnie w glebach torfowo-mur-

szowych. Zawartość С ogółem w poziomach powierzchniowych gleb m ur­

szowych zależy głównie od stopnia zaawansowania procesu murszenia,

a w dolnej części ich profilów od właściwości skał macierzystych [4, 6].

[124

]

T a b e l a 2 Skład g ra n u lo m e try cz n y — G ra n u lo m etric c o m p o sitio n

N r profilu P rofile N o . M iejsco w o ść i nazw a gleb y L ocality and soil n am e G łę b o k o ść pobrania próbki S am p lin g depth cm P o z io m g en ety czn y G e n e tic h o rizo n

P ro cen to w a za w a rto ść frakcji о 0 % o f fra ctio n s o f m m in dia

w mm > 1 1-0,1 0 ,1 -0 ,0 2 < 0 , 0 2 0 ,0 2 -0 ,0 0 6 0 ,0 0 6 -0 ,0 0 2 < 0,0 0 2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 1 D o b r o g o stó w , czarna 5 -1 0 A i P 0,0 9 17 74 17 9 48 ziem ia w łaściw a 2 7 -3 7 A , 0,0 6 16 78 15 10 53 D o b r o g o stó w , typical 4 5 -5 5 А , С 1,5 5 15 80 17 10 53 black earth 7 0 -8 0 C G 0,0 10 5 85 9 2 74 130 -1 4 0 C G , 0,0 4 5 91 16 0 75

2 K o b ierzy ce, czarna 4 - 1 4 A i p 0,9 8 29 63 22 15 26

ziem ia w łaściw a 3 0 -4 0 _^1 1,1 7 30 63 24 14 25

K ob ierzy ce, typical 4 8 -5 4 A x C 0,1 4 31 65 25 15 25

black earth 7 8 -8 0 C 0,1 2 41 57 30 12 15 100-105 C G 1,5 5 46 49 27 10 12 1 4 5 -1 5 0 D G 0,0 6 3 91 6 3 82 3 Suchy D w ó r, czarna 5 -1 5 A i p 0,2 19 35 46 21 9 16 ziem ia w łaściw a 3 0 -3 7 Л ! 0,5 19 34 47 22 9 1 6 . Suchy D w ó r, typical 4 5 -5 3 А ХС 0,3 17 .36 47 21 8 18 black earth 6 5 -7 5 C D 1,8 41 23 36 11 6 19 115-125 D G ! 5,2 42 19 39 13 6 20

4 M agn ice, czarna 5 -1 5 A i P 0,05 10,4 38,6 51 30 9 12

ziem ia w łaściw a 3 5 -4 5 0,05 9,8 39,2 51 26 7 18

M agn ice, typical black 6 0 -7 0 A l C 0,8 13,6 40,4 46 25 4 17

earth 8 0 -9 0 D i 4,6 93,0 4,0 3 0 2 1

[125

]

c.d. tab eli 2

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

5 M agn ice, czarna ziem ia 5 -1 5 A i p 7,0 20 33 47 26 8 13

w ła ściw a 2 5 -3 5 A XC 4,2 31 28 41 23 6 12

M agn ice, typical black earth 6 0 -7 0 D 5,8 97 2 1 0 0 1

6 M agn ice, czarna ziem ia 5 -1 5 A i P 0,1 6,2 43,8 50 28 9 13

w łaściw a 3 4 -4 4 0Д 4,0 4 2,0 54 27 8 19

M a g n ice, typical 6 0 -7 0 A { D 0,2 35,0 28,0 37 17 3 17

b lack earth 9 5 -1 0 0 D i 5,0 48,5 23,5 28 12 2 14

1 3 0 -1 4 0 D i 4,8 97,0 1 2 0 1 1

7 G ro b la , gleba 0 -3 A i d M m ateria org aniczna — o rg a n ic m att

2

Г

m urszow ata 3 -3 5 A t M 0,0 81 7 12 2 2 8

G ro b la , m ucky soil 3 5 -4 5 A C 1,0 83 6 11 3 1 7

4 5 -8 0 С 0,3 96 2 3 0 0 3

> 80 C G 0,3 95 3 2 0 1 1

8 Jeziora, gleb a 0 - 5 A i d M m ateria o rg a n iczn a — o rg a n ie m atter m in e ra ln o -m u rszo w a 0 - 3 0 A y M m ateria org aniczna — o rg a n ie m att 5Г

J eziora, m ineral m uck soil 3 0 -4 2 A C 0,1 52 38 10 1 2 7

4 2 -6 0 С 1,0 73 23 4 1 1 2

6 0 -9 0 D i G 0,2 44 49 7 3 1 3

9 0 -9 5 D 2 G 0,1 91 6 3 1 1 1

9 Jeziora, gleba 0 - 5 A x d M m ateria o rg a n iczn a — o rg a n ie m atter to rfo w o -m u rszo w a 5 -2 5 M i T m ateria o rg a n iczn a — o r g a n ie m atter Jeziora, p eat-m u ck soil > 25 Tn m ateria o rg a n iczn a — o r g a n ie m atter 10 G ro b la , gleb a 0 - 5 A x d M m ateria o rg a n iczn a — o rg a n ie m atter to rfo w o -m u rszo w a 5 -2 0 M T m ateria o rg a n iczn a — o rg a n ie m atter G ro b la , p eat-m u ck soil 2 0 -4 0 Tn! • m ateria o rg a n iczn a — o rg a n ie m atter > 60 Tn2 m ateria o rg a n iczn a — o rg a n ie m atter

[ 1 2 6 ] T a b e l a 3 N ie k tó r e w ła śc iw o śc i ch e m ic z n e g leb p o b a g ien n y c h

S o m e ch em ical p rop erties o f p o st-b o g so ils

N r profilu P rofile N o . M iejsco w o ść i nazw a gleby L ocality and soil nam e G łę b o k o ś ć pob ran ia S a m p lin g d ep th cm P o z io m g en ety czn y G e n e tic h o rizo n pH C a C 0 3 % С У/о N % C /N h2o K C l 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 D o b r o g o s tó w , czarna 5 -1 0 A , p 7,7 7,0 0,62 2,23 0,220 10,1 ziem ia w łaściw a 2 7 -3 7 Л , 7,7 6,9 0,49 2,09 0,160 13,16 D o b r o g o stó w , typical 4 5 -5 5 А , С 7,9 6,8 0,41 0,94 0,0 7 0 13,4

b lack earth 7 0 -8 0 C G i 7,9 7,0 2,31 n.o. n.o. m .o.

