R O C Z N I K P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A G E O L O G I C Z N E G O A N N A L E S D E L A S O C l E T E G E O L O G I Q U E D E P O L O G N E
T o m ( V o l u m e ) X X X I I — 1962 Z e s z y t ( F a s c i c u l e ) 2 K r a k ó w 1982
STA NISŁAW BUKOWY
P R O F IL J U R Y I K R E D Y W R A C IB O R O W IC A C H K O Ł O K R A K O W A
(Fig. 1)
The Profile of Jurassic and Cretaceous Series at Raciborow ice near K r a k ó w
(Fig. 1)
T r e ś ć . W R aciborowicach, położonych na NE od K rakowa, n aw iercon o p o d czw artorzędem i miiocenem utw ory kredy, a pod nim i malm. P rofil kredy podobny, jest do opisanej już poprzednio kredy okolic K rakow a przez sw oją litologię, faunę oraz charakterystyczną przerwę, obejm ującą koniak. Pod turonem stwierdzono obecność m argli kim erydu, a pod nim i gąbkow y w apień skalisty.
WSTĘP
Otwór wiertniczy Raciborowice został wykonany w 1952 r. w związku z badaniami hydrogeologicznymi, przeprowadzonymi celem zaopatrzenia Nowej Huty w wodę.
Wiercenie to sprofiłowaliśmy wspólnie z doc. A. M i c h a l i k i e m , a po opracowaniu hydrogeologicznym rdzenie malmu i kredy, dzięki uprzejmości prof. M. K s i ą ż k i e w i c z a i doc. A. M i c h a l i k a zo
stały mi, z wyjątkiem miocenu, udostępnione.
Pod miocenem i kredą nawiercona została bardzo interesująca seria malmu. Ponieważ podobne utwory z okolic Krakowa nie są opisane, po
daję ich profil w tej notatce.
L o k a l i z a c j a :
Otwór wiertniczy Raciborowice usytuowany jest na wzniesieniu w odległości 1 km na E od Dłubni. Znajduje się on niedaleko na S od linii kolejowej Kraków — Miechów.
Obszar ten w ujęciu geomorfologicznym znajduje się na brzegu niecki miechowskiej, a mianowicie na pograniczu Wyżyny Miechowskiej i Dzia
łów Proszowickich (J. F l i s 1956). Ma on charakter w yżyny o powierz
chni płaskiej, wzniesionej około 300 m npm., rozciętej licznymi głęboki
mi dolinami. Brzegi dolin są strome, a deniwelacje mają tu około 130 m i zawierają się między izohipsami 210 m npm. do 340 m npm. Utwory starsze przykryte są lessem. Doliny strumieni są szerokie, płaskie i w y-, raźnie prostolinijne. Mają najczęściej kierunek NNW — SSE i W — E.
Wypełnione są grubą warstwą aluwiów.
Obszar ten znajduje się w zasięgu transgresji morza środkowej kredy, a na zachodnim skłonie niecki miechowskiej. Znajduje się on równo-
cześnie na północnym brzegu tektonicznego rowu krzeszowioko-krakow- skiego, który w obszarze krakowskim rozszerza się bardzo znacznie, a za
razem zatraca swój charakter.
R YS HISTORYCZNY
Obszar, gdzie usytuowano omawiany otwór, jest jeszcze bardzo mało poznany pod względem geologicznym, a szczególnie słabo opracowane są tutaj utwory malmu.
Obszar ten znajduje się już poza zasięgiem mapy St. Z a r ę c z n e g o (1894). Nowszych opracowań kartograficznych z tego obszaru brak z w y
jątkiem map 1 : 300 000 (S. Z. R ó ż y c k i , S. D o k t o r o w i e z-H r e fa
n i c k i 1949 r.) oraz 1 : 300 000 w odkrytej wersji opracowanej przez S. D o k t o r o w i c z a-H r e b n i c k i e g o 1950 r.
Utwory jury w samych Raciborowicach poznane zostały dopiero w opisanym wierceniu. Natomiast najbliższe odsłonięcia malmu, znajdu
jące się w okolicy Krakowa, nie mają dotąd ustalonej pozycji stratygra
ficznej, Miąższa ta seria, mająca bowiem około 200 m, składa się z nie uławiconych i uławioonych wapieni skalistych przechodzących ku doło
wi w wapienie płytowe. Zawierają one wprawdzie liczną faunę bentonicz- ną, ale trudną do wypreparowania i z tego powodu dotąd nie opracowa
ną. Ponownego opracowania wymagają występujące tu amonity, opisane przez J. S i e m i r a d z k i e g o (1899).
Wapienie skaliste okolic Krakowa już L. Z e j s z n e r (1869) zalicza do poziomów gama i delta podziału Q u e n s t e d t a , podaje przy tym, że tych dwóch poziomów nie można rozdzielić litologicznie. Inny podział zastosował opracowujący jurę nad źródłami Warty F. R o e m e r (1871).
W wapieniach Jury Krakowsko-Częstochowskiej wydzielił on poziom Rhynchonella lacunosa (wapienie skaliste dolne) i poziom Rhynchonella astieriana (wapienie skaliste górne), a nadległe wapienie cienkopłytowe zalicza do poziomu Rhynchonella astieriana.
A. M i c h a l s k i (1888) i S t. K o n t k i e w i c z (1890) zaliczają całą serię skalistych i płytowych wapieni do kimerydu.
