Szkic paleogeograficzno-stratygraficzny kredy dolnej na Niżu Polskim

Sylwester MA.RlEK

Szkic

kredy dolnei na

Polskim

!Podstawę do ustalenia stratygrafii kredy dolnej na Niżu Polskim dały

przede wszystkim badania J. Lewińskiego C1930, 1932), który na podsta- wie profilu z okolic Tomaszowa Mazowieckiego oraz fragmentarycznych danych z Kujaw ^podał po raz pierwszy schemat stratygraficzny i· szkic paloogeogra·fii kredy dolnej w ^północnej ,Polsce.

Wyniki badań J. Lewińskiego stały się w pewnym stopniu fundamen- tem, na którym opiera się szereg późniejszych opracowańgoologicznych dotyczących kredy dolnej na Niżu Polskim. Szerokie rozpoznanie niżo­

wej kredy dolnej, ^chociaż w dalszym ^ciągu jeszcze niekompletne, ^nastą­

piło w ostatnich latach, a to ^dzięki pracom wielu geologów przede wszystkim Instytutu Geologicznego i przemysłu naftowego, 00 znalazło oddźwięk w licznych publikacjach i opracowaniach archiwalnych. Naj.;.

nowszym syntetycznym ^ujęciem problemów dolnej kredy ^niżowej jest opracowanie wykonane przez S. Matka i A. Raczyńską :(1962), w ramach tzw. I etapu badań na Niżu Polskim pod kierunkiem W. Pożary:Skiego.

W artykule autor zwraca szczególniejszą uwagę na nowe i dyskusyjne elementy w profilu kredy dolnej, mające duże znaczenie przy interpre- tacji zjawisk paleogeograficznych.

*

•

Zasięg kredy dolnej w północnej Polsce ogranicza· się w zasadzie do obszarów antyklinorium kujawSko-pomorskiego oraz obszarów przylega-

jących: synklinorium łódzko-tnogileń,sko-szczecińskiego i syn'klinorium

brzeżnego.

Centrum basenu dolno kredowego, gdzie osady są najpełniej rozwi-

nięte i osiągają maksymalne miąższości (dotychczas stwierdzone do 600 m), przypada na synklinorium mogileńskie, antyklinorium kujawskie i środkową część syn'klinorium brzeżnego. Kierunek· strefy największych miąższości osadów jest więc prawie równoleżntkowy, z niewielkim od:"

chyleniem odcinka zachodniego ku północy. Bardzo ważną dla paleogeo- grafii basenu kredowego jest niewątpliwie jego obni2Jona strefa, biegnąca wzdłuż dzisiejszego antyk1inorium kujawsko-pomorskiego. W obszarze

Kreda dolna na Niżu Polskim 283 centralnej CZęSCl basenu neokomskiego oraz częściowo na obszarze dzi- siejszego antyklinorium pomorskiego i jego elementów skrzydłowych

morze dolnokredowe transgreduje na osady purbeku, natomiast na ze-

wnątrz tych obszarów, gdzie konsekwentnie zanikają coraz to młodsze piętra kredy dolnej - na różne starsze ogniwa ma]mu lub też (w syn- klinorium szczecińskim) bezpośrednio na utwory doggeru i liasu.

INFRAWALANŻYN

Transgresja dolnokredowa ^wtargnęła na obszar ^Niżu Polskiego ^już w infrawalanżynie. W początkowej fazie miała ona charakter krótko-

trwałychzalewów, które połączyły w centralnej części basenu dawne zbiorniki purbeku, dając w efekcie osady morsko-brakiczne, to znaczy

weldeńskie. Wkrótce ,pogłębia się basen sedymentacyjny, tworzą się mor- skie osady infrawalanżynu i dolnej części walanżynu sensU stricto.

Morskie osady infrawa~anżynu dotychczas stwierdzono na antyklino- rium środkowopolskim:, na odcinku od Tomaszowa Mazowieckiego na

połudnIu (J. Lewiński, 1.930, 1932; M. Kobyłecki, 1948) po wschodnią część antyklinorium pomorski,ego w północno-wschodniej części synkli- norium mogileńskiego, skąd niewielkim klinem ^wchodzą w synklinorium

szczecińskie, oraz w synklinorium brzeżnym w regionie Chojnice - Ko- rytowo !(8. Marek, 1960, 1961, 1961a; S. Marek, A. Raczyńska, 1962;

A. Raczyńska, 1961).

W dolnej ^części morSkiego infrawalanżynu główną rolę odgrywają mułowce piaszczyste, a nawet wapienie piaszczyste, W .górnej nato- miast - iłowce i mułowce.

