Podręcznik języka niemieckiego z kluczem : kurs elementarny.

HUGO BERGER

PODRgCZNIK

JEZYKA NIEMIECKIEGO DLA POLAKÖW

Z KLUCZEM

*

LEHRBUCH

DER

DEUTSCHEN SPRACHE FÜR POLEN

NAKLAD

GEBETHNERA i WOLFFA

KRAKÖW—-1940

HUGO BERGER

PODR^CZNIK

JEZYKA NIEMIECKIEGO

Z KLUCZEM

KURS ELEMENTARNY

WYDANIE SZÖSTE PRZEJRZANE I UZUPELNIONE

NAKEAD

GEBETHNERA I WOLFFA KRAKÖW — 1940

WYDAWCA: GEBETHNER i WOLFF KRAKÖW, RYNEK GLÖWNY 23

Nr. 33/40

DRUKARNIA NARODOWA W KRAKOWIE

SPIS RZEGZY

Str.

Od wydawnictwa... 5

WstQp I O jezyku niemieckim... 7

II Alfabet i pismoniemieekie... 8

III Wymowa... 9

IV Akcent...11

V Zasady pisowni...'...12

Lekcja 1. Rodzajnik nieokreslony. Czasterazn. odf>aben 15 „ 2. Rodzajnik okreslony. Rodzaj rzeczowniköw. Forma pytajqna czasu terazn. od f>aben . 17 „ 3. Czas terazn. od fwben z przeczeniem.®lein itd. 19 „ 4. Czas terazn. od fein. Przymiotnik...20

„ 5. Slabaodmianaczasowniköw:czas terazniejszy 22 „ 6.Rzeczownik. Odmianaslaba rzeczowniköw ro­ dzaju meskiego . ... . . 24

„ 7.Czas przeszlyniedok. odl>aben. Sfjr, unfer itd. 27 „ 8. Odmiana mocna rzecz.rodz. meskiego,grupaI. 28 „ 9. Czas przeszly niedok. od fein. Tryb rozkazuj^cy 30 „ 10. Odmiana mocna rzecz. rodz.meskiego, grupa II. 32 „ 11. Czasowniki nieregularne: müffen i feilen . . 34

„ 12. Odmiana mocna rzeczowniköwrodz.zenskiego. Zaimki dzierzawcze...37

„ 13. Odmiana slabarzeczowniköwrodz.zenskiego. S>iefer, biefe, biefes ...40

„ 14. Slaba odmiana czasowniköw: czas przeszly niedokonany. Odmiana zaimköw osobi- stych: liczba pojedyncza... 41

„ 15. Odm. mocna rzeczow. rodz. nijak.,grupa I. . 44 „ 16. Odmiana przymiotniköw a) z rodz. okreSl. . 45

„ 17. Czas przeszly dokonany od f>aben i fein. Od­ miana zaimköw osobistych: liczba mnoga 48 „ 18. Mocna odm. rzeczow. rodz. nijak., grupa II. . Odmiana mieszana. Czasowniki nieregu­ larne tonnen i wollen...50

„ 19. Odmiana przymiotnika b) z rodzaj. nieokreslo- nym c) bez rodzajnika.Przyimki,rz^dzQce przypadkiem trzecim i czwartym ... 52

„ 20. Mocna odmiana czasowniköw: klasa I. Od­ miana zaimka wskazuj^cego, wzglQdnego i pytajqcego...56

„ 21. Stopniowanie przymiotniköw i przyslöwköw. Czas przeszlyniedok. od wollen. Przyimki, rzqdzqce przypadkiem czwartym .... 59

Lekcja 22. Mocna odmianaczasowniköw: klasa II. Przy­

imki rz^dzQce przypadkiem drugim . . . 23. Czas zaprzeszly od txiben i fein. Czasowniki zwrotne. Czasowniki zlozone ...

24. Czas przyszly od ijaben i jein. Mocna odm.

czasown.: kl.III.Odmianaimionwlasnych

„ 25. Strona bierna... ■ • • 26. Liczebniki giöwne. Kl. IV czasown. odm. moc.

27. Liczebniki porz^dkowe. Klasa V. odmiany mocnej ezasownika . . ... .• • • 28. Tryb przypuszczaj^cy. Zaimek wskazujacy ■ 29. Mocna odmiana czasowniköw: klasa VI.

Tryb warunkowy... •••••.

30. Mocna odmiana ezasownikow: klasa Vll lVUi

” 31. Rodzaje zdan...

32. Szyk wyrazöw w zdaniu...

” 33. Zdania czasowe...

„ 34. Zdaniawarunkowe iprzyzwolone ... ■ • 35. Zdania przyczynowe i celowe. Zd. skutkowe

” 36. Mowa zawisla...

Dodatek

Wzory odmian... ... •.• ■ • • • • • ’ Wykaz czasowniköw mocnych 1 nieregularnycn . . Przyklady uzycia najwazniejszych przyimkow. . . Slowniczek najczqstszycii terminöw gramatycznych

Str.

63 66 7174 78 8184 8890 9395 10399 107111 116130 140142

OD WYDAWNICTWA

Warunki chwili biez^cej wywolaly gwaltownQ potrze- zwi^zlego samouczka jgzyka niemieckiego, ktöry by w niewielu dniach pozwolil opanowac podstawowe wiado- mosci gramatyczne i najniezbgdniejszy zasbb wyrazöw, bez uciekania si§ do pomocy nauczyciela. Postanowilismy zatem przystosowac do aktualnych wymagan i wydac kurs elementarny „Podrgcznika jgzyka niemiec- kiego“ H. Bergera, autora majecego od dziesi^tköw lat ustalone nazwisko w dziedzinie samouczköw jgzyköw obcych. Koncepcja ta pozwolila dac publicznosci jak naj- szybciej wartoäciowy samouczek tak potrzebnego obecnie jezyka.

Najwazniejsze zmiany, odrözniaj^ce obecne (trzecie) wydanie od poprzednich,polegaje na tym, ze powi^kszono czgsc wlasciwe, gramatyczne, a to przez dodanie 6 lekcyj poswigconych skladni zdania, wzornika odmian (grupuje- cego w przejrzystym porzedku material gramatyczny w samouczku ze wzglgdöw metodycznych rozproszony), wykazu czasowniköw mocnych i nieregularnych, tabeli uzycia przyimköw, slowniczka terminöw gramatycznych niemieckich, oraz rozszerzenie uwag wst§pnych o j§zyku ipismieniemieckim, wymowie, akcencie i ortografii. W do- tychczasowym tekscie wprowadzono szereg nowych cwi- czen, uzupelniono lub tez zmodyfikowano prawidlagrama­

tyczne, ujednolicono i unowoczesniono terminologig i orto- grafig, a w podanych do ustgpöw slöwkach zaznaczono:

1) akcent, o ile nie pada na drugq zgloskg od konca, 2) koncöwki, charakteryzujece odmiany rzeezowniköw i 3) wymow§ (w trudniejszych wypadkach i przy uzyciu najprostszego systemu transkrypeji fonetycznej). Przy

opracowywaniu tych zmian oparto si§ na wydanych w kraju gramatykach (ze szczegolnym uwzglgdnieniem gramatyk Ippoldta, Jahnera, Zagajewskiego i Dewitzowej- Zdltkowskiej) oraz na wydawnictwie zagranicznym H.

Schulz u. W. Sundermeyer: „Deutsche Sprachlehre für Ausländer“. Zamknigto ksi^zk^ najwazniejszym bodaj ze stanowiska samouka dodatkiem w postaci „klucza“, za- wieraj^cego przeklady i rozwi^zania zawartych wksi^zce

tekstow i cwiczen.

Krakow, listopad 1939.

UWAGA DO WYDANIA VI.

Wyczerpanie si§ w ci^gu niewielu miesi^cy trzech wy- dan „Podrgcznika“ w kilkunastotysi^cznym nakladzie wykazato dowodnie jego wartosc; samouczek odpowiedzial w zupelnosci swemu zadaniu i to nie tylko w nauce indy- widualnej, ale i zbiorowej. Wobec utrzymujqcegosignadal zapotrzebowania drukujemy wydanie szöste, ktore jest niezmienionym przedrukiem, dokonanym po poprawieniu zauwazonych blgdow i usterek.

W obecnym swym wydaniu „Podrgcznik“ zostanie uzupelniony przez znajdujQCQ si§ w przygotowaniu drugq cz^sc w formie doboru lektury z odpowiednimi objasnie- niami. Lektura ta wprowadzi ucznia w najwazniejsze dzie- dziny zycia codziennego, rozszerzajQC znacznie zapas slow i wiadomosci j§zykowych.

Krakow, lipiec 1940.

GEBETHNER I WOLFF

WST^P

Jezyk niemieckitworzywraz z jezykami pokrewnymi tj. ho- lenderskim, flamandzkim, dunskim, norweskim, szwedzkim, islandzkim i czesciowo angielskim germanska galaz jezyköw indoeuropejskich, do ktörych naleza w Europie poza ger- manskimi: jezyk grecki, jezyki romanskie, slowianskie, litewski i lotewski, zaS w Azji ormianski, iranski oraz indyjski.

Czynniki etnograficzne, geograficzne i historyczne, ktöre uksztaltowaly naröd i panstwo niemieckie, znalazty swöj wyraz takze w jezyku, zröznicowanym na liczne narzecza (dialekty).

Narzeczami tymimöwipo dziendzisiejszylud niemiecki. Wykazuja one tak znaczne nieraz röznice, ze nawet o jezyku flamandzkim i holenderskim möwi sie, ze nie sei niczym innym jak tylko dia- lektami dolnoniemieckimi. Narzecza niemieckie dzieli sie zwykle na 2 zasadnicze grupy, tj. görnoniemieckie (oberbeutjd) lub

£ocf>t>eutfd>) i dolnoniemieckie (nteberbeutfd)). Pierwszymi möwia w Niemczech Pld. lacznie z Austria oraz w Szwajcarii i Alzacji, drugimi w Niemczech Pin. Dialekty dolnoniemieckie znane sa röwniez pod nazwa plattbeutfcfy (platt = plaski), a to od rozleglych röwnin pln. Niemiec. Poza tym wyröznia sie jeszcze grupe dia- lektöw srednioniemieckich, obejmujaca narzecze frankohskie i turyngskie. — Sam wyraz beutfd pochodziod staroniemieckiego diutisk = ludowy. Oznaczal on od VIII w. jezyk ludu w od- röznieniu od jezyka warstw oswieconych t. j. laciny. Od XVw.

wszyscy w ogöle Niemcy nazywaja siebie bie Seutfdjen.