1 3 0 -1 4 0 C G i 7,9 6,8 8,07 n.o. n.o. n.o.

2 K ob ierzyce, czarna 4 - 1 4 A t p 7,8 7,1 31,44 2,23 0,2 1 0 10,6

ziem ia w łaściw a 3 0 - 4 0 7,9 6,9 32,79 2,00 0,1 9 0 10,5

K ob ierzyce, typical 4 8 -5 4 A XC 8,0 7,2 32,00 0 ,62 0 ,060 10,3

black earth 7 8 -8 0 G 8,2 7,2 12,25 n.o. n.o. n.o.

1 0 0 -1 0 5 C G • 8,2 7,3 13,29 n.o. n.o. n.o. 1 4 5 -1 5 0 D G i 8,0 7,0 3,25 n.o. n.o. n.o.

3 S u ch y D w ó r, czarna ziem ia 5 -1 5 A 1 P 6,5 5,9 n.o. 2,17 0 ,200 10,8

w łaściw a 3 0 -3 7 _{A i} 6,6 5,8 n.o. 1,95 0 ,180 10,8

Su ch y D w ó r, typical 4 5 -5 3 A {C 7,1 6,1 n.o. 1,23 0,1 1 0 11,2

black earth 6 5 -7 5 C D 7,3 6,1 n.o. n.o. n.o. n.o.

1 1 5 -1 2 5 D G X 8,1 6,4 3,08 n.o. n.o. n.o.

4 M agn ice, czarna ziem ia 5 -1 5 A j ) 7,4 6,9 0,17 1,57 0,162 9,7

w ła śc iw a 3 5 -4 5 A i 7,7 7,2 0,25 0,73 0,0 8 4 8,7

M agn ice, typical 6 0 -7 0 A^ C 7,7 7,2 0,25 0 ,36 0,044 8,2

b lack earth 8 0 -9 0 Di 8,2 7,9 0,33 n.o. n.o. n.o.

[1

2

7

]

5 M a g n ice, czarna ziem ia w ła śc iw a

M a g n ice, typical b lack earth

5 -1 5 2 5 -3 5 6 0 -7 0 A i p A 1C D 7.5 7.5 8,2 6,8 7,0 8,2 0,29 0 ,34 1,33 1,46 0 ,58 . n.o. 0,162 0 ,084 n.o. 9.0 8.1 n.o. 6 M a g n ice, czarna ziem ia 5 -1 5 A i p 7,3 6,8 0,25 1,68 0,162 10,4

w ła śc iw a 3 5 -4 4 7,5 6,9 0,25 0,81 0,075 10,8

M a g n ice, typical 6 0 -7 0 A XD 7,9 7,4 0,92 0,11 n.o. n.o.

b lack earth 9 5 -1 0 0 D i 8,0 7,5 7,09 n.o. n.o. n.o.

1 3 0 -1 4 0 _d2 8,1 8,0 4,45 n.o. n.o. n.o.

7 G ro b la , gleb a m urszow ata 0 - 3 A xd M 5,2 4,6 0,0 8,20 0,63 13,0

G ro b la , m ucky soil 3 -3 5 A XM 5,9 5,3 0,0 8,56 0,35 24,4

3 5 -4 5 A XC 6,0 5,3 0,0 1,79 0,23 7,8

4 5 -8 0 C G 6,3 5,2 0,0 n.o. n.o. n.o.

8 Jeziora, gleba m ineralno- 0 - 5 A xd M 5,4 4,9 0,0 26,78 1,33 20,1

m u rszow ata 5 -3 0 A i M 4,6 3,9 0,0 37,95 1,33 28,5

Jeziora, m ineral-m uck soil 3 0 -4 2 A XC 4,7 3,8 0,0 2,28 0,21 10,8

4 2 -6 0 С 5,1 4,1 0,0 n.o. n.o. n.o.

6 0 -9 0 D^G 5,0 4,0 0,0 n.o. n.o. n.o.

> 90 D 2G 5,4 4,3 0,0 n.o. n.o. n.o.

9 Jeziora, gleba 0 - 5 A xd M 5,4 4,9 0,0 33,36 2,59 12,9

to rfo w o -m u rszo w a 5 -2 5 M XR 5,7 5,3 0,0 42,61 2,21 13,9

Jeziora, p eat-m uck soil > 25 Tn i 5,6 5,2 0,0 46,25 2,15 21,0

10 G ro b la , gleba 0 - 5 A xd M 4,1 3,5 0,0 34,51 1,96 17,6

to r fo w o -m u rszo w a 5 -2 0 M T 4,4 3,7 0,0 41,94 2,13 19,7

G ro b la , p eat-m u ck soil 2 0 -4 0 Tnx 4,5 3,9 0,0 47,71 2,25 21,2

> 4 0 Tn2 4,5 4,0 0,0 45,45 2,24 20,3

128

J. D r o z d i in.

Podobną zależność jak С ogółem wykazuje N, którego zawartość bardzo

ściśle związana jest z ilością materii organicznej. Stąd gleby murszowe,

a zwłaszcza torfowo-murszowe zawierają wielokrotnie więcej azotu w porów ­

naniu z czarnymi ziemiami.

Transform acja materii organicznej w glebach pobagiennych występuje

z różną intensywnością, a wyrazem zachodzących zmian jest stosunek C: N.

Najwęższymi

stosunkami charakteryzują się

z

reguły czarne ziemie.

W glebach murszowych wytworzonych na utworach mineralnych (profile 7 i 8)

obserwuje się wyraźnie szerszy stosunek C :N w poziomach A {M występu­

jących pod poziomami A ldM i ponowne jego zwężenie w poziomach

przejściowych AC. Taki układ profilowy С :N może być spowodowany

wzmożonymi procesami przemian zachodzących w powierzchniowych pozio­

mach tych gleb oraz przemieszczaniem związków organicznych bogatszych

w azot poniżej poziom u A XM X [2]. N atom iast w glebach torfowo-murszo-

wych stosunek С :N wzrasta w głąb ich profilów, co wykazuje ścisłą

zależność z zawartością w nich słabo rozłożonej materii organicznej.

