SPRAWOZDANIE
a r c h i w a r y u s z a Dra P i e k o s i ń s k i e g o
z czynności,
podjętych około uporządkowania archiw om aktów dawnych m. Krakowa
w ciągu roku 1888 i pierwszej potowy 1889 r.
' -
W spraw ozdania za rok 1887 postaw ione zostały jako najbliższe czynności około uporządkow ania aktów daw nych:
1. przesortow anie i ułożenie porządkiem chronologicz
nym około 110 fascykułów i aktów luźnych.
2. oznaczenie i skatalogow anie przeszło 1000 luźnych seksternów , raptularzy, ksiąg radzieckich i ławniczych k ra kowskich, kazimierskich, kleparskich, garbarskich i przedm ie
ścia Biskupie.
Skatalogow anie to, które z tego pow odu było nietylko trudnem , ale, co więcej, dużo czasu wym agającem , żesek stern a te nie m ają żadnego tytułu ani napisu, tak, że dopiero z treści zapisek, w nich zaw artych, m ożna było powziąć w iadom ość, do jakiej kategoryi aktów który sekstern należy, zostało całkowicie przeprow adzone, w skutek czego katalog kartkow y książek wzrósł do 3100.
Drugi przedm iot mianowicie przesortow anie 110 fascy
kułów aktów luźnych nie został przeprow adzonym a to z następującego p o w o d u :
Komisya historyczna Akademii Um iejętności uchw aliła przystąpić do w ydaw nictw a dalszego tom u Zbioru praw , przywilejów i statu tó w m iasta Krakowa, który obejmie epokę od śmierci króla S tefana Batorego do śmierci króla Jan a III.
(1586 — 1696).
Otóż ju ż daw niej, przy przeglądaniu fascykułów aktów luźnych, okazało się, iż oprócz przywilejów królewskich, spisanych n a pargam inie i przechow anych w osobnej szafie,
znajduje się jeszcze bardzo znaczna ilość oryginalnych listów królewskich, m ogąca dochodzić cyfry 1000, które to listy porozrzucane były po wszystkich fascykulach, w śród aktów najrozm aitszej wartości.
Listy te królewskie jednak mieszczą dla liistoryi m iasta K rakow a m ateryał pierwszorzędnej w artości i w p ub lik acji aktów m iasta K rakow a żadną m iarą pom inięte być nie mogą.
Dla tego należało prow adzić pracę około fascykułów aktów luźnych w tym kierunku, aby z pośród nich wydobyć wszelkie listy i uniw ersały królewskie i takow e chronolo
gicznie w osobne fascykuły ułożyć, dołączając do każdego aktu kartę z krótkiem zanotow aniem treści.
R ozpoczął tę czynność już ś. p. Teofil Żebrawski, a archiw aryusz obecny prow adził ją dalej, tak, że obecnie akta królewskie aż do r. 1696 są ułożone w porządku chronologicznym i opatrzone katalogiem kartkow ym .
Takie są czynności przedsięwzięte około uporządko
w ania archiw um aktów daw nych w ubiegłej epoce.
W Krakowie dnia 6 czerwca i88g r.
Dr. Franciszek Piekosiński.
L. 3.
SPRAWOZDANIE
archiwaryusza Dra Stanisława Krzyżanowskiego
za ro k 1 8 9 0 .
W myśl §. 14 sta tu tu archiw um m am zaszczyt przedło
żyć Prześwietnej Radzie m iasta za pośrednictw em komisyi archiw alnej spraw ozdanie z toku czynności za rok 1890, które brzm i, jak następuje :
R ok 1890 był szczególnie ważnym dla archiw um , przyniósł bowiem z jednej strony organizacyę tegoż, jako instytucyi stałej, z drugiej pom nożył znakomicie archiw alne zasoby. Na te zm ienione w arunki m usi spraw ozdanie baczną zwrócić uwagę.
Z końcem czerwca 1889 r. przestał, tyle zasłużony w ydaw ca ksiąg i przywilejów Krakowa, Dr. Franciszek Pie-
kosiński opiekować się archiw um , przenosząc się do Lw ow a n a posadę radcy W ydziału krajow ego.
Zarząd archiw um oddała komisya radcom m. Chyliń
skiemu i R osenblattow i i radcy M agistratu Szymkiewiczowi.
R ad a m iasta uchw ałą z dnia 30 stycznia 1890 r. m ianow ała tym czasow ym kierownikiem D ra St. Krzyżanowskiego i we
zwała kom isyą do przedłożenia projektu stałej organizacyi.