Maksymalne miąższości. infrawalanżynu, łącznie z osadami facji

weldeńskiej, dochodzą do 95 m w depresji kujawskiej i 1.15 m w północ­

no-wschodniej części regionu Szamotuł.

Osady infrawala-nżynuzostały udo'kumentowane faunistyczni e (amo- nity) na obszarze antyklinorium kujawskiego oraz w północno-wschod­

ni,ej -części ni,ecki mogileńskiej. Występujące tu fOTIlly z rodzajów Riasa- nites, Paracraspedites, Subcraspedites i Tollia sp. wykazują bardzo duże pod<Jbieństwo do ^zespołu fauny amonitowej horyzontu riazańskiego

z platformy rosyJskiej. ^Jednakże wydaje ^{się, że} w infrawalanżynie Pol- ski północnej wybitniejszą rolę odgrywają typowe formy śródziemno­

morsko-alpejskie, reprez-entowane przez dość liczne Euthymiceras cf.

euthymi

'W

Riasanites stanowiącą specyficzny i wyodrębniony typ -berriasellidowy, formy z południa reprezentuje głównie rodzaj Euthymiceras (W. !P. Ren,..

garten, 1951; N. P. Łuppow, 1956 - patrz I. G. Sazonowa, 1961).

WALANŻYN

Domy kompleks walanżynu sensu stricto, wykształcony podobnie jak

wyższa część infrawalanżynu, a więc w facji ilastej, osiąga maksymalne

miąższości (55 m) na Kujawach. .

·1

284 Sylwester Marek

W centralnej ^części basenu oraz w Tomasrowie Mazowieckim j-est on udokumentowany faunistycznie na podstawie charakterystycznych, głów­

nie dla basenu północnego, platylentkerasów i polyptychitów i ma nieco szerszy zasięg od infrawalanżynu.

Podczas gdy osady należące niewątpliwie do infrawalanżynu mor- ,skiego występują jedynie na obszarze położonym na południe od wschod- niej części antyklinorium pomorskiego, to utwory walanżynu platylen- ticerasowego (poza wyżej wymieni<JtIlym obszarem) leżą prawdopodobnie

również na obszarze zachodniej części antyklinorium pomorskiego oraz na jego elementach skrzydłowych, lecz nie ^mają tak ^wyraźnego charak- teru morskiego. Leżą one tu miejscami wprost na purbeku i przypusz- cza1nie {brak bowiem dostatecznych kryteriów faunistycznych) stanowią

naj starsze ogniwo neokomu na tym obszarze.

Można więc wnioskować, że połączenie neokomu polskiego z zachod- nioeuropejskim wydaje się mieć miejsce dopiero w walanżynie dolnym.

Nie wykluczając takiego połączenia również już w infrawalanżynie -

chociaż w !pewnym stopniu podważa to przypuszczalny ·braik mO'1'l9kich osadów tego wieku na antyklinorium pomorskim i w synklinorium ⁱ

szczecińskim - oraz ich prawie bezsporny brak w północno-wschodnich

Niemczech i Danii, wydaj-e się,

re

żyńskiej z borealną fauną rosyjSką i formami medyterańskimi nastąpiła

z borealnego basenu platformy rosyjskiej, być może, poprzez północne

peryferie geosynklinalnego basenu południowego.

W walanżynie dolnym (platylenticerasowym) natomiast 'prawldopo- dobni,e traci 1lIl!aczenie komunika,cja z I,bo!l'ealnym basenem rosyj:Skini, a dominuje ^wpły'w basenu północnoeuropejskiego, przy czym połączenie

z ^południem bynajmniej nie musiało być przerwane.

Walanżyn środkowy (polyptychitesowy), prawie zupełnie nieudoku- mentowany faunistycznie, charakteryzuje się wyraźnym, spłyceniem

zbiornika sedymentacyjnego, które wyraża się przede wszystkim piasz- czystymi osadami, wykazującymi nawet cechy sedymentu fluwialnego.

Zasięg jego pokrywa się na ogół z zasięgiem walanżynu dolnego. Naj-

większe miąższości utworów środkowowalanżyńskich stwierdzono na antyklinorium w okolicach Włocławka i Kcyni - do 155 m, oraz miej- scami w synklinorium mogileńskim - do 140 m.

