T. Zdanie bogate w informacje – grupa podmiotu i orzeczenia
1. Cele lekcji:
a) Wiadomości:
- Uczeń zna części zdania.
- Wskazuje na różnice między zdaniem pojedynczym a złożonym, rozwiniętym a nierozwiniętym.
b) Umiejętności:
- Dokonuje rozbioru logicznego zdania.
2. Metoda i forma pracy:
- Pogadanka.
- Praca własna.
3.
Środki dydaktyczne:
- karta pracy,
- prezentacja multimedialna, - Gramatyka na bardzo dobry.
4. Przebieg lekcji
1. Próba zdefiniowania zdania, zdania pojedynczego, złożonego, rozwiniętego i nierozwiniętego.
Czym charakteryzuje się zdanie?
- Musi mieć orzeczenie.
Zdanie pojedyncze?
- Zawiera tylko jedno orzeczenie.
Zdanie złożone?
- Zawiera więcej niż jedno orzeczenie.
1
Zdanie pojedyncze nierozwinięte?
- Zawiera tylko orzeczenie lub podmiot i orzeczenie bez określeń.
Zdanie pojedyncze rozwinięte?
- Zawiera podmiot i jedno orzeczenie rozwinięte za pomocą określeń.
Uporządkowanie tych informacji w zwartą notatkę:
Zdanie pojedyncze to takie zdanie, które zawiera osobową formę czasownika. Jeśli zawiera samo orzeczenie lub podmiot z orzeczeniem, (np. Wsiadaj!) nazywa się zdaniem pojedynczym nierozwiniętym. Jeśli dodamy do niego inne części zdania, (np. Wsiadaj do samochodu miły Kaziu!) to będzie zdanie pojedyncze rozwinięte.
2. W niżej podanym zdaniu wspólnie nazywamy części zdania.
Moja koleżanka poszła ze mną na spacer.
poszła – orzeczenie, koleżanka – podmiot,
moja – (czyja?) – przydawka, ze mną – (z kim?) – dopełnienie, do kina – (gdzie?) – okolicznik.
Wiemy już, że mamy 5 części zdania. Teraz omówimy po kolei każdą z nich.
W tym celu można posłużyć się prezentacja multimedialną.
ORZECZENIE to najważniejsza część zdania, zwykle wyrażone jest osobową formą czasownika, np. Kasia uczy się dobrze, Kot śpi na drzewie.
Orzeczenie imienne: składa się z łącznika – być, stać się, zostać – i orzecznika – wyrazu, który orzeka o czynności,
np. Staś jest uczniem trzeciej klasy.
Gałązka została złamana przez Bartka.
Moje dzieci są grzeczne.
PODMIOT to część zdania odpowiadająca na pytania: kto? co? Najczęściej podmiot wyrażony jest rzeczownikiem,
np. Mama poszła po zakupy.
Na podwórku przewrócił się trzepak.
2
Jaś dał Kasi kwiaty.
Podmiot gramatyczny: to rzeczownik występujący w mianowniku i każda część mowy występująca w funkcji rzeczownika,
np. Ona liczy tylko na siebie. (zaimek)
Znajomy zaprosił mnie do kina. (przymiotnik) Pływać jest zdrowo. (czasownik)
„Halo” powiedział Jan do słuchawki. (wykrzyknik)
Podmiot logiczny: występuje w przypadkach zależnych,
np.: gdy czegoś ubywa lub przybywa – Brakuje nam proszku do pieczenia.
Wciąż przybywa mi siwych włosów.
Na kolonie dojechało dwóch kolegów.
Podmiot domyślny: jest wyrażony przez końcówkę czasownika osobowego.
np. Do babci pojedziemy pociągiem. (my)
Wczoraj byliście w kinie a dziś wychodzicie na spacer. (wy) Pójdę do sklepu jak nie zapomnę. (ja)
Zdanie bezpodmiotowe: nie można ustalić wykonawcy czynności.
np. Grzmiało i błyskało się.
Nie można tu parkować.
Trzeba być grzecznym.
Stefka popychano w tłumie.
PRZYDAWKA to określenie rzeczownika, odpowiada na pytania: jaki? który? czyj?
Przydawka jest określeniem podmiotu, dopełnienia i okolicznika.
np. Małe dzieci grzecznie się bawią.
Mój tata zabrał mnie na lody.
Pierwszy sen w nowym miejscu warto zapamiętać.
DOPEŁNIENIE: to część zdania, która odpowiada na pytania przypadków. Jest uzupełnieniem informacji w zdaniu. Dopełnia orzeczenie.
np. Marysia wyszła z psem na spacer.
3
Tata kupił Marcinkowi rower. (komu?) (co?)
W oddali dostrzegłem zbliżającego się kolegę. (kogo?) Od rana Krzyś spaceruje z ojcem. (z kim?)
OKOLICZNIK to część zdania, która uzupełnia orzeczenie o dodatkowe elementy, bez których jednak wypowiedź byłaby kompletna. Odpowiada na pytania: jak? gdzie? kiedy?
po co? dlaczego?
np.: Mów wolno i wyraźnie. (jak?) Wczoraj bolała mnie głowa. (kiedy?) W ogródku rosną piękne róże. (gdzie?) Idę po zakupy. (po co?)
Zrobił mi się odcisk od niewygodnych butów. (dlaczego?)
Rozbiór logiczny to określenie wszystkich części zdania (jest ich 5).
W celu utrwalenia wiadomości o częściach zdania warto wykonać ćwiczenia zamieszczone w karcie pracy.
5. Bibliografia
Gramatyka na bardzo dobry
6. Załączniki
a) karta pracy
b) prezentacja multimedialna
4