Podpisany, rozpatrzyw szy się w archiw um , prow adził dalej pracę, zaczętą przez D ra Piekosińskiego, sortow ał fascykuły aktów luźnych i układał katalog k artk o w y ; b ra ł także udział w pracach komisyi n ad w ypracow aniem statu tu . Uchw ałam i z dnia 93 czerwca z r. 1890 przyjęła R ad a m iasta sta tu t i m ianow ała podpisanego stałym archiw aryuszem . P rezydent zaś w myśl §. 7. sta tu tu archiw um m ianow ał w dniu 27.
czerwca p. A dam a Chmielą asystentem archiw um .
O dtąd sortow anie fascykułów postępow ało ciągle, prze
prow adzono też skontrum archiwaliów i uzyskano zwrot kilku ksiąg, wypożyczonych jeszcze w r. 1880 i 1883. W dniu 29 i 30 lipca odebrano i przewieziono do archiw um z ubi- kacyi obok b iu ra fizyka miejskiego ksiąg 82-5, mieszczących:
dziennik podawczy, dziennik policyi, skontra i filury wolnego m iasta Krakowa, tudzież protokóły S enatu; w dniu 1 paździer
nika odebrano z drugiej tam że ubikacyi tom ów 199 i fascyku
łów, 10 ksiąg kasowych z tei samej przeważnie epoki i kilka
naście roczników dziennika rządowego. A kta te i księgi p o mieszczono jedynie tym czasowo i nie uporządkow ano ich dla braku miejsca i czasu; wypadło bowiem ku ważniejszym czynnościom się zwrócić.
Najwyższe postanow ienie z dnia 19 lipca 1890 r. uczyniło zadość długoletnim staraniom m iasta, zezwalając na zw rot ksiąg radzieckich i ławniczych, przechow anych w c. k. Urzę
dzie hipotecznym . R ad a m iasta n a posiedzeniu z dnia 2 paź
dziernika przyjęła w arunki, pod jakim i odbiór ksiąg mógł nastąpić, i udzieliła w tym celu pełnom ocnictw a r. m. Drowi Franciszkowi Kasparkowi i podpisanem u archi wary uszowi, którzy też w dniu 22 października archiw alia rzeczone z rąk komisyi sądowej w posiadanie m iasta odebrali.
Zarząd archiw um przeprow adził skontrum podw ójne ksiąg, przed i po ich przewiezieniu, i n a m ocy rew ersów , przekazanych m u przez U rząd hipoteczny, uzyskał zw rot wszystkich, poprzednio stronom pryw atnym wypożyczonych.
Ogółem odebrano 1274 ksiąg, 9 pergam inow ych dokum en
tów i inw entarz. R ezultaty pracy w tak znacznie powięk- szonem archiw um przedstaw iają się jak n astęp u je:
I. Ułożono odzyskane archiw alia (1274 ksiąg i 9 do
kum entów ) w odpowiednio urządzonej sali, przyczem zmie
niono m echaniczny porządek inw entarza n a bardziej syste
matyczny, uwzględniający rozdział podług gmin i materyi.
II. Ułożono 285 testam entów przew ażnie z wieku XVIII i XIX; porów nano ze spisem tychże, dawniej uczynionym , brakujące zaznaczono, now e dopisano.
III. Ułożono chronologicznie 48 aktów królewskich z la t 1356 — 1667, które opatrzono karteczkam i katalo- gowemi z podaniem daty, dokładnej treści i opisu doku
m entu. To samo uczyniono z kilkunastu dokum entam i pargam inow ym i, odnalezionymi w archiw um .
IV. Z rozłożenia rozm aitych fascykułów pow stały:
a. Ułożone chronologicznie:
1. A kta gwardyi miejskiej 1830 — 1832, 2 księgi, 3 woluminy.
2. Opisy wsi w ojew ództw a krakowskiego z r. 1790— 1792 (ułożone alfabetycznie parafiam i).
3. Spisy ludności chrześcijan z w ojew ództw a krakow skiego a mianowicie z pow iatów krakowskiego, ksiązkiego, lelowskiego, proszowskiego, z lat 1790 — 1793.
Spisy te ułożono chronologicznie i parafiam i, opatrzono kartkam i katalogowenri i dopełniono spisam i, poprzednio już w archiw um skatalogowanym i.
