Zespoły megasporowe karbonu ostrawsko-karwińskiego

Sońa DYBOVA

Zespoły megasporowe karbonu osłrawsko-karwińskiego

WSTĘP

Dotychczasowe publikowaltleopracowa.niaJ megasporowe karbonu gór-

nośląskiego dotyczyły w pierwszym rzędzie północnych i wschodnich ob- szarów Zagłębia, w mniejszym stopniu (jbsza1'.u zachodniego. Wymienić tu

mOŻlna 'jedynie wy1l1.i!ki badań J. Zemdta. «1938) z okIręgu ryibllliClkiego, opra- cowanie U. Horsta (1943, 1945) z okręgu Ostrawa-KaI'wiina i ostatnio po- nowne opracowaarie okręgu ry:bnd.clriego wyllron.aine przez M. Brzozowską

(1958).

Badania J. Zemdta i M. Br2lOO:owskiej dotyczyły jedn:aik2le wyłącznie

górnej cręcl. waxstw brzeżnych, opracowanie zaś U. Horsta, obejmujące Z!a!iówtno grupę 1brze2mą, jak li Illiiektóre fmgJmenty gtrUipy lękowej, oparte

było w ZIllJaCZll.ej mierze na dość przypaJdIlrowo wybranych prOtJkach i nie daje pełnego obr~ stratygraficznego. W związku z tym istniały poważne

luki. w ch.arnk!terystyce megasporowej po1lud:nli.owo-mchodiniego i zachod-

niego ObszalMl Zlagl~hi:a Górmśląskiego. Dotycrzyłio to przede ~ nli.tższych warstw brzcilIlych (waJ:"SIUwy grusZlOWSlkli.e), maC'ZlIl.ej części poklra-

dów siodłOlW)'1ch orwz ,całyoh warstw rudmch i części występujących w tym obs2Jairze waris11w OI"2Jffilci.ch.

W pracy tej podaję krótkie podsumowooie nowych prac megasporo- wyJch wykonanych w ostatnich latach w okręgu Ostrawa-Karwlina dla pro- filu obejmującego w.mstwy brzeżne, siodłowe orarz. dolną część grupy lęko­

wej (warstwy rudzkie - suSke i warstwy orzeskie dolne - doubravske).

Wyniki tych prac dotyczą pr2ede wszystkim zasięgu stratygraficznego dmrakterystYC7lIl!ych gatunków megaspor -(tabl. 1), 'ZeSpołów występują~

cych w poszczególnych wars-twach oraz· powiąmnia tych abseTWacji z wy- Iliikiami analogicznych badań w innych częściach Zaglębia Górnośląskiego,

a zwł1aszcza w sąsiedm!im dkręgu rybnickim.

GATUNKI I TYPy MEGASPOR

Badaniom poddano próbki bruzdowe z 54 pokładów węgla występują­

cych w warstWiach pietrzkowiokich, gruszowskich, jakl,owtieclrich, _ poręb­

skich, siodłowych, rudzkich (suSskich) i dolnych orzeskich (doubravskych).

648 ^Sońa Dybav"a

Analizy pokładów pietrzkowicki.ch i dolnych pdkładów gruszowsikich

dały wyniki negatywne ze względu na wysoki. stopień !ich uwęglenda (po-

niżej 28^9/0 zalW'artości części lotnych). W porostaiych pokładach stan .za.- chowania egzyn megasporowych był zadawalający, w licznych przypad- kach ibard2Jo dobry. JedynJie w nietk:tórych tpdldadach stwierdzono zj'awiSlro

witrytyzacji megaspor. ,

W materialle pcyzy.tywnym s1Jwierd:zo.no 'występowanie 32 gatunków i typów megaspor należących do 15 rodmjów (według systematyki R. Po- 1xmlie i G. Krempa, 1954).

Wykaz stwierdzonych gatunków megaspor można podzielić na dwie'

części. Piet'WS2Ja z nich zawiera te megaspory, których występowanie za-

notował już w karbonie ostrawsko~karwińs'k:i.m U. Horst (1943, 1955), at któ- re stwierdzono, ponoWn!ie w badanych ostawo pn,Sbkach. Należą tutaj:

Calam6spora sinuosa (H o r s· t) P o t. et K r.

Tuberculatisporites brevispiculus (8 c h o p f) P o t. et K r.

Lagenicula horrida (Z e r n d t) P o t. et K r.

Lagenicula subpilosa (1 b r a h im) P o t. et K r. Setosisporites praetextus (Z e r n d t) Po t. et K lr.

Setosiśporites hirsutus (Loose) 1bT. var. brevispinosa (Zerndt}

,Pot. et Kil'.

Zonalesporitesbrasserti (8 ta c h et Z e ,r n d t) P o t. et K r.

Triangulatisporites triangulatus (Z e T n d t) P o t. et K 'l'.

