Politechnika Śląska, G liw ice
40 LAT SPECJALNOŚCI „DROGI KOLEJOWE”
NA WYDZIALE BUDOWNICTWA POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ
Rok 2005 w historii P olitechniki Śląskiej i W ydziału B udow nictw a je s t obchodzony ja k o jubileusz 60-lecia istnienia. O dm ierza on także 40-lecie istnienia specjalności budow y dróg kolejowych na tejże uczelni.
P rzez cały te n czas specjalność usytuow ana by ła n a W ydziale B udow nictw a. N ie zmieniając zasadniczego profilu kształcenia m agistra inżyniera budow y kolei, przechodziła liczne m etam orfozy form alne i personalne dotyczące nazw y specjalności, je j m iejsca w strukturach organizacyjnych W ydziału oraz osób prow adzących specjalność.
R odow ód specjalności je s t je d n a k dużo starszy i sięga okresu znacznie w cześniejszego, związanego z początkam i P olitechniki Lw ow skiej 1. Tam bow iem w ro k u 1844 n a m ocy dekretu cesarskiego ze Szkoły R ealnej (istniejącej od 1817r.) utw orzono A kadem ię Techniczną z niem ieckim ję zy k ie m w ykładow ym . O d roku akadem ickiego 1847/1848 istniał tam trzyletni W ydział Techniczny. W prow adzenie ję z y k a polskiego ja k o w ykładow ego nastąpiło w roku akadem ickim 1871/1872. P o reorganizacji szkoły w roku następnym powstały trzy odrębne szkoły zaw odow e: pięcioletnie Szkoły Inżynierii oraz B udow nictw a i trzyletnia Szkoła C hem ii T echnicznej. S zkoła Inżynierii obejm ow ała budow ę m ostów , dróg i kolei, tuneli oraz roboty hydrotechniczne. W szystkie te działy inżynierii w sensie technicznym, naukow ym i dydaktycznym były w ażne dla rozw oju G alicji. C zo ło w ą p o sta cią w Katedrze N au k Inżynierskich b y ł inżynier cyw ilny, prof. Jó z e f Jägerm ann, posiadający w swym życiow ym d orobku rów nież kilkuletni okres pracy przy budow ie linii kolejow ej Czem iow ce-Suczaw a. W okresie tym , cechującym się, zw łaszcza w drugiej połow ie X IX wieku, gw ałtow nym rozw ojem w iedzy, a szczególnie teorii projektow ania obiektów inżynierskich, specjalności w obecnym znaczeniu nie były tak ostro zarysow ane i rozdzielone. H istoria działań technicznych w dziedzinie kolejnictw a i drogow nictw a stymulowała odpow iednie d ziałania w nierozerw alnie z n ią pow iązanej dziedzinie mostownictwa i odw rotnie. K oniec X IX w ieku to intensyw na rozbudow a sieci linii kolejowych, w ym agająca budow y w ielu m ostów , przepustów i tuneli. W yodrębnienie problematyki m ostow ej w o d ręb n ą katedrę nastąpiło w roku 1985, a je j pierw szym kierow nikiem został prof. K arol Skibiński. Po trzech latach je j kierow nikiem zo stał prof.
M aksymilian T hullie, a prof. K .Skibiński przejął problem atykę k o lejow o-drogow ą oraz tunele.
F orm alnie pierw sza katedra kolejnictw a została utw orzona w L w ow skiej Szkole Politechnicznej w listopadzie roku 1890, a je j kierow nictw o objął prof. R om an baron Gostkowski. R ów nolegle K arol Skibiński w ykładał roboty ziem ne, budow ę dróg i tuneli ja k również budow ę linii kolejow ych. C ały ten dorobek p rzejął w latach późniejszych p r o f Wątorek. Po utw orzeniu W ydziału H ydrotechnicznego p ow stała II K atedra B udow y M ostów , niezależnie o d ju ż istniejącej na W ydziale Inżynierii.
