Wykonywanie prac plastyczno-technicznych 322[15].Z2.03

(1)

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ

Anna Symela

Wykonywanie prac plastyczno-technicznych 322[15].Z2.03

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy

(2)

Recenzenci:

mgr Bożena Czerniawska mgr Wiesława Staszczak

Opracowanie redakcyjne:

mgr Anna Symela

Konsultacja:

dr inż. Krzysztof Symela

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[15].Z2.03

„Wykonywanie prac plastyczno-technicznych”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu terapeuta zajęciowy.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

(3)

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie 3

2. Wymagania wstępne 5

3. Cele kształcenia 6

4. Przykładowe scenariusze zajęć 7

5. Ćwiczenia 11

5.1. Sztuki plastyczne – klasyfikacja i podstawowe pojęcia 11

5.1.1. Ćwiczenia 11

5.2. Twórczość plastyczna osób niepełnosprawnych 14

5.3. Oddziaływanie barw i podstawy kompozycji plastycznej 16

5.4. Stosowanie podstawowych technik plastycznych 18

5.4.1.Ćwiczenia 18

5.5. Organizacja pracowni plastycznej 21

6. Ewaluacja osiągnięć ucznia 21

7. Literatura 32

(4)

1. WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie terapeuta zajęciowy.

W poradniku zamieszczono:

− wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien mieć już ukształtowane, aby bez problemów mógł korzystać z poradnika,

− cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie uczeń ukształtuje podczas pracy z poradnikiem,

− przykładowe scenariusze zajęć,

− przykładowe ćwiczenia ze wskazówkami do realizacji, zalecanymi metodami nauczania–

–uczenia się oraz środkami dydaktycznymi,

− ewaluację osiągnięć ucznia, przykładowe narzędzie pomiaru dydaktycznego,

− literaturę uzupełniającą.

Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania: ćwiczenia praktyczne, dyskusja, metoda tekstu przewodniego.

Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej.

Jako pomoc w realizacji jednostki modułowej dla uczniów przeznaczony jest Poradnik dla ucznia. Nauczyciel powinien ukierunkować uczniów na właściwe korzystanie z poradnika do nich adresowanego.

(5)

Schemat układu jednostek modułowych 322[15].Z2

Indywidualna i grupowa terapia zajęciowa

322[15].Z2.04 Opracowywanie diagnozy terapeutycznej na podstawie

rozpoznania stanu pacjenta 322[15].Z2.01

Rozróżnianie rodzajów działalności terapeutycznej

322[15].Z2.02

Organizowanie pracy w pracowni terapii zajęciowej

322[15].Z2.03

Wykonywanie prac plastyczno- -technicznych

322[15].Z2.06

Wykonywanie działań z zakresu terapii indywidualnej i grupowej

322[15].Z2.07 Ocenianie skuteczności i dokumentowanie działań

terapeutycznych 322[15].Z2.05 Opracowywanie projektu i harmonogramu indywidualnych i grupowych zajęć terapeutycznych

(6)

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

− stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej, i ochrony środowiska,

− przestrzegać normy prawne i etyczne normy,

− udzielać pierwszej pomocy przedlekarskiej poszkodowanym, zgodnie z obowiązującymi zasadami,

− nawiązywać kontakty społeczne oraz prowadzić działania terapeutyczne związane z promocją zdrowia,

− wyjaśniać, na czym polega rozwój osobowy i biologiczny człowieka,

− rozpoznawać i rozwiązywać problemy osób niepełnosprawnych,

− uczestniczyć w działaniach związanych z kompleksową rehabilitacją pacjenta,

− rozróżniać rodzaje działań terapeutycznych,

− korzystać z różnych źródeł informacji,

− współpracować w grupie i realizować projekty w zespole,

− samodzielnie pogłębiać wiedzę i umiejętności.

(7)

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

– nawiązać kontakt z podopiecznym w czasie wykonywania prac plastyczno-technicznych, – zapewnić klimat i atmosferę do pracy twórczej w grupie podopiecznych,

– zmotywować podopiecznego do udziału w zajęciach,

– nauczyć podopiecznego planowania wykonywania prac plastyczno-technicznych,

– zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej w trakcie wykonywania prac plastyczno-technicznych,

– zorganizować wykonywanie prac plastyczno-technicznych zgodnie z wymaganiami ergonomii,

– zastosować różne techniki plastyczne, – wykonać prace plastyczno-techniczne,

– dostosować prace plastyczno-techniczne do potrzeb, możliwości, umiejętności i sprawności podopiecznego,

– zachęcić podopiecznego do własnej kreatywności,

– nadzorować wykonywanie prac plastyczno-technicznych przez podopiecznego, – podjąć współpracę z podopiecznym podczas wykonywania zadania,

– pokonać lęki, uczucie zagrożenia i uprzedzenia u podopiecznego, – rozwinąć wyobraźnię twórczą u podopiecznego,

– podjąć współpracę z zespołem terapeutycznym.

