CZYNY
NIEDOZWOLONE
Art. 415 k.c.: „Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia”
Art. 416 k.c.: „Osoba prawna jest obowiązana do naprawienia szkody wyrządzonej z winy jej organu”
odpowiedzialność na zasadzie winy
przesłanki odpowiedzialności:
1) szkoda
2) fakt, z którym ustawa wiąże
odpowiedzialność określonego podmiotu (czyn niedozwolony)
3) adekwatny związek przyczynowy między
czynem niedozwolonym a szkodą
brak definicji pojęcia winy
kwestia, czy bezprawność jest elementem pojęcia winy, czy niezależną kategorią
(przesłanką winy)
Okoliczności wyłączające bezprawność (kontratypy):
1) obrona konieczna
2) stan wyższej konieczności 3) dozwolona samopomoc
4) zgoda poszkodowanego
5) wykonywanie własnych praw podmiotowych
wg części przedstawicieli doktryny także dalsze kontratypy:
6) działanie w granicach ustawowo przyznanych uprawnień
7) działanie na własne ryzyko
8) działanie z pobudek altruistycznych
Zdolność do zawinienia (zwana też poczytalnością)
1) niezbędna jest indywidualna ocena sprawcy (art. 425 k.c.) 2) ustanowiono sztywną granicę wiekową odpowiedzialności (art. 426 k.c.)
niepoczytalność wyłącza odpowiedzialność na zasadzie winy
Rodzaje i mierniki winy
wina umyślna i nieumyślna (niedbalstwo)
Współsprawstwo i współodpowiedzialność
Art. 422 k.c.: „Za szkodę odpowiedzialny jest nie tylko ten, kto ją bezpośrednio wyrządził, lecz także ten, kto inną osobę do wyrządzenia szkody nakłonił albo był jej pomocny, jak również ten, kto świadomie skorzystał z wyrządzonej
drugiemu szkody”
Trzy kategorie osób, które ponoszą odpowiedzialność za szkodę:
1) sprawcy „bezpośredni”
2) podżegacz i pomocnik – osoby, których zachowanie
„pośrednio” przyczyniło się do wyrządzenia szkody przez sprawcę, bądź które uczestniczyły „w cudzym czynie
niedozwolonym”;
współsprawcy w szerokim znaczeniu tego słowa
3) osoby, które popełniły własny czyn niedozwolony
polegający na świadomym skorzystaniu z wyrządzonej komuś szkody przez inną osobę
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODĘ WYRZĄDZONĄ PRZY WYKONYWANIU
WŁADZY PUBLICZNEJ
art. 77 ust. 1 Konstytucji
Ogólna formuła odpowiedzialności
art. 417 k.c.
odpowiedzialność za własny czyn
odpowiedzialność oparta na obiektywnej ocenie
działania lub zaniechania szkodzącego
Podmioty odpowiedzialne
1) osoby prawne wykonujące z mocy prawa władzę publiczną, w szczególności Skarb
Państwa i jednostki samorządu terytorialnego (art. 417 § 1 k.c.) 2) osoby prawne, którym zlecono
wykonywanie zadań z zakresu władzy
publicznej, na podstawie porozumienia, w szczególności jednostki samorządu
terytorialnego (§ 2 )
kryterium funkcjonalne Poszkodowany
każdy podmiot prawa cywilnego
art. 77 ust. 1 Konstytucji
Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wydaniem niezgodnego z prawem aktu
normatywnego (art. 417¹ § 1 k.c.)
przedsąd (prejudykat)
wymóg przedsądu nie odnosi się do
niezgodności prawa krajowego z prawem wspólnotowym
pozwany – podmiot, który wydał
zakwestionowaną normę prawną
Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną niezgodnym z
prawem prawomocnym
orzeczeniem lub ostateczną decyzją
(art. 417¹ § 2 k.c.)
akty władcze o charakterze
indywidualnym, a nie normatywnym
co do zasady wymóg prejudykatu
(przedsądu)
Odpowiedzialność za szkodę
wyrządzoną niewydaniem orzeczenia lub decyzji
(art. 417¹§ 3 k.c.)
zaniechanie organu władzy publicznej
zagadnienie przewlekłości postępowania
co do zasady wymóg prejudykatu
Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną niewydaniem aktu
normatywnego (art. 417¹ § 4 k.c.)
zaniechanie legislacyjne
gdy obowiązek wydania aktu
normatywnego wskazuje przepis prawa
nie ma wymogu przedsądu
Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zgodne z prawem wykonywanie
władzy publicznej (art. 417² k.c.)
naprawienie szkody na zasadach słuszności
dalej posunięta ochrona, niż wynika to z art.