4. Spisy żydów z tych lat ułożono tak samo.
b. Ułożone według materyi:
1. Z końca XVIII wieku (jak 3a) spisy uczących się dzieci, metryki.
2. Opisy funduszów szpitalnych.
3. Kilkadziesiąt m ap do poszczególnych wsi ziemi krakowskiej, przerysow anych z m ap z pierw szych dziesiątek b. stulecia.
4. W ezw ania ze sądu królewskiego od r. 1663—1795 — 11 dużych wolum inów.
5. Akta, odnoszące się do rodziny Pinocci - - 5 dużych wolum inów.
6. Luźne akta (interrogatoria, repliki, dupliki), odn o
szące się do sądów krakowskich — 8 dużych woluminów.
7. Krakowskie consularia, scabinalia, ekonom iczne, adm inistracyjne z różnych la t; tegoż charakteru pojedyncze seksterny, które, o ile stanow ią całość, opatrzone są p ro - wizorycznemi karteczkam i z napisem .
8. W ten sposób, jak pod 7, rozdzielono także akta m iast Kleparza i Kazimierza i ju ry d y k : Biskupie, Garbary, Błonie, W esoła etc.
9. A kta do osób p ryw atnych: inw entarze, spadki n ie
letnich, genealogie, listy etc.
10. Ekstrakty z aktów m iast innych.
11. A kta w ojska polskiego, jak bilety wejścia i wyjścia do i ze szpitalów (r. 1810) i prow iantow e, tudzież ak ta do szpitalów dywizyjnych.
12. Druki t. j. książki, gazety, spisy złodziei, rozporzą
dzenia rządow e z pocz. XIX wieku etc.
V. Zebrano kilkaset aktów i opraw nych wolum inów z przywilejam i cechów tak krakowskich, ja k i innych.
VI. Zebrano luźne pieczęci, tak wyciśnięte w wosku, jak i na papierze, w liczbie 50ciu.
VII. Katalog tym czasowy kartkow y, rozpoczęty jeszcze przez ś. p. Teofila Żebrawskiego, ułożono dla lepszej p rzej
rzystości porządkiem chronologicznym i topograficznym , według gmin, które dzisiejszy Kraków stanow ią.
Tyle zrobiono dla naukow ego uporządkow ania archiwum . Oprócz tego w ydano cztery (4) odpisy wierzytelne, dw a
dzieścia trzy (23) wyciągi i trzy (3) wyjaśnienia. Z archiw um korzystały 4 osoby przez 32 dni, poszukiwanie pryw atne przedsiębrano na życzenie jednej strony.
O trzym ano w darze od W. P. W ilhelma Gąśi orawskiego z K rakow a 21 ksiąg rękopiśm iennych z XVII i XVIII w. m ia
now icie: 12 protokółów sądu wójtowskiego i ławniczego przedm ieścia Biskupie, spis ludności Biskupia z lat 1619— 1715, 7 protokołów sądu wójtowskiego i ławniczego, co wszystko włączono do zbiorów archiw um . P. P. W ładysław Łoziński i R adca Dworu Józef W aw el Louis, przesłali dla biblioteki podręcznej archiw um swoje cenne prace, pierwszy 2 tom y dzieła „Lwów starożytny", drugi „Przechadzkę kronikarza po R ynku krakow skim ". Prof. Dr. Kallenbach przesłał za pośred
nictwem D ra Piekosińskiego opis rękopisu, znajdującego się w bibliotece w R appersw yl, noszącego tytuł „Regestr wybyeran czopowego pywnego w r. 1569“,księgi in folio, w skórę opraw
nej z herbem m. Krakowa. Dr. A. Benis ofiarował swoje w ydaw nictw o : „M ateryały do hist.. d ruk arstw a i księgarstw a
a v P olsce1'. Dr. Fr. Piekosiński złożył w darze 15 pieczęci
(oryginalnych i odciśniętych) ze zachow anych tłoków. W szy
stkim tym J. W. i W . P. P. złożył Zarząd archiw um ser
deczne podziękowanie.
Celem urządzenia biura spraw iono przez Eiconomat miejski potrzebne w myśl §. 15. 16. 17. i 21 sta tu tu archiw um księgi urzędow e i pieczęci.
W Krakozuie dnia 10. stycz?iia i8gi r.
Dr. Stanisław Krzyżanowski.
N ak ład em G m iny m . K rakow a. — D rukiem A. K oziańskiego w K rakow ie
