Omówienie doniesień na temat: Badania nad zawartością mikroelementów w oborniku
M IEC ZY SŁ A W KOTER, A N N A K R A U Z E
SKŁAD CHEMICZNY OBORNIKA POCHODZĄCEGO Z WOJ. OLSZTYŃSKIEGO
K ated ra C h em ii R olniczej W SR w O lsztyn ie
W STĘP
Obok stale wzrastającego zużycia nawozów m ineralnych obornik jest w dalszym ciągu poważnym źródłem składników pokarmowych dla w ie lu roślin uprawnych. Wraz z dawką obornika, oprócz makroskładników, wprowadza się do gleby dość znaczną ilość mikroskładników [1, 2, 4, 5, 8, 11], których nie dostarcza się u nas jeszcze w formie mineralnej. Dla tego też obornik jako nawóz wieloskładnikowy ma duże znaczenie dla gospodarki rolnej, a szczególnie ogrodniczej.
Mając na uwadze duże znaczenie obornika w gospodarce nawozowej naszego kraju konieczne jest wszechstronne poznanie jego składu che micznego. Na podstawie wcześniejszych badań ustalono zawartość azotu, fosforu i potasu, natomiast co do innych składników występujących w oborniku nie mamy jeszcze całkowitego rozeznania. Chodzi tu zwłaszcza o zawartość mikroelementów.
Celem pracy było zbadanie próbek obornika z terenu naszego w oje wództwa na zawartość makro- i mikroelementów. Wyniki badań wska zują (tab. 1), że obornik stanowi dość dobre źródło tych składników dla roślin okopowych, warzywnych i rzepaku, uprawianych w pierwszym roku po jego zastosowaniu.
M ETO D Y K A B A D A Ń
Analizowane próbki obornika pochodzą z 20 gospodarstw położonych na terenie powiatu Ostróda w woj. olsztyńskim. Łącznie pobrano 40 średnich próbek obornika, w tym 18 z PGR i 22 próbki z gospodarstw
T a b e l a 1
Zawartość m ikroskładników i aakroskładników w dawca 250 q obornika
Makro s k ła d n ik i w kg
N P2°5 e2o CaO lógO S-SO^
105,0 65 166 137 12,5 21
blikro s k ła d n ik i v; g
Mn Cu В 1 Zn Ko Co
1252 126 137 j 458 17 5 ,4
indywidualnych. Obornik pobierano w dwóch terminach, tj. w okresie letnim i jesiennym.
Próbki obornika pobierano za pomocą metalowej rury o średnicy 8 cm, którą wkręcano pionowo w stos obornika. Ilość pojedynczych próbek składających się na średnią wahała się od 15 do 20, zależnie od ilości obornika na gnojowni. Ze zbiorczej próbki po jej dobrym wym ieszaniu pobierano 3—4 kg obornika do badań. Próbki obornika przewożono do la boratorium w słojach z doszlifowaną pokrywą. Na miejscu ważono, a na stępnie część konserwowano w celu oznaczenia azotu i innych lotnych składników pokarmowych w świeżej masie. W pozostałej części oznacza no suchą masę obornika, a po dokładnym zm ieleniu — pierwiastki po pielne, jak fosfor, potas, wapń, magnez, siarkę, mangan, miedź, molibden, cynk i kobalt (tab. 1, 2, 3, 4).
OMÓW IENIE W Y NIK Ó W
Zawartość makroskładników w oborniku podlega nieznacznym waha niom (tab. 2). Wahania te dotyczą zwłaszcza takich składników, jak azot i potas. W okresie letnim zawartość azotu w oborniku z PGR jest niższa od zawartości w oborniku pochodzącym z gospodarstw indywidualnych. Średnia zawartość azotu w okresie letnim i jesiennym układa się na tym samym poziomie i wynosi 0.42% świeżej masy. Większe natomiast zróż nicowanie występuje w zawartości potasu. Obornik z gospodarstw indy widualnych zawiera średnio o 0.05% więcej potasu niż obornik z gospo darstw uspołecznionych (PGR).
Otrzymane dla azotu wartości przez innych autorów [2. 5, 14, 12, 3] są w większości wyższe, natomiast nasze dane są zgodne z wynikam i uzyskanymi przez S a u e r l a n d t a [13], które odnoszą się do obornika
z dawnych Prus Wschodnich. Niższe zawartości azotu, wynoszące 0,37 i 0,38% N w świeżej masie, podaje S c h a r r e r i P r i i n [14] oraz Ko siński. Wartości otrzymane dla potasu, a wynoszące 0,67% świeżej masy obornika, są w yższe niż podają to inni autorzy.
