[2017/Nr 12] Zastosowanie kwasu azelainowego i azeloglicyny we współczesnej dermatologii i kosmetologii

(1)

w swoim składzie. Te cechy są brane pod uwagę podczas doboru dla niego konkretnego podłoża, albowiem powinno ono zawierać wysoką zawar- tość składników tłuszczowych i/lub alkoholu [4–

6]. Kwas azelainowy jest wykorzystywany w kosmetologii i dermatologii w dość szerokim zakresie stężeń 5–25%. [2–4]. Pozyskiwany jest ze zbóż, takich jak: jęczmień, żyto i pszenica [7]. Produko- wany jest również przez Malassezia furfur i Pity- rosporum ovale [8]. W komórkach ssaków może ulegać β-oksydacji, dając aktywne jednostki dwu- węglowe w postaci acetylo-CoA, który odgrywa kluczową rolę w metabolizmie. Uważa się, że kwas azelainowy może powstawać w organizmie czło- wieka w trakcie procesów lipoperoksydacji egzo- gennych kwasów tłuszczowych jako produkt prze- ciwzapalny, wywodzący się z licznych pochodnych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega 3 i omega 6 [1].

Działanie kwasu azelainowego

W oparciu o liczne badania dotyczące kwasu azelainowego udowodniono jego działanie antyoksydacyjne, keratolityczne, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne oraz przeciw przebarwieniom [1–4]. Dodatkową zaletą kwasu azelainowego, oprócz jego walorów kosmetycznych, jest jego działanie: antyneoplastyczne, cytotoksyczne i an- typroliferacyjne na atypowe komórki barwnikowe. Kwas azelainowy stanowi inhibitor tyrozynazy, syntezy białek, DNA oraz wpływa hamująco na duży mitochondrialny kompleks błonowy, skła- dający się z 45 różnych podjednostek, decydujący

Wprowadzenie

Kwas azelainowy ze względu na swoje wielo- kierunkowe działanie coraz częściej jest stosowany jako składnik kosmetyków i leków. Jest to związek chemiczny naturalnego pochodzenia o na- syconym 9-węglowym prostym łańcuchu węglo- wym i dwóch grupach karboksylowych w czą- steczce o wzorze sumarycznym (C₉H₁₆O₄) [1]. Jest on surowcem niestabilnym, z łatwością poddaje się rekrystalizacji oraz wytrąceniu [2–4]. Ze wzglę- du na stosunkowo długi nasycony łańcuch węglo- wy jest słabo rozpuszczalny w wodzie, na pozio- mie 2,4 g/l w temp. 20°C. Słaba rozpuszczalność i wysoka temperatura topnienia, około 105°C, ma wpływ na niezadowalającą rozsmarowywal- ność preparatów zawierających kwas azelainowy

Zastosowanie kwasu azelainowego i azeloglicyny we współczesnej dermatologii i kosmetologii

Anna Kurek Górecka

¹

, Radosław Balwierz

¹

, Dominik Marciniak

²

, Zofia Dzierżewicz

¹

, Agata Jasińska-Balwierz

³

, Beata Sarecka-Hujar

⁴

, Dorota Kida

²

, Klaudia Siemińska

¹

1 Wydział Ochrony Zdrowia, Śląska Wyższa Szkoła Medyczna w Katowicach, Katowice

2 Katedra i Zakład Farmacji Stosowanej, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, Wrocław

3 Oddział Chorób Wewnętrznych, Szpital Miejski w Chorzowie, Chorzów

4 Katedra Farmacji Stosowanej, Zakład Technologii Postaci Leku, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, Sosnowiec

Adres do korespondencji: Radosław Balwierz, Wydział Ochrony Zdrowia, Śląska Wyższa Szkoła Medyczna, w Katowicach, ul. Mickiewicza 29, 40-001 Katowice, e-mail: radoslaw.balwierz@gmail.com

The use of azelaic acid and azeloglycine in contemporary dermatology and cosmetology · Because of its multidirectional effect, azelaic acid is increasingly used as an ingredient in cosmetics and medicines.

It exhibits antioxidant, keratolytic, antibacterial, anti-inflammatory, antiseborrhoeic and anti-discoloration effects. Currently it is used not only in dermatological but also cosmetic surgery. In this work there have been characterized azelain acid and azeloglycine, which, thanks to its stability and compatibility with other ingredients, is much simpler to use in many cosmetic formulations. The work also presents the effects of azelaic acid and its combination with glycine and their application in the treatment of rosacea, common acne and skin discoloration.

Keywords: azelaic acid, topical treatment, dermatoses.

(2)

T E R A P I A I L E K I

o procesie pozyskiwania wysokoenergetycznych cząsteczek ATP [1, 8].