Po reorganizacji w roku akadem ickim 1919/1920 Szkoła L w ow ska obejm ow ała:
W ydział K om unikacyjny z oddziałam i drogow ym i (daw ny W ydział Inżynierii), oddziałem wodnym (daw ny W ydział Inżynierii W odnej) oraz m ierniczym . N a oddziale drogow ym istniały obieralne grupy: kolejow a i m iejska. W tym czasie op ró cz W ydziału
1 J.Głomb i inni. : Sto dwadzieścia lat Katedry Budowy Mostów. Lwów (1885-1945) - Gliwice, Lwów (1945-2005). Inżynieria i Budownictwo nr 4/2005
K om unikacyjnego istniały w Politechnice Lw owskiej je szc ze W ydziały: A rchitektury, M echaniczny, C hem iczny, R olniczo-L eśny i O gólny (od 1921r.). D o w ybuchu w ojny ja k i w pierw szym okresie zajęcia L w ow a przez R osjan uczelnia funkcjonow ała w m iarę norm alnie. B ezpośrednio po zdobyciu L w ow a przez arm ię radziecką nastąpiła reorganizacja P olitechniki L w ow skiej. P rofesorow i St. B rzozow skiem u, dotychczasow em u kierow nikow i I K atedry M ostów , zaproponow ano kierow nictw o obu katedr. Z decydow ał się on jednak, podobnie ja k w iększość pracow ników naukow ych, na repatriację do G liw ic (1946r.) i podjęcie pracy w utw orzonej w łaśnie P olitechnice Śląskiej. Po śm ierci prof. B rzozow skiego (1959r.) przez p o n ad rok obow iązki kierow nika katedry pełnił zastępca profesora m gr inż.
E ugeniusz Jam rozik, późniejszy w ieloletni pracow nik K atedry B udow y K olei na W ydziale B udow nictw a P olitechniki Śląskiej. P racę na w ydziale podjął rów nież, po przejściach w ojennych, Jerzy W ęgierski, przedw ojenny asystent w katedrze prof. St. B rzozow skiego i późniejszy profesor-w ieloletni kierow nik K atow ickiego O ddziału C O B iR TK . W pierw szym okresie pow ojennym nie istniała w Politechnice Śląskiej w yodrębniona je dnostka dydaktyczna, zajm ująca się p roblem atyką transportu szynow ego. Jej n am iastką było pow ołanie K atedry T ransportu Przem ysłow ego z w yw odzącym się ze środow iska lw ow skiego prof. Józefem B artoszew skim ja k o kierow nikiem i dr. inż. A ntonim R osikoniem ja k o w ykładow cą. K atedra prow adziła w latach 50. specjalność o tej samej nazw ie.
R ów nolegle na W ydziale Inżynierii Sanitarnej funkcjonow ała K atedra K om unikacji M iejskiej, gdzie głów ny nacisk dydaktyczny kładziono na m iejski transport szynow y (tram w aje), budow ę dróg i ulic oraz inżynierię ruchu.
N iekw estionow anym „ojcem ” reaktyw ow anej specjalności „drogi kolejow e” je s t prof.
A ntoni R osikoń, pierw szy kierow nik K atedry B udow y K olei, organizator zespołu dydaktycznego i organizator zaplecza dla prac naukow o-badaw czych. Jego w yjątkow a osobow ość ja k o człow ieka, inżyniera, naukow ca i w ychow aw cy m łodzieży zaw ażyła na kształtow aniu się klim atu pracy w zespole.
H istoria specjalności rozpoczęła się w połow ie lat 60. ubiegłego wieku.