T a b e l a 2 Z aw a rto ść m a k ro sk ład n ik ó w w o b o rn ik u z p o w ia tu o s tr ó d z k ie g o w % ś w ie ż e j masy R odzaj m ak ro sk ład n ik ó w W PGR W g o s p o d a rstw a c h in d y w id u a ln y c h w o k r e s i e le tn im je sie n n y m ś r e d n i o l e tn im je sie n n y m ś r e d n i o A zot 0 ,4 1 0 ,4 3 0 ,4 2 0 ,4 5 0 ,4 0 0 ,4 2 A zo t wodne r o z p . - 0 ,1 5 - - 0 ,1 2 1 F o s f o r o g ó ln y 0 ,2 5 0 ,2 8 0 ,2 6 0 ,2 6 0 ,2 6 0 ,2 6 F o s f o r r o z p . w H2O - 0 ,0 9 - - 0 ,0 8 _ P o ta s ogółem 0 ,6 4 0 ,6 5 0 ,6 4 0 ,7 0 0 ,6 8 0 ,6 9 Magnez - 0 ,0 4 - 0 ,0 6 0 ,0 5 0 ,0 6 S i a r k a - 0 ,0 8 - 0 ,1 0 0 ,0 8 0,09 Wapń 1 “ 0 ,4 6 “ 0 ,6 0 0 ,4 9 “ 0 ,5 5
Wahania w składzie chemicznym obornika wiążą się ściśle ze sposo bem jego przechowywania, jak również zależą od rodzaju zwierząt, ich odżywiania i stosowanej ściółki. Próbki obornika z powiatu Ostróda były pobierane przeważnie z gnojowni, gdzie nie zawsze spotykano się z w łaś ciw ym składowaniem obornika, zwłaszcza w gospodarstwach indywidual nych. Należy przypuszczać, że czynnik ten zadecydował o zawartości azotu w badanych próbkach obornika i dlatego występuje on w ilościach poniżej ustalonej normy. W przeciwieństw ie do azotu, zawartość potasu w oborniku z powiatu Ostróda układa się powyżej ustalonej normy. Na leży to tłumaczyć większym zastosowaniem ściółki zbóż i rzepaku oraz domieszkami mineralnymi (popiół), które zauważono przy pobieraniu obornika w gospodarstwach indywidualnych, stąd też wyższa zawartość potasu.
Średnie zawartości pozostałych składników mineralnych, jak wapnia, magnezu i siarki, układają się na jednakowym poziomie, zarówno w obor niku pochodzącym z gospodarstw uspołecznionych, jak i indywidualnych. Zawartość wapnia wynosi 0,55% świeżej masy, magnezu 0,05%, a siarki 0,08% (tab. 2). Wyniki te w porównaniu z wynikam i innych autorów [4, 14] wskazują na niską zawartość wapnia i magnezu oraz na dobrą za wartość siarki.
Zawartość poszczególnych mikroelem entów jest wyższa w oborniku pochodzącym z gospodarstw indywidualnych niż z gospodarstw uspołecz nionych (tab. 3). Średnio dla obornika z pow. Ostróda (tab. 4) zawartość
T a b e l a 3
Z a w arto ść m ikroelem entów w o b o rn ik u w m g/kg ś w ie ż e j masy
W PGR W g o s p o d a rstw a c h in d y w id u a ln y c h
R odzaj w o k r e s i e
m ik r o s k ła d ników
le tn im jesi-* : .nym ś r e d n io l e tn im je sie n n y m ś r e d n io
Mangan 4 9 ,3 4 6 ,1 4 7 ,7 6 3 ,3 6 2 ,0 6 2 ,5 j Miedź 4 ,8 5 ,3 5 ,0 * .3 5 ,9 5 ,1 j Bor 5 ,4 5 ,3 5 ,3 6 ,2 5 ,2 5 ,7 1 Cynk 1 7 ,0 1 8 ,0 1 7 ,5 2 0 ,5 1 8 ,0 1 9 ,2 1 M olibden 0 ,4 1 ,0 0 ,7 0 ,4 6 0 ,8 6 0 ,6 6 i K o b a lt
l
... 0 ,2 5 0 ,1 7 0 ,2 1 0 ,2 2 0 ,2 20,2 2
j
T a b e l a 4 Ś r e d n i a z aw a rto ść m akro- i m ikroelem entów w o b o rn ik u z p o w ia tu o s t r ó d z k ie g cW % ś w ie ż e j masy К P2°5 k2o MgO 1 s 1 CaO ; j i 0 ,4 2 0 ,2 6 0 ,6 6 1 1 0 ,0 5 i 0 ,0 8 ° ,5 5 ! W m g/kg ś w ie ż e j masy Mn Cu
!