Natomiast J. S i e m i r a d z k i (1891, 1922) zajmuje pośrednie stano
wisko i przyjmuje, że wapienie skaliste sięgają od dolnego oksfordu do górnego kimerydu, a nawet w przypadku okolicy Krakowa do dolnego ty to nu.
S t. Z a r ę c z n y (1894) zwęża ich występowanie do poziomów: od Peltoceras transversarium do poziomu Oppelia tenuilobata.
Wiek wapieni skalistych okolic Krakowa nie został ustalony. Jedni geolodzy jak T. W i ś n i o w s k i (1900) zaliczają je do kimerydu, inni do oksfordu. Pogląd J. S i e m i r a d z k i e g o został poparty przez E. P a - n o w a (1934), który komunikował o znalezieniu amonita górnokime- rydzkiego Aspidoceras longispinum S o w , w kamieniołomie Libana (Kra
ków), gdzie znany jest jedynie wapień skalisty.
Natomiast S. Z. R ó ż y c k i (1948) na podstawie opracowanych ryn- chonell podaje, że w całej Jurze Krakowsko-Częstochowskiej nie są znane utwory kimerydu ani też astartu, a wapienie skaliste reprezentują po
ziomy niższe.
Ostatnio o obecności astartu w okolicy Krakowa komunikuje S t. B u k o w y (1957). W następnym roku wykazuje obecność kimerydu górne
go w Sudole (1957, w druku), którego utwory margliste leżą niezgodnie na wapieniu skalistym.
— 199 —
Należy tu podkreślić, że odsłonięcie' kimerydu w Sudole jest oddalo
ne od omawianego wiercenia o 6 km na SWW.
Utwory senonu znane są w licznych odsłonięciach w pobliżu Racibo
rowic. Znacznie dalej na zachód w pobliżu samego Krakowa odsłaniają się pod nimi utwory turonu i cenomanu.
Utwory turonu opisuje S t . Z a r ę c z n y (1894), który wykazuje przer
wę pomiędzy turonem a senonem. Stratygrafię ich opracowuje następnie E. P a n ó w (1936), który wykazuje w okolicy Krakowa poziom Inoce- ramus labiatus i poziom Heteroceras reussi i potwierdza obecność przer
w y trwającej przez emszer.
W utworach senonu w zachodniej części niecki miechowskiej zazna
cza się trójdzielność w wykształceniu litologicznym, opisana już przez L. Z e j s z n e r a (1847).
J. N o w a k (1909) zalicza dolną część tych utworów do poziomu granulatowego, środkową do kwadratowego, a górną do poziomu mukro- natowego.
O PIS PROFILU WIERCENIA
W Raciborowicach (fig. 1) przewiercono pod pleistocenem osady senonu oraz turonu, a pod nimi leżącą serię margli kimerydu i wierce
nie weszło w wapień skalisty oksfordu.
W a p i e n i e s k a l i s t e
Seria wapieni skalistych w omawianym profilu ma ponad 181 m miąższości. Przeważają wapienie nie uławieone, wapienie skaliste; wapie
nie płytowe tworzą tu jedynie cienkie wkładki. Serię tę na podstawie cech litologicznych podzielić można na trzy kompleksy.
Zespół niższy tworzą wapienie skaliste z nielicznymi Wkładkami w a
pieni płytowych. Są to szarobiałe wapienie o przełamie nierównym, chro
powatym. Zarówno wapienie uławieone, jak i nieuławicone zawierają nieduże, ciemne krzemienie w postaci buł, a w stropowej części w po
staci cienkich warstewek. W wapieniach tych występują liczne gąbki, te- rebratule oraz cienkoskorupne małże, ale tak zrośnięte ze skałą, że nie dadzą się od preparować. Wapienie te nie różnią się wykształceniem lito
logicznym od wapieni skalistych, znanych z odsłonięć w okolicy Krakowa.
Zestaw składników skałotwórczych podaje załączona tabela (fig. 1).
Na omawianej serii występują (na głębokości 186, 60 m) płytowe wa
pienie okruchowe, mające 16 m miąższości. Okruchy dochodzą w nich do 1,5 cm średnicy. Są one słabo obtoczone i tkwią w ciemnoszarym spoiwie tak, że zaznacza się w skale przekątne warstwowanie, podkreślo
ne cienkimi, zielonymi smużkami leptochlorytu. Obok okruchów wapie
nia występują tu dość liczne człony liliowców. Wapienie te przypominają bardzo okruchowe wapienie z Sułoszowej (dolina Prądnika) S t. B u k o w y — 1959). Z całej tej serii wapieni oznaczono następującą faunę:
Septaliphoria moravica (U h 1.)
Terebratula bisuffarcinata S c h 11 h.
Megerlea sp.
kolce Cidaris florigemna G b.
Cnemidiastrum sp.
Obecność Septaliphoria moravica wskazuje, że wapienie te zaliczyć na
leży do rauraku środkowego lub górnego.
