Kądziela, Łukasz
"Wojsko koronne powstania
kościuszkowskiego", Krzysztof Bauer,
Warszawa 1981 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 74/1, 211-212 1983
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
Z A P I S K I
2 1 1
zostało napisane w spaniałym stylem od lekko frywolnego w listach do hrabiego de Bussy Rabutin, po zatroskany w okresach choroby córki.
,
.
M. 2.
A lbert S o r e 1, Kwestia wschodnia w X V III w ieku. Pierw szy po dział Polski i traktat kainardżyjski, opracował i wstępem poprzedził Janusz P a j e w s k i , Państw ow y In sty tu t Wydawniczy, W arszawa 1981, s. 256.
Książka przynosi wznowienie w serii „Klasycy H istoriografii” polskiego tłu maczenia klasycznej rozpraw y z historii politycznej II połowy XVIII w., dokona nego przez słuchaczy S. A s k e n a z e g o w Uniwersytecie Lwowskim i wydanego po raz pierwszy w 1903 r. Poza niazależnym, znacznie gorszym tłum aczeniem z 1905 roku, praca nie m iała odtąd wznowień.
Na szeroko, od odwrócenia przym ierzy w 1756 r., zarysowanym tle, autor o m aw ia przebieg i skutki skom plikowanych zabiegów dyplomatycznych związanych z wojną rosyjsko-turecką lat 1769—1774, trak tatem w Kuczuk-K ainardżi i pierw szym rozbiorem Rzeczypospolitej. Po raz pierwszy przy tym (r. 1878) wskazał na związek między kw estią wschodnią, tj. problem em podziału spadku po rozkładają cym się im perium ottom ańskim , a rozbiorem Polski, a także na inicjującą rolę Fryderyka II w tym podziale. P raca oparta została przede wszystkim na korespon dencji i aktach dyplomatycznych.
Obecną edycję opatrzył w yczerpującym wstępem J. P a j e w s k i , charaktery zując sylwetkę i dorobek naukow y autora, a także w skazując na związki między problem atyką książek S o r e 1 a, a głównymi w ydarzeniam i politycznymi mu współczesnymi. Żałować tylko trzeba, że nie znalazło się we w stępie miejsce dla charakterystyki późniejszych badań nad podjętą przez autora książki tem atyką: praca E. I. D r u ż y n i n y na tak ą w zm iankę — jak się zdaje — zasługuje.
Reasumując, książkę należy powitać z zadowoleniem, jako jeden z pierwszych sygnałów świadczących o rozszerzeniu serii o pozycje autorów obcych.
Ł. K.
Krzysztof B a u e r , W ojsko koronne powstania kościuszkowskiego, Wojskowy In sty tu t Historyczny, W ydawnictwo M inisterstw a Obrony Narodowej, W arszawa 1981, s. 415.
Książka ta wpasowuje się w lukę w literaturze historycznej istniejącą między pracam i dotyczącymi problem atyki praw noustrojow ej, politycznej, skarbow ej i przemysłowej powstania kościuszkowskiego z jednej strony, a publikacjam i anali zującymi poszczególne bitwy od strony taktycznej czy operacyjnej, z drugiej. Przedm iotem zainteresow ania jej autora jest — najogólniej mówiąc — organiza cja, rozwój liczebny, uzbrojenie i wyposażenie arm ii koronnej w pow staniu 1794 r. Praca składa się z dwóch części. W pierwszej autor ogólnie omawia potencjał w ojenny Korony w chwili w ybuchu insurekcji i porównuje go z potencjałam i Ro sji i Prus, przechodząc w krótce do przedstw ienia stru k tu ry organizacyjnej pow stańczego w ojska koronnego. Scharakteryzow ane zastały organy naczelnego do wództwa arm ii, jej podział na dywizje, etaty poszczególnych typów jednostek w oj skowych w tym okresie, a także służby sądownicze, wywiadowcze, łączności, tra n sportu i duszpasterskie oraz obowiązujące regulaminy. Obszernie przedstaw ił -autor
2 1 2 Z A P I S K I