. Po okresie regresji, którą w walanżynie środkowym (poly'tychiteso- wym)obserwuj-e ^się w wielu obszarach basenu zachodnioeuropejskiego, w walaJnżynie gÓTnym miała miejsce nowa transgresja neokomska z jed- noczesnym pogłębieniem i rozszerzeniem .si(f zbiornika sedymentacyj- nego, przy czym maksimum ^zasięgu 'basenu, chociaż sygnalizującym już spłycenie, przypada na hoteryw dolny.

Walanżyn górny w centralnych partiach niżowego basenu neokom- skiego, a więc na antyklinorium kujawskim i w synklinerium mogHeń­

skim, wykształcony jest w postaci ^iłowców i ^mułowców z ^Wkładkami marglistymi i syderytycznymi. Ku peryferiom osad staje ^.się bardziej piasz,czysty. Miąższość jego w eentralnej części dochodzi do 50 m. Osady

walanżynu górnego udokumentowano na podstawie amonitów jedynie w TomaszowIe ,Ma'z.oiwi,eckim oraz na antyklinorium kuj'awskim. ^Wystę­

puje tam obfity zespół amonitowy z przewodnimi dichotomitami, polyp-

Kr,eda dolna na Ndźu Polskim" 286 tychitami - charakterystycznymi dla walanżynu g6rnego Anglii, Nie- miec i Rosji. ^Występują tam ^również "imigranci" z ^południa, jak np.

Neocomites neocomiensis (d' O r b.) i Bochianites neocomiensis (d' O rb.,) wg B. Kokoszyńskiej (1956), tj. f,ormy, kt6re spotykane są także w'Niem- czech 'Zachodnich. Ogromna ilość form rosyjsIOch m.oże wskazywać, że

w walanżynie górnym doszło ponownie d.o nawiązania łączności z boreal- nym morzem ,platformy rosyjskiej.

HOTERYW

Spośród osadów neok.omskich naj starszy ^zasięg wykazuje hoteryw dolny. Leży on przekraczająco na infrawalanżynie i walanżyn:ie i wystę­

puje na całym obszarze niżowego basenu neokomskiego, z wyjątkiem

niektórych odcinków przy monoklinie przedsudeckiej oraz w południo­

wo-wschodniej ^części synklinorium łódzkieg.o.

W ^głębszych partiach basenu hoteryw do1ny wykształcony jest na

.ogół w facji ilasto-mułowcowej, przy czym zawartość materiału piasz- czystego wzrasta ku peryferiom. Na specjalną uwagę zasługują osady hoterywu w lubelskiej części synklinorium brzeżnego, gdzie poważną r.olę odgrywają wapienie i mar.gle oolitowe i organodetrytyczne. ^Miąż­

szość hoterywu dolnego na antykUnorium kujawskim osiąga 110 m i(Zych- lin), w rejonie północnym Szamotuł - 160 m.

Hoteryw dolny jest udOkumentowany paleontol.ogicznie Jedynie na antyklin.orium kujawskim. W spągowych warstwach tego kompleksu

występują nieliczne f.ormy z rodzaju Lyticoceras, w gÓl'lIlych zaś .znale- ziono zaledwie jeden amonit Craspedites cf. cateroni (d' O r b.), który wymieniany jeat również z hoiierywu dolnego - lyticocerasowe.go. Wy- mieniona fauna charakteryzuj-e bol'ealny ,~sen zachodnioeuropejski (Anglia, Niemcy), chocia'ż niejednokrotnie spotykana jest w osadach ho- terywu prowincji medyterańskiej. Łączność z basenem platformy rosyj- skiej zostaje przerwana wskutek r,egresji, któr.a w centralmej Rosji roz-

poczęła się z końcem walanżynu górnego.

Na obszarach, gdzie brak jest dok}lmentacji faunistycznej w osadach

walanżynu górnego i hoterywu d.olnego, przeprowadzenie granicy stra- tygraficznej jest umowne.

Hoteryw dolny na Niżu Polskim, być może, z wyją tikiem O'bszaru Tomaszowa Mazowieckiego, stanowi najmłodsze ogniwo neokomu, w któ- rym znaleziono faunę amonitową. J. Lewiński (1930, 1932) w ,górnych warstwach neokomu Tomaszowa Mazowieckiego znalazł ułamki amo!ni- tów z rodzaju Simbirskites,kt6re uznał za formy górnohoterywskie.