Wapienie wyżej położone mają około 6 m miąższości. Wykształcone są one jako żółtawobiałe nie uławieone wapienie pelityczne, rzadziej drob-
CZWARTORZĘD
{7
^QUATERNARY 16
T O R T O N
ł5
T O R T O N I A N
S E N O N S E N O N I A N
_ J l _
TURONIAN
~ ~ T
^Г7Г/-Г7=7=7=
H-H-W
... / / - /-/-/-/ -t~f '■
---1 0
KIMERYD fl97 KIMER I DGIAN
i 6
— I -
ASTART ASTARTIAN
?0Ь
«770
m
X
RAURAK RAURA CIAN
A J13
— 201 —
nookruchowe lub margliste. Występują tu również wapienie cienkopły- towe nieco zsylifikowane. Wapienie skaliste są lite, przełam mają kost
kowy lub zbliżony do muszlowego. Jest on zawsze gładki. Zawierają w swym spągu dość duże, jasne konkrecje krzemienne. Fauny w nich niestety nie znaleziono. Wykształceniem litologicznym przypominają wa
pienie astartu, opisane z Korzkwi i Sudołu (S t. B u k o w y 1956, w druku).
Wapienie te, biorąc pod uwagę ich ułożenie oraz wykształcenie lito
logiczne, zaliczyć należy do rauraku górnego, ewentualnie astartu, w któ
rym właśnie takie jasne, duże krzemienie (pasiaki, salcesony) występują.
Zarówno zespół wyróżnionych tu w7apieni skalistych dolnych, jak 1 górnych pocięty jest licznymi krasowymi szczelinami. Powierzchnie jam krasowych są wygładzone przez wodę płynącą. Wapienie w pobliżu krasu miejscami są zdolomityzowane, przyjmują wtedy żółtawe zabarwienie oraz cukrowatą strukturę.
Na podstawie uzyskanego rdzenia trudno jest orzec, czy szczeliny są całkowicie wypełnione, stwierdzono jednak w nich obecność okru
chów zwietrzałych konikrecji krzemiennych oraz ułamki nacieków.
Kras ten sięga do samego dna wiercenia. W dolnej części jest on za
wodniony i, jak sądzić można, rozwija się on jeszcze obecnie. Opisane wapienie ścięte są powierzchnią, na której znać ślady rozmyć.
K i m e r y d
Na wapieniach skalistych leży zlepieniec utworzony wyłącznie z oto
czaków białego wapienia (przypuszczalnie wapieni skalistych), oddzie
lony od podłoża cienką warstewką oliwkowych margli ilastych zawie
rających drobne kryształy gipsu.
Seria tego zlepieńca ma około 18 m miąższości i jest rozdzielona tylko cienkimi warstewkami margli na trzy ławice.
Dolny zlepieniec występuje na głębokości 159,2— 164,0 m, utworzony jest wyłącznie z otoczaków białego wapienia gąbkowego o średnicy około 2 cm. Otoczaki są dość dobrze obtoczone i ciasno ułożone. Spoiwo skąpe, wapienne, niebieskawo zabarwione wiąże je w jeden lity zlepieniec.
W samym zlepieńcu zaznacza się przekątne warstwowanie podkreślone cienkimi 5 mm warstewkami zielonawoszarych pelitycznych iłów lub też równie cienkimi warstewkami zielonawoszarego i brunatnego pia
skowca, utworzonego z drobnych ziarn kwarcu. Warstewki te ułożone są pod kątem około 15°.
Fig. 1. Profil geologiczny w iercen ia Raciborowice. Profili litologiczny. 1 — w a p ień sk alisty; 2 — w apień p łytow y; 3 — w apień okruchowy; 4 — m argle ilaste; 5 — zlepieniec z otoczaków w apiennych 6 — m a rg le; 7 — m argle w apniste; 8 — w a p ien ie pseudooolitow e; 9 — n iebieskaw e m argle ilaste; 10 — o liw k o w e m argle ilaste; 11 — zlepieniec m arglisty z (kwarcem; 12 — m argle ila ste z glaukonitem ; 13 — szare m argle ilaste; 14 — m argle w apniste; 15 — iły i iłołuptai; 16 — żwiry;
17 —■ gliny; 18 — less. Składniki skałotwórcze. I — w ęglan w apnia; II — w ęglan m agnezu; III — w odorotlenki żelaza; IV — krzem ionka; V — substancje ilaste;
VI — otoczaki kwarcu; VII — otoczaki w apienia; K — konkrecje krzem ienne;
G —■ — gips; L — w odorotlenki żelaza; P — piryt; F — konkrecje fosforytow e;
G1 — glaukonit
Fig. 1. Profile of the bore-hole at Raciborowice. 1 — rocky lim estone; 2 — piaty lim estone; 3 — detritai lim estone; 4 — m arly clays; 5 — conglom erate w ith lim eston e pebbles; 6 — m arls; 7 — lim y m arls; 8 — pseu do-oolitic lim estones;
9 — blue cla y ey m arls; 10 — olive-green cla y ey m arls; 11 — lim y conglom erate w ith quartz pebbles; 12 — cla y e y m arls w ith glauconite; 13 — grey cla y ey m arls;
14 — lim y marls; 15 — clay and shales; 16 — gravels; 17 — loam s; 18 — loess.
I — calcium carbonate; II —■ m agnesium carbonate; III — iron hydroxides; IV — silica; V — clay; VI — quartz pebbles; VII — lim eston e pebbles; K — flints;
G — gypsum L — iron hydroxides; P — pyrite; F — phosphorite concretions;
Gl. —■ glauconite
Na opisanych zlepieńcach leży warstwa (1,30 m) jasnoszaro-zielonych politycznych margli mających przełam ziemisty; w dotyku są szorstkie.
