Czesław Tabęcki
Czyny niedozwolone według projektu
kodeksu cywilnego z r. 1962 (art.
876-910)
Palestra 7/5(65), 20-27
CZESŁAW TABĘCKI
C zyn y niedozwolone
według projektu kodeksu cywilnego
z r. 1 9 6 2 (art. 8 7 6 — 910)
i
T y tu ł XXjXV p ro je k tu k.c. o czynach niedozw olonych re g u lu je w zasadzie te n sam z a k re s odpow iedzialności co i rozdz. IV kjz., p o zo staw ia jąc poza ko d ek sem p rz e p isy d o tyczące odpow ied zialn o ści cyw ilnej za czyny niedozw olone z a w a rte w p rze p isa c h szczególnych. N a to m ia st p ro je k t w ty tu le o czynach niedozw olonych n ie za w ie ra p rze p isó w o o k re śle n iu odszkodow ań, k tó re o d p o w ia d a ją a rt. 157, 158 § 2, 1'59 i 160 kjz. U re g u lo w an ie te j k w e stii n a stą p iło w p rze p isa c h ogólnych do ty czący ch w sze lk ic h zo b o w iązań (a r t. 344—346).
P ro je k t u trz y m u je ta k ż e p o d sta w y odpow iedzialności za p rze w id zia n e w k.z. szkody w y rząd zo n e czynam i niedoizwollonymi. P o d sta w y te — to odpow iedzialność za w in ą, z ty tu łu ry z y k a o ra z n a zasa d zie słuszności, n a z y w a n e j w p ro je k c ie z a sa d ą w spółżycia społecznego.
W p row adzone w p ro je k c ie zm ian y są w sto su n k u do k.z. nieznaczne, n ie k tó re je d n a k z n ic h m a ją pow ażn e znaczenie. C ały szereg p rz e p isó w p ro je k tu został p r z e ję ty z k.z. n a w e t bez żad n y ch zm ian red a k cy jn y c h .
W p ro je k c ie w ty tu le o czy n ach niedozw o lo n y ch z o sta ły p o m in ięte w szy stk ie p rze w id zia n e w k.z. 'norm y dotyczące c ię ż a ru dow odu.
I I
1. Z asad n iczy p rze p is p r o je k tu d o tyczący odpow iedzialności za szkodę w y rz ą dzoną z w in y sp ra w c y (art. 876) zo stał p rz e ję ty z k.z. (art. 134) 'bez żad n y ch zm ian. U trz y m a n ie w p ro je k c ie a r t. 876 b rzm ien ia a r t. 134 k.z., k tó reg o tr e ś ć o dpow ia d a a rt. 1382 k.c. N ap., je s t m oim zd a n ie m słuszne. N o rm a bo w iem a rt. 134 k.z. w y trz y m a ła — w czasie je j trzy d z iesto le tn ieg o o b o w iązy w an ia — p ró b ę ż y d a i s ta n o w iła sk u teczn e n arz ęd zie p rz y ro z strz y g a n iu sp o ró w o w y n ag ro d zen ie szkód, w yrziądzonych czynam i niedozw olonym i, zgodnie z za sa d am i słuszności i p o trz e b a m i społecznym i. U trz y m a n ie te j n o rm y n a d a l . w now ym kod ek sie cyw ilnym je s t szczególnie p o żąd an e ró w n ież d la teg o , że — ja k to p o d k re śla u za sa d n ien ie p ro je k tu (str. 212) — f a k t te n u m ożliw i z k o le i 'Utrzym anie w m ocy bogatego o rzecznictw a, k tó re w sposób zgodny z p o trz e b a m i społecznym i ro z w ią z u je liczne p roblem y.
2. B ezpośrednio po p rz e p isa c h o odpow iedzialności za szkody w yrządzone w ła s n y m i czynam i, a p rzed p rz e p isa m i ogólnym i dotyczącym i odpow iedzialności za cu dze czyny — zo stały zam ieszczone p rz e p isy o odpow iedzialności S k a rb u P a ń s tw a i p a ń stw o w y c h osób p ra w n y c h za szkody w y rz ąd z o n e p rzez fu n k c jo n a riu sz y p a ń stw o w y ch i p rac o w n ik ó w ty c h że oisób p ra w n y c h p rzy w y k o n an iu p o w ierzonych im czynności. T ak ie u m ie jsc o w ien ie p rzep isó w o odpow iedzialności S k a r b u P a ń s tw a za szkody w y rz ąd z o n e p rz e z fu n k c jo n a riu sz y o rg an ó w w ład z y i a d m in is tra cji, sędziów , p ro k u ra to ró w o ra z żołnierzy S ił Z b ro jn y ch — p o m im o w ielk iej w agi ty c h p rze p isó w — bud zi je d n a k w ątpliw ości. P rz e p isy pow yższe bow iem ze
N r 5 (65) C zy n y nied o zw o lo n e w g p r o je k tu k.c. 21
w zg lę d u n a c h a r a k te r organów , w k tó ry c h ci fu n k c jo n a riu sz e są z a tru d n ie n i, oraz ze w zg lęd u n a z re g u ły w ład c zy c h a r a k te r w y k o n y w an y ch czynności, ja k ró w n ie ż ze w zg lę d u n a p rze w id z ia n e w a rt. 879 o g ra n ic z e n ia od p o w ied zialn o ści S k a rb u P a ń s tw a — sta n o w ią p rz e p isy szazególne i w s k u te k tego p o w in n y być p rz e su n ię te n a d alsze m iejsce.
Byłoby p o ż ą d a n e ta k ż e d o k o n an ie o d pow iedniego p o d ziału p rzep isó w d z ia łu I n a ro zd z iały . T a k i d alszy p rze d m io to w y ptodział p rze p isó w d ziału I przy czy n iłb y się w ielce d o p rz e jrz y sto śc i ty c h przepisów .