Odmienny skład masy gleb pobagiennych wpływa na kształtowanie ich

właściwości fizykochemicznych (tab. 4). Czarne ziemie charakteryzuje na ogół

bardzo niska kwasowość hydrolityczna, której wartości w poziomach A p

wynoszą z reguły poniżej 1 meq/100 g gleby. Jedynie w profilu 3,

wykazującym pewne cechy degradacji, kwasowość hydrolityczna wzrasta do

3 meq/100 g gleby.

Gleby murszowe, szczególnie w poziomach torfowych, zawierają zdecy­

dowanie więcej jonów w odoru hydrolitycznego, którego obecność jest ściśle

związana z charakterem masy organicznej. Zróżnicowany skład masy w gle­

bach pobagiennych wpływa nie tylko na ilość hydrolitycznych jonów H,

ale decyduje również o składzie ilościowym i jakościowym kationów wy­

miennych w kompleksie sorpcyjnym.

Największe zmiany dotyczą Ca^,+ i M gv^+, których zawartość w czar­

nych ziemiach jest z reguły większa w porów naniu z glebami murszowymi.

Ilość wymiennych jonów wapnia i magnezu w czarnych ziemiach zależy od

właściwości podłoża glebowego i skał podścielających, których charakter może

ulegać dużym wahaniom na stosunkowo niewielkim obszarze [1, 3].

W niektórych poziomach torfowo-murszowych lub torfowych można

spotkać wartości C a 2+ i M g^+ podobnego rzędu jak w czarnych ziemiach,

natom iast gleby m ineralno-m urszowe zawierają mniejsze ilości tych kationów

(tab. 4).

Zróżnicowanie właściwości fizykochemicznych gleb pobagiennych najlepiej

wyraża pojemność sorpcyjna oraz stopień wysycenia kom pleksu kationami

o charakterze zasadowym.

Pojemność sorpcyjna gleb murszowych kształtow ana jest obecnością w nich

materii organicznej i na ogół wzrasta ze zwiększeniem jej udziału w masie

glebowej. M ożna również zaobserwować, iż proces murszenia przyczynia się

T a b e l a 4 N ie k tó r e w ła śc iw o śc i fizy k o ch em iczn e g leb p o b a g ie n n y c h

S o m e p h y sico -ch em ica l p rop erties o f p o st-b o g so ils

N r profilu P rofile N o . M iejsco w o ść i n azw a gleby L o ca lity and soil n am e G łę b o k o ść p ob ran ia S am p lin g dep th cm P o z io m g en ety czn y G e n e tic h o rizo n

Hh

K a tio n y w y m ien n e E x c h a n g ea b le ca tio n s S T V C a 2 + M g 2 + K + N a + m e q /1 0 0 g gleb y —- m eq /1 0 0 g o f so il

1

2 3 4 5

6

7

8

9 10

11

12

1

D o b r o g o stó w , czarna ziem ia 5 -1 0

Ai p

0,34 29,84 4,72 0,36 0,27 35,19 35,53 9 9 ,0 w łaściw a 2 7 -3 7

_A\

0,64 27,00 9,50 0,35 0,33 37,18 37,82 98 ,3 D o b r o g o s tó w , typical black 4 5 -5 5

A t C

0,57 26,20 9,13 0,38 0,33 36,04 36,61 9 8 ,4 earth 7 8 -8 0

C G !

0,69 24,37 8,37 0,45 0,38 33,57 34,26 98 ,0 1 3 0 -1 4 0

CGj

0,46 21,50 8,00 0,47 0,33 30,30 30,76 98,5

2

K ob ierzyce, czarna ziem ia 4 - 1 4

_{Ai P}

0,45 2 1.65 7,36 0,50 0,48 29,99 30,44 98,5

w łaściw a 3 0 -4 0

_Ai

0,47 24,82 6,40 0,38 0,31 31,31 32,38. 98,6

K ob ierzyce, typical black 4 8 - 5 4

A t C

0,49 22,23 4,19 0,30 0,23 26,95 27,44 98,2

earth 7 8 -8 0

С

0,46 18,41 4,86 0,28 0,17 23,72 24,18 98,1

1 0 0 -1 0 5

CG

0,45 18,04 5,06 0,29 0,17 23,56 24,01 98,1 1 4 5 -1 5 0

DGt

0,44 13,65 18,11 0,73 0,71 33,20 33,64 98,7

3 S u ch y D w ó r, czarna ziem ia 5 -1 5 A\ p 3,13 19,33 4,22 0,75 0,19 24,49 27,62 88,7

w ła ściw a 3 0 -3 7 A i 2,58 20,05 3,46 0,32 0,19 24,02 26,60 92,2

S uchy D w ó r, typical black 4 5 -5 3

A t C

1,47 22,28 1,98 0,29 0,16 24,71 26,18 94,4

earth 6 5 -7 5

CD

0 ,64 34,41 5,76 0,41 0,24 4 0,82 41,44 98,5

1 1 5 -1 2 5

DGX

0,37 31,86 3,84 0,31 0,19 36,20 36,57 99,0

4 M a g n ic e ,. czarna ziem ia 5 -1 5 A i p 0,97 14,40 2,45 0,52 0,61 17,28 18,95 94,8

w łaściw a 3 5 -4 5

_Ai

0,56 13,80 2,51 0,28 0,48 17,07 17,63 96,8

M agn ice, typical b lack earth 6 0 -7 0

A jC

0,45 12,40 2,26

0,12

0,43 15,21 15,66 97,1

8 0 -9 0

_Di

0,19 2,99 0,95 0,04

0,12

4,10 4,29 9 5,6 9 5 -1 0 0

d 2

0,22

2,05 0,60 • 0,05 0,08 2,78 3,00 9 2,6 R o c z . G le b . — 9

[Q

t

IJ

c,d, tab eli 4

1 2 3 4 . 5 6 7 8 9 10 11 12

5 M a g n ice, czarna ziem ia 5 -1 5 A i p 0 ,82 14,40 2,52 0,68 0,64 18,24 19,06 95,7

w ła ściw a 2 5 -3 5 A l С 0,64 11,90 1,88 0,29 0,39 14,46 15,10 95,8

M a g n ice, typical black earth 6 0 -7 0 D 0,15 4,15 0,90 0,05 0,15 5,25 5,40 97,2 6 M agn ice, czarn a ziem ia 5 -1 5 A i p 1,05 12,40 2,24 0 ,52 0,42 15,58 16,63 93,7