Działanie antyoksydacyjne

Aktywność przeciwrodnikowa jest związana z zahamowaniem produkcji RFT (reaktywne for- my tlenu) z udziałem neutrofili, jednocześnie nie zakłócając ich chemotaksji oraz fagocytozy [1–4, 10]. W neutrofilowym mechanizmie kwas azelainowy hamuje wytwarzanie RFT w sposób zależny od jego dawki, znacznie zmniejszając ilość anionorod- nika ponadtlenkowego (O₂^–•) i rodnika hydroksylo- wego (OH^•−) wraz ze wzrostem kolejnej dawki kwasu. W badaniu udokumentowano także hamujący wpływ kwasu azelainowego na aktywność oksy- dazy NADPH zlokalizowanej na błonie powierzch- niowej neutrofili, która pośredniczy w neutrofilo- wej produkcji ROS [9]. Działanie antyoksydacyjne kwasu azelainowego wiąże się również z pełnio- ną przez niego funkcją zmiatacza wolnych rodni- ków [10, 11].

Działanie keratolityczne

Kwas azelainowy wykazuje korzystny wpływ na keratynocyty oraz proces keratynizacji, jak rów- nież normalizuje procesy terminalnego rogowace- nia w obrębie mieszka włosowego. Te efekty spo- wodowane są zmniejszeniem ziaren keratohialiny i filagryny oraz nadmiernej proliferacji. W efekcie skutkuje to ważnym w leczeniu trądziku pospolitego działaniem przeciwzaskórnikowym oraz zmniejszeniem tworzenia się czopów łojowych. Wpływa hamująco na syntezę białek i DNA poprzez hamowanie polimerazy DNA [8, 11–15].

Działanie przeciwbakteryjne

Przeciwbakteryjne działanie kwasu azelainowego wiąże się z zahamowaniem syntezy białek przez bakterie tlenowe, jak i beztlenowe. Blokuje on również wytwarzanie kwasów tłuszczowych, odgrywających znaczną rolę w powstawaniu trą- dziku. Wykazuje działanie hamujące wzrost takich mikroorganizmów, jak: Staphylococcus aureus, Staphylococcus epidermidis, Proteus mirabilis, Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa, Can- dida albinicans oraz Propionibacterium acne, które likwidują florę bakteryjną bytującą na skó- rze w postaci biofilmu [2–4, 8, 16]. Działa bakte- riostatycznie na Propionibacterium acnes i Sta- phylococcus epidermidis w stężeniu od 0,1 do 250 mmol/L oraz od 25 do 125 mmol/L, natomiast w odniesieniu do tych mikroorganizmów działa- nie bakteriobójcze następuje w stężeniu powyżej 250 mmol/L [1]. Według Reich i Szepietowskie- go po jednorazowym zastosowaniu kwasu azelainowego na skórę w postaci 20% kremu osią- gnięto w mieszku włosowym stężenie od 57 do

113 mmol/L [1]. Stwierdzono również, że podczas około 3-miesięcznej miejscowej kuracji kwasem azelainowym doszło w 98% do zmniejszenia liczby bakterii znajdujących się w obrębie miesz- ków włosowych [1]. Istotny jest fakt, że długo- trwałe stosowanie kwasu azelainowego nie skutkuje pojawieniem się oporności bakterii na jego działanie [11].

Działanie przeciwzapalne

Powstawanie efektu przeciwzapalnego kwasu azelainowego wiąże się z zablokowaniem aktyw- ności neutrofili [1]. Ponadto zapobiega rozkładowi łoju i lipidów [2–4]. Zmniejsza ekspresję kalikre- iny oraz wpływa na normalizację nadmiernie akty- wowanego szlaku katelicydyna-kalikreina, który wpływa na przekrwienie skóry i degradację białek macierzy pozakomórkowej poprzez aktywację pro- teazy [10, 17].

Działanie przeciwłojotokowe

Kwas azelainowy przez hamowanie α-reduktazy, która jest odpowiedzialna za przekształcanie testo- steronu w dihydrotestosteron, zmniejsza syntezę sebum, zapobiegając w ten sposób przetłuszczaniu się skóry, zaczopowaniu ujść gruczołów łojowych oraz powstawaniu zaskórników [1–4, 18]. Zmniej- sza również frakcję wolnych kwasów tłuszczowych, które powodują specyficzne błyszczenie się skó- ry [19].

Działanie przeciw przebarwieniom

Wpływ na przebarwienia skóry był pierwszym udokumentowanym działaniem kwasu azelainowego. Prowadzone badania wykazały, iż związek ten oddziałuje na zmiany skórne cha- rakteryzujące się nadmierną aktywnością mela- nocytów poprzez blokowanie enzymu tyrozynazy [11, 20]. Kwas azelainowy redukuje przebarwienia pozapalne, po trądziku polekowym, kosmetycznym, młodzieńczym i sterydowym, ale tak- że po opryszczce czy ostudzie [1–4]. Wykazuje korzystny wpływ na zmniejszenie przebarwień w przebiegu odczynów fotoalergicznych i fototoksycznych, a także przebarwień pozapalnych po półpaścu, po oparzeniach lub też mechanicznych uszkodzeniach skóry [11]. Należy nadmienić, iż jego działanie na skórę zabarwioną fizjologicznie jest wybiórcze, albowiem piegi pozostają niena- ruszone [1–4]. Kwas azelainowy wykazuje efekt antyproliferacyjny oraz cytotoksyczny na zmie- nione komórki barwnikowe, w przebiegu złośli- wych plam soczewicowatych (Lentigo maligna) oraz czerniaka złośliwego skóry (Malignant me- lanoma). Efekty te wynikają z hamującego działa- nia kwasu na syntezę DNA oraz mitochondrialnej oksydoreduktazy [1, 11, 20].