J e ś li z a ś chodzi o tre ś ć p rze p isó w o odpow iedzialności S k a rb u P a ń stw a o raz 0 odpow iedzialności p ań stw o w y c h osób p ra w n y c h za szkody w yrządzone p rze z
fu n k c jo n a riu s z y p a ń s tw o w y c h i p ra c o w n ik ó w w y m ie n io n y ch osób p ra w n y c h , to tre ść ty c h p rze p isó w z o s ta ła w całości p r z e ję ta z u sta w y z dn. 15.XiL1956 r. (Dz. U. N r 54, poz. 243).
P r o je k t k.c. — pod o b n ie zre sztą , ja k i po w o łan a w yżej u sta w a z 15.XI.1956 r., k tó r e j celem było u re g u lo w a n ie odpow iedzialności P a ń stw a za szkody w y rząd zo n e p rz e z fu n k c jo n a riu sz y p ań stw o w y c h — nie r e g u lu je w sposób (szczególny odpow ie dzialn o ści o rg a n iz a c ji społecznych (organizacji zaw odow ych, sam orządow ych, sp ó ł dzielczych i in.) za szkody w y rząd zo n e p rze z ic h p rac o w n ik ó w p rz y w y k o n a n iu czynności z z a k re su zlec o n y ch ty m o rg an izacjo m , n a m ocy szczególnych u sta w , n ie k tó ry c h za d ań a d m in is tra c ji p a ń s tw o w e j.1 Z a o d pow iednim stosow aniem p rz e p isó w o o dpow iedzialności S k a rb u P a ń stw a za szkody w yrządzone p rze z fu n k c jo n a r iu s z y p a ń stw o w y c h do odpow iedzialności pow yższych o rg an iz ac ji z a szkody w y rząd zo n e p rz e z ich p rac o w n ik ó w p rz y w y k o n a n iu czynności z z a k re su a d m in is tra c ji p ań stw o w e j p rz e m a w ia okoliczność, że czynności te m a ją te n sa m c h a r a k te r co
1 czynności w y k o n y w a n e p rz e z o rg a n y a d m in is tra c ji p ań stw o w e j. W ty c h w a r u n k a c h ró w n ież o m a w ian a odpow iedzialność o rg an iz ac ji społecznych p o w in n a się
k sz ta łto w a ć w te n sam sposób ja k odpo w ied zialn o ść S k a rb u P a ń stw a ; w szczegól n ości do o dpow iedzialności ty c h o rg an iz ac ji p o w in n y m ieć zastosow anie o g ran ic ze n ia o dpow iedzialności za szkody w yrządzone niezgodnym z p ra w e m w y d aw an iem orzeczeń lu b za rząd zeń , p rz e w id z ia n e w a rt. 879.
Co się tyczy odpow iedzialności p ań stw o w y c h osób p ra w n y c h (poza S k arb em P ań stw a ) za szkody w y rząd zo n e p rzez ic h p rac o w n ik ó w p rz y w y k o n a n iu p o w ie rzo n y ch im czynności, to sta so w an ie do te j odpow iedzialności — n iezależn ie od c h a r a k te ru czynności, p rz y k tó re j nasitąpiło w y rz ąd z en ie szkody — p rze p isó w o o d p o w ied zialn o ści S k a rb u P a ń s tw a za szkody w y rz ąd z o n e p rze z fu n k c jo n a riu sz y p a ń stw o w y c h nie w y d a je się słuszne. N ie m a bow iem żad n y ch ra c ji, b y do odpo w iedzialności pow yższych osób p ra w n y c h za szkody w y rz ąd z o n e przez ich p ra c o w nik ó w p rz y w y k o n a n iu pow ierzo n y ch im czynności nie w chodzących w za k res a d m in is tra c ji p a ń stw o w e j, lecz w zw ykły z a k re s ic h d ziałaln o ści, a zw łaszcza do o d p ow iedzialności p rz e d się b io rstw p ań stw o w y c h stosow ać p rz e p isy in n e n iż te , k tó re o b o w iąz u ją dla tego ro d z a ju odpow iedzialności n ie p ań stw o w y c h osób p ra w n y c h b ę d ąc y ch je d n o stk a m i g o sp o d ark i usp o łeczn ian ej, a n a w e t ta k ż e in n y c h o rg an iz ac ji n ie p ań stw o w y c h . N a to m ia s t słu szn e je s t sto so w a n ie szczególnych p rze p isó w o odpow iedzialności S k a rb u P a ń stw a za szkody w y rz ąd z o n e p rze z fu n k c jo n a riu szy p ań stw o w y c h do odpow iedzialności p ań stw o w y c h osób p ra w n y c h za szkody w yrządzone p rzez ic h p rac o w n ik ó w p rz y w y k o n a n iu czynności z z a k re su zleconych ty m osobom p ra w n y m z a d a ń a d m in istra c ji p a ń s tw o w e j2, p o n iew aż czynności te
1 P o r . a r t . 2 § 2 p k t 2 k o d . p o s t . a d m i n . 2 P o r . a r t . 2 § 2 p k t 1 k o d . p o s t . a d m i n .