w ła ściw a 3 5 -4 4 Л i 0,64 12,60 2,32 0,32 0,43 15,67 16,31 96,1

M agn ice, typical black earth 6 0 -7 0 A i p 0,37 13,00 2,18 0 ,24 0,43 15,85 16,22 97,7 9 5 -1 0 0 D i 0,30 12,40 2,29 0,09 ’ 0,40 15,18 15,48 98,1 1 3 0 -1 4 0 » 2 0,15 4,46 2,78 0,08 0,14 7,45 7,60 98,0 7 G ro b la , gleb a m urszow ata 0 - 3 A xd M 13,98 3.05 0,28 0,16 0,32 3,81 17,79 21,4 G ro b la , m ucky soil 3 -3 5 A yM 8,32 4,10 0,26 0,13 0,30 4,79 13,11 36,5

35^15 A XC 4,41 1,90 0,10 0 ,06 0,18 2,24 6,65 33,7

4 5 - 8 0 CG 0 ,52 0,70 0,03 0,01 0,04 0,78 1,30 60,0

8 Jeziora, gleba 0 - 5 A l d M 38,02 9,00 1,20 0,55 0,63 11,38 4 9 ,4 0 . 23,0 m in era ln o -m u rszo w a 5 -3 0 A i M 41,55 2,80 3,08 0,64 0,35 6,87 4 8,42 14,2 Jeziora, m ineral-m u ck soil 3 0 -4 2 A XC 9,60 0,40 0,16 0,06 ‘ 0,09 0,71 10,31 6,9

4 2 - 6 0 С 1,33 0,17 0,07 0,05 0,04 0,33 1,66 19,9

6 0 -9 0 Dj G 3,00 0,15 0,07 0,04 0,04 0,30 3,30 9,1

> 90 D 2 G 1,05 0,12 0,08 0,03 0,04 0,27 1,32 20,4

9 ^Jeziora, gleba 0 - 5 A xd M 51,00 12,50 1,48 0,57 1,09 15,64 66,64 23,5

m u r szo w o -to rfo w a 5 -2 5 M j T 43 ,8 0 21,50 4,97 0,33 1,86 28,66 72,46 39,5 Jeziora, p eat-m u ck soil > 25 Tn! n .o . n.o. n.o. n.o. n.o. n .o . n.o. n.o. 10 G ro b la , gleba 0 - 5 A i d M 87,45 3,80 7,79 0 ,96 1,14 13,69 101,14 13,5 to rfo w o -m u rszo w a 5 -2 0 M T 94,35 4,70 15,88 0,47 0,63 21,68 116,03 18,7 G ro b la , p eat-m u ck soil 2 0 -4 0 Tnl 94,80 23,50 2,50 0,33 1,88 28,21 123,01 22,2 •

> 40 Tn2 104,10 6,40 1,07 0,13 1,62 9,22. 113,32 8,1 n.o. —■ n ot determ in ed

M ik r o m o r fo lo g ia p r o c e só w w gleb a ch p o b a g ien n y c h

₁₃₁

do obniżenia pojemności sorpcyjnej w glebach pobagiennych. M oże o tym

decydować zmniejszenie zawartości materii organicznej oraz zmiany struk­

turalne połączeń, które zachodzą podczas jej transform acji [2, 4, 7]. Pojem­

ność sorpcyjna czarnych ziem zależy głównie od stopnia rozdrobnienia

podłoża glebowego i wzrasta w tych utworach, które zawierają więcej

frakcji iłu koloidalnego.

Stąd też zachodzące w badanych glebach procesy fizykochemiczne znaj­

dują odzwierciedlenie w stopniu wysycenia kompleksu sorpcyjnego kationami

zasadowymi. Kom pleks sorpcyjny czarnych ziem wysycony jest głównie

kationam i zasadowymi, które'stanow ią w nich 89-99% wszystkich kationów

(tab. 4). W glebach tych zwraca również uwagę niewielka zmiana wartości

V w poszczególnych poziomach genetycznych.

Gleby murszowe odznaczają się zdecydowanie niższym stopniem wysy­

cenia kom pleksu kationam i zasadowymi (7-60%), a jego wartości zależą od

właściwości utworów stanowiących podłoże tych gleb oraz od przebiegu pro­

cesów glebotwórczych.

Omówione wyniki świadczą o tym, iż o właściwościach sorpcyjnych

w czarnych ziemiach i glebach murszowych decyduje głównie odmienny cha­

rakter podłoża glebowego. Potwierdzają to badania mikromorfologiczne,

które wykazują zróżnicowanie plazmy glebowej i materii organicznej* w ich

poziomach genetycznych. Plazma glebowa w czarnych ziemiach (tab. 5)

składa się głównie z części ilastych z domieszką węglanu wapnia i związ­

ków żelaza, wśród których występuje silnie zdyspergowana m ateria organicz­

na w formie mullicolu.

W poziomach powierzchniowych czarnych ziem właściwości fizykoche­

miczne kształtowane są głównie obecnością plazmy typu àrgillasepic i sila-

sepic (ryc. la) oraz materii organicznej w formie mullicolu (tab. 5).

W skałach macierzystych' lub podścielających o składzie granulometrycznym

iłów (profile 1 i 2) budowa plazmy jest typu omnisepic (ryc. Ib), n ato­

miast w utworach podścielających reprezentowanych przez piaski (profile

4-6) tworzy ona formy skelsepic (ryc. lc), rzadziej masepic lub crystic

(ryc. Id). Występowanie plazmy crystic oraz nowotworów węglanowych jest

przyczyną wysokiego stopnia wysycenia kationam i zasadowymi ich kom plek­

su sorpcyjnego.

Stosunkowo niewielka zawartość C a C 0 3 w poziomach powierzchniowych

większości czarnych ziem sprawia, iż przeważają w nich silnie zdyspergo-

wane jego formy w masie glebowej. Świadczy o tym wykonana mikro-

analiza (ryc. 2a, b), która wskazuje na obecność Al, Si, K, Ca i niewielką

zawartość Fe. Przy dużych ilościach C a C 0 3 w poziomach genetycznych

(profil 2) wapń obok krzemu stanowi główny składnik masy glebowej

(ryc. За, b).