Radiatisporites radiatus (Z e r n d t) P o t. et K r.

Rotatisporites rotatus (Ba.rtlett) Pot. et Kr.

Cystosporites giganteus (Z e r n d t) 8 c h o p f.

GatUnki te stwierdził U. Horst w pokładach warstw brzeżnych, a nie- które także w najciższym pokładzie warstw siodłowych (:EJrokop - 510).

Oprócz tych gattu!ruków stwi~ł.am IW pokładach osrt:rawslcioh li. .karw.iń­

skich występowalIlie innych typów i , gatunków notoWlaIlych w obszarze

Ostra~Karwina po razpie.rwszy. Wykaz ich jest następujący:

Calamospora sp. typ A D Y b.

Calamospora sp. typ B D y b.

Laevigatisporites glabratus (Z e r li d t) P o t. et K r.

Laevigatisporites fulgens (Z e r n d t) P o t. et K r.

, Tuberculatisporites subfuscus (W i c h e r) P o t. et K ^'l".

Tuberculatisporites tuberósus I b r a h i m.

Tuberculatisporites cf. tuberosus (I b r a h i m) P o t. et Kr.

Tuberculatisporites difficilis (W i c h e r) P o t. et K r.

Tuberculatisporites breviaculeatus (N o w a k et Z e r n d t) P o t.

et Kr.

Colisporites bulbosus (H o r s t) P o t. et K r.

Colisporites bulbosus (H o r s t) P o t. et K r. vaT. orbicularis D y b.

Colisporites olgae P o t. et K r.

Lagenicula kidstoni Z e r n d t

Lagenicula crassiaculeata Z e ·r n d t Lagenicula aff., splendida Z e r n d t

Lagenoisporites simplex (Z e r n d t) var. Ievis (Z e r n d t) P ot.

et K:r.

Setosisporites hirsutus (L o o s e) I b r a h i m

Megaspory karbonu ostrawsko-kar,wińskiego 649

Valvisisporites' auritus (Ze):" n d t)P o t. et K r.

" Superbisporites superbus (B a r t 1 e t t) P Q t. et K r.

Cystosporites varius (W !i. c h e r) D i j k s tra.

Megaspory wymieniOlIle rtu1Jaj jako: Calamospora sp. typ' A i Calamo:..

spora~. typ B staJnowią odpowietdlnilk dwóch ,tylpów wyrlzi.elOlIlYlch w swoich

Czasie pr.zez J. Zerndta (1937).' Calamospora sp. typ A odpowiada zbioro-- wemu "typowi 2" Z er ^IlJ d t a.Megaspory określO1Ile jakO' Calamospora sp.

typ B wykarzują dość zruaczne podobieństwo ogólne z gatunkiem Sporites problematicus Z e r n d t (= typ 32 Z e rn d t), różnią się jed:qak zrusad- m.czo wielkością.

ZESPOŁY MEGASPOROWE POSZCZEGOLNYCH WARSTW .1 GATUNKI PRZEWODNIE

Biorąc pod uwagę 'zasięg stratygraficzny pos'Zczególnych typów i gatun- ków megaspor vi ba,dainym profilu można wydzielić następujące ich grupy:

1. Gatunki i typy występujące wcalym badanym. prO'filu.

2. Gatunki i typy Q ogrnn!i.czonym zasięgu stratygraficznym..

Do typów i gatunków grupy pierwszej, nie posiadającej większego, 2lIl.aczenia str:atygII'aficzfClego dJa oIbs'zaru Ostrarwa-Kao:'Wiina, należą w pierw- szym rzędzie:

Calamospora sp. typ A, Tuberculatisporites brevispiculus, Tuberculatis- porites tuberosus, Tuberculatisporites difficilis, Lagenicula subpilosa, Se- tosisporites praetextus, Zonalesporites brasserti i Cystosporites giganteus.

,Wśród gatunków i typów posiadających większe lub mniejsze znaczenie ~

stmtygrnficzne wyróżniają się trzyzasadnlicze asocjacje:

a. GatUJI1Jki i typy występującel wyłącznie w pokładach warstw brzeż­

nych (ostrawskich).

b. Gatunki i typy występujące wylącznie w pdkładach warstw kaT-

wińs:kich (siodłowych i wyższych).

c. Gatunki i typy występujące częściowo w niektórych pokładach brzeżnych a także w pokŁadach karwińskich.

, Asocjację os"trawską reprezentują przede wszystkim: Laevigatisporites fulgens, Tuberculatisporites breviaculeatus, Lagenicula horrida, Lagenicula crassiaculeata, Lagenicula ,arff.splendida, Lagenoisporites simplex ^V8T.