(3)

kwasu azelainowego

w wybranych dermatozach skórnych

Kwas azelainowy wykorzystywany jest w leczeniu takich dermatoz, jak: trądzik różowaty, trądzik pospolity oraz przebarwienia skóry.

Zastosowanie kwasu azelainowego

w leczeniu trądziku różowatego

Carmichael i wsp. zweryfikowali działanie kwasu azelainowego na trądzik różowaty w 3-mie- sięcznym badaniu metodą podwójnie ślepej próby, w której porównany został 20% kwas azelainowy z jego podłożem [21]. Przez 9 tygodni, dwa razy dziennie, na jedną stronę twarzy nakłada- no kwas azelainowy, a na drugą podłoże, po za- kończeniu terapii prowadzono 4-tygodniowe ob- serwacje. Wyniki wykazały znaczną poprawę lub całkowitą remisję w 90,6% po stronie, na któ- rą aplikowano kwas azelainowy, podczas gdy na drugiej stronie twarzy podobne efekty uzyskano tylko w 34,4% [11]. Badanie wykazało istotnie większą redukcję liczby zmian niezapalnych i zapalnych oraz zmniejszenie nasilenia rumienia, nie wpływając istotnie na redukcję teleangiektazji.

Zaobserwowano również, iż skutki uboczne dzia- łania kwasu azelainowego miały łagodny, przej- ściowy przebieg, a częstość ich była podobna do działań niepożądanych występujących przy stosowaniu podłoża.

Elewski i wsp. porównali również skuteczność działania kremu z kwasem azelainowym z 0,75%

metronidazolem i zademonstrowali, że leczenie zmian skórnych w przebiegu trądziku różowa- tego jest równie skuteczne w przypadku preparatu z kwasem azelainowym, co przy zewnętrz- nym stosowaniu metronidazolu [22]. Jednakże w badaniu wykonanym na 251 osobowej grupie, podczas 15-tygodniowej terapii 15% kwasem azelainowym w postaci żelu lub 0,75% metronidazolem również w żelu, udowodniono skutecz- niejsze działanie kwasu w kontrolowaniu zarów- no nasilenia rumienia, jak i liczby zmian zapalnych już po 8 tygodniach leczenia [1]. Chociaż patofi- zjologia trądziku różowatego jest wieloczynni- kowa i niecałkowicie wyjaśniona, to kluczowym procesem powodującym powstawanie trądziku różowatego wydaje się być właśnie stan zapalny.

Podobnie jak w przypadku wewnętrznego stosowania metronidazolu, kwas azelainowy wykazu- je znaczną aktywność przeciwzapalną w in vitro testach i jest w stanie hamować funkcje meta- boliczne neutrofili i uwalniania RFT. Ten mechanizm działania może wyjaśnić skuteczność kwasu azelainowego [9].

kwasu azelainowego

w leczeniu tradziku pospolitego

Kwas azelainowy w przebiegu trądziku wykazuje działanie: przeciwzaskórnikowe, przeciwbakteryjne i przeciwzapalne [11]. Z uwagi na brak wy- wierania reakcji fototoksycznych i fotoalergicznych może być stosowany przez cały rok, zarówno w mo- noterapii, jak i terapii skojarzonej [1, 11]. Wcze- śniejsze badania wykazały, że skuteczność leczenia trądziku zaskórnikowego i grudkowo-krostkowe- go 20% kwasem azelainowym w kremie jest po- równywalna z innymi zewnętrznie stosowanymi lekami przeciwtrądzikowymi [1]. Według Thielit- za i wsp. 15% żel z kwasem azelainowym wykazy- wał podobną skuteczność do żelu z 0,1% adapale- nem u kobiet [23]. Ponadto łączony z antybiotykiem miejscowym wpływa na zmniejszenie ryzyka powstawania oporności bakterii, z antybiotykami do- ustnymi skraca czas trwania terapii oraz przyśpiesza osiągnięcie poprawy klinicznej schorzenia. Pojawi- ły się doniesienia o możliwości zastosowania kwasu azelainowego z nadtlenkiem benzoilu, co wpły- wa na wzrost aktywności przeciwbakteryjnej, jak również z tretinoiną, co z kolei zwiększa aktyw- ność keratolityczną [11]. W szeregu badań wykonanych z zastosowaniem 20% kwasu azelainowego w kremie stwierdzono, że leczenie trądziku kwasem azelainowym znacząco zmniejsza zmiany zapalne po upływie 1 miesiąca, a usuwa je po 2 mie- siącach w porównaniu z placebo. Podczas terapii nie zauważono zmian w ilości wydzielanego łoju, natomiast zauważono znaczną redukcję wolnych kwasów tłuszczowych [24]. W badaniu Katsamba- sa i wsp. porównano działanie 20% kwasu azelainowego z 0,05% kremem z tretinoiną na 289 pacjentach w czasie 6 miesięcy [25]. Krem z kwasem był równie skuteczny co tretinoina w zmniejszeniu liczby zaskórników oraz w odniesieniu do ogólne- go stanu skóry. Jednak kwas azelainowy był znacznie lepiej tolerowany w zakresie działań niepożąda- nych, jakie pojawiły się po miejscowym stosowaniu retinoidów [26]. Badanie przeprowadzili również Gollnicka i wsp. na hydrożelowym preparacie bez- alkoholowym zawierającym 15% kwas azelainowy [26]. Był on badany klinicznie w dwóch niezależ- nych, randomizowanych, ślepych próbach porów- nawczych z 5% żelem zawierającym nadtlenek benzoilu na 351 pacjentach oraz w porównaniu z 1%

