Andrzej K. Olszewski, Wojciech
Włodarczyk
Prace Ośrodka Dokumentacji
Zabytków nad architekturą
współczesną
Ochrona Zabytków 29/2 (113), 136-137
1976
N a g r o b k i . W 1963 r. poddano k o n se rw ac ji żeliw ne popiersie S ta n isław a S taszica z n ag ro b k a na B ie lanach.
W 1967 r. nagrobek S o k ratesa S ta- rjm kiew icza, p re z y d e n ta W arszaw y, z końca X IX w. (cm entarz p ra w o sław ny na Woli), o trzym ał u zu p e ł nienia żelaznej k u te j k ra ty .
W 1969 r. P K Z p rzeprow adziły k o n serw ac ję popiersia dok to ra C zem
pińskiego z ep itafiu m w kościele Św. M arcina n a Piw nej. Rzeźba ta, w y k o n an a w białym m a rm u rz e w d r u giej połow ie X V III w., znajdow ała się od 1945 r. w p o sia d an iu U rzędu K onserw atorskiego. Po k o n se rw ac ji p rzek azan a została do M uzeum H i storycznego.
Do tegoż m uzeum przekazano ró w nież dw ie rzeźby d rew n ia n e — Św.
J a n a N epom ucena i nieokreśloną św iętą, o k tórych w iadom o było je dynie, że pochodzą „ze S tarego lub Nowego M iasta”. Oczyszczone z k il k u w a rstw spalonej i spękanej fa r by okazały się rzeźbam i o dobrym poziom ie artystycznym , pochodzący m i z ok. połow y X V III w.
Barbara Ja nuszkiewicz
PRACE OŚRODKA DOKUMENTACJI ZABYTKÓW NAD ARCHITEKTURĄ WSPÓŁCZESNĄ
1. K onstancin, ul. S ie nkie w ic za 7, willa „Natemi” z 1901 r. (arch. J. P. Dziekońsk i)
Konieczność d o k u m e n tac ji a rc h ite k tu ry X IX i X X w. je st ju ż dziś n ie zaprzeczalna. F ak t, że wiele obiek tów z tego okresu no si c h a ra k te r za bytku, w y n ik a nie tylko z sam ej persp ek ty w y czasu, lecz także ze zm iany k ry te rió w oceny. P rz y k ład pogardzanej ongiś secesji, k tó ra w ciągu k ilk u n a s tu la t doczekała się pełnej „ re h a b ilita c ji”, je st n ad er w y m ow ny. Podobne p rze w a rto ścio w a nia k ry te rió w dotyczą i a rc h ite k tu ry n astęp n y c h okresów . S tałe p rzy spieszanie rozw oju form , c h a ra k te rystyczne dla a r c h ite k tu ry X X w., pozw ala na w y odrębnienie n aw et k ró tk ic h okresów stylow ych i w y typow anie obiektów o w artości a r tystycznej i historycznej nie tylko sprzed la t kilkudziesięciu, ale i k il k u n astu .
P ro g ram do k u m en tacji a rc h ite k tu ry najnow szej należało ściśle przystoso wać do realiów . O lbrzym ia liczba obiektów , w tym całych zespołów, osiedli czy założeń urban isty czn y ch , w y m ag ała u sta le n ia ta k ich zasad grom adzenia m a te ria łu , k tó re p o zw alałyby w e w zględnie k ró tk im czasie objąć, chociaż jego część. P o nadto n ie w ielk a liczba opracow ań n aukow ych zm usza do p rz e p ro w a dzenia d o k u m e n tac ji a rc h ite k tu ry najnow szej w stopniu pod staw o w ym , u w zg lęd n iający m ty lk o sta n obecny obiektu, szczegółowe b ad a n ia i in te rp re ta c je o d k ła d ają c n a okires późniejszy. D o k u m en tacja ta k a sp ro w ad za się w zasadzie do ew i
dencji obiektu, za w ie ra ją c e j zdjęcie, opis, k ró tk ą historię, rz u t, dostępną nam b ibliografię; p rzep ro w ad zan a jest z m yślą o jej publik o w an iu w specjaln y ch tem atycznych zeszytach, po trzeb n y ch p rzede w szystkim s łu ż bie k o n se rw ato rsk iej, w ładzom a d m in istrac y jn y m , a n astęp n ie e w e n tu a ln y m badaczom tem atu.