22 C z e s ł a w T a b ę c k i N r 5 (65) m a ją te n sa m z r e g u ły w ład c zy c h a r a k te r co i czynności o rg a n ó w a d m in istra c ji p a ń stw o w e j, a p o n a d to d o k o n y w an ie ty c h czynności o d b y w a się p rz y za sto so w a n iu p rze p isó w p o stę p o w a n ia a d m in istra c y jn e g o . P oza ty m z re sz tą n ie k tó re p rz e p isy m a ją c e zasad n icze znaczenie, a ta k im i są w łaśn ie p rz e p isy a r t. 879 o og ran iczen iu o dpow iedzialności za szkody w y rz ąd z o n e w y d a w a n ie m orzeczeń i zarządzeń, n ie m ogą m ieć w ogóle za sto so w a n ia do odpow iedzialności p ań stw o w y c h osób p r a w
nych, k tó re w z a k re sie sw ej zw y k łej d ziała ln o śc i n ie w y d a ją żad n y ch o rzeczeń i z a rz ą d z e ń , w iążący ch osoby trzecie.
Z re sz tą z okoliczności, że a rt. 881 dotyczący odpow iedzialności p ań stw o w y c h osób p ra w n y c h o d sy ła co d o o zn a cz en ia z a k re s u te j o d p o w ied zialn o ści ta k ż e do a r t. 879 (k tó ry m oże m ie ć zasto so w an ie ty lk o do czynności z z a k re su zleconych n ie k tó ry m z ty c h osób n a m ocy szczególnych o s ta w z a d a ń a d m in is tra c ji p ań stw o w ej), zd a je się ró w n ież w y n ik ać , że p rz e p isy szczególne o odpow iedzialności S k a rb u P a ń stw a s to s u je się do odpow iedzialności p ań stw o w y c h osób p ra w n y c h ty lk o co do ich odpow iedzialności z a szkody w y rz ąd z o n e p rzez ich p ra c o w n ik ó w p rz y w y k o n an iu czynności z z a k re su a d m in is tra c ji p ań stw o w e j.
E w e n tu a ln e zasto so w an ie do odpow iedzialności p a ń stw o w y c h osób p ra w n y c h za szkody w y rz ąd z o n e p rz e z ich p ra c o w n ik ó w p rz y w y k o n a n iu pow ierzo n y ch im czynności (z w y ją tk ie m je d y n ie ic h odpow iedzialności za szkody w yrządzone p rzy czynnościach z z a k re s u a d m in is tra c ji p ań stw o w e j) p rz e p isó w ogólnych n ie p o w in n o oczyw iście w y łączać ic h odpow iedzialności — w ed łu g za sa d w spółżycia spo łecznego — z a szkody n a osobie w b r a k u in n y c h p o d sta w od p o w ied zialn o ści (art. 880). O dpow iedzialność ta k a p o w in n a być ro z c ią g n ię ta ta k ż e n a osoby p ra w n e n ie p ań stw o w e , i to n ie ty lk o iza szkody w y rząd zo n e p rz y czynnościach z z a k re su a d m in is tra c ji p ań stw o w e j.
3. W edług p ro je k tu (art. 887) m a ło le tn i do la t 14 n ie ponosi odpow iedzialności za w y rz ąd z o n e p rze z niego szkody. P o o siągnięciu tego w iek u m a ło le tn i ów n ie p o nosi o dpow iedzialności ty lk o w ted y , gdy d zia ła ł b ez rozezn an ia. K od ek s zobow ią z a ń n ie o k reśla g ra n ic y w ie k u m a ło le tn ic h , w k tó ry m nie ponoszą o n i odpow ie d zialn o ści za w y rz ąd z o n e p rze z n ic h szkody; nieodpow iedzialność ich, bez w zględu n a ic h w iek, u za le żn ia je d y n ie od b r a k u ro z e z n a n ia po w o d u jąceg o n iem ożność p rz y p isa n ia im w in y (art. 142, 134). O k re śle n ie w p ro je k c ie w ie k u m a ło le tn ic h , w k tó ry m n ie p onoszą o n i o d p o w ied zialn o ści z a w y rz ą d z o n e p rz e z niich szkody, n a leży u zn ać za pożyteczne, p o n ie w a ż w p ro w ad zą ono w ięk szą jasn o ść w sto su n
k i p ra w n e .
P ro je k t ro zszerza obow iązek w y n a g ra d z a n ia szkody p rze z osoby o b ow iązane do n a d z o ru n a d osobam i, k tó ry m z p o w o d u w ie k u albo s ta n u psychicznego lu b cie lesnego w in y p oczytać n ie m ożna, ta k ż e n a osoby w y k o n u ją c e bez obow iązku u s ta w ow ego lu b um ow nego s ta łą pieczę mad ta k im i osobam i. O dpow iedzialność ta k ic h osób k.z. n ie p rz e w id u je .
P ro je k t w a r t. 889 ro zsz erza ta k ż e odpo w ied zialn o ść osób, k tó ry m z pow o d u w ie k u alb o s ta n u psychicznego lu b cielesnego w in y poczy tać n ie m ożna, na w y p ad e k n ie p rz e w id z ia n y w k.z. (ant. 142), m ianow icie gdy w ogóle b r a k obow iązanego do n ad z o ru n a d t a k ą osobą.
4. A rty k u ł 883 p ro je k tu , d o ty c zą cy zw o ln ie n ia od odpow ied zialn o ści sp ra w c y szkody d ziała ją ceg o w o b ro n ie koniecznej, za w ie ra w sobie tre ś ć a r t. 139 k.z. z do
d a tk o w y m u zale żn ie n iem nieo d p o w ied zialn o ści sp raw cy szkody od istn ie n ia k o nieczności n a ru sz e n ia d o b ra sp raw cy zam achu. W te n sposób p r o je k t og ran icza za
K r 5 (65) C zy n y nied o zw o lo n e wg p r o je k tu k.c. 23
k r e s n ieodpow iedzialności sp ra w c y szkody w w y p a d k u obro n y koniecznej w sto s u n k u do obow iązującego sta n u p raw nego.