Natomiast z doświadczenia na Niżu PolSkim osady udokumen:towane faunitStycznie należy praktycznie zakończyć na hoterywie dolnym.

Hoteryw g6rny został wyróżniony na Niżu PolSkim bez dosta:tecznych podstaw faunistycznych, a zasięg jego jest wyraźnie mniejszy aniżeli

hoterywu dolnego. !Przypuszczalnie nie ^występuje on w synklinorium

szczecińskim, brak go w północno-wschodniej części synklinorium brzeż­

nego oraz w przymonok'linalnej strefie synklinorium mogileńskiego

i łódzkiego. Na dolną część tego ^podpiętra przypada wyraźne spłycanie

zbiornika sedymentacyjnego, na ^gór~ą natomiast - wyraźne pogłębia­

nie siE: .zbiornika.

· "'

286 :Sylwester Marek

Dolną część hoterywu górnego tworzą na ogół osady facji piaszczy- stejo charakterze fluwialnym i deltowym lu'b osady facji ilasfu.-mułko­

wej - typowe dla izolowanych zbiorników śródlądowych. Na antykli- norium pomorskim osady te stanowią najmłoidsze ogniwo neolkomu. Na- tomiast górna część hoterywu górnego jest wyraźnie morSka. N ił. anty- klinorium kujawskim igórne ogniwo hoterywugómego tworzą głównie

osady ^mułowcowe z ^wkładkami dolomitów i syderytów, z ubogą fauną mał:żJową i otwol'nioową, wskazującą według J. Sztejn na wiek neokomski sensu stricto. Na pozostałych obszarach jest on wykształcony w facji piaszczystej, co bardzo utrudnia lub wręcz uniemożliwia wydzielenie tego poziomu od piaskowców dolnej części górnego hoterywu oraz nad-

ległego kompleksu piaszczystego młodsz:ego od hoterywu, powstałego

"IN okr,esie pomiędzy hoterywem a albem górnym. W świetle nowy~h

wierceń w rejonie Łodzi przyjąć można, że pomyłkę taką popełnił J. Sam- sonowicz (194'8), który cały kOIniPleks piaszczysty, leżący nad pewnym neokomem odniósł do okresu barrem - apt - alb (dolny). Dolna część

kompleksu, zamlkn.ięta od góry -cienką warstwą ilastą, najprawdopodob- n'iej . reprez-entuje osady hOiterywugórnego. Miąższość hoterywugórnego

osiąga makisymalmie warlości do 125 m n'a Kujawach.

BAR'REM - ALB (DOLNY I SRODKOWY)

Osady leżące ponad utworami odniesionymi do hoterywu, a pomzeJ albu górnego stall,owią niewątpliwie nowy cykl sedymentacji kredowej.

Są one poZ'bawione dowodów paloontologicznych tak, że ich stratygra- ficzne za~ze:re'gowalIlie nie ^{może być} pI".zeprowadwne w sposób jedno- znaczny, co z kolei uniemożliwia jednoznaczne odtworzenie stosunków paleogeograficznych.

Alb środkowy -został jedynie udokumentowany w zachodnim obrze-

ż-eniu Gór Swiętokrzyskich przez J. Samsonowicza, a następnie przez S. Cieślińskiego {1959, 1960), ale tylko w partii leżącej bezpośrednio

w spągu albu górnego. W centralnych częściach neokomskiego ibasenu

niżowego i(antylklinorium kujawskie i synklinorium mogileński'e), gdzie górne ogniwa hoterywu wyrażone są w facji ilasto-mułowoowej, nowy cykl sedymentacji kredowej, wykształcony na całym obszarze Niżu

w facji piaszczystej, jest zaakcentowany bardzo wyraźnie. W wielu obszarach bardziej peryferycznych, z uwagi na piaszczysty rozwój hote- rywu, granica ta jest problematyczna i trudna do zdefiniowan'ia, ^chociaż i tu niejednokrotnie zaakcentowana jest ^warstwą osadów gruboklastycz- nych izle.pieńoowatych.