P rz y stę p u ją c do ew idencji a rc h ite k tu ry najnow szej w edług tych p o d staw ow ych założeń, w O środku D o k u m e n ta c ji Z abytków opracow ano p la n te ry to ria ln e g o z a k resu badań. B rak na razie m ożliw ości c e n tra l nego u jęcia ew idencji w szystkich p ra c n ad a r c h ite k tu rą X IX i X X w. w P olsce w edług jednolitych z a sad zm usił O środek do sk o n c en tro w an ia się na obszarze obecnego w o jew ództw a stołecznego i m ia sta W arszaw y. E w idencja ta p rz e p ro w a d zana je st w dwóch zakresach. W zakresie podstaw ow ym (węższym) o b ejm u je w ybór — po dokładnym zapoznaniu się z sy tu a c ją w terenie — najw ażniejszych obiektów , ich sfotografow anie oraz sporządzenie cpisu b u dynku, rzu tu , dołączenie d
a-2. Konstancin, ul. Sobieskiego 19, willa „Zameczek” z pocz. X X w.
3. Warszawa, ul. W alecznych 26, willa z 1936 r. (arch. II. S . S y r - kusowie)
nych historycznych i bibliograficz nych. E w idencja w zakresie s z e r szym — to szczegółowe d o k u m e n ta cje o ch a rak te rz e m onograficznym w ybranych obiektów w ybitnych, obejm ujące ,po k ilkadziesiąt zdjąć, opis, h istorią i ch arak te ry sty k ą b u dynku, dokonaną przez badacza s p e cjalizującego sią w danym tem acie. P orządek tych prac, rozpoczętych w lutym 1975 r. został ustalony z K o n serw atorem W ojew ództw a Stołeczne go. P rzede w szystkim postanow iono zająć sią a rc h ite k tu rą w illow ą osie dli podw arszaw skich, będących przekrojem w szystkich stylów od eklektyzm u i h isto ry zm u, poprzez se cesją, sz tu k ą dekoracyjną, aż po f u n kcjonalne form y sty lu m iędzynaro dowego przełom u la t dw udziestych i trzydziestych. Oczywiście dokonu jąc w te re n ie w yboru obiektów nie pom ija się też budynków o sta tn ie go trzydziestolecia, łącznie z b u d o w lam i o k resu socrealizm u.
Do takich m iejscow ości o wysokich w alorach architektonicznych i u rb a nistycznych należy zespół w ypoczyn kowy K onstancin-C hylice. Po o trzy m aniu z daw nego B iura D okum en ta c ji Z abytków W ojewódzwa W a r szaw skiego kilkudziesięciu k a rt ew i dencyjnych, w ykonanych przez m gr. W andą P uget, O środek, prow adząc już niezależnie dok ład n ą d o k u m en ta cją fotograficzną tych miejscowości, rozpoczął system atyczną pracę nad ew idencją zn ajdujących sią tam b u dynków . Ze stu dziesięciu obiektów w y b ran o na w stępie kilkadziesiąt klasy bardzo w ysokiej, au to rstw a tak w ybitnych architektów , jak na przykład Józef P ius Dziekoński, K a rol Jankow ski, H elena i Szymon
Syrkusow ie. N iektóre z tych obiek tów już w okresie m iędzyw ojennym były w ym ieniane w lite ra tu rz e za granicznej jako czołowe osiągnięcia arc h ite k tu ry nowoczesnej. Większość z nich została pom ierzona, cpisana i znajd u je się w przygotow aniu r e dakcyjnym do zeszytu tem atycznego K onstancina. W podobny sposób o pracow ano zespół m ieszkalny w R em bertow ie, będący jednolitym za łożeniem u rb an isty cz n o -a rc h ite k to n i cznym w stylu dw orkow ym z po czątku la t dw udziestych. Po doko n an iu szczegółowego objazdu te re n u w ytypow ano już obiekty w m iejsco wościach położonych na zachód od W arszaw y (Podkow a Leśna, K om o rów, M ilanówek). W bieżącym roku p race przebiegają na wschód od m iasta (linia otwocka). W granicach W arszaw y O środek przeprow adza szczegółowa dokum entacje Saskiej Kępy, Grochowa. P onadto p o d ejm u je się także opracow ania m o nografi czne w ażniejszych obiektów okresu m iędzyw ojennego, na p rzykład daw nego M inisterstw a W yznań R eligij nych i O św iecenia Publicznego, te a tru „A teneum ” i innych.
P rzeprow adzana przez O środek Do K um entacji Z abytków dokum entacja a rc h itek tu ry najnow szej obejm uje w większości m a te ria ł m ało z n a n v , często tru d n o dostępny lub nie znany zupełnie. Z ebrana, w m ia rę obiek tyw nie, daje podstaw ę do głębszych badań nad arc h ite k tu rą n ie tylko W arszaw y i jej okolic, lecz tak że ca łej Polski.