żelem z klindamycyną na 229 pacjentach w trakcie 4-miesięcznej terapii. Badania wykazały, iż kwas azelainowy w postaci 15% żelu jest równie skuteczny co nadtlenek benzoilu i klindamycyna w stosunku do redukcji zmian zapalnych (grudki i krostki), odpowiednio o 70% i 71%. Kwas był dobrze tolerowany, wśród działań niepożądanych pojawiło się pieczenie i lokalne podrażnienie, znacznie mniejsze

(4)

niż w przypadku nadtlenku benzoilu, lecz bardziej dostrzegalne niż przy stosowaniu klindamycyny.

Pomimo tych efektów ubocznych leczenie było dobrze akceptowane przez większość pacjentów [26].

Zastosowanie kwasu azelainowego w leczeniu hiperpigmentacji

Istnieje wiele metod niwelowania przebarwień.

Dobre efekty odnotowano podczas stosowania za- biegów złuszczających naskórek. Terapie z zastosowaniem peelingów poza samym złuszczaniem wpływają również na regenerację skóry i zahamo- wanie melanogenezy. Do związków wykazujących takie właściwości należą m.in.: kwas kojowy, fito- wy, tioglikolowy, askorbinowy, arbutyna czy wi- tamina C, jak również kwas azelainowy [17]. Bada- nia nad działaniem kwasu azelainowego wykazały, iż wpływa on hamująco na kluczowy enzym melanogenezy – tyrozynazę [11]. Z uwagi na brak od- działywania na melanocyty w fazie spoczynku, nie stwierdza się rozjaśniających właściwości w sto- sunku do piegów i plam soczewicowatych (Lentigo simple i Lentigo senilis), brodawek łojotokowych czy znamion barwnikowych, tym samym nie powoduje zmian kolorytu zdrowej skóry u osób z ciemną karnacją. Kwas azelainowy wykazał dobry efekt terapeutyczny w stosunku do melasmy, która stanowi największy problem wśród zmian hiperpigmen- tacyjnych [11]. Melasma, inaczej zwana również ostudą czy chloasmą, dotyczy odsłoniętych rejonów skóry, najczęściej twarzy. Występuje głównie u kobiet, zwłaszcza w czasie ciąży, a także podczas re- gularnego przyjmowania tabletek antykoncepcyj- nych, ale również może być pierwszym objawem zaburzeń hormonalnych czy nawet guzów jajni- ków [27]. Najczęściej zalecaną terapią przy ostudzie jest stosowanie hydrochinonu. Dlatego też w badaniu porównawczym 20% kwas azelainowy ocenia- no w stosunku do 2% i 4% hydrochinonu podczas 6-miesięcznego badania. W pierwszym przypadku kwas azelainowy okazał się efektywniejszy i uzyskał dobre i doskonałe rezultaty u 75% badanych, podczas gdy 2% hydrochinon tylko u 47%. Natomiast w przypadku badania porównawczego z 4% hydrochinonem, kwas azelainowy był skuteczny u 64,8%

leczonych, a u pacjentów stosujących hydrochinon dobry efekt terapeutyczny uzyskano u 72,5%.

Ocenie poddano również 20% kwas azelainowy w terapii skojarzonej z 0,05% tretinoiną oraz 20%

kwasem glikolowym. W połączeniu z tretinoiną sto- sowaną wieczorem, a kwasem azelainowym rano uzyskano szybszy początek działania i lepszy koń- cowy efekt terapeutyczny. Podczas łączonej terapii kwasem azalainowyum z kwasem glikolowym udowodniono równie skuteczne, a nawet nieco ko- rzystniejsze efekty niż w przypadku leczenia 4%

hydrochinonem, ale przy nieznacznie nasilonych

skutkach ubocznych. Jednak w obu przypadkach uczucie pieczenia i złuszczania naskórka nie były na tyle silne, aby przyczynić się do przerwania badania [11].