*

W poziomach zachowujących układ naturalny możemy zaobserwować

większe zróżnicowanie składników plazmy (ryc. 4). Świadczą o tym

mikro-R yc. 1. N ie k tó r e fo rm y struktur p la zm y w p o z io m a c h gen ety czn y ch czarn ych ziem (z a n a liza to r em )

a - - p r o f i l 2, poziom A jp. plazma silasepic. b profil 1. poziom CG. plazma om nisepic. с - profil 5. poziom D u plazma skclscpic.

d — profil 6. poziom D x. plazma cristic

F ig . 1. S o m e p lasm a structure fo rm s in g en etic h o rizo n s o f b lack earths (w ith analyzer)

a — profile 2. A ^ horizon, silasepic plasma, b — profile 1. CG horizon, om nisepic plasma, с — profile 5. D , horizon, skelsepic

Rye. 2. M i k r o m o r fo l o g i a masy gleb owe j po d m ik r o sk o p e m e l e k t r o n o w y m s k a n i n g o w y m , profil 1. p o z i o m A i])

a fragment masy glebowej, h m ikroanaliza jakościowa powierzchni ryc.

Fig. 2. M i c r o m o r p h o l o g y o f soil bulk under the electro n sc an n in g m ic r o sc o p e , profil 1 A xp horiz on

a soil bulk fragment, h qualitative m icroanalysis o f the surface Fig. 2a

Ryc. 3. M i k r o m o r fo l o g i a m as y gleb ow ej po d m ik r o sk o p e m e l e k t r o n o w y m s k a n i n g o w y m , profil 2. p o z i o m A

a fragment masy glebowej, h m ikroanaliza jakościow a powierzchni ryc. За

Fig. 3. M i c r o m o r p h o l o g y o f soil bulk under the elec tron sc ann in g m ic r o sc o p e , profile 2. A j ) horiz on

R yc. 4. M ik r o m o r fo lo g ia m asy g leb o w ej p o d m ik r o sk o p em ele k tr o n o w y m sk a n in g o w y m , p rofil 2, p o z io m A C

a fragment masy glebowej, b — m ikroanaliza jakościowa powierzchni ryc. 4a. с m ikroanaliza jakościowa powierzchni ryc. 4a w ramce nr 1. </ - m ikroanaliza jakościow a powierzchni ryc. 4a w ramcc nr 2. e — m ikroanaliza jakościowa powierzchni

ryc. 4a w ramcc nr 3. / m ikroanaliza jakościow a powierzchni ryc. 4a w ramce nr 4

F ig. 4. M ic r o m o r p h o lo g y o f so il bulk under the electron sc a n n in g m ic r o sc o p e , p ro file 2, A C h o rizo n

a — soil bulk fragment, b — qualitative m icroanalysis o f the surface Fig. 4a, с qualitative m icroanalysis o f the surface Fig. 4a in the frame N o . 1. d — qualitative m icroanalysis o f the surface Fig. 4a in the frame N o. 2. e — qualitative m icroanalysis o f the

R yc. 5. M ik r o m o r fo lo g ia m asy g leb o w ej p od m ik r o sk o p em e lek tro n o w y m sk a n in g o w y m , profil 1. p o z io m CG

fragment masy glebowej w strefie oksydacyjnej, h m ikroanaliza jakościow a powierzchni ryc. 5a. c fragment masy glebowej w strefie redukcyjnej, d m ikroanaliza jakościow a powierzchni ryc. 5c

Fig. 5. M ic r o m o r p h o lo g y o f soil bulk under the electron sca n n in g m icro sco p e, p rofile 1. C G h orizon

soil bulk fragment in the oxidize zone, h qualitative m icroanalysis o f the surface Fig. 5a. с soil bulk fragment in the reduction zone, d qualitative m icroanalysis o f the surface Fig. 5c

R yc. 6. F o rm y su b stan cji organ iczn ej w gleb ach m u rszo w y ch (bez a n a liza to r a )

a profil 6. poziom A^dM. hum iskcl. hum icol. m ullicol. b profil 7. p o /i om Л ,А /,. hum icol m ięd /y /iarnam i kwarcu, с profil 9. poziom M m ullicol. hum icol and hum iskcl. d profil 10. poziom MT . humiskcl. hum icol. m ullicol. с profil 10. poziom 7 //,.

hum iskcl. f profil 10. poziom Tn2. humiskcl

Fig. 6. O rgan ic m atter fo rm s in m ineral so ils (w ith o u t an alyzer)

a profile 6. A xi l M horizon, hum iskcl. hum icol. m ullicol. b profil 7. A , M , horizon, hum icol between quartz grains, с - profil 9.

M , 7 horizon, m ullicol. hum icol and hum iskcl. d profile 10. M T horizon, hum iskcl. hum icol. m ullicol. с profile 10. 7 //, horizon. hum iskel. f profile 10. Tn 2 horizon, humiskcl

R ye. 7. M ik r o m o r fo lo g ia m asy g leb o w ej p o d m ik r o sk o p e m ele k tr o n o w y m sk a n in g o w y m

a -p r o fil 7. poziom Л ,Л /,. fragment masy glebowej, b - - m ikroanaliza jakościow a masy m iędzy ziarnami kwarcu, с ---p r o fil 7.

poziom C. fragment m asy glebowej, d m ikroanaliza jakościowa ziarna ryc. 7c. e profil 9. poziom A XM. fragment m asy glebowej. / - m ikroanaliza jakościow a powierzchni oznaczonej ramką na ryc. 7e

F ig. 7. M ic r o m o r p h o lo g y o f so il b ulk under electro n sc a n n in g m ic r o sc o p e

a profile 7. A xMy horizon, soil bulk fragment, b qualitative m icrom orph ology o f bulk between quartz grains, с — profile 7. С horizon, soil bulk fragment, d qualitative m icroanalysis o f grains Fig. 7c. ? — profile 9. A t M horizon, soil bulk fragment,

132

J. D r o z d i in.

T ą b e l a 5

M ik r o m o r fo lo g ic z n e fo rm y m aterii o rgan iczn ej i struktury p la zm y g leb o w ej w w yb ran ych gleb ach p o b a g ien n y c h