77 ust. 1 Konstytucji
tylko szkoda na osobie
luz decyzyjny sądu przy ocenie zasadności roszczenia
problem oceny związku przyczynowego:
1) zasada ogólna z art. 361 § 1 k.c.
2) należy odstąpić od kryterium normalności
związku przyczynowego, jeżeli uzasadniają to
względy słuszności
Uregulowania odrębne
przepisów art. 417, 417¹ i 417² nie
stosuje się, jeżeli odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu władzy publicznej jest uregulowana w przepisach szczególnych
(art. 421 k.c.)
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA CUDZE CZYNY 1) odpowiedzialność osób zobowiązanych do nadzoru
2) odpowiedzialność osób powierzających
wykonanie czynności innej osobie
ODPOWIEDZIALNOŚĆ OSÓB
„ZOBOWIĄZANYCH DO NADZORU”
art. 427 k.c.
Przyjmuje się następujące przesłanki odpowiedzialności:
szkoda wyrządzona przez osobę, której z powodu wieku, stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można
szkoda została wyrządzona przez bezprawne zachowanie
istniał ustawowy lub umowny obowiązek
sprawowania nadzoru nad sprawcą szkody lub faktycznie była sprawowana nad nim stała piecza
osobie zobowiązanej do nadzoru można postawić zarzut winy
zachodzi związek przyczynowy między nienależytym sprawowaniem nadzoru a wyrządzeniem szkody
Przyjmuje się istnienie domniemań prawnych:
1) winy w nadzorze – culpa in custodiendo
2) związku przyczynowego między zawinionym zachowaniem się osoby zobowiązanej do
nadzoru (sprawującej stałą pieczę) a szkodą wyrządzoną przez podopiecznego osobie
trzeciej
praesumptiones iuris tantum - mogą być
obalone dowodem przeciwnym
Odpowiedzialność sprawcy
art. 428 k.c.: „Gdy sprawca z powodu wieku albo
stanu psychicznego lub cielesnego nie jest
odpowiedzialny za szkodę, a brak jest osób
zobowiązanych do nadzoru albo gdy nie można od
nich uzyskać naprawienia szkody, poszkodowany
może żądać całkowitego lub częściowego
naprawienia szkody od samego sprawcy, jeżeli z
okoliczności, a zwłaszcza z porównania stanu
majątkowego poszkodowanego i sprawcy, wynika, że
wymagają tego zasady współżycia społecznego”
ODPOWIEDZIALNOŚĆ OSÓB POWIERZAJĄCYCH WYKONANIE CZYNNOŚCI INNEJ OSOBIE
1) odpowiedzialność art. 429 k.c.:
za szkodę wyrządzoną przez samodzielnego wykonawcę
odpowiedzialność przełożonego, gdy podwładny wyrządził szkodę bez swojej winy
2) odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez podwładnego (art. 430 k.c.)