Dzisiejszy jezyk literacki (ijodjbeutfdje<5d)tiftfprad)e), wspölny wszystkim kulturalnym Niemcom, jest wytworem glöwnie narzeczy görnoniemieckich. Bierze on poczatek z jezyka biuro- kracji, ktöry zaczat sie rozwijac ok. XVw. w kancelarii cesarskiej i w kancelarii Wielkiego Elektora Saskiego. Dzieki domieszkom elementöw gwarowych srednio- i dolnoniemieckich jezyk ten byl prawie powszechnie zrozumialy. Zadecydowalo to o wybraniu go przez Lutra do przektadu Biblii, ktöry to fakt przyczynil sie z kolei do jego rozpowszechnienia i przyjecia jako wspölnego jezyka wszystkich Niemcöw. W zakresie wymowy ustalono röw-

niez jednolitezasady, ktöre,pielQgnowane przez teatr pod nazwq wymowy scenicznej (95itynenausfprad>e), obowi^zujQ w szkole i w zyciu swiata kulturalnego. — Od czasu wojny 30-letniej, po ktörej dokonano „czystki“— jezykowej, jezyk niemiecki nie ulegl zasadniczym zmianom. Dzisiejszy kierunek narodowo-socja- listyczny zaznacza sie w tej dziedzinie radykalnym zniemczaniem wyrazöw obcych i wielkg dbaloscia o czystoäc jezyka, nad czym czuwa specjalny urzad tzw. S>eutfcf>ee Spradjpflegeamt.

II. Alfabet i pismo niemieekie.

Druk

Duze Mule

Pisn

Duze 10 litery litery litery Malelitery

91 a (a) a

SB b (b)

@ C (c) z

© b (d)

@ e (e)

5 f (f) /

@ 9 (g)

$ B (h) l % /

3 i (*)

3 i (j) 7 /

Ä f (k) /

£ l (1) z

0)? ttt (m) MC

Druk

Duze Male litery litery

Pisn

Duze litery

(n) 3t

10 Male litery

$ tt

0 ^{0 (o) 0-} z * -

95 P (P) / ₇

Q _q (q)tr

r

e ^{f.ö.f (s)}

£ t (t) Z l

U u (u) IX

% 0 (v) UP

tv (w) ♦ *0

3E _{p (x) ie}

p (y) X»

3 ^{$ (z) /} ₇

Starozytni Germanowie poslugiwali sie pismem tzw. runicz- nym (gockie rüna = tajemnica), cietym na deseczkach i st^d unikaj^cym linij poziomych i okr^glych. Starszy alfabet runiczny liczyl 24 znaki, miodszy (VIII w. po Chr.), skröcony, 16 znaköw.

Zabytkipisma runicznego, z ktörych najstarsze pochodzQz IIIw.

po Chr., znachodzi sie na obszarzeod Morza Czarnego po Skandy- nawie. — Po przyjeciuwiary chrzescijanskiej zaczeli Germanowie uzywac pisma lacinskiego. Pismo to, zmieniane wcif;z w klaszto- rach przezmnichöw-pisarzy,przybralo w koncu ksztalt dzisiejszy, okreslany jako pismo gotyckie, zwane tez frakturQ (czyli pismem „lamanym“). Niemcy uwazaj^ je zaswojepismo narodowe i uzywaj^ najchetniej zaröwno w druku jak i w pismie. Do nie- dawna rezygnowano z niego w dzielachnaukowych, przeznaczo- nych tez dla zagranicy, oraz w prasie; dzisiaj i w tym rodzaju druköw wprowadza sie prawie wyl^cznie frakture.

III. Wymowa.

A. Samogloski Samogloski dzielq sie:

1. na pojedyncze: a, e, i, o, u, p; ä, ö, ü,

zlozone (dwugloski) ai, au, au, eu, ei.

2. na krötkie i dlugie.

Samogloski pojedyncze wymawia sie:

krotko 1) jezeli po nich nastepuje spolgloska podwbjna, nie zawierajaca niemego „f>“; 2) przed f<f>, cf), np. $ifd> (stöl), Küdje (kuchnia); 3) w zglosce koiicz^cej sie na kilka spölglosek, np.

halb (wkrötce).

Uwaga. Wszystkie samogloski w zgloskachnieakcentowanych majQ zawsze krotki dzwi^k. Krötkoäd samogloski wyraza sie w pisowni czesto przez podwojenie spölgloski, nastepuj^cej po samoglosce, np. 93all (pilka) wym. bal.

dlugo 1) w zglosce koriczqcej sie na samogloski Na-men (imie), da (tutaj) 2) przedpojed. spölgloskQ na koncu wyrazu: Weg (dro- ga), kam (przyszedl) (niemego b nie liczy sie za spölgloske).

a = ä*), np. Sappe, Ijatte;

e = e, np. SBetter, treffen;

i = i, np. §immel, Slittel;

o = ö np. hoffen, Soggen;

u = ü np. Slutter, Kluft;

*) Samogloski krötkie oznaczamy znakiem samogloski dlugie zas przez —.

= ä*) ;, np. Same

= e np. Sehe, fehlen

= i np. mir, il?m

= ö np. loben, Ko^le

= ü np. Sute, glut

9 = y, np. qsijpfie, mpftifd); = y np. STipttx»

8 = e, np. Hälfte, Kälte;

ö = eu w francuskim wyrazie peur, np. Schöpfer, Söttin, öffnen, röften; gloska tapowstanie, gdy przy ulozeniu wargdowymowy„o“ (zaokrQglenie) bedziemy sie starali wymöwic „e“;

ü = u w francuskim slowie future, np. §ütte, Wider, füttern;

dzwiek ten powstaje, gdyprzy ulozeniu wargdowymowy„u“ (wy- suniecie wprzöd i zaokr^glenie) bedziemy wymawiali „i“.

Uwaga. DIugoscsamogloskiwyrazasiewpisowni przez a) po- dwojenie samogloski a, o, e, np. 9Reer (morze) wym. mer, b) nie- me „e“ po „i“, np. 23ier (piwo) wym. bir, c)h po samoglosce:

{Jaime wym. fäne.

Samogloska „i“ (w przeciwienstwie dojez.polskiego) nigdynie zmiekeza poprzedzajacej spölgloski: SJontg (miöd) wymawia sie tak samo twardo jak 9lecbnung (rachunek).

B. Dwugloski

Dwugloski wymawiaje sie w jezyku niemieckim jako jedna gloska.

ai, ei = aj, np. §ain (gaj) wym. hajn, mein (möj) wym. majn.

au = au np. Sraum (sen), Saum (drzewo).

äu, eu = oj, np. Sräume (sny)wym. trojme, 33eute (lup) wym. bojte.

C. Spölgloski

Wieksza czesc spölglosek pojedynczych wymawia siew jezyku niemieckim jak w polskim; oznaczamy zatem wymowe tylko tych, ktöre wymawiaju sie inaczej niz w jezyku polskim, np.:

cf> ma brzmienie dwojakie:

twarde (jak w jezyku polskim) po ^{a, o, u}

miekkie (jeszcze mieksze niz w pol. wyrazie „Chirurg“) po wszystkich innych samogloskach,po ^{l, t, n} i w przyrostku -djen, np. id), Släbdjen.

Poza tym przed f i s wymawia sie jak f, np. u>ad)fen (ro§6) wym. waksen; ®ad;s (borsuk) wym. daks.

d = k, np. Steter (rola) wym. aker.

bt = t, np. Stabt (miasto) wym. szlat; Sefanbte (posel) wym.

gezanie.

g brzmi jak polskie „g“, wyjawszy w zgloskach koncowych nie- akcenlowanych, gdzie sie wymawia prawie jak „ch“ np.

Sut, Sag, lang, ale freubig (radosny) wym. frojdich; richtig (sluszny) wym. richtich.

t) nie wymawia sie weale a) miedzy dwiema samogloskami, g np. feljen (widziec) wym. ze-en, b) przed spölgloskami-, fief)t

(widzi) wym. zit, c) na koncu wyrazu-. Strof> (sloma) wym. sztrö.

= f, np. %5f)ilofopi)ie' (filozofia) wym. filozofi.

qu = kw, np. Öuelle (zrödlo) wym. kwele; beque'm (wygodny) wym. bekwem.

fna poczqfku zgloski i miecdzy dwiema samogloskami wymawia sie jak polskie „z“, np. fugen (möwiö) wym. zagen; Steife (podröz) wym. rajze.

s zawsze na koncu zgloski, wymawia sie jak polskie „s“, np. §aus, bas, SRaus, SHäus'cfjen.

=sz, np. ©djrift (pisrno) wym. szrift; frifcf? (swiezy) wym.frisch.

ecf> = s—ch, np. §äus'4>en (domek) wym. hojs-chen; SKäus'cfjen (myszka) wym. mojs-chen.

fp = szp, ft =szt na poczatku wyrazu, np. fpringen (skakaö) wym. szpringen.

ff, 6 =polskie „s“.

tfd> = cz, np. beutfd) (niemiecki) wym. dojcz.

v = f; w wyrazach obcych = w, np. ©ater (ojciec) wym. fater;

brat» (dzielny) wym. braw.

j, = c, np. 3atm (z^b) wym. can; Statue (kot) wym. kace.

Spölgloski dzwiQczne wymawiaja sie na koncu wyrazu bez- dzwiQcznie, np. Scbtag (uderzenie) wym. szlak.

Tak samo bezdzwi^cznie wymawiaja sie spölgloski dzwieczne przed przyrostkami -bar, -ltd>, -lein, -nis, -fam, -fal, np. fcfjäblid) (szkodliwy) wym. szetlich regfam (ruchliwy) wym. rekzam itd.

Spölgloski podwöjne wymawia sie jak pojedyncze, np. Slffe (malpa) wym. afe, Kammer (komora) wym. kamer.

Uwaga. s wystepujace w liczbie pojed. zmienia sie przed kori- cowkami odmiany na f, np. f>aus= Käufer; Sias = Släfer, bes Slafes, bem Slafe.

fj po samoglosce Itrötkiej zmieniasie na ff (ss), np. fjlufj = bie fjlüffe. ®ie 9tuf;=bieStüffe;ale<S4>t>f5=Seifte,5ufj=ffüf;e.

IV. Akcent.

1. Akcent w jezyku niemieckim nie jest tak ustalonyjak w jezyku polskim; moze on spoczywac na röznych zgloskach. Poza tym w wyrazach zlozonych obok akcentufllöwnego istnieje jeszcze akcent ^poboezny. Akcent glöwny pada na pierwszy czesc skladowQ, tj. okre^lnik, dalsze czesci skladowe otrzymuja akcent poboezny, np.SJu'djei'nbanb (oprawaksiazki),Kna'benf4>u'le

(szkola meska).

