Idiomy, cz. 2
Idiomy, cz. 2
Ważne daty
27 p.n.e.-68 n.e. – Panowanie dynastii julijsko–klaudyjskiej 55 n.e.-120 n.e. – Czas życia Tacyta
65 n.e. – Spisek Pizona: śmierć Petroniusza i Seneki 69 n.e.-98 n.e. – Panowanie dynastii flawijskiej 117 n.e.-138 n.e. – Panowanie Hadriana
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
8. dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii:
q) potrafi korzystać ze słownika łacińsko‑polskiego przy sporządzaniu przekładu;
s) dokonuje poprawnego przekładu prozatorskiego tekstu łacińskiego z zakresu tekstów określonych w kanonie na język polski, w tłumaczeniu zachowując polską normę językową.
III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:
2. nabiera umiejętności szybkiego praktycznego zastosowania i ćwiczenia nowo nabytej wiedzy;
3. dostrzega znaczenie języka łacińskiego oraz kultury starożytnej Grecji i Rzymu dla kultury polskiej, europejskiej i światowej;
Nauczysz się
odróżniać popularne idiomy łacińskie;
tłumaczyć popularne idiomy łacińskie;
wykorzystywać popularne idiomy łacińskie;
opowiadać kim byli: Petroniusz, Neron, Tacyt, Hadrian.
Petroniusz Arbiter
Idiomy, cz. 2
Gajusz Petroniusz Arbiter (Favissae, utriusque an quita s tam romanae quam graecae, in quibus..., Henricus Spoor, Gerardi Muntendam, 1707, s.
101), wikimedia.org, domena publiczna
Gajusz Petroniusz Arbiter należał do bliskich przyjaciół cesarza Nerona. Nie wiemy o nim wiele. Znamy datę jego śmierci, choć nie jest pewna data narodzin. Petroniusza nazywano arbiter elegentiarum – sędzią tego, co eleganckie. Jego nazwisko jest łączone z bardzo ciekawym dziełem – rzymską powieścią realistyczną pt. Satiricon libri decem (Satyryki). Wiemy o nim także, że w 65 r. po odkryciu spisku na życie Nerona (spisek Pizona) umarł śmiercią samobójczą. Wśród zmarłych skazanych na śmierć lub
zmuszonych do samobójstwa znalazł się m.in. dawny wychowawca Nerona, Lucjusz Anneusz Seneka.
Śmierć Petroniusza stała się barwnym epizodem powieści Henryka Sienkiewicza Quo vadis, a sam Petroniusz – jednym z jej głównych bohaterów.
Piotr Stachiewicz, „Petroniusz w domu”, 1938, kolekcja prywatna, wikimedia.org, domena publiczna
Tacyt opisuje ponury klimat ostatnich etapów represji, które nastąpiły po odkryciu spisku, jednak samobójstwo Petroniusza przebiegło w sposób wyjątkowo pogodny. Arbiter kazał otwierać
i podwiązywać sobie żyły, aby miał czas na rozmowy z zaproszonymi na ucztę przyjaciółmi i słuchanie piosenek. Pozostawił po sobie rodzaj testamentu, którym być może są Satyryki.
Konstan n Makovsky, „Śmierć Petroniusza”, 1904, kolekcja prywatna, wikimedia.org, domena publiczna
Satyryki to pierwsza powieść w literaturze rzymskiej i antycznej. Opowiada ona o przygodach młodego człowieka, Enkolpiusza, który odbywa podróż w towarzystwie swojego faworyta Gitona. Najlepiej zachowany fragment dzieła Petroniusza to Cena Trimalchionis – Uczta Trymalchiona, bogatego wyzwoleńca. Odbywa się ona w małym mieście Kampanii, być może w Pompejach. Trymalchion jest typem dorobkiewicza, wyzwoleńca, dawnego niewolnika, który próbuje naśladować ludzi wolnych i bogatych, popadając w śmieszność. Petroniusz z łatwością pokazuje, jak rodzi się kult pieniądza,
a dawne wartości – praca, sztuka, piękno – przestają odgrywać jakiekolwiek znaczenie. Wiele postaci jest nakreślonych grubą kreską parodii, np. żona Trymalchiona, Fortunata lub poeta‑pasożyt Eumolpus.