Ad 1)
wykonawca działa samodzielnie, nie podlega kierownictwu powierzającego (tzw. samodzielny wykonawca) lub podwładny nie ponosi winy za wyrządzenie szkody
nie ma znaczenia, o jaką czynność chodzi ani na podstawie jakiego stosunku prawnego wykonawca podejmuje się wykonania
powierzenie może być jednorazowe
powierzenie może być odpłatne albo nieodpłatne
Rozumienie winy na gruncie art. 429 k.c. i jej istota
1) tradycyjnie przyjmuje się, że jedną z przesłanek odpowiedzialności jest wina powierzającego -
odpowiedzialność na zasadzie winy w wyborze
domniemanie winy 2) P. Machnikowski:
jest dyskusyjne, czy wina powierzającego jest przesłanką odpowiedzialności
odpowiedzialność istnieje, gdy nie zachodzi żadna okoliczność wyłączająca odpowiedzialność
powierzającego – ani brak winy w wyborze, ani powierzenie czynności do wykonania
przedsiębiorstwu lub zakładowi zajmującemu się
zawodowo wykonywaniem czynności danego rodzaju
w dużym uproszczeniu można powiedzieć, że chodzi o specyficznie rozumianą winę, przy czym został
odwrócony ciężar jej dowodu
przesłanką odpowiedzialności
powierzającego czynność do wykonania
wykonawcy opartej na art. 429 k.c. nie jest wina tego ostatniego
zachowanie wykonawcy musi być bezprawne
jeżeli bezpośredni sprawca ponosi winę, to odpowiada łącznie z powierzającym, a ich odpowiedzialność jest solidarna
brak odpowiedzialności powierzającego, gdy
wykonawca wyrządził szkodę jedynie przy
okazji wykonywania powierzonej czynności
Ad 2) odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez podwładnego – art. 430 k.c.
dominuje pogląd, że jest to odpowiedzialność na zasadzie ryzyka; wg niektórych autorów
odpowiedzialność absolutna
Przesłanki:
1) powierzenie na własny rachunek przez jeden podmiot drugiemu czynności do wykonania
2) wyrządzenie przez wykonawcę szkody przy wykonywaniu powierzonej mu czynności
3) istnienie pomiędzy powierzającym a wykonawcą stosunku zwierzchnictwa i podporządkowania
4) wina wykonawcy w wyrządzeniu szkody przy
wykonywaniu powierzonej mu czynności
w razie wyrządzenia przez pracownika przy wykonywaniu przez niego obowiązków
pracowniczych szkody osobie trzeciej,
zobowiązany do jej naprawienia jest wyłącznie pracodawca (art. 120 § 1 k.p.)
w literaturze prawa pracy przyjmuje się, że reguła ta dotyczy wyłącznie nieumyślnego wyrządzenia szkody przez pracownika i nie obejmuje szkód wyrządzonych umyślnie, za które pracownik odpowiada w pełnej wysokości
wobec pracodawcy pracownik może odpowiadać tylko do wysokości trzymiesięcznego
wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody (art. 119 k.p.)
„Jeżeli pracownik umyślnie wyrządził szkodę, jest obowiązany do jej naprawienia w pełnej
wysokości” (art. 122 k.p.)
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY WYRZĄDZONE PRZEZ ZWIERZĘTA
art. 431 § 1 k.c. i uregulowania szczególne
zasada, na której opiera się odpowiedzialność z art.
431 k.c.:
1) zdaniem większości autorów jest to odpowiedzialność za własny czyn oparta na zasadzie winy w nadzorze (culpa in custodiendo)
2) P. Machnikowski i A. Śmieja: nie jest możliwe abstrakcyjne wskazanie, ani czy jest to odpowiedzialność za czyn własny, czy również za czyn innego podmiotu, ani na jakiej zasadzie jest oparta
Zachowania zwierzęcia objęte odpowiedzialnością z art. 431 k.c.:
1) tradycyjny pogląd: wyłącznie szkody wyrządzone przez zwierzę spontanicznie, z jego własnego popędu
art. 431 k.c. nie dotyczy przypadków, w których zachowaniem się zwierzęcia kierował człowiek
art. 431 k.c. jest podstawą odpowiedzialności wtedy, gdy kierowane przez człowieka zwierzę wyrządza szkodę reagując pod wpływem strachu lub innego bodźca, a człowiek nie zdołał go powstrzymać
2) P. Machnikowski i A. Śmieja:
art. 431 k.c. nie odnosi się wyłącznie do zachowań zwierzęcia sterowanych przez jego układ nerwowy
art. 431 k.c. odnosi się zarówno do aktywnych,
jak i pasywnych zachowań zwierząt
zwierzęta domowe, gospodarskie,
hodowlane i dzikie w zoo, zwierzyńcach, cyrkach, fermach hodowlanych, w
placówkach naukowych dla celów badawczych czy dydaktycznych
zwierzę chowa ten, kto przez dłuższy czas sprawuje nad nim pieczę dla własnych
celów, niekoniecznie majątkowych,
dostarczając mu schronienia i utrzymania
władztwo poparte tytułem prawnym albo nie
pojęcie „posługiwania się zwierzęciem”
art. 431 § 2 k.c. - odpowiedzialność na zasadzie słuszności
dozwolona samopomoc - art. 432 k.c.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODĘ
SPOWODOWANĄ WYRZUCENIEM, WYLANIEM LUB SPADNIĘCIEM PRZEDMIOTU Z
POMIESZCZENIA
art. 433 k.c.