Zawierają one drobne okruchy białego wapienia. Mikrofauny ani też ma- krofauny w opisanych marglach nie znaleziono.
Na marglach leży ponownie seria zlepieńca (na głęb, 148,30— 157,7 m) utworzonego również wyłącznie z otoczaków wapienia gąbkowego, jednak nieco większych, bo mających około 3 cm średnicy. Fragmenty wapie
nia są znacznie lepiej obtoczone, ułożone są one również ciasno i spojo
ne nielicznym lepiszczem wapiennym. Zawierają one cienką warstewkę okruchowych margli.
Ku górze wielkość otoczaków wyraźnie się zmniejsza, przechodzą one w drobny okruchowiec, pseudooolit, gdzie okruchy wapienia spojone są marglem ilastym. Oprócz okruchów wapieni są w nich drobne okruchy muszel. Psefit ten przechodzi w niebieskawoszare margle o szorstkim ziemistym przełamie.
W warstwie tej znaleziono Astarte extensa (P h i 11), Astarte supra- jurensis R o e m e r ,
Ataxioceras sp.
Pecten solidus R o e m e r .
Również nieliczna jest mikrofauna reprezentowana tylko przez 3 ro
dziny otwornic bentonicznych, wśród których przeważa bardzo znacznie rodzina Lagenidae. Mikrofauna ta jest źle zachowana, dlatego też gatun
kowo można było oznaczyć tylko niektóre okazy:
Frondicularia sp.
Lingulina ovalis S c h w a g e r Lenticulina cf. subalata (R e u s s) Lenticulina miinsteri ( R o e m e r ) Lenticulina briickmani (M j a 1 1 i u k) Planularia tricarinella ( R e u s s)
Eoguttulina sp.
Guttulina cf. pera L a l i c k e r Trocholina sp.
Epistomina sp.
Conicospirillina sp.
Spirillina cf. orbicula T e r q u e m et B e r t h e l i n
Porównując tę faunę z zespołem, podanym przez W. B i e l e c k ą i W. P o ż a r y s k i e g o (1954), stwierdzić należy, że zespół z Raciboro
wic jest znacznie uboższy nie tylko w gatunki i rodzaje, ale brak tu całej rodziny Lituolidae licznie reprezentowanej w Polsce środkowej, a także mniej licznych tam Ophthalmidiidae i Buliminidae.
Mikrofauna w utworach kimerydu, jak podaje W. B i e l e c k a i W. P o ż a r y s k i (1954), wykazuje dużą zmienność uzależnioną od facji, jest to bowiem wyłącznie fauna bentoniczna.
Wyraźną granicę zaznaczoną zmniejszaniem się Lagenidae obserwują ci autorzy pomiędzy II i III poziomem kimerydu dolnego, a także po
między kimerydem dolnym i górnym w wierceniu Zagłoba. Również w okolicy Burzenia, jak podaje W. C. K o w a l s k i (1958), przeważają przedstawiciele rodziny Lagenidae. Charakterystyczny jest tu brak przed
stawicieli rodziny Lituolidae, chociaż, jak podają W. B i e l e c k a i W. P o ż a r y s k i , dość wyraźnie wiąże się z utworami marglisty mi reprezentującymi fację nieco głębszego morza.
— 203 —
Nie jest to fauna przewodnia, niemniej Astarte supra jur ensis R o e- m e r oraz Pecten solidus R o e m e r nie są nigdzie notowane poza atsar- tem i kimerydem. Podkreślić tu należy, że w okolicy Krakowa Astarte extensa ( P h i l l ) występuje dość licznie w utworach kimerydu górnego Sudołu (S t. B u k o w y w druku).
Warstwa z pseudooolitami przechodzi ku górze poprzez żółtobrązowe margle pelityczne o przełamie chropowatym, nierównym, w marg-le po- pielatozielonawe o przełamie ziemistym. Margle te mają około 10,2 m miąższości.
Na głębokości 135,00 m — 143,30 m występują niebieskawoszare mar
gle ilaste o przełamie gładkim; w dotyku są one tłuste. Margle te mają skłonność do tworzenia konkrecji i przy wietrzeniu rozpadają się Skoru- powo. Zawierają one czarne i złociste plamy siarczków żelaza. Zarówno margle pelityczne, jak i margle ilaste są do złudzenia podobne do odpo
wiednich im odmian margli senońskich okolic Krakowa.
K r e d a
Niezgodnie na marglach kimerydu leży 0,60 m warstwa zailonego zlepieńca turonu. Widoczna jest powierzchnia erozyjna, którą ścięte są pod kątem 10° łupkowe margle kimerydu.
Zlepieniec ten utworzony jest z otoczaków dochodzących do 3 cm długości tkwiących w tak obfitym wapnistym spoiwie, że poszczególne ziarna nie dotykają się wzajemnie.
W zlepieńcu tym nie dostrzega się jakiegoś charakterystycznego war
stwowania. Natomiast wydłużone otoczaki mają tu charakterystyczną orientację, mianowicie niektóre z nich ułożone są prawie pionowo do po
wierzchni stropu, warstwy.