Zevis, Setosisporites hirsutus var,. ,brevispinosa, Radiatisporites radiatus i Rotatisporites rotatus. Megaspory te nie Występują w pOkładach wyż­

szych (tj. sOOdłowych i kaTwińskich), a część z ntich jest ogranicZlOfClaJ w swo- im zasięgu dO' dolnych warstw brzefuych.

Do najwarniejszych przedsta'Wiicieli asocjacji karwińskiej należą: Laevi- gatisporites glabratus, Tuberculatisporites subfuscus, Colisporites bulbosus, ' Setosisporites hirsutus, Valvisisporites auritus, Superbisporites superbus i Cystosporites varius. GaJtun:ki te nie były dotycilczas stwierdzone w żad­

nym z pokładów ootrawskich (brzeżnych), natomiast niektóre z nich wy-

stępują wylącz:nie w najwyższych pokładach ~aJrWińsikich.

Z asocjacji mieszanej, występującej zarównO' w pokładach ostmwskich.

jak i karwińskich. największe znaczen1e straJtygrancme posdadają: Cala- mospora sp. typ B, Calamospora sinuosa i Triangulatisporites triangulatus.

Maksymalny zasięg stratygraficzny przewodnich gaif;unków i typów megaspor przedstalwia tabela l. obejmująca profil od górnych warstw

650 SoM Dybova

gruszowskich (dolny namur A) aż do warstw doubnawskich (westfa1 A).

Gatunki te w swym zasięgu stratygraficznym korelują się dobrze z anal<r gicZnymi gatunkami w innych obszarach Zagłębia Górnoślą&kiego oraz w innych europejskich zagłębiach węglowych (M. Brzozowska, Z. Zołdani

1958).

Analiza stratygraficzna gatunków występujących w poszczególnych waa:stw'ach oraz dane dotyczące ich ilościowego występowania pozwalają

na przedstawienie bliższej charakterystyki megasporowej poszczególnych odcinków badanego profilu.

WARSTWY GRUSZOWSKIE GÓRNE

W pokładach tych wamtw kończą swoje występowanie gatunki: Lage- nicula crassiaculeata i Lagenicula alff. splendida. Towarzyszy im gatunek Radiatisporites radiatus, który zanika w warstwach jaklowieckich oraz inne gatunki występujące nadal w W'alI'Stwach wyższych (Calamospora sp.

Typ A, Calamospora sp. typ B, Calamospora sinuosa, Tuberculatisporites tuberosus, Tuberculatisporites breviaculeatus, Lagenicula subpilosa, Seto- .sisporites hirsutus var. brevispinosa, Setosisporites praetextus, Zonalespo-

rites brasserti, Rotatisporites rotatus, Cystoporites giganteus).

W warstwach gruszowskich górnych badanego obszaru lnie stwierdzono

~1Jun1k:ów: Lagenicula subtilinodu1;ata (N o w.a k et Z e r n d t), Lageni- cula nuda (N o w a k et Z e r n d t) oraz Triletes tenuicollatits N o w ak et Z e T 'Il d t i Triletes artecollatus N o w ^a k et Z e r n d t. Wszystkie te gatunki stwierdzili J. Nowak i J. Zern.dt (1938) w waTSrtwach podsar- nowskich i sam.owskich (tylko w południow<>-'WSchodniej części Zagłębia Górnośląskiego). Nie zanotowano również gatunków: Lagenicula agnina Z e r I!l d t i Cystosporites bennholdi ·(B oJd e) P o t. et Kir. znanych z warstw ostraws1cich ilIllIlych dbsmrów Zagłębia.

Zespół megaspocowy warstw gruszowskich górnych z okręgu Ostrawy jest zatem w porównaniu do odpowiednich mu wiekowo osadów z innych

części Zagłębia nieco uboższy, jakkolwiek brak jest tutaj pm-wie wyłącz­

nie gatunków występujących baTdzo ~o. W zasadzie zespół ten ^po- siada typowe cechy .2leSpołu najniższego namuru, 00 wyraża się 'przede wszys1lkim. obecnością gatunlków starych, występujących już w osadach dolnego karbonu (przede wszystkim wizen'1l). Nie pojawiają się tutaj jesz- cze :nowe, młodsze gaftunki i dlatego odgraniczenie tych warstw od osadów

młodszych opiera się w głównej mierze na zanikaniu wspomnianych ga- tunków dolnokall"bońskich. W praktyce granica ta zamacza się jednakże dość wymźnJie.

Charnkterystyczny jest skład botan!iczny megaspor występujących w po-

kładach warstw gI"llS2lOWski.ch górnych. Dominują tutaj wyraźnie mega- spory widlaików,a wśród nich megaspory ilepidodendronów, IbetrodendrO- nów 'i bl:i.tej· nieznanych widłaków (Zonalesporites).Dość obficie wystę­

pują TÓwm.ież megaspory kalamitów i klinolistów. Udział sigi.larii i widla- ków nasiennych jest nieznaczny.