Leki zawierające kwas azelainowy

Kwas azelainowy stanowi również składnik wie- lu leków stosowanych miejscowo [9]. Jego wielokie- runkowe działanie i jednoczesne niewielkie skutki uboczne są wystarczającą przyczyną do wykorzy- stania go w lecznictwie. Terapeutycznie dostępny jest w Europie w postaci kremów i maści w zakresie stężeń 15–20% [9]. Wśród leków dostępnych bez recepty występuje w takich preparatach, jak:

Acne-Derm krem, Hascoderm żel oraz Skinoren w postaci żelu i kremu [19, 28, 29]. Spośród wy- mienionych leków Hascoderm występuje w postaci lipożelu. Liposomy zawierające kwas azelainowy mogą uwalniać substancję aktywną w głębszych warstwach skóry, co wpływa na skuteczność dzia- łania preparatu [29].

Kwas azelainowy w postaci żelu stwarza nowe możliwości, gdyż pozwala na dobór leku do cery pacjenta, co przy łojotokowej skórze ze zmianami trądzikowym oraz trądziku różowatym jest bardzo ważne. Podłoże żelowe u pacjenta chorego na trą- dzik różowaty powoduje efekt ochłodzenia, co skutkuje przyniesieniem ulgi przy zaognionych, rumie- niowych zmianach. Dzięki łatwej konwersji żelu z fazy półstałej do półpłynnej, za sprawą różnicy temperatur między otoczeniem a skórą oraz dodat- kowym ciepłem podczas wcierania preparatu, ła- twiej rozprowadza się po powierzchni skóry i wni- ka w głąb naskórka [1].

Kwas azelainowy w postaci kremu rekomendowany jest dla skór suchych i normalnych ze zmianami trądzikowymi i przebarwieniami.

Czas trwania terapii kwasem azelainowym powinien być nie krótszy niż 4 tygodnie, ale nie dłuższy niż pół roku. Przez cały okres trwania leczenia zalecane jest stosowanie fotoprotekcji ze względu na nasilający wpływ promieni słonecznych na zmiany chorobowe [19, 28].

Kosmetyki zawierające w składzie kwas azelainowy

Na rynku kosmetycznym preparaty zawierają- ce w swoim składzie kwas azelainowy cieszą się coraz większym powodzeniem, a wszystko za sprawą korzyści, jakie przynosi jego stosowanie. Kwas azelainowy jako substancja aktywna kosmetyków do pielęgnacji domowej jest produktem bezpiecznym ze względu na swoje delikatne działanie, ale jedno- cześnie skutecznym. Wiele firm wprowadza go do swoich linii pielęgnacyjnych przeznaczonych dla

(5)

i trądzikowych, ale i problematycznych z przebarwieniami.

Kwas azelainowy stanowi składnik aktywny linii kosmetyków do pielęgnacji domowej Azelac firmy Sesderma, przeznaczonej do codziennej pielęgnacji skóry wrażliwej, reaktywnej i zaczerwienionej z po- wodu kruchych naczynek, ale także suchej i nor- malnej. Wspomaga ona kuracje dermatologiczne takich schorzeń, jak: trądzik różowaty i kupero- za [30]. Również firma Bandi wśród swoich ko- smetyków oferuje krem z kwasem pirogronowym, azelainowym i salicylowym do stosowania na noc o działaniu antybakteryjnym, przeciwtrądzikowym i eksfoliującym [31].

Oprócz kwasu azelainowego azeloglicyna jako syntetyczny odpowiednik kwasu azelainowego stanowi składnik aktywny kosmetyków firmy Arkana czy Clarena. Na rynku kosmetycznym pojawił się krem AzAc Forte 15% zawierający w swoim skła- dzie 10% kwas azelainowy oraz 5% azeloglicynę [32]. Azeloglicynę zawiera również Azeloglicin To- nic z kwasem salicylowym, przeznaczony do pielę- gnacji skór problematycznych, proponowany przez firmę Clarena [33].

Wybrane zabiegi kosmetyczne z wykorzystaniem

kwasu azelainowego

Kwas azelainowy jest skuteczny w terapii trądzi- ku pospolitego, różowatego oraz przebarwień i jed- nocześnie jest bardzo delikatny. Jest składnikiem preparatów przeznaczonych do wszystkich rodza- jów cery. Skutecznie zwalcza łojotokowe zapalenie skóry, stany zapalne, nadmierną keratynizację na- skórka, łagodzi objawy trądziku różowatego, wpły- wa na rozjaśnienie skóry oraz hamuje dalsze procesy powstawania przebarwień [1, 11]. Dzięki swojej delikatnej formule coraz częściej pojawia się wśród kosmetyków profesjonalnych przeznaczonych dla osób nietolerujących kwasu migdałowego czy gli- kolowego, jednocześnie poprawiając ogólny stan i wygląd skóry [1–5].

Azelaic Acid Peel firmy Yasumi jest produktem wykorzystywanym do zabiegów złuszczających w szczególności do skór problematycznych. Wy- kazuje działanie przeciwbakteryjne i przeciwłojo- tokowe, ale również posiada właściwości wycisza- jące, łagodzące rumień, niwelujące grudki i krostki.