K om itet W ojew ódzki P Z P R w K atow icach, zaniepokojony katastrofalnym brakiem inżynierów z zakresu dróg żelaznych nie tylko w w ojew ództw ie, ale i w całym regionie południow ym zarów no na PKP, ja k rów nież w górnictw ie, hutnictw ie (duże stacje w ew nątrz
zakładow e i bocznicow e linie kolejow e), w ystąpił do K om itetu E konom icznego Rady M inistrów z postulatem utw orzenia w P olitechnice Śląskiej K atedry B udow y Kolei. Postulat ten został zaakceptow any. M inister N auki i Szkolnictw a W yższego otrzym ał zadanie zrealizow ania decyzji. D ziekan W ydziału B udow nictw a po otrzym aniu konkretnego zarządzenia w ystąpił bezpośrednio do M inistra K om unikacji o skierow anie odpow iedniego fachow ca na stanow isko kierow nika katedry, k tó rą ten m a utw orzyć na Politechnice. M inister K om unikacji zaproponow ał dra inż. A ntoniego R osikonia, w tedy dyrektora B iura Projektów K olejow ych K atow icach. N a W ydziale B udow nictw a w szczęto postępow anie. W ystąpiono do kilku profesorów w szystkich politechnik ze specjalnościam i kolejow ym i o opinie i o recenzje - ja k w postępow aniu o nadanie tytułu profesora nadzw yczajnego. P ism em datow anym 1965.09.09 L.dz. RO/S1/2842/64/65 A. R osikoń został zaangażow any ja k o st. w ykładow ca w w ym iarze 'A etatu. Z dniem 1 października 1965 roku ro zpoczął w ykłady z przedm iotu
„technologia i m echanizacja robót kolejow ych” dla 21 studentów . Jest to w łaśnie data k reow ania specjalności „drogi żelazne” w K atedrze B udow y K olei. M inister O św iaty i S zkolnictw a W yższego w porozum ieniu z M inisterstw em K om unikacji na zasadzie służbow ego przeniesienia z P K P do Politechniki (bez je g o pisem nej zgody, ze stratą około 4 0 % w ynagrodzenia) pow ołał dra inż. A. R osikonia na stanow isko docenta etatowego (1967.07.07), a następnie na stanow isko kierow nika K atedry B udow y K olei (1967.11.23).
P o utw orzeniu K atedry, M inisterstw o K om unikacji przekazało P olitechnice pieniądze na budow ę L aboratorium W ydziału - budynku specjalnego, w ielkiej hali o ścianach i stropach przystosow anych do przenoszenia dużych obciążeń statycznych ja k i dynam icznych. Poza
tym M inisterstwo p oprzez C entralny O środek B adań i R ozw oju K olejnictw a, n a podstaw ie wieloletniej um ow y z Politechniką, finansow ało prace naukow o - badaw cze i dośw iadczalne.
Specjalność „drogi k olejow e” nie m iała n a Politechnice Śląskiej żadnej tradycji, zatem jej kierownik, doc. A. R osikoń, poczuw ał się do p o djęcia strategicznych decyzji o kierunkach pracy zarówno naukow ej, ja k i dydaktycznej. P rzyjął słuszne złożenie, iż specjalność pow inna służyć kolei szeroko rozum ianej ja k o sieć kolei PK P i kolei przem ysłow ych (np. górniczych, hutniczych itp.) z c a łą je j specyfiką, tj. w w arunkach w ystępow ania szkód górniczych i niezwykle skoncentrow anego za- i w yładunku.
K ierunki prac naukow o-badaw czych prow adzonych w K atedrze m a ją w ięc sw oje źródło w realiach techniczno-eksploatacyjnych ów czesnej sieci kolejow ej. Szkody górnicze wpływają na pracę staty czn ą naw ierzchni kolejow ej m ostów , w iaduktów itd, które personel inżynierski dozoru m usi budow ać i utrzym yw ać w należytym stanie. S tąd ukierunkow anie pierwszego pracow nika zespołu, K. M alcharka n a prace naukow o-badaw cze w zakresie współpracy podłoża górniczego z b u d o w lą i odw rotnie. A by m óc opracow ać teoretycznie poprawną w spółpracę p odłoża górniczego z budow lą, w tym rów n ież i z naw ierzch n ią toru, trzeba przede w szystkim rozpoznać eksperym entalnie fizykę zjaw iska. T akie w łaśnie prace doświadczalne, rozpoczęte p rzez A. R osikonia w latach pięćdziesiątych, zostały przeniesione do Katedry. A. R osikoń oddał do dyspozycji w łasne laboratorium geotechniczne, w tym prototypowy aparat w ielkow ym iarow y do badań m odelow ych z w ykorzystaniem gruntu rzeczywistego.