M ic r o m o r p h o lo g ic fo rm s o f o rg a n ie m atter and soil p lasm a structure in selected p o st-b o g soil N a zw a gleb y i nr p rofilu S o il n am e and p ro file N o . P o zio m g e n e ­ tyczn y G en etic , h orizon

M ateria organ iczn a O rgan ic m atter F o rm y struktur p la zm y P la sm structure form s hu m i-skel hu m i-col m ulli-col argilla- sepic-si-lasepic m a-sepic skel-sepic o m n i-sepic crys-tic C zarna ziem ia w ła śc iw a 2 T yp ical black earth A i A C C G D G ( + ) ( + ) + + + + + + + + + + + ( + ) + + + + + + C zarna ziem ia w ła ściw a 5 T yp ical black earth A i A C D i ( + ) ( + ) + + + + + + + + + + + + + + ( + ) G leb a m u r szo w a ta 7 M u ck y soil A ^ M A XM A C С + + ( + ) + + + + + + + + + + G leb a m ineral- n o -m u rszo w a 8 M ineral-nTuck soil A xd M A rM С D G + + + + + + + + + + + + G leb a to r fo w o - -m u rszo w a 10 P eat m uck soil

A xd M M J Th + + + + + + + + + ( + ) + + H---fo rm y w y stęp u ją ce w y łą czn ie

fo rm s o ccu rrin g ex clu siv e ly + H---fo rm y d o m in u ją ce

p red o m in a tin g form s

H---fo rm y w y stęp u ją ce lo k a ln ie fo rm s occu rrin g lo ca lly

( + ) — fo rm y w y stęp u ją ce w ilo śc ia c h śla d o w y ch fo rm s occu rrin g in traces

analizy wykonane w poziomie A C profilu 2. Wynika z nich, że w przy­

padku dużej zawartości C a C 0 3 w poziomie genetycznym, nie podlegającym

bezpośredniej ingerencji człowieka, jego rozmieszczenie wyrażone obecnością

Ca jest nierównomierne w masie glebowej (ryc. 4a-c). Podobnie nierówno­

M ik r o m o r fo lo g ia p r o c e só w w gleb a ch p o b a g ien n y c h

₁₃₃

mierne rozmieszczenie w plazmie glebowej wykazują Mn, Ti, Fe i Si, które

tworzą skupienia w postaci m ikrokonkrecji (ryc. 4d-f).

N adm ierna wilgotność głębszych poziomów czarnych ziem decyduje o prze­

biegu w nich procesów redukcyjnych. W większości badanych profilów

występuje ono w poziomach CG lub DG jako oglęjenie strefowe. Przepro­

wadzona m ikroanaliza wskazuje, że w strefie oksydacyjnej (ryc. 5a, b) wy­

stępują większa ilość żelaza w porów naniu ze strefą redukcyjną (ryc. 5c, d),

która zawiera więcej krzemu, potasu i wapnia.

Gleby murszQwe zawierają znaczne ilości materii organicznej w formie

humiskelu i humicolu (ryc. 6a-f). Reprezentują one użytki zielone, w któ­

rym poziomy A ldM są wzbogacone w materię organiczną w formie hum i­

skelu (ryc. 6a). W glebie murszowatej w poziomie A XM występuje głównie

humicol między pojedynczymi ziarnami kwarcu (ryc. 6b). Skład jakościowy

tej masy glebowej jest bardzo ubogi (ryc. 7a, b), ale wskazuje na wyższą

zawartość głównych składników w porów naniu ze skałą '* macierzystą (ryc.

7c, d).

Podobne zmiany jakościowe masy glebowej obserwujemy w glebie mkie-

ralno-murszowęj (profil 8), co związane jest z bardzo ubogim charakterem

jej skały macierzystej.

Gleby torfowo-murszowe są najbardziej pozbawione składników m ineral­

nych, a główną ich masę stanowi m ateria organiczna (ryc. 7e, f). M oże to

świadczyć, że w glebach murszowych właściwości fizykochemiczne kształto­

wane są głównie przez różne jej formy. Przeprowadzone badania wskazują,

że największa pojemność sorpcyjna występuje w tych poziomach genetycz­

nych, w których przeważają jej formy zaliczone do humiskelu. Są to poziomy

Tn lub M T występujące w glebach torfowo-murszowych (profile 9 i 10).

W glebach murszowych wytworzonych na utworach mineralnych, w których

panują korzystniejsze warunki mineralizacji, przeważają formy humicolu i jed­

nocześnie zaznacza się w nich wyraźne zmniejszenie pojemności sorpcyjnej.

Decydują o^tym procesy mineralizacji i humifikacji, które, zależnie od wa­

runków aerobowo-anerobowych wpływają na ilość i jakość kumulowanych

połączeń organicznych [2, 7]. Zachodzący proces humifikacji sprzyja po­

wstawaniu połączeń próchnicznych, które podlegając kondensacji i poli­

meryzacji dysponują mniejszą ilością grup funkcyjnych [2]. W yrazem zmian

w strukturze tworzących się połączeń próchnicznych może być zmniejszenie

w poziomach A x M gleb murszowych ilości jonów H h pochodzenià orga­

nicznego. Wskazuje na to układ stosunków H h do С ogółem (fyc. 8).

W ynika z niego, że w poziomach A ldM oraz w poziomach M T i Tn,

zalegających poniżej poziom u A 1 M, wzrasta udział jonów H h na jednostkę

С ogółem.

W poziomach o szerszym stosunku

Hh

do* С ogółem badania mikro-

morfologiczne wykazały znaczny udział materii organicznej w formie

humi-134

J. D r o z d i in.

Profil — Prof ile

7

T/C o gùfem — total Hh/ C o g ó ł e m - total

Profil— Profile 8

T/C o gółem — total Hh/ C ogółem — total

Profil— Profile 9

T/C o g ó ł e m - t o t a l Hh/ C o g ó ł e m - t o t a l T/C o g ó ł e m - t o t a l

Profil— Pro f ile 10

T/C oa ółem— total

Hh/ C o g ó ł e m - t o t a l

Hh/ C ogółem — total

R yc. 8. Z m ia n y sto su n k u p o je m n o ści sorpcyjnej* (T ) i k w a so w o śc i h yd rolitycznej (Hh) d o С o g ó łe m w g leb a ch p o b a g ie n n y c h — m u r szo w y ch

F ig . 8. C h a n g es on the ratio o f so r p tio n c a p a city (T ) and h y d ro ly tic a cid ity (H h ) to to ta l С in p o st-b o g m uck so ils

skelu. W glebach murszowych podobne zależności zachodzą pomiędzy po­

jemnością sorpcyjną T a ilością С ogółem (ryc. 8). W poziomach zawierają­

cych mniej zhumifikowaną materię organiczną zaznacza się wzrost pojem­

ności sorpcyjnej na jednostkę С ogółem, co może być wyrazem słabszej

polimeryzacji występujących w nich połączeń organicznych [2].