WARSTWY JAKLOWIECKlE

W poIkladach tych wa.rstw następuje rda1szy ubytek ga,t'Ui!llków doiln<r

karbońskich, zanikają ibOW!ierri.: Radiatisporites radiatus i Tuberculatispori-

Megaspory karbonu oiItrawsko-karwińskiego 651,

Tablica l , Maksymalny zasięg przewodnich gatunków megaspor

- ^l:l

.~

~ .§'

;:..

I

<::I ~ . ~

~ ^..c, ..: .s

"

~ ^o::t

~

..

~ ~ _~ ~ .~ ^'ti

Warstwy :li li::

~

~

"

_.~ g

·S _1:l ~

..

'"

~

.... .... ..

^...

_'" ^{... ...}

.~ ^c .~ ^{c 01::}

'"

^...

oS ~

...

^...

.s ^c

...

oS

...

:li ~

~

...

.l:! _{I:: .~} ^:li . §' ^{C :li} ~ ^{:li <::I-}

~

t

.~

! !

^~

^a

^{G ..}

^{~ ~ ..}

+ + + + +

doubravske

+ + + + +

+ + + + + + + + +

suSke

+ + + +

+ + + + + +

(rudzkie)

+ +

+ + + + +

siodłowe

+ +

+ + + + + +

porębskie •

+ + + +

+ + + + + + + +

jaklowieckie

+ + + + +

+ + + + + + + + + + + +

gruszowskie

+ + + + + + +

+ + + + + + +

...... ... -... ... -... ^.., ...

pietrzk:owickie destrukcja megaspor spowodowana uwęgleniem

tes breviaculeątus. Zanotowano tutaj nattomiast pielI'WSze pojrawiarriesię

gatunków: Tuberculatisporites brevispiculus, Colisporites olgae i Lageni- cula korrida. W pokładach jaklowieckich występują ponadto ia:me gatunki megaspor przechodzące do warstw wyższych, a cytow~ne już prZy omawia- :n!i.u warstw glI"uszowskich gÓrDJych.

Na pierwsze miejsce w swej liczebhości wysuwoają się w pokładach jak-

łowieckich megaspory botTodendronów, którym towarzyszą megaspory lepi-

-~.

652 ^{Smia Dybova}

Tabela 2 Występowa.me megaspor poszczególnych grup' roślinnych

~

~ ^Jl

~ ~ ^o::s

.,

1

Warstwy ·51 ^{~ ~}

...

'"

~ ~ ~ ^{.~ L-} ~

-

_'"

E: ~ ^{<:> ..li!} ~

..Si!

e-

S

a

+ + + +++++ +++ +++

doubravgke

+ + + +++++ +++ +++

+ + + +++++ +++ +++

susske

+ + + +++++ + +++

(rudzkie)

+ + + +++++ + +++

+

+ +++ + +++

+ + + +++ +++ +++

+ + + +++ +++ +++

+ + +++ +++ + +

siodłowe

+ + +++ +++ + +

+ + +++ +++ + +

+ +++++ +++++ + +++ +

porębskie

+++ +++++ +++++ + +++ +

+++ +++++ +++++ + , +++ +

+++ +++ +++++ + + +

jaklowieckie

+++ +++ +++++ + + +

+++ ' +++ +++++ + + + +++ +++++ +++++ + +

,

gruszowskie

+++ +++++ +++++ + + -

+++ +++++ +++++ + +

... -..... ... ... -.... -.-. ... ... .-...

pietrzkowickie destrukcja megaspor spowodowana uwęgleniem

o b i a ś n i e n i e : - brak, + nielicmie, + + + ^{doŚĆ licznie,} + + + + bardzo licznie

dodan.dn:mów, lka1amitów i sfenofy1li. Udział itrmych grup roŚ'liiJnInych jest niez:naczn;y. Warto dodać, że w pokładach jaklowieckichpo mz pierwszy ,stw.i.erdlzxmo występowanie gatunllru Laevigat~porites fulgens, ikJtóry ;re-

prezentuje mzem z megasporami rodzaju Tuberculatisporites - zaxodMld sigilarii.

W zasadzie zes'pół megasporowy warstw jlaklowieckich wykarzuje jeszcze nad.aJ. cechy ddlnokarbońskie ,pomimo ZIl1.aczniejszego lIliiż IW w.au:stwach gruszowskich zubożenia gatunków starych.