Wielkim atutem powieści jest także język bohaterów, z których każdy mówi swoim własnym, jak na przykład pewien wyzwoleniec z prowincji, zaproszony przez Trymalchiona: Nie kąpię się codziennie;
kąpiółka jest jak folusznik i woda ma zęby, i co dzień rozpuszcza nam serce. Lecz gdy łyknę garnczuszek miodowego wina, gwiżdżę na zimno. Zresztą i nie mogłem się kąpać; byłem dziś na pogrzebie. Zacny człek, dobry Chryzantus, wyzionął ducha (Uczta Trymalchiona, tł. L. Staff, Warszawa 1994).
Petroniusz stworzył dzieło, które jest nie tylko romansem. Przede wszystkim jest ono bardzo nowatorskie, stanowi interesującą mieszaninę konwencji i gatunków.
„Trymalchion”, Villa de Misteri w Pompejach, wikimedia.org, domena publiczna
Ćwiczenie 1
Łacińskim idiomom przyporządkuj ich polskie przekłady.
pogodzić się, wnosić prawo, dać się przekupić, być odpowiednim, oszukiwać, patrzeć końca, żądać wynagrodzenia, zwrócić uwagę
in gra am redire
legem ferre
finem respicere
verba dare
animum advertere
pecuniam capere
res repetere
in rem esse
Ćwiczenie 2
Wzór: 1. prowadzić wojnę - bellum gerere">
Uzupełnij pola idiomami użytymi w poniższych zdaniach. Zapisz je w bezokoliczniku. Używaj tylko małych liter."1. Romani in Italia cum Pyrrho bellum gerebant.
2. Consul capitis accusatur.
3. Legiones in Dacos signa ferunt.
4. Quincilius Varus a Germanis cladem accepit.
5. Pro vestra nostri cura magnam vobis gratiam debemus.
6. Cicero Pompeium fugisse me certiorem fecit.
7. Marci pater agris colendis operam dat.
Wzór: 1. prowadzić wojnę - bellum gerere 2. uderzać, atakować - ...
3. zajmować się czymś, mieć o coś staranie - ...
4. oskarżyć o zbrodnię - ...
5. ponosić klęskę - ...
6. być winnym wdzięczność - ...
7. powiadomić - ...
Ćwiczenie 3
Zaznacz poprawny przekład łacińskich idiomów.
in manibus esse - być w pobliżu in omnes partes - każdym razie ius iurandum - przysięga multo die - owego dnia navis longa - okręt wojenny
Ćwiczenie 4
Zastąp podkreślone słowa łacińskimi idiomami. Wybierz je spośród następujących.
bonae res – domi bellique – ex tempore – vitae rationes – bona cum venia – bellum civile bellum, vitae rationes, ex, domi bellique, bona cum venia, bonae res
1. To nie był spisek garstki obywateli, lecz raczej wojna domowa. - ...
2. To możesz zrobić na poczekaniu, bez przygotowania. - ...
3. Petroniusz prowadził nietypowy tryb życia. - ...
4. Pomyślne okoliczności sprawiły, że nie musiałem zmieniać tych planów. - ...
5. Rodzina i szkoła powinny kształtować obywatela przydatnego w czasie pokoju i w czasie wojny. - ...
6. Za pozwoleniem, chciałabym zrobić to teraz. - ...
Ćwiczenie 5
Caius Petronius nosił cognomen:
Arbiter Ahenobarbus Tygellinus
Animacja 3D przedstawiająca życie Rzymian, online-skills, CC BY 3.0
Lawrence Alma-Tadema, „Termy Caracalli”, 1899, kolekcja prywatna, wikimedia.org, domena publiczna
mozaika przedstawiająca kobiety w bikini z Villa Romana del Casale - Piazza Armerina, Sycylia, wikimedia.org, domena publiczna
Lawrence Alma-Tadema, „Rzeźbiarze w starożytnym Rzymie”, 1877, kolekcja prywatna, wikimedia.org, domena publiczna
Autor nieznany, „Neron”, Muzeum Kapitolińskie, Rzym, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna
Ćwiczenie 6
Zaznacz zdanie niezgodne z prawdą.
Petroniusz jest jedną z ofiar represji po odkryciu przez Nerona tzw. spisku Pizona.
Rywalem Petroniusza o wpływy na dworze Nerona był Tygellinus.
Akcja Satyryków Petroniusza dzieje się w dużym mieście, być może w Rzymie.
Satyryki mają formę powieści.
Satyryki są romansem.
Satyryki omawiają społeczny i polityczny problem wyzwoleńców.
Ćwiczenie 7
Cyrk, teatr, amfiteatr i termy – czy rozpoznajesz te budowle?
Termy, Cyrk, Amfiteatr, Teatr
Polecenie 1
Dokonaj przekładu tekstu łacińskiego na język polski.