Stosunki

Hh/C

ogółem i

T /C

ogółem w czarnych ziemiach przyjmują

bardziej zróżnicowane wartości w porów naniu do gleb murszowych (ryc. 9).

Wysokie wartości

T /C

ogółem i ich wzrost w poziomach A C , przy

rów-M ik r o m o r fo lo g ia p r o c e s ó w w gleb a ch p o b a g ie n n y c h

₁₃₅

Profil — Profile 1

T /C ogôtem — total

P ro fil— Profile Z

T/C o g ó ł e m — total Hh / C ogôtem — total

P rofil— Profile 3

T/C og ółem — total

P rofil— Profile Ч

T/C og ółem — total

T/C ogôt em — total Hh/ C o gô t em — total

R yc. 9. Z m ia n y sto su n k u p o je m n o ści sorpcyjnej (T ) i k w a so w o śc i h y d rolityczn ej (Hh) d o С o g ó łe m w g leb a ch p o b a g ie n n y c h — czarn ych ziem ia ch

F ig . 9. C h a n g es o f the ratio o f so r p tio n c a p a city (T ) and h y d ro ly tic a cid ity (H h ) to to ta l С in p o st-b o g so ils — b lack earths

noczesnym obniżeniu w nich zawartości węgla, wskazują na dużą rolę

koloidów mineralnych w kształtowaniu pojemności sorpcyjnych tych gleb.

Czarne ziemie charakteryzuje również węższy stosunek

Hh/C

ogółem, co

może świadczyć, że występujące w nich formy materii organicznej wysycone

są w znikomym stopniu jonam i

Hh,

a dużą rolę w kształtowaniu ich

właściwości fizykochemicznych spełniają połączenia organiczno-mineralne.

Powyższe wyniki wskazują, że w klasie gleb pobagiennych wilgotność

sprzyja kumulacji materii organicznej, a produkty jej transformacji mogą

tworzyć różne połączenia w zależności od właściwości skał macierzystych.

Hh/ C ogôtem — total

136

J. D r o z d i in.

W N IO S K I

— Badania mikromorfologiczne gleb pobagiennych wykazały, że istotnym

czynnikiem kształtującym ich właściwości są stosunki wilgotnościowe, które

w powiązaniu z charakterem skał macierzystych decydują o procesach

kumulacji i transformacji materii organicznej oraz o formach i składzie

plazmy glebowej.

— W glebach pobagiennych wytworzonych z utworów piaszczystych

procesy przemiany materii organicznej zmierzają w kierunku wytworzenia

humicolu o małej zawartości składników mineralnych, który reprezentuje

głównie jej formy w glebach murszowatych.

— Przemiany materii organicznej zachodzące w procesie murszenia pro ­

wadzą do przebudowy jej struktur, a

wyrazem tego jest zanikanie humiskelu

i pojawienie się humicolu, który odznacza się mniejszą zdolnością sorp­

cyjną w stosunku do kationów.

— W arunki wilgotnościowe panujące w czarnych ziemiach sprzyjają

mineralizacji materii organicznej, ą powstające w procesie humifikacji po­

łączenia próchniczne występują w nich głównie w formie mullicolu.

— Właściwości fizykochemiczne czarnych ziem kształtowane są głównie

przez plazmę glebową, zawierającą dużo składników mineralnych, których

skład jakościowy zależy ojd właściwości skały macierzystej i przebiegają­

cych aktualnie procesów glebowych.

— Procesy glejowe występujące strefowo w dolnych poziomach czarnych

ziem wpływają na zróżnicowanie masy glebowej, co wyraża się zmniejszaniem

zawartości żelaza w strefach redukcyjnych.

L I T E R A T U R A

[1] C i e ś l a W .: P ro b lem a ty k a czarnych ziem N iz in y W ielk o p o lsk iej ze sz czeg ó ln y m u w z g lę d ­ n ien iem K u jaw . R o c z . W S R P o zn a ń 30, 1966, 4 3 -5 3 .

[2] D r o z d J.: S tudia nad w ła śc iw o ścia m i ch em iczn y m i i fizy k o ch em iczn y m i z w ią z k ó w p ró ch n iczn y ch n iek tórych je d n o ste k ta k so n o m ic z n y c h gleb . Z esz. n auk. A R W ro cła w 13. R o zp ra w y . 1978.

[3] K o w a l i ń s k i S.: C zarn e z iem ie w ro cła w sk ie, ich w ła śc iw o śc i, w a rto ść u ży tk o w a i gen eza . R o cz. g leb o zn . 2. 1952. 5 9 -9 1 .

[4] K o w a l i ń s k i S.: G le b y m u r szo w e i ich p rzeo b ra że n ie p o d w p ły w em u p raw y płużftej. Prace W ro cła w . T o w . N a u k ., S. 8, 124, 1964.

[5] K w a l i ń s k i S.: S o ils o f so u th -w estern P o la n d . P W N . W rocław 1968.

[6] O k r u s z k o H .: G leb y m u r szo w e to rfo w isk d o lin o w y c h i ich ch e m ic z n e oraz fiz y k o ­ ch em iczn e w ła śc iw o śc i. R o cz. N a u k roi. 74, F , 1, 1960.