Utwór ten powstał w wyniku równoczesnej depozycji materiału kla
stycznego i pelitycznego. Wnosić stąd należy, że powstał on przez zsu
nięcie się materiału klastycznego po stromym dnie i zmieszaniu się gru
boziarnistego materiału z mułem. Wśród otoczaków przeważają 4 cm dłu
gie i 1 cm szerokie otoczaki stwardziiałego marglu, prawdopodobnie z k i
merydu. Rzadsze są otoczaki kwarcu dochodzące do 1 om średnicy oraz 2 cm średnicy otoczaki wapienia gąbkowego (astart — raurak).
Znalezione zostały też nieliczne otoczaki 0,5 cm długości czarnych, twardych łupków (lidytów?). Mało w tym utworze drobnych ziarn kwar
cu. Bardzo nieliczne są również minerały ciężkie (0,03% skały), wśród których przeważają minerały nieprzeźroczyste, oraz cyjanit, turmalin, granat, muskowit. Otoczaki obtoczone są dobrze. Dość dobrze obtoczone są również drobne ziarna kwarcu. Powierzchnie ich są jednak szklące
i nie widać zmatowienia.
Materiału klastycznego, autogenicznego jest bardzo mało, są to około 0,7 cm średnicy ciemnozielone konkrecje fosforytów, nieliczne ziarna ciemnozielonego glaukonitu. Spoiwo jest wapienne z dość znaczną ilo
ścią (8%) materiału ilastego i wodorotlenków żelaza.
Fauna jest nieliczna, znaleziono tu:
Conulus ellipticus (Z a r) Conulus sp.
Terebratula sp. (ułamek) xnoceramus sp. (ułamek)
Również nieliczna jest mikrofauna. W szlifie widoczne są nieliczne glo- bigeriny i globotrunkany dwulistewkowe, wśród których rozpoznać
można: Globotruncana lapparenti lapparenti B r o t z e n.
Wiek zlepieńca jest górnoturoński. Bezpośrednie ułożenie turonu gór
nego na malmie w okolicy Krakowa i Skały jest znane (E. P a n ó w 1934). Zlepieniec ten różni się jednak od zlepieńców turonu, opisanych przez S. A l e x a n d r o w i c z a (1954), S. B u k o w e g o (1956) i W. B a r- c z y k a (1956), obecnością otoczaków kimerydu i rauraku, brakiem ino- ceramów oraz większą ilością spoiwa. Od turonu z okolic Skały różni się gruboziarnistością i obfitym spoiwem.
Na wyraźnej erozyjnej powierzchni turonu leżą szare margle ilaste z nielicznym glaukonitem. Jest to utwór santonu, znany z okolic Krakowa, opisany przez S m o l e ń s k i e g o (1906), S. B u k o w e g o (1956) i W. B a r c z y k a (1956). Wskazuje na to obecność w nich Acti- nocaraax verus Mi 11. oraz otwornice:
Stensióina exculpta (R e u s s)
Globotruncana marginata (R e u s s)
Globotruncana lapparenti tricarinata ( Q u e r e a u ) Globotruncana lapparenti lapparenti B r o t z e n Globotruncana cf. globigerinoides B r o t z e n Globigerina cretacea d’0 r b i g n y
Robulus macrodiscus (R e u s s) Marsonella oxycona ( R e u s s )
Gumbelina cf. globulosa ( E h r e n b e r g ) Arenobulimina presli ( R e u s s )
Gyroidina globosa (H a g e n o w) Ammodiscus cretaceus ( R e u s s ) Marginulina bullata ( R e u s s )
Marginulma trilobata d’0 r b i g n y
Wśród otwornic stosunkowo duży udział jest mikrofauny pelagicz- nej, złożonej głównie z Globotruncana marginata ( Re u s s ) .
Wśród bentosu przeważają: Robulus macrodiscus ( R e u s s ) .
Spikule gąbek bardzo rzadkie, należą do Monactinellida i Hexactinel- lida a rzadziej do Tetractinellida oraz Lithistida.
Ku górze margle te przechodzą w margle szare, niewyraźnie war
stwowane, a te z kolei w cienkopłytowe margle wapniste z czertami na- przemianległe z cienkimi warstewkami margli ilastych. Zawierają one dość liczne źle zachowane inoceramy, a wyżej jeżowce. Spikule gąbek są nieliczne i źle zachowane. Reprezentują głównie grupę: Tetracti
nellida.
Są to utwory kampanu dolnego, jak na to wskazuje obecność:
Actinocamax quadratus (Blain.) Inoceramus sp.
oraz otwornice
Profil ten od utworów opisanych w okolicy Krakowa różni się miąż
szością szarych margli ilastych oraz większą ilością inoceramów.
UWAGI KOŃCOWE
Opisany profil utworów malmu posiada faunę bardzo ubogą i trudno na jej podstawie przeprowadzić dokładny podział stratygraficzny. Nie ma jednak wątpliwości, że wapienie skaliste tu nawiercone należą do rau
raku środkowego i górnego, jak na to wskazuje obecność Septaliphoria
— 205 —
moravica ( U h l i g). Nie jest też wykluczone, że stropowa część tych w a
pieni zawierająca duże jasne konkrecje, reprezentuje już astart.
Należy jeszcze zaznaczyć, że opisana seria wapieni rauraku nie różni się od znanych wapieni skalistych z okolic Krakowa i Ojcowa, że nie dostrzega się tu jeszcze żadnych zmian facjalnych zaznaczających się w wykształceniu malmu z obszaru niecki miechowskiej, opisanego przez .J. C z a r n o c k i e g o (1939) i J, W d o w i a r z a (1954) z wiercenia Żółcza.