Mistrz dobrego smaku
De C. Petronio pauca supra repetenda sunt. Nam illi dies per somnum, nox officiis et oblectamentis vitae transigebatur; utque alios industria, ita hunc ignavia ad famam protulerat, habebaturque non ganeo et profligator, ut plerique sua haurientium, sed erudito luxu erat. Ac dicta factaque eius quanto solutiora et quandam sui neglegentiam praeferentia, tanto gratius in speciem simplicitatis
accipiebantur. Proconsul tamen Bithyniae et mox consul vigentem se ac parem negotiis ostendit. Dein revolutus ad vitia seu vitiorum imitatione inter paucos familiarium Neroni adsumptus est, elegantiae arbiter. Unde invidia Tigellini quasi adversus aemulum et scientia voluptatum potiorem. Ergo crudelitatem principis, cui ceterae libidines cedebant, adgreditur.
[Tacitus, Annales XVI, 18]
Jan Styka, „Śmierć Petroniusza i Eunice”, kolekcja prywatna, wikimedia.org, domena publiczna
... ... ... ...
Przekład
Słowniki
Słownik pojęć Neron
Lucjusz Domicjusz Ahenobarbus Neron (37–68), cesarz rzymski w latach 54–68.
o um
Czas wolny, przeznaczany na odpoczynek, rozrywki i lektury.
Petroniusz
Gajusz Petroniusz Arbiter (zm. 65 r.), pisarz i poeta rzymski okresu cesarstwa, autor powieści pt.
„Satyryki”.
Seneka (Młodszy)
Lucjusz Anneusz Seneka (ok. 4 p.n.e.–65 n.e.), ur. w Kordubie (Hiszpania), stoik, wychowawca i doradca Nerona. Jego główne pisma filozoficzne to: Listy moralne do Lucyliusza, O życiu szczęśliwym i inne.
Autor jedynych zachowanych tragedii rzymskich.
Spisek Pizona
Spisek na życie Nerona, wykryty w 65 r. Wielu spiskowców stracono, inni na rozkaz Nerona popełnili samobójstwo, m.in. Seneka i Petroniusz.
Trymalchion
Bohater powieści Petroniusza, Satyryki. Tygellinus
Prefekt gwardii pretoriańskiej w czasach Nerona. Zmarł w 69 r.
Słownik łacińsko‑polski
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
Galeria dzieł sztuki
Gajusz Petroniusz Arbiter (Favissae, utriusque an quita s tam romanae quam graecae, in quibus..., Henricus Spoor, Gerardi Muntendam, 1707, s. 101), wikimedia.org, domena publiczna
Piotr Stachiewicz, „Petroniusz w domu”, 1938, kolekcja prywatna, wikimedia.org, domena publiczna
Konstan n Makovsky, „Śmierć Petroniusza”, 1904, kolekcja prywatna, wikimedia.org, domena publiczna
„Trymalchion”, Villa de Misteri w Pompejach, wikimedia.org, domena publiczna
Lawrence Alma-Tadema, „Termy Caracalli”, 1899, kolekcja prywatna, wikimedia.org, domena publiczna
Lawrence Alma-Tadema, „Galeria rzeźb w Rzymie zza czasów Agryppy”, 1867, Muzeum sztuki w Montrealu, Kanada, wikimedia.org, domena publiczna
Bibliografia
C. Wells, Cesarstwo rzymskie, Warszawa 1992.
M. Jaczynowska (red.), D. Musiał, M. Stępień, Historia starożytna, Warszawa 2004.
M. Ranieri Panetta, Neron, Warszawa 2001.
Słownik kultury antycznej, red. Ryszard Kulesza, Warszawa 2012 .
L. Winiczuk, Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 1983.
O. Jurewicz, L. Winiczuk, Starożytni Grecy i Rzymianie w życiu prywatnym i państwowym, Warszawa 1973.
S. Nappo, Pompeje. Przewodnik po starożytnym mieście, Warszawa 2000.
Rzym i my. Wprowadzenie do literatury i kultury łacińskiej, tł. I. Lewandowski, W.M. Malinowski, Poznań 2009.
Petroniusz, Uczta Trymalchiona, tł. L. Staff, Warszawa 1994.
Gajusz Swetoniusz Trankwillus, Żywoty cezarów, Wrocław–Warszawa–Kraków 1965.
Lawrence Alma-Tadema, „Rzeźbiarze w starożytnym Rzymie”, 1877, kolekcja prywatna, wikimedia.org, domena publiczna