2. Wwyrazachpojedynczych akcentspoczywana zglosce rdzennej, np. Kö'nig (krol), ftö'nigin (krölowa), fp'niglid) (krölewski), Stö'ni- ginnen(krölowe).— Wyjqtki: a)JJore'Ue (pstrag),§ollu'nber (bez), lebe'nbig (zywotny),lutye'rifd)(luteranski), 23erli'n; b) wwyrazach zakoiiczonych na -ei, -ieten, -ut, -ant, -at, -ent, -ie, -if akcent kladzie sie na wymienionych koncowkach, np. 9Ralerei' (malar- stwo), ftubie'ten (studiowac),fjrifu'r (fryzura), Siefera’nt (dostaw- ca), ^fpdjologie' psychologia), ?ßl>pfi't (fizyka) — ale Sramma'tit,

^Poli'tit, SRat^ema'tit, fio'git.

3. Rzeczowniki i przymiotniki zlozone, o ile nie pochodzQ od czasowniköw zlozonych, maja akcent na pierivszej czejci skladowej (zob. pkt. 1), np. §au'6fcf)lüffel (klucz od domu), lobenswert (godzien pochwaly). — Wyjqtkit ßabrbu'nbett (stule- cie), 93iertelftu'nbe (kwadrans), allmä'c^tig (wszechmocny), glüd- fe'lig (szczQsliwy).

4. W czasownikach zlozonych (i pochodz^cych od nich rzeczowni- kach i przymiotnikach: poröw. pkt. 3) akcent spoczywa na zglosce rdzennej, o ile czasownik jest nierozdzielny (tj. z przed- rostkiem be-,ent-, er-, ge-, per-, jer-), zas naprzedrostku, gdy cza­

sownik jest rozdzielny (tj. z przedrostkiem an-,ab-, auf-, aus-, ein-, tjer-, f>in-, nad>-, por-, ju-, entgegen-, juwiber-), np., bearbeiten (opracowac) i 23ea'rbeitung (opracowanie), erbi'tten (upraszac),

perne'lnnen (uslyszec), a'ngeben (podawac) i 2l'ngabe (podanie).

Zlozenia z przedrostkami burd)-, um-, über-, unter- sa raz roz- dzielne, raz nierozdzielne i zaleznie od tego zmienia sie ich akcent jak röwniez znaczenie, np. u'mfdneiben (przepisac), um- f<$rei'ben (opisac itd.).

5. Przedrostki bei-, ur- un- sa zawsze akcentowane, np. Sei'lage (dodatek), u'rteilen (sadziö), u'nbebingt (bezwarunkowo).

V. Zasady pisowni.

1. Pisownia spölgloski „s“.

Spölgloska „s“ posiada w jez. niemieckim dwojakie brzmie- nie: a) dzwieczne, odpowiadajece polskiemu „z“ oraz b) bez- dzwieczne, röwnajece sie polskiemu „s“.

Na wyrazenie tych 2 brzmien pisownia niemiecka uzywa w alfabecie gotyckim czterech liter a to: f, s, ff i zas w laciri- skim trzech liter: s = f, s; ss = ff; ü= fj. Wynikaja st^d pewne trudnosci ortograficzne, dla ktörych unikniecia podajemy na- stepuj^ce zasady.

f uzywa siQ: 1. Na poczqlku wyrazu oraz w przyrostkach slowo- twörczych -fal, -fei, -fam, np. Segen (blogoslawienstwo); graujam (srogi) itp. 2.Wewnqtrzwyrazua)miedzydwiema samogloskami, np.

lefen (czytac), b) po spölgloskach) np. $irfe (proso), c)przed kazdym p i t nalez^cym do zgloski rdzennej (pnia), np. £uft (ochota).

8 pisze sie: 1. Na koncu wyrazöw a) ktöre wewn^trz pisze sie przez f; pisownia ta pozostaje takze w zlozeniach z tymi wyrazami, np. %5reis—'•ßreife,(cena), ^Preisangabe,'■ßreislifte (wykaz cen) i t. p.

oraz b) tych wszystkich, ktörych nie mozna wzdluzyc, jak röwniez wszystkich koncöwek np. nidrts (nie), ftets (ciagle), £anb-es (kraju) itp. Poza tym uzywa sie tego „s“ jako znaku Iqczqcego w zloze­ niach, np. ©onner-s-tag (czwartek).

6 uzywa sie 1- wewn^trz i na koncu wyrazu po dlugiej samoglosce; 2. na koncu wyrazu po krötkiej samoglosce, ale tylko jako odpowiednik wystepujqyego wewn^trz ff. W tym wypadku pisownia ta pozostaje röwniez przed zaczynaj^cymisieodspölgloski przyrostkami slowotwörczymi oraz w zlozeniach, np. ^lüffe —

$lufj —$lufcufer (rzeki —rzeka—brzeg rzeki); 3. przed koncöw- kami odmiany, zaczynaj^cymi sie od spölgloski, jako odpowied­

nik ff, wystepujecego w srodku wyrazu, np. fjaffe (nienawidze), fcafjte, i)afet.

2. Duze litery Duzymi literami pisze sie:

1. Wszystkie rzeczowniki, np. ber Jltann (mezczyzna), bas§aus (dom), bie 9label (igla).

2. Wszystkie czesci mowy uzywane rzeczownikowo (czasowniki, przymiotniki, liczebniki), np. bas langen= tancowanie (od tangen), basSrün =zielen, (od grün), bas £)unbert = setka (od hunbert); w szczegölnoäci przymiotniki po wyrazach alles etwas, manches, »iel, wenig, nichts, np. allesSute (wszystko dobre), nichts 9leues (nie nowego), »iel Schlechtes (wiele zlego) itd.

3. Zaimki, sluz^ce do oznaczenia w listach iprzemowach osoby, do ktörej sie zwracamy, wyjtjwszy (ich i felbft, np. habe

©einen Ü3rief erhalten. Ss freut mich, bafj©u ©id? w»hl befinbeft= otrzymalem twöj list. Ciesze sie, ze sie masz dobrze. Seine Srgelleng, Sucre SRajeftät. Zaimek osobisty Sie = pan, pani;

3f>r = panski, pani,np. 2Bas machen Sie? copan robi? 2Bie ge(>t's Sfrnen? jak sie pan ma?

4. Przymiotniki na -er, utworzone od nazw krajöw i miej- scowosci, np. Strafauer Sdjlofj (zamek krakowski), Schwei­

ger &äfe (ser szwajearski) oraz na -ifd>, pochodzace od

imion wlasnych i zasttpujqce 2 przyp., np. bie Sdjillerifdjen Sebidjte (poematy szyllerowskie = Szyllera), bie TRojartfdje 92lu[if (muzyka mozartowska = Mozarta); ale J>omerifd>es Selädjter (Smiech homerycki).

5. Przymiotniki i liczebniki porzadkowe w imionach panuja- cych, tytulachi nazwach, np. Kari ber ©rofce (Karol Wielki), 3ofep(> ber 3n>eite(Jözef II.), ©eutfdje Söant (Bank Niemiecki)’

3. Dzielenie wyrazöw.

I. Przy dzieleniu wyrazöw pojedynczych wjezyku niemiec- kim obowiazuja nastepujace zasady:

1. Spölgloske pojedyncza, znajdujaca sie miedzy dwiema sa- mogloskami przenosi siezawsze do nastepnejlinii, np. erfm-le (szkola), Se-ben (zycie), fd>rei-ben (pisac), nä-l>en (szyc).

2. Z grupy 2 lub wiecej spölglosek miedzy dwiema samoglo- skami przenosi sie na druga linie spölgloske ostatniq, np.

3in-ger (palec), 9?it-ter (rycerz), ©eut-fcfjer (Niemiec), Sit-jung (posiedzenie), Stäb-te (miasta), nen-nen (nazywac).

3. Spölglosek zlozonych: d>, pf>, fcb, tt>, fj, nie rozdziela si$, leczuwazasiejezajednq. liter$. Pozostaja one przy pieruiszej zglosce,jezeli nastepuje spölgloska, przy drugiej zas wtedy, jezeli nastepuje samogloska, np. Sa-dje (rzecz), ale fädHid) (rzeczowy), 92ti-f<4>ung (mieszanina) ale 92lifcf>-Iing, (mieszaniec)

©o-pl;ie (Zofia), ta-tljolifd) (katolicki).

4. ft niedzieli sie nigdy,leczprzenosi na druga linie, np. 9lü-ftung (uzbrojenie), $en-fter (okno), fo-jfen (kosztowac). — Nalezy jednak odröznic fjt, gdzie „ft" nalezy zawsze dopnia, a „t“ do koncöwki, np. id, tvufj-te (wiedzialem).

5. <f przechodzi przy dzieleniu w t-f, np. necfen = nef-fen.

6. Dwuglosek nie dzieli sie nigdy, np. er-freu-en (uradowac), fcf;>au-er~Itcf> (okropny).

7. W wyrazach pochodzenia lacinskiego lub greckiego polaczen glosek p, b, f, g, t, b +l, r, tn, n nie dzieli sift np. Qua-brat,

^u-blitum,^oba-gra.

II- Wyrazy zlozone dzieli sie wedlug ich czesci skladowych, np. ©tens-fag (wtorek),2lbenb-brot(kolacja), beob-acbten(obserwowac), t>or-aus (naprzöd). To samo tyczy sie wyrazöw obcych zlozonych, np. SJlon-ard? (monarcha), 0nter-e[fe (interes)— Stosownie do tej zasady wyrazy takie jak <3d>iffal>rt (jazda okretem), 93renneffel (po- krzywa) dzieli sie: ed>iff-f<4>rt, 23renn-neffel. Wyjqtki: ®it-tag (polu- dnie) i ben-nod) (jednak).

Lekcja 2.

Rodzajnik okreslony.

Prawidlo. — Rodzajnik okreslony dla rzeezowniköw w znaczeniu szczegölnym, znanym i takich, o ktörych juz byla mowa jest:

ber dla rodz. m§skiego bie dla rodz. zeriskiego t>as dla rodz. nijakiego.

(ten, ta, to) Odmiana.

rodz. mQski

przyp. 1. betSlater ojciec

„ 4. beit Slater ojea

rodz. zenski

przyp. 1. bie Slutter matka

„ 4. bie Slutter matk<?

rodz. nijaki

przyp. 1. bas 53ud> ksi^zka

„ 4. basS3ud) ksi^zkg Rodzaj rzeezowniköw.

Rodzaj rzeezowniköwmozna rozpoznac alboze znaczenia albo z zakonczenia. Podajemy nizej kilka najwazniejszych regul w tym wzgl^dzie. I tak:

a) Mcjskie sq:

1. wszystkie rzeczowniki oznaczaj^ce istoty m§skie, np.

ber Slater (ojciec), ber Seiner (nauczyciel),ber £jat>n (ko- gut) itd.

2. nazwy pör roku, dni, miesi§cy i stron swiata.