WABEfrWY PORĘBSKIE

Zespół megasporo wy warstw porębskich wykazuje w .stosunku do om&- wionych wamtw starszych dalsze zróżnicowanie. P:rzede wszys,tkim w naj-

wyższych pokładach tych wamtw kończą swoje występowanie dalsze. dol-

Megaspory karbonu osłrawsko-karwińskiego 653

ndkJarbońsltie i dolJnonamu.rLSkie gartunki megaspor; ^a miamowicie: Laeviga- tisporites fulgens, Rotatisporites rotatus i Setosisporites hirsutus var. bre- vispinosa. TaJ ostatnia odmiaJIla niezwykle charakterystycZna dla ^całych ()Sadów namuru A nie przechodzi do WBlrstw wyZszych. W dolnej części

warstw porębskich pojawia się natomiast gatunek Triangulatisporites· triangulatus osiągający swe optimum już w osadach westfaJskich.

W zespole porębskim stwierdzono ponadto wymępowa.rnie gartunków pozmmych już w warstwach ndższych (Calamospora sp. typ A, Calamospora sp. typ B, Calamospora sinuosa, Tuberculatisporites brevispiculus, Tuber-

<!ulatisporites tuberosus, Colisporites olgae, Setosisporites praetextus, Cy- .stosporites giganteus) a ponadto zaobserwowano w regionie Ostrawy pierw- sze pOjawienie się gatunków: Tuberculatisporites difficilis i' Lagenicula .kidstoni.

Megaspory pokładów porębskich należą pod względem botaJllieznym podobnie jak megaspory warstw jaklowieckich i gruszowskich, przede wszystkim do botrodendronów i lepidodendronów, którym dość licznie

towaxzyszą megaspory kalamitów i sfenofylli ornz megaspory widlaków nasiennych i sigillarii (te ostatnie nieco obficiej występujące niż wpokła­

·dach starszych). Na pokłady porębskie ·przypada także pierwsze występo>­

wanie megaspor karbońskich selaginelli (gatunek Triangulatisporites trian- gulatus).

WARSTWY SIODLOWE

W pokładach siodłowych okręgu Ostrawa-Kiarwin.a występuje zespól megaspor ostro różniący się od zespołu plkladów warstw brzeżnych (w tym

tailtŻe pokładów porębskich). Ta ostra zmiail1Ja spowodowana jest prrede -wszystkim brakiem gatunków charakterystycznych dla osadów dolnego ka;rbonu !i dolnego namuru. W pokładach siodłoWych (łącznie z :najniższym

poklladem Prokop) nie stwierdzono gatunków: Laevigatisporites fulgens, Setosisporites hirsutus V'ar. brevispinosa i Rotatisporites rotatus występu­

jących jeszcze w najwyższych pokładach porębskich.

Zubożony z<espól pocębski. stwierdzony w .pokładach siodłowych zawie- ra j,ednJaikże w baidaJnyrm reg:i.lOOlie pewtrie !llJOWe elemenrty, a· :mianowicie gatunki: Tuberculatisporites subfusCtts, Colisporites bulboS'US, Colisporites bulbosus ^VOC. orbicularis. P<mardto w najwyższych pokladach siodłOiWYCh

:zaobserwowraiIlo zanikanie gatunków: Calamospora sinuosa ,i Calamospora

. sp.

Niezwykle charakterystyczny jest skład florystycm.y zespołu megaspo- rowego występującego stale w pokładach siodłowych. PTzewaga ilościowa

megaspor WlidŁaków jest tutaj jeszcze. w~aźniejsza niż w pokładach brzeż­

nych, jednakże na plan pierwszy wysuwają się tutaj megaspory bliżej

nieznranej grupy widlaków (Zonalesporites), występujące w olbrzymich

ilościach. Towarzyszą im daleko mniej liczne megtaSpory botrodendronów, si!g11ocii, lepidodendronóW, Ikalmi<tów seIagi!nelJi, kalamitów i ik:lino1Jistów.

W porównaniu do pokładów brzeżnych obserwuje się w pokładach siodło­

W"ycll ubytek lepidodendronów, ,botrodandronów [ ikial:amitów na lrorzyść

.stglilarii.

654 ^{Soila Dybova}

W ABSTWY RUDZKIE (SUSSKE)

Zespól megasporowy .tych warstw nie jest jed!nolJi:ty. W dolnej części tych warstw (poniżej pokhłdu nr 27) ma on jeszcze dość wyraźne cechy

zespołu po.ldadów saodlowycll. Na ,tym odci!nku iWamtw rud1lJkiich zaIIriJm osta!tecrzmlie ,gatunek Calamospora sinuosa, natomiast występują liczniej gartunlki: Setosisporites hirsutus i Cystosporites varius. W gó.m.ej części

warstw rudZkich następuje dia:ll9Ze 'W2IbogacelD!ie zespołlu o gartnmki: Valvisis- porites auritus i Tuberculatisporites ci. tuberosus, kJt;óTe w dolInej części

tych warstw me -występują.

Skład florystyczny megaspor występujących w pokładach wamtw rudz- kich wykiarz:uje dalszą ewolucję w porównaniu do pokiadów siodłowych.