T akże a r t. 885 p ro je k tu , k tó ry dotyczy zw o ln ien ia od odpow iedzialności sp ra w c y szkody w y rząd zo n ej w s ta n ie w yższej konieczności, za w ie ra pew ne o g ran iczen ie tego zw o ln ien ia w sto su n k u do obow iązującego a r t. 140 k.z. U zależnia o n bow iem to zw o lnienie od d o d atk o w e j p rze słan k i, żeby r a to w a n e dobro było oczyw iście w aż n iejsze n iż d o b ro n aru sz o n e. Jed n o cześn ie je d n a k p ro je k t p o m ija w sw ej tre śc i z a strz e ż e n ie , by sp ra w c a szkody n ie b ezp ieczeń stw a sam n ie w yw ołał.
5. J e ś li chodzi o p rz e p isy a r t. 890 i 891, dotyczące odpow iedzialności za cudze c z y n y la u re g u lo w a n e j w a r t. 144 i 145 k.z., t o p rz e p isy te sw ą tre ś c ią n ie od b ie g a ją od pow yższych p rze p isó w k.z., iz tą ty lk o zm ian ą, że p rze p is a r t. 891 p r o je k tu je s t le p ie j i ściślej u ję ty niż p rze p is a rt. 145 k.z.
6. A rt. 892 i 893, dotyczące odpow iedzialności za szkody w yrządzone p rze z zw ie rz ę ta , arft. 894, d o tyczący odpow iedzialności za szkody w y w o łan e w yrzuceniem , w y la n ie m lu b sp a d n ięc iem z pom ieszczenia, o raz a r t. 895, dotyczący o d pow iedzialnoś ci za szkodę w y w o łan ą zaw ale n ie m się b u d o w li — o d p o w iad a ją całkow icie sw ą
tre ś c ią a r t. 148, ;149, 150 ii 151 § 1, z t ą ty lk o zm ian ą , że a rt. 893 § 3 p r o je k tu nie z e zw a la ma z a ję cie zw ierzęcia stanow iącego w łasn o ść p a ń stw o w ą i nie n a d a je po
szk o d o w an em u p r a w a z a s ta w u n a ty m zw ierzęciu. P o za ty m w a rt. 895 w p ro w a d zono zm ian ę o k re śle n ia osoby o d p ow iedzialnej za szkodę: za m ia st te rm in u „po sia d a c z ” w p ro w a d zo n o te rm in „posiadacz sa m o istn y ”, te rm in o d p o w ia d a ją c y a r t. 316 p ro je k tu . W p ro w ad zen ie o g ran iczen ia p ra w a poszkodow anego do z a ję cia z w ie rzęc ia w y rz ąd z ają ce g o szkodę a stanow iącego w łasn o ść p a ń stw o w ą n ie w y d a j e się uzasad n io n e, po n iew aż poszkodow any z re g u ły n ie będzie w iedzieć, że zw ie r z ę to stan o w i w łasność p ań stw o w ą , a poza ty m d la u n ik n ię cia dalszej szkody m u s ia łb y je w ypędzać n ajczęściej n a posiadłpść in n e j osoby, n a k tó re j zw ierzę w y rz ą d z a ło b y szk o d ę te j osobie. O g raniczenie w ięc p ow yższe n ie p ro w a d zi do zw ięk sz en ia o ch ro n y m ie n ia państw ow ego.
7. Co się tyczy odpow ied zialn o ści za szkody w yrządzone w zw ią zk u z u ży w a n ie m sił p rzy ro d y o raz w y k o n y w an iem i u ży w a n iem m a te ria łó w w ybuchow ych, to p rz e p isy a r t. 896, 897, 898 p ro j. dotyczące tej odpow iedzialności o d p o w iad a ją ca łk o w ic ie tre ś c i a rt. 152—155 k.z., z tą je d y n ie zm ian ą, że w a r t. 897 p ro je k tu w y ra z y „w łaściciel m echanicznego śro d k a k o m u n ik a c y jn e g o ” zo stały za stą p io n e w y ra za m i „sam o istn y posiadacz m echanicznego ś ro d k a k o m u n ik a c y jn e g o ”, o ra z że ■w tym że a rty k u le nie je s t p rze w id zia n e zw o ln ien ie ta k ieg o posiadacza od odpo w iedzialności w ra z ie pozb aw ien ia go m ożności ro zp o rzą d zan ia ty m śro d k iem w s k u te k czynu bezpraw nego.
N ato m ia st budzi w ątp liw o ści u trz y m a n ie w m ocy w a rt. 896 p ro je k tu zasady o b c ią ż a n ia osoby poszkodow anej n a s tę p stw a m i szkody w ra z ie je j n a s tą p ie n ia n a
s k u te k siły w yższej. D otyczy to w szczególności szkód n a osobie. Tego ro d za ju p rz e rz u c a n ie iskutków szkody na osobę poszkodow aną p rz y odpow iedzialności za szkodę n a za sa d zie ry z y k a tr u d n e je s t do pogodzenia z z a sa d am i w spółżycia spo łecznego. O soba p o sz k o d o w a n a n ie p o w in n a być o b ciążan a sk u tk a m i szkód w y w o łan y c h p rze z siłę w yższą, zw iązanych z ru c h e m p rze d sięb io rstw , k tó re są p rzecież p ro w ad zo n e w in te re s ie społecznym lu b ogólnopaństw ow ym . S zkody t a k ie p o w in n y ulec o d p o w ied n iej re p a rty c ji bąd ź p rze z ob jęcie ic h w p la n ie k a s z tó w e k s p lo a ta c ji p rze d sięb io rstw , bąd ź też p rzez ubezp ieczen ie się p rze d się b io rstw od od po w ied zialn o ści cy w iln ej. T a k ie zresizrtą u b ezpieczenie się je s t ju ż p ra k ty k o w a n e
24 C z e s l a t o T a b ę c k i N r 5 (65)
w w ielu p rze d sięb io rstw a ch , w k tó ry c h ze w zg lęd u n a c h a r a k te r ic h d z iała ln o śc i nieszczęśliw e w y p a d k i dość często m a ją m iejsce.