[7] O k r u s z k o H ., K o z a k i e w i c z A .: H u m ifik acja i m ineralizacja ja k o e lem en ty sk ła d o w e p ro cesu m urszen ia gleb to rfo w y c h . Z esz. p rob l. P ost. N a u k roi. 145, 1973, 6 4 -7 6 . [8] R o g u s k i W ., B i e ń k i e w i c z P.: W p ły w o d w o d n ie n ia na p ro ces z a n ik a n ia gleb o r g a ­

M ik r o m o r fo lo g ia p r o c e só w w g leb a ch p o b a g ien n y c h

₁₃₇

[9] S i u t a J.: W p ły w p ro cesu g le jo w e g o na k sz ta łto w a n ie się cech m o r fo lo g ic z n y c h i w ła śc i­ w o ści c h em iczn y ch p ro filu . R o c z . g le b o z n . 10, 1961, 3 6 7 -3 9 5 .

[10] S z u n i e w i c z J.: Z m ia n y w sto su n k a c h w o d n y c h p ro filu to r fo w e g o w y w o ła n e p ro cesem m u rszen ia w w aru n k a ch u ż y tk o w a n ia łą k o w e g o . Z esz. p ro b l. P o st. Na*uk roi. 72,

1967, 2 9 -6 0 .

[11] T o m a s z e w s k i J.: Isto tn e w aru n k i p o w sta w a n ia ro zw o ju i p rzeo b ra że n ia gleb b ło tn y ch i łą k o w o b ło tn y c h . R o c z . N a u k roi. 54, 1960, 6 0 7 -6 2 9 . 4. E. ДРОЗД, С. К О В А Л И Н Ь С К И , М. Л И Ч Н А Р , С. Э. Л И Ч Н А Р М И К Р О М О Р Ф О Л О Г И Ч Е С К И Е И Н Т Е Р П Р Е Т А Ц И И Ф И З И К О -Х И М И Ч Е С К И Х П Р О Ц Е С С О В В О С У Ш Е Н Н Ы Х Б О Л О Т Н Ы Х П О Ч В А Х К а ф е д р а п оч вов еден и я С ел ь ск о х о зя й ст в ен н о й а к а дем и и во В р оц лав е Р е з ю м е Ц е л ь ю с о о т в е т с т в у ю щ и х и ссл е до в а н и й б ы л о и зуч ен ие св о й ств о су ш ен н ы х б о л о т н ы х почв на о с н о в а н и и м и к р о м о р ф о л о г и ч е ск о й и с у б м и к р о м о р ф о л о г и ч е с к о й и нтер п р етац и и н ек о т о р ы х ф и зи к о-хи м и ч еск и х п р о ц есс о в . О б ъ е к т о м и ссл е до в а н и й бы ли черны е почвы и м ур ш евы е почвы Н и ж н ей С и л ези и . И ссл ед о в а н и я п о к а за л и , что су щ еств ен н ы м ф а к то ­ р о м в о зд е й с т в у ю щ и м на св о й ств а эти х почв является в одн ы й р еж и м , к ото р ы й в с о - четани с х а р а к т е р о м м а т ер и н с к о й п о р о д ы ок а зы в а ет р е ш а ю щ е е влияние на п р оцессы п р е о б р а зо в а н и я о р га н и ч еск о го в ещ ества и с о с т а в п оч вен н ой п л а зм ы . В п оч вах о б р а з о ­ ванны х из песчаны х ф о р м а ц и й в р езу л ь т а те м ур ш ен и я о б р а з у е т с я гум и к ол ь с очень низки м с о д е р ж а н и е м м и н ер ал ь н ы х эл ем ен т о в . Э т о т п р о ц есс п р и в о д и т к сн и ж ен и ю с о р б ­ цион н ы х с п о с о б н о с т е й м ур ш евы х почв. В черны х п оч вах водн ы й р еж и м с о д е й с т в у е т у ск о р ен и ю м и н ер а л и за ц и и о р га н и ч еск о го в ещ еств а, а о б р а зу ю щ и е с я в п р о ц есс е г у м и ­ ф икации гум усн ы е со ед и н е н и я в ы ст у п а ю т в виде м у л л и к о л а с о д е р ж а щ е г о м и н ер альн ы е эл ем ен ты . Э т о т в и д ор га н и ч еск о -м и н ер а л ь н ы х со ед и н е н и й является о сн о в н ы м ф а к т о р о м о т в е тст в ен н ы м за с о р б ц и о н н ы е св о й с тв а черны х почв. J. D R O Z D . S. K O W A L IŃ S K I, М. L IC Z N A R . S. E. L IC Z N A R M IC R O M O R P H O L O G I C A L IN T E R P R E T A T I O N O F T H E P H Y S I C O -C H E M IC A L P R O C E S S E S IN P O S T -B O G S O IL S

D e p a r tm e n t o f S o il S cien ce, A g ricu ltu ra l U n iv ersity o f W ro cła w

S u m m a r y

T h e aim o f th e w o rk w a s to r eco g n ize p ro p erties o f p o s t-b o g so ils o n the b asis o f m ic r o m o r p h o lo g ic an d su b -m ic r o m o r p h o lo g ic in te rp reta tio n o f so m e p h y sic o -c h e m ic a l p r o ­ cesses. T h e in v e stig a tio n s co m p rised b la ck earth s and m u ck so ils o f th e L o w e r S ilesia r eg io n . T h e in v e stig a tio n s have p ro v ed that a sig n ifica n t fa cto r fo rm in g their p ro p erties are w ater c o n d itio n s , w h ich in c o n n e c tio n w ith the ch aracter o f p arent rock are resp o n sib le for the o rg a n ic m a tter tra n sfo rm a tio n p ro cesses an d th e so il p la sm a c o m p o sitio n . In so ils

138

J. D r o z d i in.

d ev e lo p e d from san d y fo r m a tio n s h u m ico l o f a very lo w c o n te n t o f m ineral particles is fo rm in g as a result o f the m u c k in g p ro cess. T h is p ro cess lea d s to a d ecrea se o f so r p tio n prop erties in m uck so ils. In b lack earth s the w ater c o n d itio n s are fa v o u r a b le for a m ore in te n siv e o rg a n ic m atter m in e ra liz a tio n , w h ereas th e h u m u s c o m p o u n d s fo rm in g in the h u m ific a tio n p ro cess co u r se occu r in the form o f m u llico l c o n ta in in g m ineral elem en ts. T h is form o f org a n ic-m in era l c o m p o u n d is r esp o n sib le m ain ly fo r so r p tio n p ro p erties o f b lack earth s in v estig a ted .

Doc. dr hub. J e rzy D rozd Katedra G leboznawstwa AR W roclaw . ul. Grunwaldzka 53