Rrzeważają tutaj megaspory sigilarii, natomiast megaspory botrodendro- nów, a 2JWlas:zcza 'lepidodenrlron6w talk ;bardJzo liczIne w pOOcladadh brzeż­

nych, staInowią tU/taj !I1li~ tylJko część zespołu wySltępującegp w rudz...

kich pokłiadaoh węgła. Lic2lllliejsze są tutaj rówtni~ megaspory .selaginelli i widłaków nasienlllych. W całości megaspory pokładów rudmch, zarowno pod względem strnrtygraficznym jak i hotanicznym posiadają już (zwłasz­

cza w warstwach I"llIdzk:ich górnych) cechy west:fialskie. Te gatunki, które

toWatr"ZylSzą westfalskim megasporom warstw ;rudzkich, a które występo­

wały już w pokładach starszych, naJeżą bowiem do megaspor dlugowiecz- nych o szerokim zasięgu stratygraficznym obejmującym osady od dolnego namuru do górnego westflalu.

Westfta1skie cechy zespołu megasporowego jeszcze wyraźniej zaznaczają

S!ię w poIkladach waTSltw doubmWkiCh.

WARSTWY ORŻESKIIE DOLNE (DOUBRAVSKt)

. Osady tych warstw stanowią najwyższy odcinek zbadanego profilu

i chara'kteryzują się abfitym występow.a:ndem megaspor w pokładach wę­

gla a ponadto bardzo dobrym stanem ich zachowalIlia. Występują tu wszyst- kie gatUlIllki megaspoiI" 'po2lllane iW wćlII'StJwach rudZkich górnych a ,ponadto

poj-awiają się dwa 'g'aJ11Unk;i

noWe,

Megaspory sig1iJ.8II'Iii występujące jm lic'l1Illi.e iW gómyclh pokłaJd:ach rudz- kich wySJlllWają się tuJtaJj !I1liejaJko na !pierwszy plan, towaa:zyszą im dość

liO'ZJlle megaspory Gmrlbońskicll se1ag.iJnelli. Udział ilrunych widŁaków jest nieznaczny, podobnie jak występowanie 'Za!['I()(fndków. kalamitów i k1ino-

łilstów.

Odnowienie zespołu megasporowego w pokłiadach op:isywanJych warstw ma charakter dość wyraźny, co wymtia się między :innymi także obfitością wy.srtępowaIllia gatunków nowych, pojalW'iających się po raz pierwSzy już

w dużych ilościach.

WNIOSKI

Wyni'ki przeprowadzanych badań megasporowych UZ'Upelniają w dość

zasad!niczej mierze dotychczasowe obserwacje dOltyc:zące występowaJnia . . i rozmieszczenia miki"oflory w pokładach dolnego i górnego namuru oraz

Megaspory karbonu ostrawsko-karwiń&k.iego 655

da1nego westfulu. ZasadJnicze wrrioolci stratygraficme wytnikająoo ^Z tych

badań można streścić następująco:

1. Zespól megasporowy pokładów brzeżnych (ostrawskich), siodłowych

i karwińskich Z obszaru Ostra.wa-Karwina jest hardzo zbliżony do zespo-

łów występujących w ·analogicmych pokładach grupy brzeżnej, siodłowej

i dolnej części grupy łękowej w innych obszarach Zagłębia Górnośląskiego.

2. W badanych pokładach watrstw ostrawsk:ich nie stwierdzano wystę­

powania gatunków: Cystosporites bennholdi ^(B o d e) S c h o p f i Lage- nicuIa agnina Z e r n d t, podawanych przez J. Zerndta z północnych

i wschodndch obszarów Zagłębi'a.

3. Zespół megasporowy górnych warstw gt"usoowskich z obszarów Ostmwy jest bardzo 'zbli'żony (jakkolwiek nieco uboższy w gatunki) do

zespołu dolnycll warstw florowskich w północnej części Zagłębia.

4. Zespół megasporowy warstw jaklowieckich z obszaru Ostrawy jest niemal identyczny z zespołem warstw jaklowieckich z obszaru Rybnika oraz z zespołem górnych warstw florowskich z obszaru Dąbrowy Górniczej.

5. Zespół megasporowy waiI'Stw porębskich zbadanego obs:.~u jest identyczny 'Z zespołem waxstw porębskich w obszarze Rybl1!ika oraz z ze-

społem warstw grodzieckich występujących w północno-wschodniej części Zagłębia Górnośląskiego. ,

6. Zespoły megasporowe warstw siodłowych, suSskich i doubrevskich z obs.za:ru Karrw.iiny są anałogiczm.e z zesipołami

wamw

śląskiego.

7. Zmiana zespołów megaspoJ'lOWYl!h pomiędzy poszczególnymi war- stwami zaznacm się zarówno przez zanikalIlie gatunków starszych jak i przez pojawianie się nowych gartunków; w warstwach brzerżnych mamy do czynierui.aJ przede wszystkim z wymieraniem gatunków dolnoikarboń­

skiJCh, gatunki :nowe pojawiają się TZadko.