Je ś li chodzi o szkody w y rz ąd z o n e ru c h e m m e ch an iczn y ch śro d k ó w k o m u n ik a c ji, to p ro b lem za p e w n ie n ia w y n ag ro d ze n ia szfcody osobom posizkodowanym ta k ż e w w y p ad k a ch , gd y szkoda n a s tą p iła n a s k u te k siły w yższej, zo stał w p ew n e j m ie rz e ro zw ią zan y p rz e z w p ro w a d ze n ie o bow iązku u b ez p ie cz en ia się w łaścicieli p o ja z d ó w m e ch a n icz n y ch od odpow iedzialności cyw ilnej za szkody w y rząd zo n e r u ch em tych p ojazdów .3 U bezpieczenia te m a ją d la p o szkodow anych jeszcze te n ko rz y stn y sk u te k , że z a p e w n ia ją im o trzy m an ie w y n ag ro d ze n ia z ty tu łu szkody ta k że w w y p a d k u n iew y p łacaln o ści sp ra w c y szkody lu b in n e j osoby za niego odpo w ied z ia ln ej.
8. A rty k u ł 900 p r o je k tu p rz e w id u je obow iązek p o d ję cia śro d k ó w zaradczych- w celu u su n ię cia n ie b ezp ieczeń stw a grożącego w sk u te k z a w ale n ia się b u d o w li nie- ty lk o p rze z je j posiadacza, ja k to m a m ie jsc e w axt. 151 § 2 k.z, lecz ta k ż e w k ła d a taiki o b o w iązek n a k a ż d ą osobę, k tó re j za ch o w a n ie się, a w szczególności b r a k n a d z o ru z je j s tro n y n a d k ie ro w a n y m p rz e z n ią p rz e d się b io rstw e m l u b z a k ła d e m , b ezp o śred n io grozi spow odow aniem szkody. P o za ty m — w e d łu g pow yższego a r ty k u łu proijeiktu — ósoba, k tó re j grom szikoda, m oże żą d a ć n ie ty lk o p o d ję c ia k ro k ó w zarad czy ch d la u su n ię cia nieb ezp ieczeń stw a, le cz ta k ż e złożenia odpow ied n ie g o zabezpieczenia.
9. A rty k u ł 901 p r o je k tu stan o w i do p ew nego sto p n ia o d p o w ied n ik a rt. 158 § 1 k.z.» k tó r y za ró w n o w d o k try n ie , ja k i w o rze czn ictw ie w y w o łał w iele w ą tp liw o śc i i k o n tr o w e r s ji.4 P ow yższy a rty k u ł p ro je k tu , k tó r y d o ty c zy ty lk o o d sz k o d o w a ń w s k u te k czynów niedozw olonych, zezw ala w sto su n k a c h m iędzy osobam i f i
zycznym i n a o g ran ic ze n ie — sto so w n ie d o okoliczności — o b o w iązk u n a p r a w ie n ia szkody, je ż e li ze w zględu n a sta n m a ją tk o w y poszkodow anego lu b osoby o d p o w ied z ia ln ej z a szkodę w y m a g a ją tego z a sa d y w spółżycia społecznego. W y n ik a stą d , że w ed łu g p r o je k tu nie m oże sta n o w ić iprzesłanki do obn iżen ia o d sz k o d o w an ia n ie d u ży sto p ień z a w in ie n ia; p rz e sła n k ę tę m oże stan o w ić je d y n ie istan m a ją tk o w y osoby obow iązanej do o d szkodow ania lu b osoby poszkodo w a n e j, i to ty lk o w sto su n k ach m ię d zy osobam i fizycznym i. A rty k u ł 863 p r o je k tu z r. 1961 dopuszczał o g ran ic ze n ie o bow iązku w y n a g ro d z e n ia szkody n ie ty lk o z e w zg lęd u n a sta n m a ją tk o w y zobow iązanego i poszkodow anego, le cz ta k ż e ze- w zg lę d u n a m a ły sto p ień w in y sp raw cy szkody, p rz y czym w y łąc za ł sto so w a n ie pow yższego p rz e p isu je d y n ie w sto su n k a c h m iędzy o rg a n iz a c ja m i so c ja listy c z ny m i. P ozą ty m § 2 te g o a rty k u łu nie dopuszczał o g ran ic ze n ia o d szk o d o w an ia ze w zg lę d u n a sta n m a ją tk o w y poszkodow anego, je że li poszkodow anym nie j e s t osoba fizyczna.
Z m ia n y w p ro w a d zo n e do a rt. 901 p ro je k tu z 1962 r. — w sto s u n k u d o a r t. 863 p ro je k tu iz 1961 r. — b u d zą w ątp liw o ści. P o n ie w a ż p rze w id z ia n e w a r t. 901 o g ran ic ze n ie o dszkodow ania je s t d y k to w a n e z a sa d am i słuszności (w spółżycia spo łecznego), p rz e to p o m in ięc ie w ty m a rty k u le n iezn aczn eg o sto p n ia z a w in ie n ia sp ra w c y szkody, ja k o p rz e sła n k i tego ogran iczen ia, n ie j e s t u zasadnione.
T akże w y łączen ie m ożności o b n iż en ia o d sz k o d o w a n ia w sto su n k a c h p o m ię d zy osobam i fizycznym i a o rg an iz ac jam i, gdy o bow iązanym do odszkodow ania je s t osofoa fizyczna, nie d a się pogodzić z za sa d ą słuszności.