A n d rze j K. Olszewski Wojciech Włodarczyk
4. Warszawa, ul. Spasowskiego 13, hol dom u mieszkalnego z drugiej poło w y lat 30-tych X X w.
5. Warszawa, ul. Jaracza, teatr „ A te n e u m ”, fra g m e n t w n ę tr z z lat 1924— 1928 (arch. R. Miller, W. Ja str zębowski) (fot. 1, 2 — L. S e m poliński; 3—5 — A. Stasiak)
II MIĘDZYNARODOW Y KONGRES W BOCHUM NA TEMAT OCHRONY ZABYTKÓW TEC H N IK I
W dniach J —9 w rześnia 1975 r. o d był się II M iędzynarodow y K ongres O chrony Z abytków T echniki zo rg a nizow any przez M uzeum G órnictw a (B ergbau-M useum ) w Bochum к W K ongresie tym wzięło udział ponad
1 I M ię d z y n a r o d o w y K o n g r e s O c h r o n y Z a b y tk ó w T e c h n ik i o d b y ł s ię w dn . 29 m a ja — 5 c z e r w c a 1973 r. w I r o n - b r id g e (W ie lk a B r y t a n ia ), na k t ó r y m P o lsk a n ie b y ła r e p r e z e n to w a n a . Z ob . T r a n s a c tio n s o f F i r s t i n t e r n a t i o n a l C o n g r e s s o f t h e C o n s e r v a ti o n o f I n d u s t r i a l M o n u m e n t s , I r o n b r id g e G e o r g e M u se u m T ru st, Ir o n b r id g e 1975. II M ię d z y n a r o d o w y K o n g r e s p r z y g o to w a n y z o s t a ł p rzez k o le g iu m w s k ła d z ie : H. G. C o n r a d (R F N ), G. v. d e n A b e e le n ( B e l g ia ), W. B riiggem a-n n (R F N ), N. C o s- sonjs (W, B r y ta n ia ), W . H ein z (R F N ), E. G. N e u m a n n (R F N ), M. N is se r (S z w e c ja ), J. P a z d u r (P o lsk a ), R. P it- tio n i (A u str ia ), F. S im e lk a (R F N ), A . T im m (R F N ), i E. W ä c h tle r (N R D ). „ O ch ro n a Z a b y tk ó w ” nr 2 (113) X X IX —
50 przedstaw icieli następujących k rajów : A ustrii, Belgii, Czechosło wacji, Danii, F ran cji, Japonii, K a nady, Norwegii, NRD, RFN, P o l ski, Stanów Zjednoczonych A m eryki Północnej, Szwecji, Węgier i W iel kiej B rytanii. Wygłoszono 40 re fe r a tów dotyczących zagadnień ogólnych tzw. archeologii przem ysłow ej, r o zum ianej w szerokim zakresie b adań nad historią techniki, zagadnień d o kum en tacji zabytków te ch n ik i oraz p rzedstaw iających sta n ochrony z a bytków techniki w poszczególnych krajach. N aukę polską na kongresie reprezentow ali: prof, d r Je rz y Ja ro s z U niw ersytetu Śląskiego w K ato w i cach, prof, dr W ojciech K alinow ski, O środek D okum entacji Zabytków , oraz Prof. dr Je rz v P azd u r i doc. dr D anuta M olenda z In sty tu tu H istorii K u ltu ry M aterialnej PAN. W ygłosili
5
cni następ u jące refe ra ty : Z a b y tk i
p rze m y słu ja k o przedmiot badań międzynarodow yc h (J. Pazdur),
Ochrona i konserwacja z a b y tk ó w te chniki w Polsce (W. K alinow ski), Ochrona za b y tk ó w te chnik i górni czej na G órnym Ślą sku i w Z agłę biu D ąbrow skim (J. Jaros) oraz Z a b y t k i górnictwa metali kolorowych w Polsce (D. M olenda).
W ram ach K ongresu odbyły się po kazy film ów pośw ięconych ochronie zabytków techniki, w śród któ ry ch w yróżnił się polski film poświęcony fabryce fajan só w we W łocławku. U czestnicy K ongresu m ieli możność zapoznania się z w ielom a in te re su jącym i zabytkam i techniki na ob szarze Z agłębia R uhry, jak np.: k o lej jednoszynow a w W uppertal, m ost stalow y w M iingsten, urząd ze nia śluzow e w H enrichenburg oraz