3. rzeczowniki zakonczone na -ig, -Itng, np. ber §onig (miöd), ber Feigling (tchörz).

b) Zenskie s^:

1. wszystkie rzeczowniki oznaczaj^ce istoty zenskie, np.

bie Sbdjter (cörka), bie S^ut) (krowa);

2. rzeczowniki zakonczone na -in, -ei, -ung, -f>eit, -Beit, -fdjaft i wi^ksza cz^sc na -e, np. bie Arbeiterin (pra- cowniczka), bie S3üd)erei (biblioteka), bie Reibung (ubranie), bie SAugljeit (roztropnosc), bie ©anlbarfeit (wdzigcznosc), bie Sefelfcfcaft (towarzystwo), bie $reube (radosc).

Podr?cznik j?z. niemieckiego

c) Xijakie sq:

1. rzeczowniki oznaczajqce istoty mlode, np. bas &inb (dziecko), bas Saturn (jagni§);

2. nazwy miast i krajdw (z wyj. zakonczonych na -ei), np. bas grofje 23erlin (wielki Berlin);

3. rzeczowniki zakonczone na -cf)en, -lein, -tum, np. bas

®ilbd)en (obrazek), bas 23üd)lein (ksiqzeczka), bas Eigen­

tum (wlasnosc).

ljabcn miec.

Czas terazniej szy.

Forma Sjabe id)?1) czy ja mam?

tjaft bu? czy ty masz?

fyat er? czy on ma?

t>at fie? czy ona ma?

1 W zdaniach pytajnych stawia sic czasownik na pierwszum miejscu.

pytajqca

fyat es? czy ono ma?

l)

aben mir? czy my mamy?

fyabt iftr? czy wy macie?

fjaben fie?czy oni,one majq?

I. 2öas f>abe id)? Ein SBeffer. SBas fjaft bu? 3d) f>abe ein 23ud). 2Sasl>atber53ater?Er I)ateinSjaus. 2öas fyat bie butter?

<5ie f)at eine 23lume. §at er einen Q3ater unb eine butter? 3a.

§at fie einen Ontel? 3a, fie t>at einen Ontel unb eine Zante.

®er Ontel unb bie Zante l>aben ein §aus. §at bie Zante eine

$od)ter? Stein, fie fyat einen <5of)n. $at bas &inb bas (ein) Keffer? Stein, es f>at ein93ud). SBas l)abt if>r? 2öir f>aben nichts.

bie SBlume kwiat bie Saute ciotka bie Sachter cörka Starl Karol

ber <Sol)n (zön) syn bas Stinb (kint) dziecko

was co

ja, jawol)l tak, tak jest nein (na/'n) nie

unb i, a

nid)ts (nic/zc) nie bas §aus dom

II. Czy masz ojea? Tak, mam ojea i matk§. Czy ojciec ma dom? Nie. Czy wuj ma dom? Tak. Czy ciotka ma syna? Tak, ona ma syna i corkg. Czy oni majq dom?

Nie. Co ty masz, Karolu? Mam kwiat. A co ma dziecko?

Ono ma nöz. Co oni majq? Oni nie (nie) majq.

Czas Forma przecz^ca 3d? l)abe itidjt ja nie mam bu t>aft nM>* ty nie masz er, fie, es f>at ntd>i on, ona,

ono nie ma mir t)aben nirfjt my nie mamy tyr t>abt (ljabet) nicfji wy nie macie fie (<5ie) i)öben nid)toni, one (pan, pani, panowie, panie)

nie maj^

Lekcja 3.

B)aben miec.

terazniejszy.

Forma pytajna zaprzeczona

£abe id> nid)t?czy nie mam?

tjaft bu nidjt? czy nie masz?

fyat er, fie, es nidjt? czy on, ona, ono nie ma?

haben mir nict)t? czy nie ma­

my?

i>abt it>r nid)t? czy nie ma­

cie?

tjaben fie (Sie) nidjt? czy oni, one (pan, pani, pano- [wie, panie) nie majQ?

Zaimek dzierzawczy.

rodz. mQski rodz. zenski

przyp. 1. mein moj, swoj meiste moja, swoja

„ 4. meinen möj,mojego, swojego meine moj^, swojq rodz. nijaki

przyp. 1. mein moje, swoje

„ 4. mein moje, swoje Tak samo:

bein, beine, bein twoj, swoj; fetn, feine, fein swoj, jego, oraz lein, Beine, Bein zaden.

Zaimki te odmieniajsi si§ jak rodzajnik nieokreslony ein,eine, ein. (Pelna odmiana zob. lekcja 12).

I. $aben nidjt beine eitern ein §aus? 3a, fie l>aben ein

§aus unb einen ©arten. 2Öo? 3n Berlin. Unb mo t>at bein OnBel fein£aus? Sn SBarfdjau. §atnid>tbie Sante eine£od)ter?

3a, fie l>at eine £od>ter.§at fie au<i) einen <5t>l)n? 2lein, fie f>at BeinenSolpn. £jaben fie nid)t meinefieber? 2lein, id) ljabe feine (Jeber unb fein23ud). ©ie Sante f>at Beinen ©arten. §aben Sie

2

*

eine Sdjwcfter? 2öir f)aben eine Sctwefter, aber feinen23ruber.

Qöer f)at bas 23ud)? S>u. 3d)? Stein, id) ^abe bas 93ud) nicijt (id) (>abe nid>t bas93ud>); ®arl t)at bein93ud), beine gebet unb bein Slteffer.

Uuiaga 1. Polskie nie wznaczeniu laden tlumaczy sie wniemieckim przez fein, feine, fein np. Ja nie mam piöra (zadnego piöra) =3d> fyabe feine (Jeber (zam. nicfjt eine (Jeber).

Uwaga 2. W niemieckimj^zyku uzywasiQ tylko jednego przeczenia, np. On nie ma zadnego syna = @r £at Beinen Soi)n;

ale 9ubaff bas Sud). 2lein, id> ijabe bas Such nicht- Ty masz ksiazk§. Nie, ja nie mam ksiqzki

bie Set) wefter siostra SBatfcf) au Warszawa S3erli'nl Berlin

bet Satte n ogröd bie SItem rodzice

1 Gdzie akcentu nie zaznaczono, tarn pada on na zgloskq drugg od korica.

8 W niemieckim jezyku zaimköw przed czasownikiem nie wolno opuszczac.

in w

aud) takze, tez bie gebet piöro aber lecz, ale wer kto

II. Czy twöj wuj ma dom i ogröd? On ma dom, ale nie ma ogrodu. Gdzie on2 ma dom? W Warszawie. Czy on ma syna i cörk§? On ma syna, ale nie ma cörki. Czy nie masz mojego piöra? Nie mam twojego piöra i Karol takze nie. Czy twoja siostra nie ma mojego kwiatu?

Nie, ona ma jego kwiat. Co pan (pani) ma? Czy pan nie ma noza? Nie, nie nie mam. Ja mam swoje piöro.

Ty nie masz swojego noza. On ma swöj kwiat. Dziecko nie ma zadnego kwiatu.

Lekcja 4.

Czasownik i slowo posilkowe fetn byc.

Czas terazniejszy.

34) bin ja jestem wir finb my jestesmy bu bift ty jestes if)t feib wy jestescie er, fie, es ift on, ona, ono jest fie finb oni, one sq

Sie finb pan, pani jest

SBin id>? czy ja jestem? Sd) bin nidjt ja nie jestem bift bu? czy ty jestes? bu bift nid>t ty nie jestes?

itd. itd.

93in id) nid)t? czy ja nie jestem?

bift bu nid)t? czy ty nie jestes?

itd.

Uwaga. Czasownik fein ma taki sam Charakter jak czasownik i)ciben (zob. lekcja 1).

Przymiotnik.

grofj duzy, wielki tlein (klajn) maly jung (junk) mlody alt stary

reid) bogaty (rajch)

arm biedny gut dobry; dobrze fcf)lecf)t zly; zle fc^ön ladny, pigkny

brzydki

Przymiotnik ma w jgz. niemieckim formy odmienne i nie- odmienne.

Przymiotnik bgd^cy w zdaniu orzeczeniem (orzecznik), nigdy sig nie odmienia, np. ©as ®inb ift gut (dziecko jest dobre). ©er Särten ift fd)i>n (ogrod jest pigkny). ©ie Slitern finb alt (rodzice s^ starzy).

Poza tym forma nieodmienna prz miotnika sluzy jako przyslowek, np. ©as &inb bantt fct)än, dziecko dzigkuje pigknie.

I. 3d) bin jung, ©u bift alt. Sr ift reief). «Sie ift arm. Ss ift gut. 93in id) jung? 93ift bu alt? 3ft er nityt reid)? Sie ift nidpt arm. Ss ift nidjt gut. 2öirfinb gefunb. 3()r feib tränt. Sinb Sie gefunb? 2lein, id) bin nict)t gefunb, id> bin tränt. Sinb beine Sltern reid)? 3a, fie ljaben ein §aus unb einen Särten. 3ft bas

§ausgrofj? Ss ift nid)t grofj, aber fet)r fd)ön. 3ft bein Srofpater alt? 3<b mein Srofjvater unb meine Srofjmutter finb fel)r alt.

Sinb fie gefunb? ©ante, ja. 3ft beine (Jeher gut? Sie ift nid)t fcf)lect)t. 3ft nid)t meine 23lume fd)än? 9lein, fie ift (jäfjlid). §at er ein Kieffer? 3a. 3ft es gut? Seljr gut.

ber Sro'fjüater dziadek bie Sro'fjmutter babka bante dzigkujg; bantt dzigkuje

gefu'nb zdröw tränt chory fef)r (zer) bardzo

II. Czy jestes chora? Nie, dzi§kuj^, jestem zdrowa.

Czy twöj wuj i twoja ciotka zdrowi? Dzigkujg, oni sq

zdrowi. Czy jego wuj jest bogaty? Tak, on ma dom.

Gdzie? W Berlinie. Czy jego dom jest duzy? Dom jest maly, ale ogröd jest duzy i ladny. Czy wuj stary? Nie, on i ciotka sq jeszcze mlodzi. Czypani ma pidro? Mam jedno, ale ono nie jest dobre. To zle. Tak, to nie dobrze.

III. Uzyjw nastzpujqcych zdaniach 3 osoby liczby^ mno­

giej: 1) 3d? f)abe einen Sarten. 2) S>u bift grofj. 3) Seib ii?r ge- funb? 4) 2öir finb arm. 5) fis I>at gute filtern. 6) fir ift alt.

7) Sie fyat ein großesS)aus. 8) 3f?rfeib fcf>Ied>t. 9) 3d) t)abe eine reidje Sante.

Lekcja 5.

Slaba odmiana czasownika.

fagen möwic. Czas terazniej szy.

3d) Jage ja möwi^

bu fagfi ty möwisz

er, fie, es fagt on, -a, -o möwi Sage id)? czy ja mö-

wi§? itd.

toir fageit my möwimy if>r fagt (faget) wy mowicie fie (Sie) jagen oni, one möwiQ Sage id) nid)t? czy ja nie mö- wi§? itd.

3cf) fage nid)t ja nie möwi§.

itd.