A parat ten w trzecim je g o w ykonaniu posłużył K. M alcharkow i do zw eryfikow ania dociekań teoretycznych w je g o pracy doktorskiej, której A. R osikoń był prom otorem . D o tego celu służyły rów n ież w yniki badań z poligonów dośw iadczalnych, które zrealizow ane były w M oszczenicy i w W ałbrzychu. W łasnym osiągnięciem K. M alcharka było zastosow anie zasady aparatu w ielkow ym iarow ego do stosu Schneebeliego-T aylora i skonstruow anie prototypu aparatu, rów nież w ielkow ym iarow ego, do podobnych badań w spółpracy górniczego p odłoża z budow lą, ale za p o m o c ą ośrodka analogow ego. K ontynuatorem prac z tego zakresu b y ł K. K łosek. W pierw szym okresie je g o działalność naukow a koncentrow ała się na geotechnicznych aspektach w spółdziałania konstrukcji podporow ych w w arunkach poziomych odkształceń p odłoża górniczego, co w iązało się z k o n cep cją budow y now ych linii kolejowych (Ś K R /K R R ) w tunelach, osłonie m urów oporow ych oraz przy innych utrudnieniach gęsto zurbanizow anej aglom eracji górnośląskiej. D oktorat z tego zakresu został przez niego obroniony n a W ydziale Inżynierii Lądow ej P olitechniki W arszaw skiej w 1979 r.
Dalszy rozw ój naukow y K. K łoska w iązał się z teoretyczno-dośw iadczalną o ce n ą w pływ u odkształceń p odłoża górniczego na w spółpracę podtorza z naw ierzchnią dróg kolejow ych, co stanowiło p rzedm iot je g o rozpraw y habilitacyjnej (1988r).
N iezw ykle gęsta sieć kolejow a z d u ż ą liczb ą punktów eksploatacyjnych, na których prowadzony i obsługiw any b y ł intensyw ny ruch kolejow y, w ym agał now oczesnego narzędzia wymiarowania i oceny przepustow ości, ja k im okazała się teo ria m asow ej obsługi. Tym i zagadnieniami, zw anym i dziś in ż ynierią ruchu, zajęła się E. K ononow icz, pod naukow ym przewodnictwem prof. J. W ęgierskiego.
Te sam e przyczyny ruchow o-eksploatacyjne ro d z ą problem y w łaściw ej konserw acji, napraw i rem ontów torów . T ę dziedzinę, ja k o dotyczącą opracow ania w łaściw ych technologii i organizacji prac zw iązanych z utrzym aniem to ró w bezstykow ych, realizow ał S. Z im nnoch.
T akie b yły początki.
P rofesor „na etacie” pracow ał na uczelni 11 lat, a przez następne 2 lata prow adził zajęcia zlecone. Jednak p o dziś dzień pozostaje z zespołem w serdecznym kontakcie osobistym i zawodowym . Z dniem 30 w rześnia 1977, po przekroczeniu 70. roku życia doc. A. R osikoń, jeszcze w pełni sił intelektualnych i fizycznych przeszedł n a em eryturę - niestety w stanie konfliktu z M inisterstw em i R a d ą Państw a, że sto su ją w zględem niego K artę Praw i O bow iązków N auczyciela, a n a tej podstaw ie w łasne zarządzenie resortow e, sprzecznie
z U sta w ą o nadaw aniu ty tu łu profesora. Profesury, uznającej ogrom ny dorobek naukow y, doczekał się dopiero w 2001, a w ięc w w ieku 94 lat.