3 R o z . R .M . z 1.X I I . 1961 r . (D z. U . N r 55, p o z . 311).
* W i t o l d C z a c h ó r s k i : U s t a l e n i e w y s o k o ś c i o d s z k o d o w a n i a , N P z 1958, n,r 4 i 5; J a n W i n i a r z : U s t a l e n i e w y s o k o ś c i o d s z k o d o w a n i a , s t r . 90— 126.
N r 5 (65) C zy n y nied o zw o lo n e w g p r o je k tu k.c. 2 5
J e ś li chodzi o p rz e p isy a r t. 344—346 p ro je k tu , zam ieszczone w przepisach, o gólnych zobow iązań, to tre ś ć p rz e p isu a r t. 344 od,pow iada tre ś c i a r t. 157' § 1 i 2 k.z., a tre ść a r t. 345 — tre śc i a rt. 158 § (2 k.z. N ato m ia st itreść a r t. 346,, k tó ry re g u lu je z a g ad n ien ie sposobów n a p ra w ie n ia szk o d y i u s ta le n ia w a rto śc i rzeczy i(w w y p a d k u szkody m a ją tk o w e j) w ed łu g ceny z d a ty u s ta le n ia odszkodo w a n ia , różni się zasadniczo od tre ś c i a rt. ,159 i 160 k.z. re g u lu ją c y c h to zag ad nien ie. Z godnie b ow iem z a r t. 346 p ro je k tu n a p ra w ie n ie szkody pow inno n a stąp ić, w e d łu g w y b o ru poszkodow anego, b ąd ź p rze z p rzy w ró c en ie istanu p o przedniego, b ąd ź p rze z za p ła tę odpow iedniej su m y pien iężn ej. Je d n a k ż e gd y b y p rzy w ró cen ie sta n u poprzed n ieg o było n iem ożliw e albo gdyby pociągało za sobą d la zobow iązanego n a d m ie rn e tru d n o ś c i lu b koszty , to roszczenie odszk o d o w aw cze o g ra n ic z a się do św iad czen ia w p ie n ią d z u . Je że li o d sz k o d o w a n ie m a n a stą p ić w p ie n iąd z u , jego w ysokość o k re śla się w ed łu g ceny z d a ty u sta le n ia o d szkodow ania, a ty lk o w w y ją tk o w y c h w y p ad k a ch u za sa d n io n y ch in te re sa m i obu;- stro n — w ed łu g cen z in n e j daty.
Z pow yższego w y n ik a, że w ed łu g p ro je k tu zasa d n icz ą fo rm ą nap raw ien ia- szkody — w p rz e c iw ie ń stw ie do k.z. (art. 159), k tó r y ja k o za sa d n icz ą fo rm ę n a p ra w ie n ia szkody p rz e w id u je odszkodow anie p ie n ięż n e — je s t p rzy w ró c en ie s ta n u poprzedniego, a w k o n se k w e n cji tego ta k ż e o k re śle n ie odszkodow ania p ie niężnego n a s tę p u je w ed łu g cen z d a ty jego u sta le n ia .
K odeks zo b o w iązań ' p o d a ją c w a r t. 160, że odszkodow anie z re g u ły m a być- obliczane w e d łu g cen ry n k o w y ch , nie w sk a z u je d a ty , w k tó rej ceny są w łaści w e do u sta le n ia odszkodow ania. N a iskutek tego zarów no w d o k try n ie , ja k i w orzecznictw ie p a n u je rozbieżność co do rtego, ja k ą d a tę i ja k ie cen y n ależy u w
zględniać p rzy u s ta le n iu o d sz k o d o w a n ia : czy ceny z d a ty w y rz ą d z e n ia szkody, tj_ d a ty p o w sta n ia zobow iązania odszkodow aw czego, czy te ż ceny z d a ty u s ta le n ia odszkodow ania, p rz y czym w orzecznictw ie p rze w a ża ł pogląd p raw n y , że w ła ś ciw e są ,tu ceny z d a ty w y rz ą d z e n ia s z k o d y .5 P o g ląd te n p ro w a d ził b. często d o w ielkiego p o k rzy w d zen ia poszkodow anych, k tó rz y zgodnie z a rt. 157 § 1 k.z. po w in n i o trzy m ać n ie ty lk o w y ró w n a n ie po n iesio n y ch s tra t, ale i w ynagrodzenie-
korzyści, ja k ic h m ogli się spodziew ać, gdyby im szkody n ie w y rząd zo n o (w w ie l a w y p a d k a c h o trz y m y w a li w rzeczyw istości zaled w ie w y ró w n a n ie części s tra t). W ty c h w a ru n k a c h oznaczenie w p ro jek c ie d aty , w k tó re j ceny b ę d ą w łaściw e d o u sta le n ia odszkodow ania, m a b ardzo doniosłe znaczenie, gdyż zapobiegnie n a przyszłość w szelk im szkodliw ym k o n tro w e rsjo m w ty m w zględzie.
P ro je k t p o m ija p rze p is a r t. 160 zd. 2 k.z., k tó r y m a c h a r a k te r re p resy jn y .. P rz e p is te n n a k a z u je — w raz ie złego z a m ia ru lu b rażącego n ie d b a ls tw a zobo w iązanego do o dszkodow ania — u w zg lę d n ie n ie p rzy o k re śle n iu szkody m a ją tk o w e j ta k ż e szczególnej w a rto ś c i rzeczy d la poszkodow anego.