Przeznaczony jest dla osób z trądzikiem pospoli- tym i różowatym, idealnie nadaje się dla cer wraż- liwych, naczyniowych, skłonnych do rumienia oraz z tendencją do zapaleń mieszków włosowych. Zale- ca się jego stosowanie przy takich zmianach skór- nych, jak: przebarwienia posłoneczne i pozapalne, nie wykazuje szkodliwego wpływu na takie

łuszczyca [34].

Azelac System firmy medi+derma to terapia przeznaczona dla skór wrażliwych, naczyniowych z występującymi przebarwieniami pozapalnymi oraz trądzikiem różowatym z współistniejącymi wykwitami. Niweluje rumień i stany zapalne wy- stępujące przy teleangiektazji [30].

Aza Peel firmy Peel Mission to produkt eksfoliu- jący, rekomendowany jest dla cer wrażliwych, naczyniowych, skłonnych do rumienia, z takimi pro- blemami, jak: trądzik pospolity i różowaty, AZS, łuszczyca czy zapalenie mieszków włosowych. Du- żym atutem Aza Peel jest jego wielokierunkowa ak- tywność: przeciwbakteryjna (zarówno w stosunku do bakterii tlenowych, jak i beztlenowych), prze- ciwzapalna (powstrzymuje wolne rodniki), prze- ciwzaskórnikowa (wpływa na proces końcowej keratynizacji mieszków włosowych) i przeciw przebarwieniom (blokuje nadmierną aktywność mela- nocytów oraz hamuje tyrozynazę) [30].

AzAc Peel firmy Arkana to terapia kwasem azelainowym o działaniu złuszczająco-normalizującym, przeznaczona jest dla osób z zaburzeniami pigmen- tacyjnymi, wymagającymi rozjaśnienia, borykają- cymi się z trądzikiem różowatym oraz skórą sta- rzejącą się [32].

Przeciwwskazania do stosowania kwasu azelainowego

Głównym przeciwwskazaniem do stosowania kwasu azelainowego jest nadwrażliwość na kwas azelainowy lub którąkolwiek substancję pomocni- czą zawartą w preparacie [35]. Przy terapii u osób z ciemną karnacją zaleca się zachowanie szczególnej ostrożności ze względu na dużą zawartość pigmentu w skórze [19, 28, 29] Podczas trwania zabiegów z użyciem kwasu powinno się unikać czynników drażniących skórę, takich jak: mycie twarzy twar- dą chlorowaną wodą, stosowania mydeł zapacho- wych czy preparatów zawierających alkohol. Nale- ży chronić skórę przed czynnikami zewnętrznymi:

słońcem, wiatrem i mrozem [19, 28, 29].

Wśród przeciwwskazań znajdują się również:

przerwana ciągłość naskórka, aktywna opryszczka i ogólne stany zapalne organizmu, zabiegi chirur- giczne wykonywane w obrębie obszaru zabiegowe- go w ciągu ostatnich 2 miesięcy. Jedną z ważniej- szych przyczyn odsunięcia pacjenta od zabiegów z użyciem kwasu azelainowego jest doustna terapia pochodnymi witaminy A (retinoidami), zale- cany czas odstępu pomiędzy terapiami powinien wynosić 6 miesięcy. Kolejnym przeciwwskazaniem są choroby autoimmunologiczne (pęcherzy- ca, kolagenoza), ciężkie postacie trądziku, które wymagają wcześniejszej farmakoterapii, ale także

(6)

skłonność do powstawania bliznowców [34]. Przy większości terapii z użyciem kwasów nie wykonuje się ich u kobiet w ciąży czy podczas laktacji. Nato- miast wśród danych dotyczących kwasu azelainowego znajduje się doniesienie, iż nie jest on nie- bezpieczny dla kobiet ciężarnych, a nawet został uznany przez Food and Drug Administration (FDA) za lek należący do kategorii B leków bezpiecznych pod względem stosowania w czasie ciąży [36]. Wy- niki badań wykonanych na zwierzętach nie wyka- zują na ryzyka embriotoksyczności i teratogenno- ści kwasu azelainowego [19, 28, 29]. Jednak zaleca się unikanie stosowania kwasu azelainowego u kobiet w ciąży i karmiących piersią. Produkt może być stosowany, jeżeli korzyści dla matki przeważają nad potencjalnym zagrożeniem dla płodu. Dowiedzio- no jednak, że w niewielkim stopniu przenika on przez barierę łożyska oraz do mleka matki. Tym samym bezpieczeństwo stosowania kwasu azelainowego u kobiet ciężarnych i karmiących nie zosta- ło określone [28].

Azeloglicyna

Azeloglicyna to pochodna kwasu azelainowego.