Niezgodnie ułożone na wapieniu skalistym zlepieńce wapienne i zwią
zane z nimi margle zawierają faunę, która wprawdzie nie określa ściśle poziomu stratygraficznego, niemniej zwęża wiek tej serii do poziomów astart — kimeryd. Podkreślić tu trzeba, że Astarte suprajurensis R o e - m e r występuje dość licznie w utworach kimerydu z Sudołu razem z Aspidoceras longispinum S o w e r b y.
Również znaleziona tu mikrofauna przemawia za kimerydem a obec
ność Lenticullina briickmani (M j a 1 1 i u k) wskazywać może na kimeryd górny.
Przez porównanie opisanego profilu z utworami górnego kimerydu Sudołu opisanego przez St. B u k o w e g o (1957, w druku) wykazać można, że istnieje podobieństwo litologiczne a także faunistyczne pomię
dzy tymi profilami. Mianowicie zlepieńce z Raciborowic oraz okruchowce z Sudołu leżą niezgodnie na wapieniach skalistych. Utworzone są one w obydwu przypadkach wyłącznie z otoczaków wapieni malmu i w oby
dwu przypadkach zawierają jednakową faunę złożoną z amonitów z ro
dzaju A t a x i o c e r a s oraz małżów.
Również duże podobieństwo wykazuje mikrofauna w towarzyszących zlepieńcom marglach. Zlepieńce różnią się jednak od siebie miąższością i swą budową. Mianowicie podczas gdy w Sudole okruchowiec ma za
ledwie około 1 m miąższości, to w Raciborowicach zlepieniec posiada już 16 m. Podczas gdy w Sudole okruchowiec jest wybitnie nierównoziarni- sty i bardzo słabo spojony obfitym wapiennym spoiwem i nie dostrzega się v/ nim uporządkowanego ułożenia otoczaków czy też warstwowania, to w zlepieńcu z Raciborowic wielkość otoczaków jest wyrównana, przy tym rozmiary otoczaków są znacznie mniejsze, a ułożenie bardziej ciasne, mianowicie poszczególne otoczaki przylegają tu do siebie ściśle, a wap- niste spoiwo wypełnia prawie wyłącznie tylko pory między nimi.
W zlepieńcu tym zaznacza się poza tym sukcesywne zmniejszanie się średnicy otoczaków ku górze, czyli ma on cechy frakcjonalnie warstwo
wanego osadu.
Zapewne jednak nie można genezy tego zlepieńca przypisać prądowi zawiesinowemu. Przypuszczać raczej należy, że utwór ten powstał w po
bliżu brzegu, gdzie przemieszczane były otoczaki po pochyłym dnie mor
skim. Zmniejszanie się średnicy otoczaków w górnej części ławicy za
pewne wiązać należy z pogłębieniem się morza a zarazem oddaleniem się linii brzegowej. Przemawiać może za tym brak w tych zlepieńcach większej ilości materiału pelitycznego, który mieszając się z wodą może utworzyć prąd zawiesinowy. Nie są to jednak zlepieńce litoralne, brak tu bowiem charakterystycznych dla tej strefy otoczaków mających jedną ścianę płaską. Natomiast utworzony jest on z dobrze wysegregowanych otoczaków kulistych, a więc takich otoczaków, jakie łatwo zabiera odbity od brzegu denny prąd wody. Sądzić więc można, że jest to zlepieniec nerytyczny.
Różnice pomiędzy utworami Raciborowic a utworami Sudołu tłuma
czyć można różnicą w odległości od brzegu. Podczas gdy okruchowiec ki
merydu w Sudole tworzył się w sąsiedztwie brzegu, to zlepieniec Raci
borowic tworzył się w pewnej od niego 'odległości. Na podstawie odsło
nięcia w Sudole przyjąć należy, że dno morza w tym czasie było bardzo strome, bowiem w Sudole skłon jego wynosił około 50°. Natomiast w Raciborowicach dno morskie pochylone było już pod znacznie mniej
szym kątem. Wskazują na to wkładki iłu w zlepieńcu ułożone pod kątem około 15°.
Utwory klastyczne ku górze profilu kimerydu Raciborowic przechodzą stopniowo z sedymentacji klastycznej poprzez psefitowe margle do mar
gli .ilastych. Wskazuje to na pogłębianie się morza.
Wśród występujących margli wyróżnić można dwa typy: Pierwszy to margle żółtawozielonawe o przełamie ziemistym, w dotyku szorstkie. Za
wierają one zawsze duży procent bardzo drobnych okruchów wapienia tkwiących wśród masy wapnisto-ilastej. W marglach tych zaznacza się przekątne warstwowanie. Sedymentacja ich wiąże się jeszcze silnie z se
dymentacją materiału klastycznego przynoszonego zapewne z brzegu.
Drugi typ stanowią margle niebieskawoszare, lite, zwięzłe, w dotyku tłuste, o przełamie muszlowym lub płaskim, ale zawsze gładkim. Margle te stanowią drobniejszą frakcję i wiążą się już z sedymentacją pelagicz- nych mułków.