Tak samo odmieniaj^ si§:

lieben (liben) kochac, lubic beftrafen (beszträfen) karac loben chwalic lernen uczyc si§

tabeln ganic t)ören slyszec

machen robic u?oi)nen (wonen)mieszkac 1. Slaba odmiana czasownika charakteryzuje si§ tym, ze nalezqce tu czasowniki

1) nie zmieniajq samogloski rdzennej,

2) czas przeszly niedokonany tworz.Q przez przybranie do tematu koncöwki -ie lub -eie (zob. lekcja 14),

3) imieslöw bierny cz. przeszlego tworzq przybieraj^c do tematu koncöwkg -t lub -ei oraz przedrostek ge- (zob. lekcja 17).

Uwaga. Imieslöw ten odmieniasiejak przymiotnik (zob»

lekcja 16 i 19)

Temal otrzymujemy odrzucaj^c koncöwkg bezokolicz- nika -en wzglgdnie -n, np. fag-en, temat = fag-, bettel-n (zebrac), temat = bettel-.

Przyklad: 1) fag-en — id) fag-te —icf) fyabe ge-fag-t.

2) enb-en — id; enb-ete — id) |>abe ge-enb-et.

2. Czas teraz niejszy vyraza czynnosc, odbywajqcq si§

w chwili obecnej. Cz§sto uzywa Niemiec czasu terazniej­

szego na wyrazenie przyszlosci, zwlaszcza ze czas terazniej- szy mial dawniej w jgzyku niemieckim takze znaczenie czasu przyszlego. W zywym opowiadaniu uzywamy czasu terazniejszego zamiast przeszlego.

®ut(en) Slorgen! Dzien dobry!

Söte gellt’s1 Jak si§ masz (pan, pani ma)?

1 Zamiast gebt es.

I. Suten Slorgen. SÖie gel)t’s? 3d) banfe, icf) bin gefunb.

2öas mad)t bein Seffe? ©ante, er ift aud) ganj t»of)I. 2ßo ift jetjt feine 91id)te? ©ie u?ot)nt in Serlin. 2öof)nen feine Eltern aud) bort? Sein, fie meinen in 2Darfd;au. 2Bas mad)t feine

©cfnoefter Slarie? £ernt fie gut? Sa, fie lernt fet)r gut, ber Seiner lobt fie immer. §örft bu, toas ftarl fagt? Stein, id) l)öre nid)ts. fir fagt, er t>at fein 23ud> unb feine $eber. 2öo ift bas Sud)? §ier. ©ie Slutter liebt bas ®inb. ©er Sater beftraft

ben ©ol)n nid)t. ©ie filtern beftrafen ben ©ol)n. Serne id)?

£>örft bu nid)t? fiabelt er nid)t? SBir loben nid)t. 3l>r mad)t nid)ts.

ber Seffe (nefe) siostrzeniec bie 9licf)te siostrzenica Slarie' (mari) Maria

ber Seiner {lerer') nauczyciel bort tarn

ganj zupelnie tooi)l {wüt') zdrow jetjt {ject) teraz immer {imer) zawsze

II. Jak sig pani ma? Dzigkujg, jestem zdrowa. Gdzie jest siostrzenica? Ona mieszka w Lipsku. Czy siostrze- niec takze tarn mieszka? Nie, on tarn nie mieszka. Gdzie mieszka twoj wuj i twoja ciotka? Oni mieszkaj^ w Pol- sce. Czy sq bogaci? Tak, majq dom i ogröd. Czy Karol dobrze sig uczy? Go pan möwi? Czy on dobrze sig uczy?

Tak, bardzo dobrze, nauczyciel lubi i chwali Karola. My kochamy twojego brata. Czy nie kochacie dziecka? Ojciec kocha swojego syna i swojq cörkg. Co one tarn robiq?

One sig uczq.

Lipsk Seipjig Polska ‘■ßolen

Lekcja 6.

Odmiana rzeczowniköw.

Rzeczownik (podobnie jak rodzajnik) odmienia sig w jgzyku niemieckim przez 4 przypadki: 1. 2lominativ, 2. Scnett», 3. $>atit>, 4. Slffujati». Polski przypadek 5 (wolacz) wyraza sig rzeczownikiem bez rodzajnika np.

Knäbel chlopczel, zas przypadek 6 (narzgdnik) przez przy­ padek 3-ci z przyimkiem mit, np. poslancem = mit bem 23oten.

Rozrozniamy slab^, moenq i mieszanq odmiang rze­ czowniköw. Przynaleznosc rzeczowniköw do jednej z tych odmian poznajemy po koricöwkach 2 przyp. 1. poj. i 1 przyp. 1. mnogiej: Koncöwki te podaje zwykle slownik.

A. Do odmiany slabej nalezq: 1. rzeczowniki rodzaju m^skiego, ktöre poczqwszy od 2 przyp. 1. poj. przybierajq w odmianie koncöwkg -n lub tez -en (tg ostatniq wtedy, gdy rzeczownik nie konczy sig w 1 przyp. 1. poj. na -e);

2. rzeczowniki rodz. zenskiego, ktöre w liczbie pojed. nie przybierajq zadnych koncöwek, zas w liczbie mnogiej te same, co rzeczowniki rodz. mgskiego.

B. Do odmiany moenej nalezq 1. rzeczowniki rodzaju mgskiego i nijakiego, ktöre w 2 przyp. 1. poj. przybierajq koncöwkg -s lub -es, zas w 1 przyp. 1. mnogiej kon­ cöwki -e lub -er lub tez nie przybierajq zadnej koncöwki;

2. rzeczowniki rodzaju zenskiego, ktöre w liczbie pojed. nie przybierajq zadnej koncöwki, zas w liczbie mnogiej kon-

cöwk§ -e. Poza tym dwa rzeczowniki zenskie: bie SHutter (matka) i bie Sodjter (cörka),ktöretakze i w liczbie mnogiej nie przybieraj^ zadnej koncöwki.

Rzeczowniki nalez^ce do tej odmiany przeglaszaj^

zwykle w liczbie mnogiej samoglosk? rdzennQ a, o, u na

ä, ö, ü. ...

C. Do odmiany mieszanej nalezQ rzeczowniki rodzaju m^skiego i nijakiego, ktöre w liczbie pojed. odmieniajQ si§

wg. odmiany mocnej, zas w liczbie mnogiej wg. odmiany slabej.

Uivaga. Jak widzimy z powyzszego, rzeczowniki rodzaju zen- skiego bez wzgl^du na to, do ktörej deklinacji nalezq, odmieniaja siQ tylko w liczbie mnogiej.

Rzeczowniki rodzaju m^skiego.

A. Odmiana slaba.

Rzeczowniki rodzaju m^skiego, nalez^ce do tej od­ miany, przybieraja we wszystkich przypadkach-n albo -en.

5>er fjerr1 „pan“ przybiera w liczb. poj. koncöwki -n,

1 Z nazwiskiem bez ber.

a w liczbie mn. -en.

Liczba poj.

1. bet Knabe chlopiec 2. bes Knaben chlopca 3. bem Knaben chlopcu 4. ben Knaben chlopca 1. ber SHenfd) czlowiek 2. bes SHenfefjen czlowieka 3. bem Sltenfdjen czlowiekowi 4. ben 92lenfd>en czlowieka

Liczba mn.

1. bie Knaben chlopcy 2. ber Knaben chlopcöw 3. ben Knaben chlopcom 4. bie Knaben chlopcöw

1. bie Sftenfcben ludzie 2. ber 92lenfd;en ludzi 3. benSllenfdjen ludziom 4. bie 2ftenfd)en ludzi ber Steffe siostrzeniec

ber 23ote poslaniec ber 2Ttot>r (mor) murzyn inast§puj^ce,ktöre ber Sraf, -en hrabia ber §elb, -en bohater

Tak samo:

ber §afe zaj^c ber Stabe kruk ber ©olba’t zolnierz dawniej takze mialy kohcöwkg -e:

ber $ürft, -en ksi?iz§

ber $rinj, -en ksi^z§, krölewicz

©ufctt Sag! Dzien dobry!

©uten 2lbenb! Dobry wieezör 2K>ieu! (czytaj: adjö) Zegnam!

I. ©uten Sag, §err ©loll. 2Bie gel)t’s? ©ante heftens, ganj gut. Sinb Sie gefunb? 3a, baute l)erjlid). 2öo tuofjnen Sie je^t? 3d) tvolme in Jamburg. Qöas machen Sie bort? 3d) baue ein Sd)lofj. ©in Sdjlof;? 3<b id) baue bas Sd)lof; bes dürften.

3ft nid)t ber 3ürft ber ©effe bes Srafen? 3^« ©as Sd)lofj bes dürften ift fel)t fd)ön. ©er ©ater bes Knaben ift ein

£ef>rer.Sib bem Knaben ein ©ud)unb eine Jeher. ©ie Knaben taufen ben 9?aben bes ©touren. ©er ©iener bes grinsen jagt einen 3afen. Karl, gib bem©oten ben ©rief. §aben Sie ben Sörief? 3amof)l.

ber ©iener (diner) sluga ber ©rief (brif) list bauen budowac jagen polowac, gonic

bas Sd)lofj palac, zamek taufen kupowac

geben dac, gib daj f)erjlid) serdecznie

II. W Berlinie mieszka (liczb. mn.) duzo ksiqzqt. Za­

mek ksigeia jest bardzo wielki i pigkny. Sluga hrabiego ma list. Daj list chlopcu. Chlopcy kupuj^ kruka. Pani Moll kupuje dom mojego siostrzenca. Mdj dziadek chwali dziecko poslanca. Dajemy poslaricowi zaj^ca i list. Kröl chwalil odwagg bohateröw. Kruk zolnierza jest bardzo smieszny. Pan daje zolnierzowi kruka. Daj panu piöro.

kröl ber König odwaga ber ©lut 1 ist ber©rief

duzox) viel (fil) pani bie Jrau, en smieszny, brollig (drolich) I. Uziipelnij kohcöwki rzeczoumiköw iv nasl^pujqcych zdaniach: 1) 3d) liebe bie9Ztenfd>—.2) 3d) erjäfjlebem 9leff— von Solbat —. 3) ©er ©ote gibt bem ©eamt — einen ©rief.

4) 3d) fel)e im ^eli> einen £jaf —. 5) ©er §unb bes§irt — ift grofj unb fd)ön.

ber ©lenfd), en; en cztowiek erjagen (ercelen) opowiadac ber $irt, en; en pasterz

ber ©eamte, n; n urzgdnik bas es; er pole ber §unb, es; e pies Po viel kladzie sie w odröznieniu od jez. polskiego 1 przyp.

Lekcja 7.

haben miec

Czas przeszly niedokonany.

3d) tjatte ja mialem, mialam bu fjatteft ty miales

er,fie, eshatte on, ona,ono mial

§atte id)? czy mialem, mialam mialem? itd.

mir Ratten my mielismy ii)r hattet wy mieliscie fie (Sie) batten oni mieli,

one mialy (pan mial)

§atte id) nid)t? czy nie mialem itd.