Powstaje przez połączenie cząsteczki kwasu z gli- cyną [1–4]. Azeloglicyna to substancja aktywna za- chowująca wszystkie cechy kwasu azelainowego, jednak lepiej rozpuszczalna w wodzie. W znacznie większym stopniu nawilża i uelastycznia skórę niż kwas azelainowy. Właściwości azeloglicyny udowodniono podczas 3-tygodniowego badania kli- nicznego, w którym badani stosowali azeloglicy- nę dwa razy dziennie w stężeniu 3%. Substancja ta występuje w postaci jasnożółtego, bezzapachowe- go płynu, nie wymaga stosowania wysokich stężeń (jej 10% stężenie odpowiada 20% stężeniu kwasu azelainowego). Dzięki łatwiejszej rozpuszczal- ności w wodzie oraz swojej stabilności (w zakresie pH 5–11) i kompatybilności z innymi składnikami kosmetyków jest dużo wygodniejsza w zastosowaniu w formulacjach kosmetycznych [2–6]. Wykazu- je wysoką efektywność, nie powodując podrażnień i łuszczenia się skóry, pomimo głębokiej penetracji.

W odróżnieniu do kwasu azelainowego nie wymaga stosowania podłoża alkoholowego lub tłuszczowe- go. Według przeprowadzonych badań azeloglicyna wykazuje lepsze działanie rozjaśniające przebarwienia w stężeniu 5% niż arbutyna i dipalmity- nian kwasu kojowego, stosowana dwa razy dziennie przez cztery tygodnie. W przypadkach mocno na- pigmentowanych i uporczywych przebarwień po- leca się łączenie azeloglicyny z kwasami AHA, BHA lub retinoidami [2–4, 36].

Azeloglicyna może być stosowana przy takich schorzeniach, jak: trądzik różowaty, trą- dzik pospolity, łojotok, przebarwienia pozapalne,

potrądzikowe, posłoneczne, pourazowe, ostuda oraz przy cerach naczyniowych, suchych i odwod- nionych [6, 36]. Charakteryzuje się działaniem antybakteryjnym, przeciwzaskórnikowym, prze- ciwzapalnym, reguluje pracę gruczołów łojowych, zapobiega nadmiernemu tworzeniu się i gromadze- niu pigmentu w skórze, hamując działanie tyrozynazy, rozjaśnia nierównomierny i poszarzały koloryt skóry [5]. Zalecane stężenie azeloglicyny w preparatach kosmetycznych nie powinno przekraczać 10%. Może być stosowana w postaci roztworów, emulsji olej-woda oraz żeli [5, 6, 36].

Podsumowanie

Kwas azelainowy i azeoglicyna wydają się być dobrym wyborem w leczeniu takich schorzeń, jak:

trądzik różowaty, trądzik pospolity czy przebarwienia skórne. Wyniki badań wskazują, że preparaty zawierające w swoim składzie kwas azelainowy i azeloglicynę mają stosunkowo wysoki poziom bezpieczeństwa i powinny być coraz czę- ściej wybierane nie tylko przez lekarzy derma- tologów, ale również przez kosmetologów do specjalistycznej pielegnacji skóry. Na szczegól- ną uwagę zasługuje azeloglicyna, która wykazuje wysoką efektywność, nie powodując podrażnień i łuszczenia się skóry, pomimo głębokiej penetracji w głąb skóry. W odróżnieniu od kwasu azelainowego nie wymaga stosowania podłoża alkoholowego lub tłuszczowego.

Otrzymano: 2017.10.10 · Zaakceptowano: 2017.11.22

Piśmiennictwo

1. Reich A., Szepietowski J.: Kwas azelainowy w podłożu żelowym: zastosowanie w trądziku zwykłym i trądziku różowatym. Dermatolo- gia Kliniczna 2003, 5: 223–226.

2. Bertuzzi A., Gandolfi A., Salinari S., Mingrone G., Arcieri-Mastro- mattei E., Finotti E., Greco A.V.: Pharmacokinetics analysis of azelaic acid disodium salt. proposed substrate for total parenteral nutri- tion. Clin pharmacokinetics 1991, 20: 411–419.

3. Rigano L., Cucchiara M.: Azeloyl Diglycinate, a new active in skin di- sequilibrium. J Appl Cosmetol 2003, 21: 177-188.

4. Fitton A., Goo K.L.: Azelaic Acid, a review. Drugs 1991, 41: 780–798.

5. Molski M.: Nowoczesna kosmetologia. Kosmetyki, zabiegi, suplemen- ty. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2014.

6. Al Hussein S.M., Buicu F., Maier D., Al Hussein H., Ciurba A., Al Hus- sein H., Dogaru M.T.: Eficacy of trichloroacetic acid peel versus 15%

topical azelaic acid gel in the treatment of acne vulgaris – a comparative study. Acta Medica Marisiensis 2015, 61: 25–30.

7. Pubchem Open Chemistry Database: Azelaic acid. Dostępne na:

https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/azelaic_acid 8. Ożarowski A.: Wspomaganie regeneracji skóry za pomocą doustnych

wyciągów roślinnych. Postępy Fitoterapii 2002, 3–4: 45–49.

9. Jones D.A.: Rosacea, Reactive Oxygen Species and Azelaic Acid. Cli- nical and Aesthetic. Dermatology 2009, 2(1): 26–30.

10. Passi S., Picardo M., De Luca C., Breathnach A.S., Nazzaro-Porro M.:

Scavenging activity of azelaic acid on hydroxyl radicals in vitro. Free Radic Res Commun 1991, 11: 329–338.