organizację insurekcyjnego poberu rek ru ta, kolejno omawiając zarządzenia роЪэ- rowe i ich realizację w poszczególnych województwach, powiatach i ziemiach. W y pełniona została tym samym luka w wiedzy na tem at przebiegu poboru w terenie, co pozwala w sposób już udokum entowany form ułować sądy o skali i stopniu re a lizacji powstańczej mobilizacji. Z kolei przedstawiono rozbudowę stanów liczeb nych artylerii, wojsk inżynieryjnych, piechoty i kaw alerii w postaci osobnych me tryczek każdej z jednostek wojskowych. Zawartość inform acyjna tych nc/t jss: znacznie większa od tytułow ej zapowiedzi, gdyż autor — szczęśliwie nic oszczędza jąc miejsca — przytacza również inform acje o przem ianach organizacyjnych i ka drze oficerskiej omawianych jednostek. Rośnie dzięki tem u użyteczność książki, także w poszukiwaniach biograficznych. W arto podkreślić, że liczne w wojsku powstańczym oddziały ochotnicze zostały potraktow ane z równą uwagą, co n a j starsze regim enty arm ii i kompletność metryczek zależała tylko od stanu zacho
w ania źródeł. .
W drugiej części autor zajm uje się przede wszystkim m aterialnym wyposaże niem i zabezpieczeniem wojska koronnego. O m awiając uzbrojenie arm ii, najpierw charakteryzuje zakłady produkcyjne i ich wydajność, a następnie przechodzi do dokładnej prezentacji uzbrojenia każdej z jednostek. Podobnie postępuje przy charakterystyce um undurow ania i wyposażenia oddziałów w sprzęt połowy i środki transportu. Rozdział poświęcony aprow izacji zawiera charakterystykę aktów praw nych stanowiących jej podstawę, omówienie w arunków naturalnych i realizacji wcześniej wspom nianych rozporządzeń. Znalazło się również miejsce na wzmianki o stosunku ludności do rekwizycji powstańczych i skupu żywności, o obow iązują cych w woj9ku mormach prow iantow ych i o system ie stanie faktycznym aprowizacji armii. W końcu autor omawia żołd, renty i służbę zdrowia wojska koronnego.
Książkę zamyka podsumowanie zbierające ważniejsze wnioski, tabelaryczny a neks przedstaw iający wykaz jednostek wojskowych oraz ich stanów liczebnych w D oszczególnych miesiącach powstania oraz indeksy — nazwisk i nazw geograficz nych. Książka została w ydana starannie — jak na dzisiejsze w arunki wręcz luk
susowo. I
Dzięki objęciu kw erendą całości dostępnych dziś źródeł i literatu ry oraz sta rannem u opracowaniu i przejrzystej konstrukcji, książka stanie się niezastąpionym kompendium o arm ii koronnej powstania kościuszkowskiego.
• Ł. K.
Historia państwa i prawa Polski t. III: Od rozbiorów do uw łasz czenia, pod redakcją Juliusza B a r d a c h a i Moniki S e n k o w s k i e j - - G l u c k , Państwowe W ydawnictwo Naukowe, W arszawa 1981, s. 865. Kolejny tom syntezy dziejów ustroju i praw a obowiązującego na ziemiach pol skich obejm uje lata 1772—1848 (dla zaborów pruskiego i austriackiego) oraz okres do 1864 r. dla zaboru rosyjskiego. Osobno potraktow ano Wolne Miasto Kraków: oddzielny rozdział poświęcono też sytuacji Polaków na Litwie, Białorusi i U krainie w latach 1772—1863.
Książka jest dziełem aż 11 autorów; na jej zawartości zaciążyły ich indyw idu alności oraz nierównomierność rozwoju odnośnych badań. Schemat przyjęty przez redakcję dla poszczególnych rozdziałów (zarys historii politycznej i gospodarczej, omówienie źródeł praw a i poznania praw a, charakterystyka ustroju społecznego, ustroju politycznego, sądownictwa, praw a cywilnego i karnego) nie zawsze mógł