odpowiedzialność na zasadzie ryzyka
problem części budynku objętych wspólnym
korzystaniem przez wszystkich jego mieszkańców
kwestia, czy art. 433 k.c. znajduje zastosowanie w przypadku zalania innego pomieszczenia zlokalizowanego w tym samym budynku
zagadnienie, czy art. 433 k.c. znajduje
zastosowanie w razie umyślnego wyrzucenia
przedmiotu / wylania cieczy
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODĘ
SPOWODOWANĄ ZAWALENIEM SIĘ BUDOWLI LUB ODERWANIEM SIĘ JEJ CZĘŚCI
art. 434 k.c.
odpowiedzialność na zasadzie ryzyka
otwarty katalog okoliczności egzoneracyjnych
kwestia, czy art. 434 k.c. wyraża domniemanie
prawne
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY WYRZĄDZONE PRZEZ RUCH
PRZEDSIĘBIORSTWA LUB ZAKŁADU
WPRAWIANEGO W RUCH ZA POMOCĄ SIŁ PRZYRODY
art. 435 k.c.
odpowiedzialność na zasadzie ryzyka
zagadnienie związku przyczynowego
okoliczności egzoneracyjne
art. 437 k.c.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY
WYRZĄDZONE PRZEZ RUCH MECHANICZNEGO ŚRODKA KOMUNIKACJI PORUSZANEGO ZA
POMOCĄ SIŁ PRZYRODY
art. 436 k.c.
pojęcie mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody
pojęcie ruchu w rozumieniu art. 436 k.c.
art. 436 § 1 k.c. – zasada ryzyka
art. 436 § 2 k.c. – zasada winy
ZAPOBIEGANIE SZKODZIE
art. 439 k.c.
funkcja prewencyjna
art. 438 k.c.
NAPRAWIENIE SZKODY WYRZĄDZONEJ CZYNEM NIEDOZWOLONYM
zasady ogólne – art. 361-362 k.c.
art. 440 k.c.
Współodpowiedzialność kilku osób odpowiadających deliktowo:
„Jeżeli kilka osób ponosi odpowiedzialność za
szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, ich odpowiedzialność jest solidarna” (art. 441 § 1 k.c.)
solidarność bierna wynikająca z ustawy
art. 441 § 2 i 3 k.c.
Szkoda na osobie
„Roszczenia przewidziane w art. 444-448 nie
mogą być zbyte, chyba że są już wymagalne i że zostały uznane na piśmie albo przyznane
prawomocnym orzeczeniem” (art. 449 k.c.)
Roszczenia bezpośrednio poszkodowanego
Szkoda majątkowa na osobie:
uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia
(art. 444 k.c.)
a) odszkodowanie na pokrycie wszelkich kosztów, w szczególności kosztów leczenia
b) renta w razie całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy, zwiększenia się potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość
Krzywda:
a) art. 445 k.c.
b) art. 448 k.c.
Szkody prenatalne
oraz szkody związane z poczęciem i urodzeniem dziecka
•
„Z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem” (art. 446¹ k.c.)
•
wrongful conception
•
wrongful birth
•
wrongful life
Roszczenia osób pośrednio poszkodowanych
śmierć człowieka (art. 446 k.c.)
a) zwrot kosztów leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł
b) renta – obligatoryjna i fakultatywna
c) stosowne odszkodowanie dla najbliższych członków rodziny zmarłego
d) zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę
dla najbliższych członków rodziny zmarłego
PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ Z TYTUŁU CZYNÓW NIEDOZWOLONYCH