) 8. Wyraźna różnica pomiędzy zespołem megasporowyro waTStw poręb­

sikich d siodłowych ZJaZIrlJaCWIla jest rÓWllli€ż zaniknięciem gatUJników dolino-

kMbońskich; towa.rzyszy jej także zasadnicza zmiooa w ilościowym skła­

dzie megaspor poszczególn'Y'ch grup roślinnych.

9. Zróżnicowanie składu megasporowego waTStw siodłowych, rudzkich i doJn,ych ()II'Zeskich wyznaczo:ne jest pojawianiem się nowych, młodszych

gatunków megaspor westfalskich.

10. Kocelacja stTatyg.mticzna badanych warrstw oparta., na zasięgu ga- tunków przewodnich i na porównaniu zespołów m.egasporowych pozwala na' stwierdzenie, że warstwy ostrawskie stanowią odpowiednik dolnego namuru (narour A), W(ł(["Stwy siodłowe !L dolne WlairStwy rudzkie odpowied- nik namuru górnego (namur B i C), warstwy suSske i doubr~vske - od- powiednik llaJjniższego westfalu (westfal A).

Zaobserwowane ZJlIliany w składzie florystycznym lIllegaspor występu­

jących w pokŁadach poszczególnych warstw (tab. 2) nawiązują wy:ra.źnie

do generaJJnej rzmirany tego Sik.ł1ad.u, jaki obserwuje się IW całym profilu gór-

nośląskiego :k::aa:'bonu produktywnego. Zmiany te nawiązują równdeż do za- sadniczych zmian litofacjalnych, jakie zaznaczają się pomiędzy niektórymi ogniwami górnośląskiego kaJrbonu produktywnego.

Ustredn! USlta.v Geologicky, Prac. Ostrava

Nadesłano dnia 12 lutego 1960 '

656 ^{Sońa Dybova}

pISMIENNICTWO

Mmia BRZOZOWSKA, Zofia ZOLDANI tl958) - Uwagi o zasięgu stmtygnUiicznym niektórych gatunków megaspor ,ka'l"oońskich. Kwart. geo1., 2, nr 3, p. 515- 531, Waa:szawa.

DIDKSTRA S. J., VlIERSSEN TRlP P. H. VAN (1946) - Eine monogrnphdsc'he Be- acbei<tung derkaT"boniscllen Megasporen mit besonderer BeIiick-

sich1ńgung von Siid1imburg(Niederlilinde). Meded. geol. Sticht. [C-III-l], nr 1, p. 1-101. Maestr.icht.

DYBOV A S. (1958) - Gr8ll1:ica namUTU i westfalu .w kaT"ł)(mie produImywnym obszaru o&1zrawsko-ka;rw;ińskiego. Kwart. geol., 2,n'l" 3, p. 507-514. Warszawa.

HORST U. (1943, 1955) - Die Sporae dispeTsae des Namut"S von WesWberschlesien WId Miihrisch..astrau. PaJaeontogr., [BJ, 98, p. 137-236. Stuttgart.

NOWAK J., ZERNDT J. (1936) - O tekJtonace wschodniej części Pooilskiego zagłębia Węglowego. Bull. Acad. Pol. Sc., {AJ, ip. 56-73. KraJków. - ZERNDT J. (1934) - Las m€gaSpoTas du Bassin Houiller Polonais, Pr. geol. śląs., [l},

;rur. 1, p. 1-56. Krnków.

ZERNDT J. (1937) - Les megaspores du Ba~n Houiller Polonais, p.r. geol. śląs., [2],

. nr 3, p. 1-78. Krnków.

COH,H .n;HBOBA

MErACIIOPOBLlE KOMIIJIEKCLI OCTP ABCKO-KAPBHBCKOrO KAPBOHA ('1EIlICKAH CHJIE3HlI)

Pe3lOMe

Pa60Ta cO;l\;ep~HT Pe3y JIbTaTbI H'OBbIX MeraOIlopoBblX JiICCJI~OBaa:ID"t, n:poBe~ea­

;ElbIX B IOrO-3anaWIo:l1 'IaCTH BepXHeCHJIe3CKOro 6accefula (pa:l10H OCTpaBa-KapBHHa)

·a:a npoqmJIe OT neTWKOBJW;x:HX CJIOeB (HIDKHKił HaMlOp A) no ~oy6paBCKHe CJlOH

(BeeTCl>aJlb A). B nJlaCTaX yrJI,H JiI3 WOKIDiX CJloes (lIIeTIIliKOBJW;KJ1e H HruKBMe rpywc K'OBC'lGie) He COXpaJlmJIHCb MeraCJIOpOBble 3K3bIHbI BCJIe~CTBJiIe BbroOKO:l1 CTeIIeHH Kap- 6oIm3llllIDl'..