N astępne osoby prow adzące specjalność w ym ienione s ą w zestaw ieniu. U trzym any został zasadniczy kierunek prac naukow o-badaw czych, oczyw iście uw zględniający postęp w dziedzinie dotyczącej stosow anych narzędzi badań (kom putery) ja k i ogółu w arunków techniczno-eksploatacyjnych kolei.
W zakresie działalności dydaktycznej specjalność m iała swój charakterystyczny profil, różniący j ą od pozostałych 5 specjalności istniejących w kraju na politechnikach: w G dańsku, K rakow ie, P oznaniu, W arszaw ie i W rocław iu. O prócz treści obow iązujących w szystkich, absolw ent otrzym yw ał dod atk o w ą w iedzę dotyczącą budow y i utrzym ania linii i stacji na terenach objętych w pływ am i eksploatacji górniczej. Pierw szym przedm iotem w prow adzonym do program u studiów ju ż w 1970 r. była „kolej w okręgu uprzem ysłow ionym ” . Treści tam zaw arte p rzez cały czas trw ania specjalności były w ykładane w przedm iotach o różnych nazw ach i w różnym w ym iarze, zaw sze uw zględniały je d n a k specyfikę budow nictw a kom unikacyjnego n a terenach górniczych i w regionach w ysoce zurbanizow anych.
O d r. 1972 w ykładana była teo ria probabilistycznego podejścia do ruchu kolejow ego, stale aktualizow ana - w m iarę rozw oju prac naukow ych w tej dziedzinie - leżąca u podstaw n ow oczesnych m etod w ym iarow ania i oceny przepustow ości elem entów sieci kolejow ej.
Studia na specjalności kolejow ej prow adzone były ja k o m agisterskie i inżynierskie w system ie dziennym i w ieczorow ym .
Etatow y zespół pracow ników dydaktycznych w spierany był okresow o p rzez w ybitnych fachow ców z innych uczelni, ja k i pracow ników kolei, specjalistów z zagadnień bardziej szczegółow ych. U dział tych osób w procesie dydaktycznym b y ł niezw ykle cenny, poniew aż przekazyw ali oni w iedzę p raktyczną dotyczącą aktualnych problem ów eksploatacyjnych i projektow ych.
W iele starań zespół dydaktyczny w kładał w organizację praktyk w akacyjnych nadając im często postać obozów naukow ych, m ających do w ykonania konkretne zadania.
Ponadto starano się w łączać studentów w yższych lat do prac naukow o-badaw czych. Jest to także form a kształcenia, bardzo skuteczna, choć nie przew idziana w program ie studiów.
Inną, także skuteczną i zarazem atrakcyjną fo rm ą było Studenckie K oło N aukow e, które (pod przew odnictw em pracow ników ) organizow ało sem inaria i w ycieczki naukow e. Członkow ie koła brali udział w ogólnopolskich sesjach kół naukow ych, zaw sze zdobyw ając nagrody, w tym rów nież I stopnia.
S pecjalność doczekała się w łasnej sali dydaktycznej, w yposażonej w środki audiow izualne, m odele sieci kolejow ej oraz eksponaty elem entów naw ierzchni.
N a przestrzeni ostatnich 40 lat specjalność ukończyło 429 absolw entów na studiach dziennych i 63 na studiach w ieczorow ych.
O ja k o śc i ich w ykształcenia trudno nam się w ypow iadać. Św iadectw o w ystaw ia życie.
W spółczesna historia specjalności sięga zatem 40 lat, jej korzeni m ożna się jednakże doszukiw ać trzy w ieki w cześniej (1890 r.), co rodzi poczucie odpow iedzialności za jej dalsze losy.