Na ^całym obszarze ^niżowego basenu kredowego, z ^wyjątkiem synkli- norium mogileńskiego i szczecińskiego, tam gdzie kompleks utworów

leżący nad hoterywem, a poniżej margli górnokredowych osiąga miąż­

szości od kilkudziesięciu do ^około 106 m, prawie ^całość osadów wykazuje charakter sedymentu fluwialnego, śródlądowego lub przybrzeżnego.

Jedynie najwyższaczęść kompleksu, leżąca bezpośrednio pod marglami albu górnego, a Illiekiedy i cenoman:u, jest niewątpliwiepochodZ:enia mO'l"'- skiego iw tym przypadku ^wyraża niedwuzna·eznie moment transgresji

środkowodbskiej. Miąższość tej mors}dej serii osadów, wykształoonych

Kr~dadol·n:a na Ndżu Polskim 287 jako pia'ski kwarcowo-glaukonitOwe ·czy też mułowc'e piaszczyste z Qlbfi- tym glaukonitem, kształtuJe się z reguły od kilku-a maksymalnie do dwudziestukilku metrów.

Podobną miąższość posiada seria· .piaszczysto-glaukonitowa również

tam, gdzie leży wyraźnie transgr,esywnie na hoterywie dolnym, a miej- scami na dolnych ogniwach hoterywu górnego ~ w 'północno-zachod'niej części antyklinorium pomorskiego i częściowo na przyległych do niego obszarach synklinorium brzeżnego oraz niekiedy szczecińskiego.

Wyramie imla sytuacja ma m,iejsce w synlklinorium mogileńgkim

i szczecińskim. W centralnej ^części tego 'basenu, gdzie omawiany kom- pleks osadów dochodzi miejscami do 100 m miążsżości, mamy do czynie- nia z piaskowcami, iktóre na całej długości profilu wykazują na ogół większą lub mniejszą zawartość glaukonitu, z wkładkami zlepieńcowa­

tymi w spągu, a niekiedy również i w stropie kompl,eksu. Jak więc wi- dzimy, ^cały !kompJ.eks osadów posiada wybitny akcent morski z ^dość

wyraźnymi dwiema fazami·· transgr,esywnymi.

Górna faza transgresywna odpowiada naj prawdopodobniej fazie transgresji środkOlW'oalbskiej, wyrażonej podobnie na wszystkich obsza- rach. Wiek dolnej fazy transgresywnej, a tym samym całej niźszej części

kompleksu, jest trudny do sprecyzowania. ^Trudność ta wynIka zarówno z braku dowodów paleontologicznych, jak i · z faktu, żepoo,czas gdy w synklin.orium mogileńskim niższa część kompleksu reprezentowana jest przez osad morski, na pozostałych obszarach '(łącznie z ·antykIlno- rium kujawskim) mamy do czynienia· z osaJdami o silnych cechach lim- nicznych. J. Lewiński (1930, 19'32) limniczne osady z Tomaszowa Mazo- wieckiego, leżące na hoterywi.e, a pod piaskowcami limnicżrnymi z glau- konitem, uznał za sedyment powstały w oIkresie od barrerou do albu dolnego.

Na podstawie profilów z niecki mogileńs!kiej A. Raczyńska i S. Cie-

ślińs!ki (1960) uznali, ^{że cały} kompleks utworów ^należy do albu ^środko­

wego, przyjmując jednocześnie, że w okresie barremu, aptu i albu dol- nego nie tworzyły się wyraźne osady. W tym ujęciu róWnież i ooady o cechach sedymentu 'limnicznego reprez€'Iltowałyby utwory deltowe,

powstałe w okresie albu środkowego. Sprawa jest niewątpliwie dysku- syjna i wydaje ^{się, że} na obecnym etapie poznania 'brak jest dostatecz- nych dowodów dla rozstrzygnięcia tego problemu. .

Zakład GeologU NimI I.G.

Nadesłano dnia 29 cserwca 1963 r,

P!SMIENNICTWO

CIESLI:&SlK[ S.(1959') - Alb i cenoman północnego obrzeżenia 'G6r SWiętokrzyskich

(stratygrafia na podstawiegrowono,g6w). Prace Inst. Geol., 28. War- szawa.

C~I S. (1960) - 'BIostratygrafia i fauna albu Polski. IPrace Inst. Goo1., 30.

Warszawa.

28'8 Sylwester Marek

KOBYŁECKII M. '(1948) - Neokomskie rudy żelazne okolic Tomaszowa Mazowiec- k,iego. Kredo-wa niecka Tomaszowa. Biul. :Państw. Inst. Geol., 41. War- szawa.