Margle zaliczone tu do drugiego typu mają często plamiste czarne lub żółte zabarwienie pochodzące od siarczków żelaza. Obecność tych minerałów rozproszonych w skale wpływa zapewne na zabarwienie sa
mych margli, które wystawione na warunki atmosferyczne szybko bieleją.
Obecność siarczków wskazuje, że utwór ten osadzał się raczei w re
dukującym środowisku, w każdym razie w takim miejscu, gdzie woda była słabo przewietrzana. Biorąc pod uwagę dane, że dno w tym obsza
rze morza kimerydzkiego było nie wyrównane i bardzo strome, jak to wiemy z przykładu Sudołu, to sądzić należy, że morze kimerydu prze
suwając się ku południowi (SW) wkraczało na ląd głębokimi, wąskimi, źle przewietrzanymi zatokami.
Należy tu podkreślić, że morze kimerydu w okolicy Krakowa nie w y
tworzyło równej platformy abrazyjnej, a wyrównanie dna morskiego na
stąpiło tu przez pośpieszną akumulację materiału klastycznego.
Wnosić stąd należy, że nie była to powolna transgresja zdobywająca systematycznie ląd, ale zalew szybki, wywołany zapewne zanurzeniem się samego lądu, którego obniżanie nie odbywało się w sposób ciągły.
Miały tu bowiem miejsce oscylacje morskie i z tym związane przesuwa
nie się linii brzegowej. Świadczyć o tym może obecność wśród zlepieńców wkładki margli, mającej około 1 m miąższości i następnie powrót sedy
mentacji materiału klastycznego.
Na podstawie zebranych danych sądzić należy, że transgresja kime
rydu wkracza w okolice Krakowa od NE ku SW, a więc od strony niecki mdziańskiej. Wnosić stąd z kolei można, że obszar niecki nidziańskiej był w kimerydzie górnym już obniżeniem, na którym w okresie dolnego kimerydu, a więc w okresie wynurzenia się obszaru krakowskiego, morze mogło się dłużej zachować. Przemawiać za tym może bardzo duża miąż
szość utworów jurajskich przewierconych w Żółczy (J. C z a r n o c k i 1939, J. W d o w i a r z 1954) oraz odmienne od jury okolic Krakowa ich wykształcenie petrograficzne.
— 207 —
Niecka nidziańska zapewne już w kimerydzie stanowiła przedłużenie niecki łódzkiej, gdzie, jak wykazało wiercenie w Zagłobie, opisane przez K. P a w ł o w s k ą (1958), utwory kimerydu górnego, pomimo że nie przewiercone, mają aż ponad 120 m miąższości. Mikrofauną z tego wier
cenia opracowali W. B i e l e c k a W. P o ż a r y s k i (1954).
Tendencją do wypiętrzenia się zachodniego obrzeżenia synklinorium miechowsko-łódzkiego w kimerydzie ostatnio śledzi W. C. K o w a l s k i (1958) i ruchy te przypadające na poziom Ataxioceras suberinum wiąże z początkiem fazy dajsterskiej.
Opisany profil kredy z wiercenia Raciborowice nie różni się w za
sadzie od znanych odsłonięć w okolicy Krakowa, chociaż leży w odle
głości 10 km na wschód.
W Raciborowicach, podobnie jak i w najbliższej okolicy Krakowa, turon górny leży niezgodnie na malmie. Większa różnica zaznacza się w składzie petrograficznym otoczaków, a mianowicie w obecności oto
czaków margli kimerydzkich w turonie Raciborowic.
Obecność turonu, ułożonego bezpośrednio na jurze z pominięciem ce- nomanu, którego utwory znane są w okolicy Krakowa i Ojcowa (E. P a- n o w 1936), wskazuje, że jest to jeden obszar sedymentacyjny.
W Raciborowicach zaznacza się również przerwa erozyjna pomiędzy senonem a turonem, znana z okolic Krakowa. Wielkość tej przerwy nie jest dokładnie ustalona, ale problem ten nie jest jeszcze rozwiązany nawet w okolicy Krakowa.
Różnica w wykształceniu kampanu dolnego jest nieduża. Wyraża się jednak nieco większą miąższością szarych margli ilastych. Na tej podsta
wie wnosić należy, że ponowny ruch obniżający, w którego wyniku po
wstała niecka nidziańska, w kampanie dolnym jeszcze się nie zaznaczył.
I n st y tu t Geologiczny
T e r e n o w a Stac ja Górnośląska
WYKAZ LITERATURY
REFERENCES
A l e x a n d r o W ' i c z S. (1954), Turon południow ej części W yżyny Krakowskiej.
Ac ta geol. poi., v. 4, W arszawa.
A 1 e x a n d r o w i c z S. (1956), U twory senońskie w schodniej części Zagłębia Gór
nośląskiego. Prz. geol., z. 1, W arszawa.
B a r c z y k W. (1956), O utw orach górndkredowych w Bonarce pod Krakowem . Spraw. T. N. Tor., nr 7.
B i e l e c k a W. , P o ż a r y s k i W. (1954), Stratygrafia m ikropaleontologiczna gór
nego m alm u w Polsce środkowej. Pr. Inst. Geol. T. 12, W arszawa.
B r o t z e i n F. (1935), Foram iniferen aus dem schw edischen unttensten Senon von Eriksal dn Schonen. A rs bok, Stockholm.
B u k o w y St . (1956), Geologia obszaru pom iędzy K rakow em a K orzkwią. Biul.