1965
1966 - 1970
1 9 7 0 - 1 9 7 2
1 9 7 2 - 1 9 7 7
1977-1991
1 9 9 1 - 2 0 0 3
2 0 0 3 - 2 0 0 5
od 2005
1 9 6 6 - 1970
1 9 7 0 - 1985
1 9 8 5 - 1991
1 9 9 1 - 2 0 0 5
od 2005
KALENDARIUM
Pow stanie specjalności „drogi żelazne” w Pol. Śląskiej (w ykłady zlecone d r inż. A. R O SIK O Ń )
KATEDRA BUDOWY KOLEI
(doc. A. R O S IK O Ń )KATEDRA DRÓG I MOSTÓW
(prof. J. G Ł O M B )INSTYTUT DRÓG I MOSTÓW
(prof. J. G Ł O M B )(do 1976 doc. A. R O SIK O Ń )
INSTYTUT BUDOWY DRÓG
(doc. S. L E S S A E R 1978-85) (doc. S. M E R C IK 1985-1991)KATEDRA KOMUNIKACJI LĄDOWEJ
(prof. K. K Ł O S E K )KATEDRA KOMUNIKACJI LĄDOWEJ I GEODEZJI
( p ro f K. K Ł O S E K )KATEDRA DRÓG I MOSTÓW
(prof. K. K ŁO SEK )KATEDRA BUDOWY KOLEI
doc. A. R O SIK O ŃZESPÓŁ BUDOWY DRÓG ŻELAZNYCH
doc. A. R O S IK O Ń 1970 - 1977 d r S. Z IM N O C H 1977 - 1980 d r E. K O N O N O W IC Z 1980 - 1985ZAKŁAD BUDOWY DRÓG ŻELAZNYCH
doc. W. SZU M IE R Z 1985 - 1988 doc. Ł. SIE W C Z Y Ń SK I 1 9 8 8 - 1991ZESPÓŁ DRÓG SZYNOWYCH
prof. K. K Ł O S E K 1991 - 1997 d r inż. E. K O N O N O W IC Z 1997 - 2005ZAKŁAD DRÓG I KOLEI
prof. K. K Ł O SE K
SKŁAD OSBOWY
ZAKŁADU BUDOWY DRÓG KOLEJOWYCH W OKRESIE 40-LECIA
A. PRACOW NICY ETATOWI
1. Prof. kontr, dr inż. A ntoni R O SIK O Ń 1965
2. D r inż. K arol M A L C H A R E K 1965
3. D r inż. E w a K O N O N O W IC Z 1966
4. M gr inż. Jó z e f LU B E C K I 1969
5. D r inż. Stanisław Z IM N O C H 1970
6. M gr inż. E ugeniusz JA M R O Z IK 1970
7. M gr inż. Jerzy G O R A L 1971
8. M gr inż. Jadw iga W A L E N T A -B Ą C Z K O W IC Z 1973 9. M gr inż. T eresa W A L E N T A -W O S IK 1973 10. D r hab. inż. K azim ierz K Ł O S E K 1974
11. M gr inż. A ndrzej A D A M SK I 1975
12. D r inż. Z bigniew K O ŁA C Z 1975
13. M gr inż. Z bigniew JE Z IE N IC K I 1978
14. M gr inż. R ajnard SA M ISC H 1983
15. D oc. d r hab. inż. W iesław SZU M IE R Z 1984 16. Prof. d r hab. inż. Ł ucjan SIE W C Z Y Ń SK I 1987
B. P R A C O W N IC Y N IE E T A T O W I
17. Prof. d r hab. inż. Jerzy W Ę G IE R SK I 1967
18. D r inż. H alina S ZE W C Z Y K 1967
19. M gr inż. Z bigniew G R Z Y W A K 1967
20. D r inż. Stanisław SPY R K A 1969
21. M gr inż. R yszard K ISZK IS 1970
22. M gr inż. R om an K W O L E K 1972
23. M gr inż. S tanisław G Ó R A S 1985
24. M gr inż. K azim ierz W O LSK I 1999
1977 1977 nadal 1970 1987 1980 1973 1985 1986 nadal 1982 1989 1983 1985 1988 1991
1970 1970 1984 1975 1985 1974 1991 2003