KOK:OSZYNlSKA B. (1956) - !Dolna kreda okolic Tomaszowa. Biul. Inst. Geol., 113.

Wars.zawa.

LEWINISKI J. ,~1930) - Utwory dolnokredowe pod Tomaszowem Mazowieckim. Pos.

Nauk., Państw. Inst. Geol., nr 28, p. 1-7. Warszawa.

LEWIŃSKI J. (193'2) - Das neokom in Polen und seine paliiogeographische' Be- deutung. 'Geol. Rundschau, 23, nr 5.

MAlREK

s.

Geol. (maszynopis). Warszawa.

MAREK S. (:1961) - Budowa geologiczna antykliny Wojszyc. Kwart. ,geol., 5, p. 839""--858, nr 4. Warszawa.

MA:REK S. (1961a) - Nowy pogląd na stratygrafię neokomu w Rogoźnie. Kwart.

geol., 5, p. 34'5-352, nr 2. Warszawa.

MAREK S., RACZYNIsKA A. (1962) - Budowa geologiczna Niżu Polskiego - kre~a dolna. Prace Inst. Geol., b.n., 1962·. Warszawa.

RACZYŃSKA A. (1961) - Stratygrafia osadów dolnokredowych 'okolic Sompolna.

Kwart. geol., 5, p. 353-369, nr 2. Warszawa.

RAJCZYŃSIKA A., CI'EŚLI~SKII S. (1960) - W sprawie tzw. serii lądowej kredy na NW od Gór Świętokrzyskich. Przegl. geol., 8, p. 521-<52'5. nr 10. War-

·szawa.

SAMSONOWrcz J. (1¹948) - O utworach kredowych w wierceniach Łodzi i budo- wie niecki łódzkiej. Biul. Państw. Inst. Geol., 50. Warszawa.

CA30HOBA H. r. ^{(1961) -} 'YHKqm.QJ1l)OBaHHaJI CXeMa CTPa.mrpaq,Jru HWKHeMe- JIOBhIX OTJI02KełUrtl: PycCKoił IIJIaTci>opMhI (IIpoeKT). TPY,!l;hI BcecoI03Horo

COBeIQaHW!:, 3, CTP. 5-28. JIeHm'pa,n;.

Chl"JIhBecrep MAP!3K

CTPATm'PAII»O-llAJIEOrEOrPAII»JIlłECKIiIR OlłEPK HIDKHEMEJIOBLIX OBPAlOBAHKA: .nOJILCKOU: HH3MEHHOCrn

PacnpOCTPaHeHHe HK2KHeMeJIOBhlX 06Pa3OBaHHił B CeBepHOO IIOJIhwe OrpaHH- 'rnBaeTCJI, B OCHOBHOM, pa:it!:oHaMH KY.fI~CKo-IIOMopC'KOro aHTKKJ.lHHOp:r.!.fI H npHJIera~

IO~O K HeMY JIO,!l;3HHCKO-MorHJIbHOBCKo-IIJ;eQHHCKoro CKHKJIHHOpH.fI c O,!l;Hoił

K KpaeBoro CKHKJIHHO;pK.fI - c ,!I;pyro:tl: .C'l'opoHhr.

IJ;eHTp HWKHeMeJIO'Boro 6acce:tl:Ha, rl1.e OTJIOOKeHH.fI HaK6OJIOO rrOJIHO pa3BKT'hI K ',!I;OCTHI'aIO'l' MaKCHMaJIbHOił MOlQH'OCTK (l1.0 CJ1X rrop yCTaHOBJIOOa ,!I;O, 600.At) rrp:K- XOlJ.HTC.fI Ha MOrHJIhHOBC'KHił CKHKJIHHopHił, KY.fIBCKHił aH'l'KKJIHHOpKił H u;eHTpaJIh- HYIO "łaCTh KpaeBo,ro CKHKmrnopK.fI. CJre,!l;OBaTeJIhHO, 30Ha caM.hIX, :60JIhWKX MO[QHO- CTe:tl: KMeeT IIO'l:TK WKpoTHoe HanpaBJIeHHe 'C He60JIhWKM OTKJIOHeHHeM 3arra,!l;Horo Y"iaCTKa K ceaepy. BTopocrerreHHhIM, TeM He MOOOO ()qeHh CyrQecTBeHHhIM Borrpo-

streszeze.ni.e 289

COM ;o;JIR IIaJIeoreOrpa<i>ro£ MeJIOBoro 6accetma .RBJMeTCJI HeCOMHeHHO 30Ha nepeyr.ny- 6JIeHHR, IIpocTHparorqMCR B;o;OJIb COBpe~HorO KY.RBCKo-fiOMOpcKOro aHTHKJIHHO- PH1t.