11. Prystupa-Chalkidis K.: Kwas azelainowy (KA): mechanizm działania oraz zastosowanie w terapii trądziku pospolitego, przebarwień skóry i trądziku różowatego. Dermatologia Estetyczna 2003, 5: 183–188.

12. Mayer-da Silva A., Gollnick H., Imcke E., Orfanos C.E.: Azelaic acid vs. placebo: effects on normal human keratinocytes and melanocytes.

(7)

13. Mayer-da-Silva A., Gollnick H,, Detmar M,, Gassmüller J., Parry A., Müller R. et al.: Effects of azelaic acid on sebaceous gland, sebum excretion rate and keratinization pattern in human skin. An in vivo and in vitro study. Acta Derm Venereol Suppl (Stockh) 1989, 143:

20–30.

14. Angius A.G., Barbareschi M., Cattaneo M., Monti M., Caputo R.: Eva- luation of the anti-comedo effect of azelaic acid using the technique of horny layer biopsy and scanning electron microscopy. G Ital Der- matol Venereol 1990, 125: 33–34.

15. Barbareschi M., Hendricks I., Angius A., Cattaneo M., Monti M.: The anticomedonic activity of azelaic acid investigated by means of scanning electron microscopy on horny layer biopsy. J Dermatolog Treat 1991, 2: 55–57.

16. Ozkan M., Durmaz G., Sabuncu I., Saracoglu N., Akgun Y., Urer S.M.:

Clinical efficacy of topical clindamycin phosphate and azelaic acid on acne vulgaris and emergence of resistant coagulase-negative Staphy- lococci. Turk J Med Sci 2000, 30: 483–487.

17. Czuwara J.: Dotrzeć głębiej. Beauty Forum 2013, 1–2: 55–58.

18. Stamatiadis D., Bulteau-Portois M.C., Mowszowicz I.: Inhibition of 5 alpha-reductase activity in human skin by zinc and azelaic acid. Br J Dermatol 1988, 119: 627–632.

19. Skinoren 150mg/g żel, Charakterystyka Produktu Leczniczego.

20. Verallo-Rowell V.M., Verallo V., Graupe K., Lopez-Villafuerte L., Garcia-Lopez M.: Double-blind comparison of azelaic acid and hy- droquinone in the treatment of melasma. Acta Derm Venereol Suppl (Stockh) 1989, 143: 58–61.

21. Carmichael A., Marks R., Graupe K., Zaumseil R.: Topical azelaic acid in the treatment of rosacea. J Dermatolog Treat 1993, 4: S19–S22.

22. Elewski B.E., Fleischer A.B. Jr, Pariser D.M.: A comparison of 15%

azelaic acid gel and 0.75% metronidazole gel in the topical treatment of papulopustular rosacea: results of a randomized trial. Arch Derma- tol 2003, 139: 1444–1450.

sess efficacy and safety of azelaic acid 15% gel vs. adapalene 0.1% gel in the treatment and maintenance treatment of female adult acne. J Eur Acad Dermatol Venereol 2015, 29: 789–796.

24. Cunliffe W. J., Holland K. T.: Clinical and laboratory studies on treatment with 20% azelaic acid cream for acne. Acta Derm Venereoll Supp 1989, 143: 31–34.

25. Katsambas A., Graupe K., Stratigos J.: Clinical studies of 20% azelaic acid cream in the treatment of acne vulgaris. Comparison with vehicle and topical tretinoin. Acta Derm Venereol Suppl 1989, 143: 35–39.

26. Gollnick H. P., Graupe K., Zaumseil R. P.: Azelaic acid 15% gel in the treatment of acne vulgaris. Combined results of two double-blind clinical comparative studies. J Dtsch Dermatol Ges 2004, 2: 841–847.

27. Urbańska A.: Zaburzenia barwnikowe hiperpigmentacyjne jako problem kosmetyczny. Nowa Medycyna 2003, 1: 18–23.

28. Acne-Derm 200 mg/g krem, Charakterystyka Produktu Leczni czego.

29. Hascoderm 200 mg/g krem, Charakretystyka Produktu Leczniczego.

30. Katalog produktów firmy Sensderma. Linia Mediderma, seria Azelac.

31. Katalog produktów firmy Bandi. Krem z kwasem pirogronowym, azelainowym i salicylowym.

32. Katalog produktów firmy Arkana. Azac Forte 15% crem 50 ml – krem dla skóry z trądzikiem zwykłym i różowatym.

33. Katalog produktów firmy Clarena. Azeloglicin Tonic 200 ml.

34. Katalog produktów firmy Yasumi. Azelaic Acid Peel.

35. Kulczycka L., Woźniacka A.: Leczenie dermatologiczne w okresie laktacji i ciąży. Post Hig i Med Dosw 2010, 64, 64–77.

36. Berardesca E., Iorizzo M., Abril E., Guglielmini G., Caserini M., Pal- mieri R., Piérard G.E.: Clinical and instrumental assessment of the effects of a new product based on hydroxypropyl chitosan and po- tassium azeloyl diglycinate in the management of rosacea. J Cosmet Dermatol 2012, 11: 37–41.