Inst. Geol. 108, W arszawa.
Ę u . k o w y St . (1957), N ow e dane o kim erydzie okolic K rakow a. Prz. geol., z. 2, W arszawa.
B u k o w y S t . P rofil kim erydu w Sudole koło K rakow a. A c t a geol. poi.
.. <w druku).
C u s h m a n J A. , D o r s e y A .L . (1953), The genus Stensióna and its species.
Contr. Cush. Lab. V. 16, p. 1, n. 214.
F I i s J. (1956), Szkic fizyczno-geograficzny niecki raidziańskiej. Czas. geogr. T. 27, z. 2t W arszawa.
C z a r n o c k i J. (1939), Spraw ozdanie z badań terenow ych w ykon an ych w Góracih Św iętokrzyskich w 1938 r. Biul. Państw . Inst. Geol. 15 W arszawa.
K s i ą ż k i e w i c z M. (1954), U w arstw ienie frakcjonalne i lam inow ane w e fliszu karpackim.. Rocz. Pol. Toio. Geol, t. X X II, Kraków.
K o w a l s k i W. C. (1958), Jura i kreda w zachodnim obrzeżeniu niecki łódzkiej w okolicy Burzenia nad środkową Wartą. Biul. Inst. Geol., nr 143.
K o n t k i e w i c z St . (1890), Badania geologiczne w paśm ie Jura m iędzy Czę
stochow ą a K rakow em . Pam. fizjogr., 10.
M i c h a l s k i A. (1885), Formacja jurajska w Polsce. Pam. fizjogr. 5.
M i c h a l s k i A. (1888), Krótki zarys geologiczny połu d n iow o-w sch od niej czę
ści guberni k ieleckiej. Pam. fizjogr. 8.
N o w a k J. (1909), Zur K enntnis des Senons im K oenigreich Polen. Buli. intern.
Acad. Pol., Kraków.
P a n ó w E. (1934), Stratygrafia kredy krakow skiej. Rocz. Pol. Tow. Geol. t. 10, Kraków.
F a n ó w E. (1936), Aspiidoceras longispm um Sow. z okolic Krakowa. Spr aw . K o m fizjogr. PA U , Kraków.
P a w ł o w s k a K. (1958), O górnej jurze w otworze Zagłoba. Prz. geol., z. 1, W arszawa.
R o e m e r Pr. (1871), G eologie von Oberschlesien.
R ó ż y c k i S. Z. (1948), U w a g i o rhynchonellidach jury górnej pasm a k rak ow sko-częstochow skiego. Biul. Pań stw. Inst. Geol., z. 42, W arszawa.
S i e m i r a d z k i J. (1891), Fauna kopalna w a rstw oksfonMcLch i kim erydzkich w Polsce. Pam. A k ad . Um., t. 18 Kraków.
S - i e m i r a d z k i J. (1899), Monographische Beschreibung d e f A m ońiten Gattung Perisphinctes, Palaentographica, Stuttgart.
S i e m i r a d z k i J. (1922), Geologia ziem polskich, Lwów.
S m o l e ń s k i J. (1906), D olny senon w Bonarce. Rozpr'. PA U , W y d z . M a t- p r zy r. , Kraków.
W d o w i a r z J. (1954), Zarys w głębnej tektoniki strefy na p ołudniow y w schód od Gór Świętokrzyskich. Biul. Inst. Geol., W arszawa.
W i ś n i o w s k i T. (1900), Szkic geologiczny K rakow a i jego okolicy. Ko smo s, X X V . Z a r ę c z n y St . (1894), A tlas geologiczny Galicji, z. III, Kraków.
Z e j s z ń e r L . (1847), O gniw a form acji kredy czyli opoki w y ży n y K rakow skiej.
Prz. nauk., W arszawa.
Z e j s z n e r L. (1869), D ie Gruppen und A bteilungen des polniischen Jura. Zeitschr.
d. deutsch. geol. Ges.
SUMMARY
The bore-hole at Raciborowice (north-east of Kraków) pierced the Quarternary, Miocene, and Cretaceous systems, and entered Upper Ju
rassic limestones, in which karst forms are present.
The Cretaceous is similar to that of the w ell known Cretaceous exposed in the vicinity of Kraków, and the resemblances are marked in lithology, fauna, and a very characteristic hiatus covering the Conia- eian and partly the Upper Turonian.
The Upper Jurassic sediments contain a very poor fauna and it is difficult to establish a detailed stratigraphic division in this series. In- Inform ational conglomerates, limestones and marls contain a fauna in
— 2 0 9 —
dicating their Astartian — Kimeridgian age. Also the microfauna indi
cates the Kimeridgian age, and suggests even the presence of the Upper Kimeridgian. The described series is separated by an erosional surface from the underlying „rocky” (biohermal) limestones of Middle and Upper Rauracian age, as indicated by the presence of Septaliphoria mora
vica (U h 1). It is possible that the uppermost part of the „rocky” limesto
nes containing large light-coloured flints belongs to the Astartian. The described Rauracian „rocky” limestones are identical with the coeval
„rocky” limestones exposed in the vicinity of Kraków and Ojców, and there are no traces of influence of the facial region of the Miechów basin described by J. C z a r n o c k i (1939).
Tran sla ted b y R. Unrug
14 R o c z n i k P T G t . X X X I I z. 2