3d) t)atte nicfjt nie mialem itd.

Uwaga. W czasie przeszlym niedokonanym wszystkich cza­

sowniköw 1 i 3-a osoba liczby pojed. brzmia zawsze jednakoivo.

Zaimki dzierzawcze.

rodz. mQski tf>r (od fie) jej, swoj unfer (od mir) nasz, swoj euer (od ii>r) wasz, swoj tf>r (od fie) ich, swöj 3f>r (od Sie) panski, pani

rodz. zenski tljre jej unfere nasza

eure wasza iljre ich Sljre panska

rodz. nijaki jej unfer nasze euer wasze ihr ich

3br panskie n. p. ®as ift if)r93ater, it)re THutter, ihr Sud); bas ift unfer Slater, unfere TUutter, unfer93ud>.

Prawidlo.—-Zaimki dzierzawczeodmieniaj^si§ w liczbie pojed. tak samo jak rodzajnik nieokreslony ein, eine, ein (por. lekcja 3 i 12: mein, meine, mein).

I. 3d) batte meinen33(eiftift, meineSinte unb mein Rapier.

Sie batte ihren ©riffel, it)re gebet unb it>r 95ud) nid)t. linier Onlel unb unfere Spante Ratten ein §aus in Jamburg.

Ratten fie nidjt aud) einen ©arten? 3a, aber it>r ©arten mar nur fe(>r tlein. RattenSie nid)teinen 2leffen? 2öp ift 3f)rQleffe?

©r lebt1 jeijt in £>eutfd)lanb. fjatte 921arie geftern eine Seftion?

Stein, fiet)atte beute ifjre Seftion; ber Seljrerfjatte geftern feine 1 mieszkac w kraju leben; mieszkac w domu, miejscu itp.

tvoljnen.

Seit. S>er Sraf tjatte einen ©iener. ©ein Wiener tvar fet>r gut.

S>et Slloijr t>atte einen Staben. £>er Stabe tvar feljr brollig.

ber Sriffel rysik t)eute (hojte) dzisiaj geftem wczoraj nur tylko

bie 3eit, en (cajt) czas ber 23leiftift (blajsziift) olöwek

S>eu'tfd)lanb (dojczlant) Niemcy bie Tinte, en atrament bie SeEtio'n (lekcjon) lekcja bas %5apie'r papier

II. Ja mialem dzisiaj swojq lekcjg. Czy wy mieliscie swoj^ lekcja? Nie, nauczyciel jest chory. Kto to möwi?

Nasz siostrzeniec to möwi (es). To nie prawda; on zdröw, lecz nie ma czasu (przyp. 4.). Czy wasz przyjaciel nie mial sluzqcego? Tak,onjeszcze ma swojego sluz^cego, murzyna.

Czy pani ma czas? Teraz nie mam czasu, ucz§ si§ swojej lekcji. Karol ma czas. Ja? Tak, ty. Ty to möwisz? Nie, nie mam czasu, jestem zajgty. Co wy tarn mieliscie?

Mielismy nasz papier i nasz atrament. A co oni mieli 7 Mieli rysik i olöwek.

przyjaciel ber fpreunb (frojnt) to prawda bas ift tvafjr (war) zaj§ty befefjäftigt (beszeftigt) to bas, es

III. Zamien w naslqpujqcych zdaniach czas terazniejszy na przeszly niedokonany: 1) 0d> tjabe einen SMeiftift. 2) Tr iftfdjön. 3) 97tein greunb lernt bie Aufgaben. 4) Sßir ljaben je^t unfere ©eutfcfjftunbe. 5) 93ift bu fjeute befcbäftigt? 6) 3a, id> arbeite im Sarten.

arbeiten pracowac bie®eutfd)ftunbe,—,nlekcjaniemieckiego

Lekcja 8.

Rzeczowniki rodzaju m^skiego.

B. Odmiana mocna.

Grupa pierwsza.

1. Do tej grupy odmiany mocnej nalezQ rzeczowniki rodzaju m^skiego zakonczone na -er, -el, -en.

Przypadek drugi liczby pojedynczej przybiera kon- cöwk§ -s.

Przypadek pierwszy liczby mn. nie przybiera zadnej koncöwki.

Przypadek trzeci liczby mn. z reguly konczy sig na -n.

Liczba poj.

N. ber SJater ojciec

Liczba mn.

bie 93äter ojcowie G. bes Q3aters ojca

D. bem QJater ojcu A. ben Q3ater ojca

ber 93äter ojcöw ben Tätern ojcom bie 23äter ojcöw N. ber Onfel wuj

G. bes Ontels D. bem Onfel A. ben Onfel

bie Onfel wuj owie ber Onfel

ben Onfeln bie Onfel N. ber ©arten ogröd

G. bes ©artens D. bem ©arten A. ben ©arten

bie ©arten ogrody ber ©arten

ben ©arten bie Särten

2. Wiele z tych rzeczowniköw przeglasza w liczbie mn.

samogloski a, 0, u na ä, ö, i»; gdzie to zajdzie, b^dziemy zawsze przegloszon^ samogloskg dodawali przy kazdym slowie, np. ber 93ogel, s; ö—ptak, znaczy: 2. przyp. licz.

poj. bes23ogels; liczba mn. bie 93ögel.

3. Przyp. piqly jgzyka polskiego röwna sig w j§zyku niemieckim pierivszemu bez rodzajnika, np. Onfel! S3ater!

wuju! ojcze!

4.Sn=, ,w“ na pytaniegdzie?rzqdzi przypadkiem trzecirn, np. 2Öo ift bas $inb? Sn bem ©arten; in bem skraca siy na im,

I. Oas§aus bes Ontels ift febr grof} unb fdjön.Oie ©efellen bes Slalers malten bas §aus besOntels.©ib bem 23ruber fein Such unb feinegebet, er lernt feine Seftion. ©ie Settion bes Srubers ift fein ferner. Sn bem (Sm) ©arten bes Särtners finb

viele Slumen. Oie ©arten bes grinsen finb fein grofj. OieSlu­ men in ben ©arten finb prächtig. Sm «Sommermähenbie Schnit­ ter ben QSeijen unb ben Soggen. Oie Senfen ber Schnitter finb fehr fcharf. Oer Sohn bes Schuhmachers hüt einen<Subel.

Oie Schivefter bes Schneibers ift arm, aber bie 23rüber bes Sebrersfinb reich. Oer 2lbler ift ein 23ogel. Oie Slbler finb 93ö- gel. Oer Slut bes Slblers ift grofj. Oer Slbler ift ber ®önig ber SJögel.

ber2öeijen, s;—pszenica( waj- ber doggert, s; — zyto [cen) ber %5ubel, s; —- pudel

ber 2lbler, s; — orzel

ber Sdju'ljmadjer, s; — szewc ber (Sommer,s; —(zomerJlato ber 22laler, s; — malarz ber Schnitter, s; — zniwiarz ber Sdjneiber, s; —- (sznajder)

krawiec

ber93ruber, s; ü — brat ber Sefelle,n; n (gezele) cze-

[ladnik bie Senfe,—; n (zenze) kosa in w (z przyp. 3-im) malen malowac mäfjen (meen) kosic

prächtig (prec/zh’c/z) wspanialy fdjarf ostry

fdjwer trudny, ci^zki

II. Uczniowie nauczyciela uezq si§ bardzo dobrze.

Lekcja ucznia nie jest trudna. Daj uczniowi swojq ksiqzkg, swoj atrament i swoj olöwek. W ogrodach hrabiego jest (finb) duzo kwiatöw (przyp. 1.). Czeladnicy malarza malujq zamekksigeia. Daj ogrodnikowi lopat§, on jest w ogrodzie.

Jego tarn nie ma (er ift niefjt bort). Gdzie on jest? Nie wiem. Brat szewca ma pudla. Pudel szewca jest bardzo mqdry. Co ma stolarz? Ma hebel. Hebel i nöz stolarza sq bardzo ostre. Malarz maluje dom. 2niwiarz kosi zyto i pszenieg.

stolarz ber Stfdjler, s; - hebel ber §obel, s; - uczeri ber Sdjüler, s; -

nie wiem id) weife nidjt mqdry Elug

lopata ber Spaten, s; -

Lekcja 9.

feilt — bye

Czas przeszly niedokonany

3d) war ja bylem, bylam wir waren my bylismy bu warft ty byles ifjr wäret (wart) wybyliscie er,fie, es waron, ona, ono byl fie (Sie) waren oni byli 2öar id)? czy ja bylem? 3d) war nicf)t ja nie bylem

itd. itd.

?ßar id) nidjt? czy ja nie bylem?

itd.

Tryb rozkazuj^cy.

od ^aben: fjabe miej, I>ab(e)i miejcie, Imben Sie nicch pan, pani ma

„ fein: fei feil» feien Sie

„ madmn: tnacfje mad>(«)t ntadjen Sie

„ Jagen: fage fag(e)t fagen Sie

„ lernen: lerne lernet lernen Sie itd.

I. 2Bo marft bu geftern? 3d) mar ju §aufe. 2Barft bu tränt?

3a, id>mar träntunb bin nocf)nidjt ganj gefunb.2Bo finb 0t)re

©rüber jeijt? Siemären inJamburg unbjeijt finb fie inSeipjig.

2Baren Sie fdmn in Seipjig? ©ein, nod) nie (niemals). S>ie Stabt ift fef>r graf) unb fd)ön, fagte mein Jreunb. Sr l)at red)t.

23er mar im Sarten? öie Knaben maren bart. 2Bas machten fie? Sie fpielten mit bem^ubel bes ©lolmen. öes Wieners bes Srafen? gamol)l. Semanb flopft! §örft bu? 3d) l)öre. Öffne bie £ür, bitte. 28er ift ba? ®er Särtner. kommen Sie tmrein.

28as l)aben Sie? Sinen©rief.SebenSiemir ben ©rief. ©ante.

2lbieu!

bie Stabt, ä-e (sztat)miasto ber $reunb, es;e (frojnt) przy- [jaciel bie £ür, en drzwi

ju §aufe w domu nie, niemals (ni) nigdy er fyat recf>t ma slusznosc mer kto

bie Sebu'lb, cierpliwosc

mit z (rz^dzi przyp. 3-im) öffnen otworzyc

Hopfen pukac mir mnie jemanb ktos bitte prosz§

tommen przyjsc, przycho- [dziö bitte, tommen Sie Verein pro-

[sz§ wejsc II. Kto pukal? Kto tarn byl? Malarz. Powiedz mu, ze nie mam czasu. Gdzie byliscie wczoraj? W domu.

Bylismy bardzo zajgci. Czy Karol takze? Tak, on uczyl si§

lekcji. Ucz si§ Mario, nauczyciel przychodzi. Czy pani byla w ogrodzie? Bylam tarn, ale chlopcow tarn nie bylo.