!Io opamxemm c npe:m:Hl1MV:! JiIcCJIe~OBaHJo1RMH Y. rOpcTa (1943, 1955) KOHCTa'rJiI-

.po:BaHo B 54 yrOJIbHbIX IIJIaCTaX pSł~ ~O C'HX nop He OTMe<iaBWJlIXCSł B 3TOM paiłOHe

BHAlOB Meracrrop npmm~Jle:m:~ K 15 pO~aM.

KOMIIJleKCbI Meracnop KOHCTa'mfPOBaruiHble B OT~eJIbHbIX CJIIO'SłX OTJxwIalOTCH 60Jlb- llIOR aHaJIorJi1eH: c COOTBercTBylO~ 'KOM'IIJIeKC3MJiI JiI3 ~pyN1X <iaCTeH BepXHecMJIe3- CKoro 6alC'CeRHa. MaKCJiIMaJIbHoOe pacr:tpOCTpaHeHMe PYKOBO~mqHX BH,!I;QB Meracnop

~CTaBJI,HerTa6JlJW;a 1.

Cpe,!\M MeraC'IIop KPaeBblx CJIoeB OOpaIl\aIOT BłUlMaHI1e ·HmKHeKaMeH!HoyrOJl:bIIIbIe

B~bl 3aKruiqID3alO~e CBoe pacIIiP<JC'I"PaReB'He B rpawru;ax OT~eJIbiHbIX 3BeHbes Kpae- BbIX CJIOeB (OC'IfPaBCKHX). MiHorHe J13 KOH'CTaT'J1ipOBa'HHbIX llli,IIOB 06JI~alOT cTPaTJiI- rpacpnqecK'HM pacnpocTpaHeH'HeM aHaJIorH'iHbIM c me pacrrpo<:TPaiHeHHeM B KaMeHHo-

,yrOJlbHbIX OTJIo:m:eHJfSłX .IlpyrHX eBponeiłcKKX 6accefuloB.

Stresżczenie 657

KpOMe Toro KOHCTaTl%lpOBaHO, 'iTO KOJII%I'ieCTBeHHOe y'łaCTl%le OT~eJIbHhlX B~OB Meracnop B COCTaBe yrOJIbHbIX nJIaCTOB pa3JII%I'łHbIX CJIOeB - pa3JII%I'iH0 B pa3HbIX

"3BeHhax JrelC'JIe~yeMoro IIPO<PJ1:JISI (Ta6JI. 2), rro,!{06HbJ!M 06pa30M KaK BO m:eM BepXH&- CHJIe3CKOM Kap6oHe.

Soila DYBOVA

MEGASPORE ASSOCIATIONS OF TBE OSTRAVA':'KARVINA CARBONIFEROUS Summary

lin thls paper, the author ["eports ^0IIl the :results ot her recent megaspore invest- jgatioru;; camed out ID the southwesteI1Il part of the Upper SilelStian Cool Basin (.regiQn of Os~ava-KarviJna). These :invest.igatiOlllS 'embraced the

section

pbalian A), Due to ,their high, degree of CMbOIIlizatiOlll, the ooalsea:msofthe lower- mOst' stmta (Pietlr'zkOWice and Lower Hiruśov 'beds) rod not con1;ain any pz:esenred mega,spare exy:nes.

Oompared W'lth previous studie; calltied out by U. Horst {1943, 1955), the asuthot"

ą'iBoovered ,m 54 iIllves1ligated <lQal ,seaIIlB a lIlumber of megasporeS hitherto not.

observed in thlis !region, ailld belOO1giJng, to 15 wfferant genera.

The megaspore a.ssoc:iations discovered in the individual seamil show a disltinct aalaIogy w'ith CO!I."reSPOIIlding assoctations from other p8IIIts of the Uppe!r SiłeSia,n &łsin.

The maximum extent of index megaspore speoies the 'a·uthor bas prese:nted in Tablel.

Amang the megaspores ot the maJrginal beds, attentiOlll sbpuld becalled tothose Lower Ca:rbonJ.ferous species which terminate their e:lDtent within the, dnd1-vidual member& of the margina1 (Ost!ra'Va) beds. Mainy of 1fu.e observed species show a straIligraphical extent analogous with thar roCtent in the OaJr,b<miferous sediments {lf other EUiropea.Il Basins.

Further.more, she ascertained that, in the st:ructrure ot coal sea'IIlS oif the various horizons, the quantitative presence of megaspores, as k as their floral appur:tenaru:e iB concerned, 15 very different in the various members of the illlvestigaJted sect'ioo {Table 1), similarly as in the entire UPPe!r Silesian Oartxmiferous.

' .

Kwartalnik Geologiczny - 8