HKlKHeMeJIOBOR -rpaHcrpec'CIDI HaCTYIIHJIa Ha reppHropmo fiOOIbCKoif lm3MeHHo- CTH elI\e B mDKHeBaJIamKHHCKOe BpeMJL OCHOBHaH <i>a3a 3TOH TpaHCrpeiCiC'HH HacTY- ImJIa, IIO Beet!: BepOJITHOCTH, H3 6opeaJIbHoro 6acceHH:a BOCT'O'IHo-EBporreJ;iCKOlli: lIJIaT-

<i>OPMbI, B03MO:!KHO, 'iepeG ceaepH.ble nepn<i>epWlecx:Ke 'i8~ I02KHOro reocHHKJlH- HaJIbHOro 6accejl:Ha, 0 CB1t3H C KOTopbIM CBH;O;eTeJIbCI'BYIOT cpe;O;H3eMHOMopcKHe

<i>OPMbl, XapaKTepH.bIe ;o;JIR 6eppnaCCK()jt 30HbI Subthurmannia boisieri.

B HmKHeM (IIJIa'l'HJrelH~epaCOBOM) BaJIaH1KHHe repReT, BepoSlTHo, 3Ha"leHHe CB1l3b C cpe;o;HepyCCKHM 60peaJIbHbXM 6accelli:HOM, a ;o;OMJflruIlYeT BJImnrn.e ceBepO- eeporreJ;iCKoro 6accefula,. IIPH"IeM CBR3b C IOrOM He ;O;O!JUKHa 6bIJI·a' IIpeKP8T'HT.bCR.

C~ (IIOJIJ1lIITHXW1'IeCOBbIH) B!lJJIlUiJKJ1H IIO"ITH nOJIHOCTbIO <i>aYHHCTWlecKH He OOocHOBaHHbIlli:, xapaKrepmYeTCR Pe3KHM 06MeJl'e1u:teM ce,Itm4eHTa~HOHHorO 6accelli:Ha.

fiocJIe nepHo;o;a pe:rpecCHH, KOTOpyIO B cpe;o;HeM (nOJIm-rrmcwrecoBbIM) BaJIaH- EJ1H8 Ha6JIIO;0;8e-rCR BO MHOrHX pa:i10Hax 3an:a,D;HoeBporre~CKoro 6accelli:Ha, B Bepx.., HeM BaJIaIDKHHe H8CTyIIae-r HOBaR HeoKOMCKaR TPaHcrpeCCHR CBR3aHHaR c owro- BPe.MeHHbIM yrJIy6JIeHHeM H paCIID:CpeHHeM ce;o;HMe:H~OHHOro 6accefula, I!pH"leM MaKCKMaJIbHoe paonpocTpaHeHHe 6a.cceful:a, XOTR Y1K.e OTMeqaeTCII: era 06MeJIeHH."e', O'J.'HOCKT'C'R K HmKHerOTepHBCKOMY BpeMeHH.

BepxHeBaJI8'IDKHR~ aMMom1roBbllli: KOMIIJreIItC yga3bIBae-r Ha CBH3b TaK C 3a- IIa;O;HOeBponelli:CKHM, KaK H cpeAHepYCCKHM 68C'CefulaMH 6opleaJIbHolli: IlPOB~HJ{.

B HH2KHeM rOTepHBe CBH3b C 6acoe:i1HOM PycCKoif IIJI8T<POPMbI IIPeKP8lI\8eTCH BCJIe;o;- CTBHe perpeccH.ti{, KOTOpaR Ha~aerCR B qe!li'l'paJIbHOH 'iacm PyccKolli: lIJIaTQ>opMbI no;o; KDHeIJ; BepXHero BaJIamKHHa.