Czy jego dziadek i jego babka nie byli chorzy? Kto to powiedzial? Moj przyjaciel. Nie, oni nie byli i nie sq cho­ rzy. Miejcie cierpliwosc! B^dz dobrym, moje dziecko!

III. Utwörz zdania w trybie rozkazujqcym z nast^pu- jqcymi czasoumikami: 1) Sut — fein; 2) fjaus— bauen; 3) viel —lernen; 4) nichts — Jagen; 5) genfter —öffnen.

Lekcja 10.

Rzeczowniki rodzaju m^skiego.

B. Odmiana mocna.

Grupa druga.

Prawidlo. —■Do tej grupy nalez^ rzeczowniki rodzaju m^skiego, ktöre przybierajq w liczbie mnogiej koncöwki -e lub -er. Przypadek drugi liczby pojed. ma koricöwkg -es, trzeci zas -ealbo nie ma zadnej koncöwki. Przypadek trzeci liczby mnogiej ma j ak wiemy -n lub -en.

Uwaga. Dla ulatwienia bQdziemy uczniowi przy kazdym slowie tego rodzaju rzeczowniköw dodawali w nawiasie kon- cöwke 2 przyp. liczby poj. oraz pierwszego przyp. liczby mnogiej, a przy rzeczownikach, ktöre przeglaszaja sa- mogloskQ, bedziemy takze oznaczali przegloszonq samo- gloskij, np. bet 23ad) (ä—e) znaczy: liczba mn. = bie 23äd?e strumienie.

N. ber £junb pies G. bes fjunbes D. bem §unbe A. ben §unb N. ber 2öalb las G. bes QBalbes D. bem SSalbe A. ben 2öalb

bie fjunbe psy ber £junbe ben §unben bie §unbe bie 2Bälber lasy ber SBälber ben Söälbem bie 2öälber

C. Odmiana mieszana.

NalezQce tu rzeczowniki rodzaju mtskiego przyjmujQ w 2 przyp. 1. poj. koncöwki -s lub -es (odm. mocna), zas w 1 przyp. 1. mnogiej -n lub -en (odm. slaba).

Zaden rzeczownik odmiany mieszanej nie przeglasza w liczbie mnogiej samogloski rdzennej.

N. bet 9l’cf)bar s^siad bie 9la<$bam G. bes 9lad)bars ber 9lad)barit D. bem 2lad)bar ben 9lad)bant A. ben Stactjbar bie 91ad)barn N. ber gins procent, bie Sirrfen G. bes ginfes ber ginfen D. bem ginf(e) ben ginfen

A. ben gins bie ginfen

Wedlug tego wzoru odmienia si§ przeszlo 20 rzeczow- niköw np.: ber Sorbeer wawrzyn, ber SBaft maszt, ber SJlustel mi§sien, ber9lero nerw, ber Pantoffel pantofel, ber

^falm psalm, ber «Sporn ostroga, ber Staat panstwo, ber Stachel kolec, zqdlo, ber «Strahl promieri, ber fetter kuzyn.

I. 2Bart it>r geftern in ber Stabt?Stein, geftern tvaren mir1 auf bem £anbe. £jaben eure Eltern ein Sanbgut? O nein, fie finb nid>t fo reid>. 9Bir befudjten unferen Steffen. Sr t>at ein Sut unb einen Söalb. 3mQöalbe fu«i)tenmir %5iUe2. ©ort ma«i)fen

viele. 3n ben SBälbern unb gelbem bes dürften gibt es »iele Söölfe unb gücf)fe. ©ie S«i)laut)eit ber Q'ücfjfe ift betannt. ©ie Kinber bes 2ta«d)bars finb tränt; bie filtern moilen ben Slrjt f)olen. fir tommt fd)on; er ift fd)on im §aufe. ©ie Käufer bes

©orfes finb fe£>r tlein, aber bie Särten ber Käufer finb fd>ön.

©as ift mat>r, fie finb prächtig. §aben Sie einen §unb? ga.

3d) liebe $unbe fe£>r. Sie aud)? ga.

1 Po szczegölowych okresleniach, jak np. l)eute, morgen, jetjt itp.

kladzie siq zaraz czasownik = Seist tommt betStuber.

2 Rzeczowniki w ogölnym sensie uzyte stoja w liezbie mno­ giej bez rodzajnika.

auf naz przyp. 3. na pytanie

„gdzie?“ bas £anb, -es, ä—er (lant)

wies, kraj ber ^pilj, es, -e grzyb ber SBolf, es; ö—e wilk ber gudjs, es; ü—e (fuks) lis ber Slrjt, es; ä—e lekarz bas §aus, es; äu—er dorn bas gelb, es, —er pole

bas ©orf, es; ö—er wies bas Sanbgut, es; ü—er (lanl-

gul), maj^tek ziemski befu«i)en odwiedzic betannt znany

es gibt jest, bywa, sq

fu«i)en szukac fo tak

fd)on juz

ma«i)fen (waksen) rose

II. Czy jest duzo wilköw i lisöw w lasach hrabiego?

W lasach jest duzo wilköw a na polachlisöw. Czy chytrosc lisöw jest znana?Tak. Psy SQsiadasq juz stare. Czyma pan psa? Mam jednego (przyp.4.). Czyodwiedzilatwoja ciotka dzieci lekarza? Nie wiem. Gdzie mieszkajQ braciastolarza?

Oni mieszkajQteraz nawsi w domu malarza. Czy malarz ma dzieci? Tak, ma syna i cörk§. Gdzie oni sq? Oni sq teraz w majQtku generala. Czy on bogaty? Tak, ma duzo domöw i wsi.

general, ber Senera'l, s; ä—e ja nie wiem id) weiß nidjt auf na, w (z przyp. 3 na pytanie „gdzie?“)

Lekcja 11.

Czasowniki nieregularne.

miiffeit musiec— feilen byc winiefl Czas

3d) mufj ja muszg bu mußt

er, fie, es muß wir miiffen i£)r müßt fie (Sie) miiffen

92luß id)? czy ja musz§?

22luß id) nidjt‘

3d) feil ja powinienem(mam) bu follft

er, fie, es feil wir feilen i|>r feilt fie (<Sie) feilen

3d) muß nid)t ja nie musz§

czy ja nie muszg?

itd.

Nieregularnosc czasowniköw miiffen i feilen polega na tym, zeliczbg pojed. czasu terazniejszego tworzQ tak, jak czasowniki mocne liczby pojedynczQ czasu przeszlego (por. polskie „zwyklem“). StQd tez nazywajQ si§ cza- sownikami przeszlo—terazniejszymi. Obok wymie- nionych nalezQ tu jeszcze, przytoczone w nastgpnych lekcjach: bürfen = smiec, möc, lernten = möc, mögen = chciec, möc, wiffen= wiedziec, umiec, wollen =chciec.

Czasowniki te (z wyj. wiffen) obok swojego samodziel- nego znaczenia spelniajQ röwniez rol§ slöw posilkowych,

ktörew pol^czeniu z bezokolicznikiem jakiegos czasownika oddajQ wol§, moznosc lub koniecznosc czynu wyrazo- nego przez ten czasownik (slowa posilkowe sposobu).

W zdaniach zawieraj^cyeh powyzsze slowa posilkowe bezokolicznik danego czasownika stoi zawsze na koncu zdania, np. (Soll fie £>ie Spante befudjen? Czy ona ma od- wiedzic ciotk§?

Przyimki

ttt 'n, do, auf na, unter pod, not przed

Przyimkite rz^dzq przypadkiem 4.na pytanie „doksjd?“ a przyp. 3. na pytanie „gdzie?“, np. 3<b gebe in ben Sarten ide (dok^d?) do ogrodu. 3d) bin in bem Sarten jestem (gdzie?) w ogrodzie.

Dalsze przyimki tego rodzaju zob. lekcja 19.

I. 3d) mu& einen 23rief fdjreiben. 2Bo ift bie ©inte unb bas Rapier? ©ie ©inte ift auf bem ©ifd)e unb bas papier auf bem Spinbe. Ss ift nid)t ba. Ss muß bort fein; id) legte bas papier auf bas Spinb. 3a, tuirtlid;, es ift ba. 2Qollen Sie an ben Kauf­ mann fd)reiben? 2lein, an meinen 2lgenten; er foll bie 2öaren fdjiden. ©er 23rief ift fertig. SBillft bu auf bie Sßpft geben? 22Ht Vergnügen, ©ante heftens, bu bift febr freunblid). ©ie Schnitter gel)en auf bas(skröc. aufs) fjelb.2luf ben Reibern mad)fen log­ gen unb SBeijen. ©ie Kinber Jollen nid)t in ben Sarten geben, im Sarten ift esnafj.3et$t muffen fie fcplafen geben. Unterbem

§aufe ift ein Keller unb oor bem £jaufe ein Sarten.

ber Kaufmann, -s (I. mn.

Kaufleute) kupiec ber 2lgent, en, -en agent bas (ber) Spinb, es; -eszafa bie 2Öare, -; n towar bie q3oft poczta

ber Keller, s; — piwnica mad)fen rosn^c

fcf)i<fen (sziken) poslac

toirflid) rzeczywiscie,naprawdg fertig (fertich) gotöw

freunblid) uprzejmy, laskawy gef)en chodzic, isc

fddafen geben isc spac naf; mokry

es befinbet fid) znajduje sie Ogrdd.Apod domem?

ogrodu? Nie, bylismy tarn juz.

II. Co si§ znajdujeprzed domem?

Piwnica. Czy chcecie isc do

3'

Kto byl w pokoju ojca? Kupiec i jego agent. Czego on chee? Ja nie wiern, czego on chce. Go mam teraz robic?

Powinienes isc spac. Ja nie chc§. Ty powinnas. Gdzie moje ksiqzki? Na szafie. Nie ma ich na szafie. One muszq tarn byc. Ja polozylem ksiqzki na szaf§. Rzeczywiscie, sq tarn.

III. Uzupelnij w nastzpujqcyclizdaniach brakujqce przy­

imki i rodzajniki: 1) «Die «Sdmler ge^en---«Sdmlc. 2) 3«f)- wor---mit einem 93rief. 3) 3m «Sommer bin id)--- Sebirge. 4) ®er$unb liegt---£ifd>. 5) £>er Särten ift---

§aus. 6) 3d? lege bas ---23<mt. 7) 3d> gejje---«Stabt.

liegen lezec legen klasc

ber £ifd), es; e stol

If

I

Das Echo.

In Gebirgen gibt es gewöhnlich viele Täler mit Echos.