3
1 I Zn j Mo Cc ! 5 0 ,1 5 ,1 5 ,5 i 1 8 ,4j
0 ,6 8 ..i 0 ,2 2 ; T a b e l a 5 Z a w a rto ść m ik ro sk ła d n ik ó w w o b o rn ik u z p o w ia tu o s tr ó d z k ie g o w m g/kg s u c h e j masy R o d zaj m ik ro -3 k ład n ik ó w W FGR 1 W g o s p o d a rstw a c h in d y w id u a ln y c h w o k r e s i e le t n i m je sie n n y m ś r e d n io le t n i m je sie n n y m ś r e d n io Mangan 1 9 7 ,4 1 4 6 ,1 1 7 1 ,2 2 5 3 ,0 2 4 8 ,9 2 5 0 ,9 Miedź 1 9 ,2 2 1 ,1 2 0 ,1 1 7 ,2 2 3 ,8 2 0 ,5 Bor 2 1 ,4 2 1 ,3 2 1 ,3 2 4 ,9 2 1 ,1 23,0 Cynk 7 0 ,0 7 4 ,0 72,0 8 2 ,0 7 1 ,0 9 6 ,0 M o libden 1 ,8 4 ,0 2 ,0 1 ,8 7 3 ,4 4 2 ,6 5 K o b a lt 1 ,0 0 ,7 0 ,8 5 0 ,9 0 ,9 0 ,9T a b e l a ô
Z a w a rto ść p o s z c z e g ó ln y c h m ik ro elem en tó w w o b o rn ik u u s t a l o n a p r z e z różnych, a u to ró w w m g/kg s .m . A u to r Un Zn Cu В Mo Co A tk in s o n 201 1 1 6 ,0 1 5,6 2 0 ,0 2 ,4 0 ,9 4 Hemingway 182 1 2 6 ,0 19,8 - 2 ,3 1 ,4 3 Katałymow 866 1 1 0 ,0 - - - -S c h a r r e r 217 8 2 ,0 9 ,8 1 7 ,4 0 ,6 9 1 ,0 4 S te n b e rg 55 - 5 ,5 3 ,9 - -Hanower i Kwas 200 - - 8 ,3 3 - -Ż ó t e r i K rauze 220 7 4 ,4 2 0 ,3 j 2 2 ,0 2 ,7 0 ,8 6
tych składników w jednym kilogramie świeżej masy obornika kształtuje się następująco: manganu 50, miedzi 5, boru 5,5, cynku 18, molibdenu 0,68 i kobaltu 0,22 mg. W przeliczeniu na suchą masę zawartości te są oczywiście znacznie wyżisze i w większości przypadków zgodne z w yn i kami uzyskanymi przez innych autorów (tab. 6). Należy przy tym zazna czyć, że badań w tym zakresie przeprowadzono bardzo mało zarówno za granicą, jak i w kraju, niemniej stanowią one podstawę do wnioskowa nia i dowodzą, że obornik jest nawozem zaopatrującym rośliny nie tylko w makro-, ale również w mikroelementy.
Dla przykładu weźm y przeciętny plon buraków cukrowych, tj. 350 q/ha, który pobiera z jednego hektara gleby ok. 400 g boru i 1000 g manganu. Przy zastosowaniu dawki obornika 250 q (tab. 1) można po kryć zapotrzebowanie buraków na mangan w całości, zaś na bor w ok. 35%. Podobnie sytuacja przedstawia się z pozostałymi mikroelementami, wprowadzonymi wraz z obornikiem do gleby. Nie mamy wprawdzie ro zeznania co do stopnia wykorzystania tych składników z obornika, ale nie ulega wątpliwości, że stanowią one realne źródło tych pierwiastków, których jeszcze w praktyce u nas prawie się nie stosuje. Korzystne od działywanie obornika na glebę i roślinę, o którym od dawna m ówi się w literaturze, znajduje swe uzasadnienie nie tylko w działaniu substancji organicznej, ale przede wszystkim w kompleksowym oddziaływaniu wprowadzonych składników mineralnych, znajdujących się w moczu, kale i ściółce, które zabezpieczają w sposób harmonijny zapotrzebowa nie uprawianych roślin. Nie będzie chyba przesadą stwierdzenie, że do póki przemysł nie przygotuje rolnictwu zestawów nawozów komplekso w ych — mineralnych i organiczno-mineralnych, wyłączne nawożenie m i neralne nie da pożądanych efektów, zwłaszcza pod uprawy roślin o du żych wymaganiach (jak rośliny przemysłowe, okopowe, warzywne). Dla tego stosowanie obornika pod te kultury przy jednoczesnym nawożeniu
mineralnym będzie jeszcze przez długie lata dominować w nawożeniu w ielu specjalistycznych kultur roślin i decydować o ich efektach produk cyjnych.