W k w e stii w y n a g ro d z e n ia szkód n a osobie (art. 905—908 i 910) p ro je k t p rz e w i d u je ty lk o n ie w ie le o d s tę p s tw od k.z. (a r t. 161— 167). M ianow icie p ro je k t w a r t. 905 § 1 w k ład a d o datkow o n a zobow iązanego do odszkodow ania obow iązek w y łożenia z góry (oprócz su m y p o trze b n ej n a leczenie) w w y p ad k u , gdy poszkodo w a n y s ta ł się in w a lid ą , ta k że su m y p o trze b n ej do p rzy g o to w a n ia go do innego za w odu, czego k.z. (a rt. 161 § 1) n ie p rze w id y w a ł.
P ro je k t p o d k re ś la ta k ż e m o c n iej w a r t. 908 m ożność p rzy zn a n ia p o szk o d o w a n e m u w szczególnych w y p ad k a ch za m ia st r e n ty lu b części re n ty jednorazow ego»
3 A . S t e l m a c h o w s k i : N o m i n a l i z m a w y k o n a n i e z o b o w i ą z a ń n i e p i e n i ę ż n y c h , N P ” z 1959, n r 11, s t r . 1281.
26 C z e s ł a w T a b ą c k i N r 5 (65)
o dszkodow ania. J e s t to w ażne, p o n iew aż w prafetyce p o w o jen n e j p rzy z n aw an ie ta k ie g o o d szkodow ania n ie było stosow ane.
P oza tym p ro je k t p rz e w id u je zadośćuczynienie za cierp ien ia fizyczne i k rz y w d ę m o ra ln ą ty lk o osób b ez p o śred n io p o szkodow anych i ty lk o n a ich rziecz (art. 906), p r z y czyim w śró d u p ra w n io n y c h do u zy sk an ia itego za d o ść u czy n ien ia p r o je k t n ie w y m ie n ia m ężczyzny m a ło le tn ie g o an i um ysłow o upośledzonego, k tó rz y zostali sk ło n ie n i do p o d d an ia się czynow i n ie rz ąd n e m u .
Je ż e li chodzi o n ajb liż szy c h członków ro d zin y osoby bezpośrednio poszkodo w a n e j, to p r o je k t w b rz m ie n iu z 1962 r., w ra z ie śm ierci ta k ie g o p o sz k o d o w a nego, p rz e w id u je n a rzecz ty c h osób za m ia st zadośćuczynienia za k rz y w d ę m o r a ln ą stosow ne odszkodow anie, lecz ty lk o w ted y , gdy w sk u te k śm ierci b ez p o śred n io poszkodow anego n a stą p iło pogorszenie się ich sy tu a c ji życiow ej (art. 907 § 3).
R o zw iązanie p r o je k tu w ty m w zględzie o d p o w ia d a w iswej isto cie u c h w a le całej Iz b y S ąd u N ajw yższego z 29X1957 r. 1 CO 37/56, z a w ie ra ją c e j śc ieśn iają cą w y k ła d n ię p rz e p isu a rt. 166 kjz. dotyczącego zadośćuczynienia n a rzecz n a jb liż szych członków b ez p o śred n io poszkodow aneigo \ o raz o rze czn ictw u są d o w e m u z o sta tn ic h la t. Z aznaczyć p rz y rtym należy , że p r o je k ty z la t 1955, 1960 i 1961 nie p rz e w id y w a ły zadośćuczynienia n a rze cz członków ro d zin y b ezpośrednio poszko
dow anego a n i te ż żadnego o d szkodow ania stan o w iąceg o w y n ag ro d zen ie szkody n ie m a ją tk o w e j n a sk u te k jego śm ierci, a p r o je k t z 1954 r. n ie p rz e w id y w a ł za d o ść u cz y n ien ia n a w e t n a rzecz osób bezpośrednio poszkodow anych.
A rt. 909 p ro je k tu , doty czący o ch ro n y d ó b r osobistych, p rz e w id u je jeszcze — p o z a śro d k a m i o chrony p rze w id zia n y m i obecnie W a rt. 11 p.o.p.c. — m ożność n ało że n ia n a sp raw cę szkody o bow iązku z a p ła ty odpow iedniej s u m y p ien iężn ej n a rzecz Folsikiego C zerw onego K rzyża.
10. W reszcie p r o je k t w a r t. 904 ro zstrz y g a p o zy ty w n ie sp o rn e w d o k try n ie i orzeczn ictw ie sądow ym za g ad n ie n ie zbiegu p o d sta w p ra w n y c h odpow iedzial n o śc i z a w y rz ąd z en ie szkody.7 O stateczn e ro zstrz y g n ięc ie tego z a g ad n ien ia w orze czn ictw ie sądow ym w sensie pozy ty w n y m n astąp iło w u ch w a le S.N. z 30.X.1954 r. 1 CO 47/54 w sk ła d zie 7 sędziów oraz w u ch w a le całej iz b y S.N.
z 26.X.1956 r . 1 CO 31/56.°
N a su w a się p y ta n ie, ozy d la u n ik n ię c ia tru d n o śc i, jaikie p o w sta ją p rzy ro zp o z n a n iu s p ra w o ro szc ze n ia m a ją c e o p a r c ie w w iększej liczbie p o d s ta w p ra w n y c h , nie n ależ ało b y zam ieścić w p ro je k c ie p rz e p isu ro zstrz y g ają ce g o , k tó re j z p o d s ta w p ra w n y c h n ależ ało b y w ta k ic h w y p ad k a ch d ać p ie rw sz eń stw o p rz y ro z s trz y g a n iu sp raw y .
11. W z a k re sie p rz e d a w n ie n ia roszczeń w y n ik a ją c y c h z czynów niedozw olo n y ch p r o je k t u trz y m u je bez zm ian p rze p isy a rt. 283 k.z.