Alle Echos sind nichts im Vergleich zu einem in Sieben­ bürgen, von welchem ein Bauer erzählt, dass, wenn man1 ins Tal ruft: „Wie geht’s, Michel?“, so antwortet es:

„Danke schön, ganz gut.“

1 man ruftwolasie.SKan f a g t möwiq. 28as Iwt man?co slychac?

bas Scf)o, s echo bas Sebirge, s göry geroöfmlid) zwykle bas Qal, es; ä—er dolina alle wszystkie

im Q3erglei'<$ w pordwnaniu gu einem do jednego

rufen wolac

a'ntroorten odpowiedziec

«Siebenbürgen Siedmiogrod

»on tveldjem o ktörym ber 33auer, s; n wiesniak ergäben (ercelen) opowiadac bafj ze

tvenn kiedy ins skroc. in bas Stichel Michal bie {fcage; n pytanie fragen.

1. 23as gibt es in benSebirgen? 2. 2öas gibt es in ben Tä­

lern? 3. 2Bas ift «Siebenbürgen? 4. 2Bas erjätjlte ber 23auer

»on bem Sd>o in Siebenbürgen?

Lekcja 12.

Rzeczowniki rodzaju zenskiego.

A. Odmiana mocna.

Rzeczowniki rodzaju zenskiego nalez^ce do odmiany mocnej nie przybierajq w liczbie pojedynczej zadnej kon- cöwki, zas w 1 przyp. liczby mnogiej przybierajQ kori- cdwke -e.

Rzeczownikite przeglaszajq zwyklesamogloskgrdzenna N. bie §anb rgka

G. ber §anb D. ber §anb A. bie §anb

Tak bie 2lacf)t; ä—e noc

bie 2ljt; ä—e siekiera bie Sans; ä—e g§s bie &ut>; ü—e krowa bie Sßanb, ä—e; sciana

bie §ünbe rgce ber §änbe ben §änben bie fjänbe samo:

bie Stabt; ä—e miasto bie 92laus; äu—e mysz bie fjrudjt; ü—e owoc bie SZlagb; ä—e sluzqca bie 9Tufj; ü—e orzechitd.

Prawidlo.—-Rzeczowniki, koricz^ce si§ na-s, zmieniajQ je przed koncowk^ na f, np. bie Sans — bie Sänfe; fj po krötkiej samoglosce zamienia si§ na ff np. bie 9luß —bie Slüffe.

N. bie SHutter matka G. ber SRutter

D. ber butter A. bie butter

bie SKütter matki ber SHütter ben Sftüttern bie 2Hütter Tak samo: bie £hd)ter, —; ö— cörka.

Rodzajnik nieokreslony.

rodz. m^ski N. eilt (jeden) G. eines D. einem A. einen

rodz. zeriski eine (jedna) einer

einer eine

rodz. nijaki ein (jedno) eines einem ein

Uwaga. Liczby mnogiej rodzajnik nieokreslony nie posiada.

Tak samo odmieniajQ si§ w liczbie pojedynczej:

Zaimki dzierzaweze

mein, meine, mein möj (swoj), a, e; bein, beine, bein twoj, a, e; fein, feine, fein swoj, a, e, (jego); if>r, if>re, if>r jej;

unfer, unfere, unfer nasz; euer, euere, euer wasz; if>r (3t>r), iljre, if>r ich (Panski); oraz fein zaden, np.

Liczba pojed.

N. ein (mein) S'reunb G. eines (meines) §reunbes D. einem (meinem) ^reunbe A. einen (meinen) fjreunb

Liczba mnoga (—) meine ftreunbe

(—) meiner §reunbe (—) meinen ^reunben (—) meine ^reunbe I.§at beinQJater ein‘ißferb? 3a, er |>at ein %Jferb unb einen 0unb. (Sein ^ferb ift fef>r fdjön. 3ft ber $unb beines Slaters madjfam? 3a, er ift treu unb wadjfam. 2öir fjaben eine ®ul).

§>ie 9Hild) unferer ftui) ift vorjüglid). Unfere föülje »eiben auf

einem f^elbe. 3n eurem Keller gibt es viele Sftäufe. S)abt ihr feine Kai^e? 28ir hatten eine, aber fie tvar fcfjon }u alt. llnfere Stabt ift nichtgroß. 3n unsererStabt ift eine Kirche, einSweater unb viele £äben. £>ie Sans ift ein Sogei.©ieRebern ber Sänfe finb nützlich. ©ie Slagb gibt ben Sänfen unb Hühnern f^utter.

3n meinem gimmer befinbet fid? ein £ifd), ein Sextant, ein Sofa unb mehrere Stühle, fjat 3hr Setter e™ Sanbgut (Sut)?

3a, er tmt ein Sanbgut in ber Sähe ber Stabt. SBaren Sie auf feinem Sute? 3d) tvar bort mit meiner greunbin unb ihrer Slutter.

bas '■pferb, es; —e kori bie Slilcf), mleko

bie Katje; —n (kace) kot bie Jeber; —n pioro bas 0uf)n,es; ü—er kurcz§

basfutter, s pokarm, po- zywienie bas Sofa, s; —s (zofa)

sofa berSafet), es;—e stoi ber £aben, s; ä— sklep befinbet fief) znajduje si§

befinben fid) znajdujqsi§

ber Stuhl, es; ü—e krzeslo 1 bieg=reunbin; —nen przyjaeiölka bas 'Styzatet, s; — teatr

ber Setter, s; — (feier) kuzyn bie Sähe bliskosc

tvachfam (wachzam) czujny treu (troj) wierny

vo'rjüglid) wysmienity nützlich pozyteczny mehrere kilka

tveiben pasc si§, pasc

II. Ja mam przyjaciela. Ty nie masz przyjaciela.

Czy on ma konia? Czy ona ma przyjacidlkg? Czy ono ma swoj^ ksi^zk^? Mielismy konia i krow§. Mlekonaszej krowy jest wysmienite. Dajcie krowie pokarm. (bez rodzajnika).

Mamy w naszym ogrodzie duzo orzechdw. Orzechy sq zdrowe. W lecie dni sq dlugie a noce krötkie. Czy pan ma kuzyna? Tak, moj kuzyn jest lekarzem (ein 9lr}t) w pariskim miescie. Rzeczywiscie? Tak, on tarn mieszka w domu panskiego s^siada. Czy stolarz ma swoj^ siekierg?

Nie, on nie ma swojej siekiery, on ma nasz^. Sluz^ca ich ciotki byla chora. Czy juz zdrowa? Tak.

dlugi lang krotki für}

1 Rzeczowniki na -in przybierajq w liczb. mn. -nen np. bie Sema()lin zona, bie (Sematjlinnen.

Lekcja 13.

Rzeczowniki rodzaju zenskiego.

B. Odmiana slaba.

Liczba poj. Liczba mn.

N. bie Sante ciotka bie Santen

G. ber Sante ber Santen

D. ber Sante ben Santen

A. bie Sante bie Santen

Prawidlo.—Tak odmieniajq sig wszystkie rzeczowniki rodzaju zenskiego, nie nalezqce do odmianymocnej (L. 12.).

Jezeli rzeczownik nie ma wpierwszym przyp. liczb. poj. -e, to przybiera w liczb. mn. -en, np. bie Sat czyn, bie Säten.

Rzeczownikite nieprzeglaszaj^ samogloski w liczb.mn.

Zaimki wskazujqee.

Liczb. poj. biefer ten, biefe ta, btefesto; liczb. mn. biefe

„ „ jener dw, jene owa, jenes owo; „ „ jene Zaimki te odmieniajQ sig jak rodzajnik okreslony, np.

Liczba poj.

N. biefer Särten G. biefes Sartens D. biefem Sorten A. biefen Sorten

Liczba mn.

biefe Särten biejer Särten biefen Särten biefe Särten

I. 23ir fjoben in unferem Sorten viele531umen. Söir f>aben Stofen,1 Sulpen, Sielten unb 53eild)en. S>er Serud) biefer Stofe iftfebr angenehm. $>iegarbe ber Stofen ift rot, tveiß ober gelb, fjjaft bu eine Sulpe? Sib biefe Sulpe beiner Soufine unb jene Sielte unferem greunbe. SBie ift bie garbe ber Silien? Silien finb weig unb blou. Siidjttvoljr? ®u £>oft red;t.Sinb bie ftirfdjen unb Pflaumen fdjon reif? go, aber jene 93irnen finb nod) nicbt reif, fie finb nod) fauer. Slicet tval)r? ga. Söaren (Sie f)eute braufjen? go. ®ie «Strafen unb Soffen biefer Stabt finb fel;r enge, aber bie Käufer unb £äben finb fd)ön.

1 Rzeczowniki gatunkowe w ogölnym znaczeniu uzywajQ sie w liczbie mn. bez rodzajnika.

bie $arbe, —; n barwa, k bie Stofe, —; n röza bie £ilie, —; n lilia bie Sulpe, —; n tulipan bie S^irfcfjc, —; n wisnia bie 93irne, —; n gruszka bie Pflaume, —; n sliwka bieSoufine (wym. si§ kuzine),

—; n kuzynka enge wQski

nidjt waljr? nie prawda?

bie Sielte, —; en gozdzik bas 53ergifemeinni<f)t,

bie (Strafee, —; n uiica bie Saffe, —; n uliczka ber £aben, s; ä—n sklep rot czerwony

weife bialy gelb zölty blau niebieski braufeen na dworze fauer kwasny reif dojrzaly

nocf) nid)t jeszcze nie a'ngenehm przyjemny e niezapominajka

II. Czy macie duzo owocdw w swoimogrodzie? 0 tak, mamy wisnie, gruszki, sliwki itd. (unb fo weiter = skrdc.

u. f. w.). Czy wisnie w waszym ogrodzie sqjuz dojrzale?

Nie, jeszcze nie;one sq jeszcze zielonei kwasne. Jaki (wie) jest kolor niezapominajki? Niebieski, a zapach tegokwiatu jest bardzo przyjemny. Ktomieszkana (in) tej ulicy? Moje

ciotki. A gdzie pan mieszka? Na (in) tamtej uliczce. Te uliczki sq bardzo wQskie, nie prawda? Tak, ma pan slusznosc.

III. Uzupelrtij koncöivki zaimka w nast^pujqcych zda­ niach: 1) ©ief — Stabt ift fefjr grofe. 2) 3d) will jen — ®ird>e fel)en. 3) Sn bief — 0ausfinb viele £äben. 4) S>ief — <5trafeen finb breit, jen—Saffen finb eng. 5) S>ief —Raufer finb f)od).

6) Sn bief —Särten finb fd)öne 23lumen. 7) $en— Stofen unb Sulpen finb rot, bief — finb gelb.

bie Stirere, —•, n kosciöl breit szeroki fef)en widziec, patrzec f)Od> wysoki

Lekcja 14.

Slaba odmiana czasownika.

Czas przeszly niedokonany.

fagen mdwic Scf) fagte mdwilem

bu fagteft mowiles

er, fie,es fagte möwil, -a, -o

wir fagten mowilismy tyr fagtet möwiliscie

fie (<Sie) fagten mowili