W N IO SK I
Z przeprowadzonych analiz 40 próbek obornika pobranych z gospo darstw indywidualnych i PGR pow. Ostróda można wyprowadzić nastę pujące wnioski:
1. Zbadany obornik zawiera, w porównaniu do w yników innych ba daczy, m niejszy procent azotu, magnezu i wapnia, natomiast odznacza się wyższą zawartością potasu (0,67% w św. m.) i dobrą zawartością siarki (0,08%).
2. Średnia zawartość m ikroelem entów w przeliczeniu na 1 kg św.m. obornika kształtuje się następująco: manganu 50, cynku 18, boru 5,5, miedzi 5, molibdenu 0,68 i kobaltu 0,22 mg.
3. Z dawką 300 q obornika wprowadza się do gleby ok. 160 g boru i 1500 g manganu. Są to ilości, które mogą pokryć w całości zapotrzebo wanie pokarmowe buraków w stosunku do manganu.
4. Biorąc pod uwagę skład chemiczny obornika można stwierdzić, że jest to nawóz wieloskładnikowy o kompleksowym działaniu na glebę i roślinę.
L IT ER A TU R A
[1] A t k i n s o n К. J., G i l l e s G. R., D e s j a r d i n s : Trace elem en t, content of farm yard m anure. Canad. J. of A gric. Sei., t. 34, 1954, nr 1.
[2] G ó r s k i M.: Obornik i gn ojów k a — n aw ozy organiczne. T. 3, 1956. [3] G ó r s k i M., C h m i e l e w s k i K.: D zia ła n ie obornika w św ie tle dośw iad czeń
p olow ych . P u ła w y 1938.
[4] G i s i n g e r L., W e r n e r E.: U n tersu ch u n gen über den S ta llm ist. L a n d w irt sch a ftlich es Jahrbuch der S ch w eiz, 54, 1940, s. 142— 180.
[5] H a n o w e r P., K w a s W.: S kład ch em iczn y obornika na p od staw ie analiz w y k o n a n y ch w stacjach ch em iczn o-roln iczych . IU N G , P raca D ziału Ż yw ien ia R oślin i N aw ożen ia, z. 1, 1951— 1955, s. 38.
[61 H e m i n g w a y R. G.: T he m in era l com position of farm yard. T he Em pire Jou rn al of E x p erim en ta l A gricu ltu re, t. 29, nr 113, s. 14— 18.
[7] K a t a ł y m o w : S od ierżan ije m argan cow w udobrienijach. D ok ład y A N SSSR , t. 77, 1951.
[8] K o t e r M.: C hem ia rolna. Łódź—W arszaw a 1957.
[9] К r e y b i g, F r a n k : D ie P h osp h orsäu re V ergärung der Stalld ü n gers. A cta A gronom ica A cad. S cien t H ungariceae. F ascicu lu s, 2, 1951, s. 3— 109.
[10] N i k l e w s k i M.: Obornik. P ozn ań 1956.
[11] P a n а к H.: F orm y fo sfo ru w oborniku i w artość n aw o zo w a obornika p rze- ferm en to w a n eg o z d odatkiem n aw ozów fosfo ro w y ch . Rocz. glebozn., t. 13, 1963, s. 513— 564.
[12] R o s z y k E., T r y b a ł a M.: S kład ch em iczn y obornika i gn ojów k i. Zesz. nauk. W SR Wroc., nr 12, 1958, s. 67— 76.
[13] S a u e r l a n d t W.: S ta llm istu n tersu ch u n g en . P lan zen ern . D üng, und B o d en kunde, 1(46), 1936, s. 223— 235.
[14] S c h a r r e r K., P r ü n : Ü ber den M ik ro- und M ak ron äh rstoffgeh alt von W irtsch a ftsd ü n g em itteln . L andw irt. F arschung, 1955— 1956, s. 182—206. [15] S t e e n b j e r g E.: M anganese, cooper and boron in farm yard m anure, lig -
n ie l m an u re and cen ercia l fertilizers. T ielssk r. P la n tea re, 1940.
P r o f. dr M ie c z y s ła w K o te r
I n s t y tu t C h e m iz a c ji R o ln ic tw a W SR O ls z ty n -K o r to w o , b l. 38