N a tle te n d e n c ji u sta w o d a w stw a pow o jen n eg o do s k ra c a n ia te rm in ó w p rz e d a w n ie n ia , k tó re j w y ra z w w ielu w y p a d k a c h d a je ta k ż e p ro je k t, bud zi w ą tp li w ości u trz y m a n ie w a r t. 903 § 2 p ro je k tu d ziesięcioletniego te rm in u p rz e d a w n ie n i a (art. 283 § 4 k.z.) szkód w y rz ąd z o n y ch czynem n iedozw olonym , k tó ry s ta n o w i zb ro d n ię lu b w y stęp ek . T e rm in te n w y d aje się zbyt dłu g i. O dpow iada on
« O S N , p o z . 2/1958.
f W . C z a c h ó r s k i : Z b i e g o d p o w i e d z i a l n o ś c i c y w i l n e j w e d ł u g k o d e k s u z o b o w i ą z a ń , H960 r.
N r 5 (65) P rzestęp stw a k o m u n ik a c y jn e w p ro je kc ie k .k . 27
o b ec n ie -najdłuższem u te rm in o w i p rz e d a w n ie n ia , choć ju ż d aw n ie j sta n o w ił ty lk o połow ę ta k ieg o te rm in u . U sta le n ie ta k długiego te rm in u p rz e d aw n ien ia nie je s t obecnie p o trze b n e do o ch ro n y interesóiw poszkodow anych.
12. W p row adzone p rze z p r o je k t w sto s u n k u do obecnie o b o w iązującego p ra w a z m ia n y d u zu p e łn ie n ia p rze p isó w o czynach n ied o zw o lo n y ch n a le ż y u znać z a po żyteczne i u zasad n io n e. J e d n a k ż e w w y p a d k a c h p rze ze -mnie przy to czo n y ch są on e, m o im zdaniem , n ie w y sta rc z a ją c e .
TADEUSZ CYPRIAN
Przestępstwa komunikacyjne
w projekcie nowego kodeksu karnego
X
K odeks k a rn y z ro k u 1932 n ie uw zg lęd n ia w ogóle p o stu la tó w bezp ieczeń stw a ru c h u drogow ego, gdyż n ie z a w ie ra w ty m w zględzie żad n y ch .przepisów sp e c ja l n y ch . M im o że ju ż w ow ym czasie m o to ry z acja w w ielu k r a ja c h E u ro p y i A m e r y k i poczy n iła zn aczn e postępy, p rz y czym ró w n ie ż w P olsce sta le ro s ła liczb a p o ja z d ó w m e ch an iczn y ch i b y ło oczyw iste, że będzie ro sn ą ć coraz szybciej — k o d ek s 2 1932 r. w szelk ie p ro b lem y zw iązan e z bezp ieczeń stw em ru c h u drogow ego p o m i n ą ł m ilczeniem .
J e s t to ty m b a rd z ie j u d e rz a ją c e , że istn ia ły ju ż w te d y p rz e p isy re g u lu ją c e ruich n a d ro g a c h p u b lic zn y c h 1 w b rz m ie n iu u sta lo n y m p rz e z ro zp o rzą d zen ie P re z y d e n ta R zeczypospolitej z d n ia 14 lutego 1928 'a, p rz y czym rozp o rząd zen iem w ykonaw czym d o tego o statn ieg o ro zp o rząd zen ia je s t w y d an e w ro k u 1937 ro zp o rząd zen ie M in is tr ó w K o m u n ik a cji, S p ra w W ew n ętrzn y c h i S p ra w W ojskow ych z d n ia 27 p aź d z ie r n ik a 1937 r . lb, k tó re d e fin ity w n ie u reg u lo w a ło n a d łu g ie la ta — w za k re sie a d m in i s tr a c y jn y m i k a rn o -a d m in is tra c y jn y m — p ro b lem bezp ieczeń stw a ru ch u .
M im o istn ie n ia p rze p isó w z ro k u 1921 i 1928 ó w czesna K o m isja K o d y fik a c y jn a n ie u zn a ła za p o trz e b n e zam ieścić w k odeksie k a rn y m p rz e p isó w w iąż ąc y ch się z p rz e p isa m i p o w o łan y c h a k tó w p ra w n y c h z r o k u 1921 i 1928. O graniczono się je d y n ie do ogólnych p rze p isó w o sp ro w ad ze n iu pow szechnego n ie b ezp ieczeń stw a w k o m u n ik a c ji (art. 215 k.k.), co oczyw iście ż a d n ą m ia rą nie o d p o w iad a ło p o trz e b o m ż y c ia .a
W całym k o d e k sie k a rn y m z 1932 r. nie m a a n i jed n eg o przep isu , k tó r y b y d o ty c z y ł b ezpośrednio p rz e stę p s tw p o p ełn io n y ch w zw iązk u z ru c h e m p o ja zd ó w m e ch a n ic z n y c h n a d ro g a c h publicznych, chociaż w ty m czasie w y p a d k i dro g o w e b y ły w ca le liczne. S p ra w y te, w ra z ie sto so w a n ia do n ich p rze p isó w ko d ek su
k a rn e g o , trz e b a było za te m podciągać pod p rz e p isy b a rd z o ogólnej n a tu ry , zu
1 D z . U . N r 89, p o z . 656. l a D z . U . N r 18, p o z . 151.
l b D z . U . N r 85, p o z . 616 z p ó ź n i e j s z y m i z m i a n a m i .
i T a d e u s z C y p r i a n : O d p o w i e d z i a l n o ś ć k a r n a z a w y p a d k i d r o g o w e , „ R u c h P r a w n i c z y 1 E k o n o m i c z n y ” n r 3/1961, s t r . 73 i n a s t .