BepXHeI'OTepm3CKHe 06pa3oBaHHR Ha fiOJIbCKolli: HH3MeHHQCTH BbmeJ1HIOTCII YCJIOBHO, 6e3 ;O;OCTaT'O'lHoro <i>aYHHCTH"IecKoro o6ocHOBaHHR. K HH2KHeJ;i "IaCTH 3TOro nO;O;'bRPYca OTHOCHTCR .pe3KOe 06MeJIeHHe ce;o;HMeHTaqnoHHoro 6accejffia, a K B6pX- Helli: ___ pe3Koe erO yrJIy6JIeHHe.

06pa3OBaHHR 3aJl'erero~e Ha;o; OTJIOEeHKR:MH 0'I'Hece:a;m.n.u! K rorrepHBy, a TaK- Ee IIO;O;CTHJIaro~e B6pXHeaJIb6CKHe IIOpo;o;bI, CJIe;O;OBaTeJIbHO OTBe<JaroxqHe nepHO;O;Y 6appeM - cpe;I:tHHlli: aJIb6, 06pa3yro'l' HElCOMHeHHO HOBbni MeJIOBbIlli: oca}:{O'IHbrlli: qHKJI.

3'1'0 nec"l:aHKCTble OTJIOOKeHHH JIHmeHHbIe IIa.n:eOlI'I'OOl'OrH"lec:KOI'O MaTepHaJl'a, 'iTO

;o;eJIae-r HeB03MOJKHbIM O;o;HOOHa'IHOe BOCCTaHOBJIeHHe TIaJIeoreorpa<i>H"leCXHX yCJIOB~.

Sylwester MAREK

PALAEOGEOGRAPmCAL AND STRATIGRAPHICAL SKETCH OF THE LOWER , , CRETACEOUS IN THE POLISH LOWLAND AREA

Summary

Occurrence area of the Lower Cretaceous in northern Poland is practically restricted to the Kujawy-Pomeranian antic1inorium and the adjoining i.6di - Mo- gilno - Szczecin synclin.orium on the one hand, as well as to the marginal syncli- norium on the .other.

290 Sylwester Marek

The. centre of the Lower Cretace~us basin, where sediments are best developed and reach their maximum thickness (as proved

tm

As (loncerns palaeogeography of the Cretaceous basin, the deep zone running along the present lKujawy~Pomeranian anticlinorium is of considerable importance there.

The Lower Cretaceous tl'ansgression entered the Poli,sh Lowland 'area already at the Infravalanginian time. In all probability, its main phase came from the boreal basin. of the Russian platform, perhaps through the northern peripheries of the southern geosynclinal basin. A connectIon with this latter is undoubtedly proved by mediterranean forms characteristic of the' Berriasian SubthurmanniD.

boisieri zone.

At the Lower Vaianginian time (Platy1enticeras-Valanginian) the impO'l'tance of communication with the Middle Russian borealbasin probably decreases, and an influence of the North-'Eul'opean basin ^b~ins, however, a connection with the southern area continues.

The Middle V,alanginian (Polyptychites-Valanginian), almost completely unfossi- liferous, is characteristic of a -'distinc shallowing of the sedimentary basin.

After the per.iod of regression, the traces of which may be observed in the Middle Valanginian ,(Polyptychites-Valanginian) sediments in various regions of the :West-European basin, a new Neoc·omialll trans'gres'8iOll1 has begun at the UPpe'l' Valanginian time, connected with the simultaneous deepening and enlargement of the sed.imentary basin. Maximum extension of the' basin, although sig.nalizing alre.ady its shallowing process, falls to the Lower Ha:uteriviantime.

The a'mmolllite as'Semblage of the Upper Valalllginian j;l<ldnts ,at the existing connection 'between both the West-European and the MIddle Russian basins of the boreal province. Due to the regression' which begun in the Central Russia at the decline ·of the Upper Valanginian, the connection with the basin of the Russian platform 'was broken up in the Lower Hiiuterivian.

The Upper Hauterivian dep~itil of the Polish Lowland area were determined in the present paper in a conventional way, since no adequate faunistic data were avaHable. In the lower part of this stage a consIderable shallowing of the sedimentary basin took place, in the upper part, however, a marked deepening of the basin followed.

Sediments covering formations referred to the Hauterirvian and resting below the Upper Albian, thus corresponding to the Barremian - Middle Albian period, undoubtedly constitute a new sedimentary cycle of the Cretaceous.

These 'are arenaceous deposits lacking palaeontological evidences and this fact does not allow to reconstruct uniformly the palaeogeographical conditions of that time.