(8)

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca ……….………….

Modułowy program nauczania: Terapeuta zajęciowy 322[15]

Moduł: Indywidualna i grupowa terapia zajęciowa 322[15].Z2 Jednostka modułowa: Wykonywanie prac plastyczno-technicznych

322[15].Z2.03

Temat: Wyposażenie pracowni plastycznej w ramach Warsztatów Terapii Zajęciowej.

Cel ogólny: Nabycie umiejętności projektowania wyposażenia pracowni plastycznej.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

− określić jakie techniki będą stosowane w pracowni plastycznej,

− zaplanować prace organizacyjne,

− dobrać materiał i sprzęt niezbędny do pracy różnymi technikami,

− przeanalizować akty prawne określające zasady funkcjonowania warsztatów terapii zajęciowej,

− zorganizować pracownię zgodnie z wymogami bhp (powierzchnia, meble, oświetlenie, kubatura itp.),

− skorzystać z różnych źródeł informacji (elektronicznych i drukowanych),

− określić wymagania dla pracowni plastycznej, zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz oczekiwaniami i potrzebami potencjalnych klientów.

Metody nauczania–uczenia się:

− wykład informacyjny,

− ćwiczenia.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

− praca indywidualna,

− praca w 2–3 osobowych grupach.

Czas: 4 godziny dydaktyczne.

Środki dydaktyczne:

− Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 25 marca2004 r.

w sprawie warsztatów terapii zajęciowej (Dz.U.04.63.587 z późn. zm.),

− stanowiska komputerowe z dostępem do Internetu oraz oprogramowaniem,

− przykłady regulaminów pracowni terapii zajęciowej,

− przykłady dobrych praktyk dotyczących funkcjonowania pracowni plastycznych,

− materiały przygotowane przez nauczyciela dotyczące metody projektów,

− literatura dotycząca wyposażenia pracowni plastycznej,

− arkusze papieru dużego formatu flamastry.

Przebieg zajęć:

1. Wprowadzenie w problematykę zajęć.

2. Przedstawienie celów ogólnych i szczegółowych.

(9)

3. Dobór grup.

4. Zebranie informacji przez uczniów na temat regulaminów pracowni plastycznych i przykładów dobrych praktyk.

5. Określenie potrzeb potencjalnych klientów – uczestników warsztatów terapii zajęciowej (WTZ).

6. Konsultowanie problemów i pomysłów z nauczycielem.

7. Określanie technik, jakie będą stosowane w pracowni plastycznej.

8. Dobór wyposażenia dla wyodrębnionych technik plastycznych.

9. Rozplanowanie wyposażenia w pracowni dla przyjętych rozmiarów i kubatury pomieszczeń.

10. Zaplanowanie organizacji pracowni w formie schematu, z uwzględnieniem pomysłów członków zespołu.

11. Prezentacja projektu przez wytypowanego członka grupy.

12. Dyskusja uczniów nad zaprezentowanymi rozwiązaniami.

13. Ocena „mocnych” i „słabych” stron zaprezentowanych projektów przez nauczyciela.

14. Podsumowanie działań uczniowskich.

Zakończenie zajęć:

Nauczyciel ocenia uczniów podczas prowadzonych zajęć metodą obserwacji. Ocenia stopień aktywności uczniów i ich zaangażowanie w wykonywaniu ćwiczeń oraz poprawność wykonywanych ćwiczeń.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

− anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące realizacji zajęć oraz nabytych umiejętności.

(10)

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca ……….………….

Modułowy program nauczania: Terapeuta zajęciowy 322[15]

Moduł: Indywidualna i grupowa terapia zajęciowa 322[15].Z2 Jednostka modułowa: Wykonanie prac plastyczno-technicznych 322[15].Z2.03

Temat: Plakat w twórczości Jana Młodożeńca.

Cele ogólne: Poznanie techniki plakatu na podstawie twórczości Jana Młodożeńca.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

– określić zasady kompozycji w plakacie,

– zinterpretować możliwości wykorzystania znaku graficznego do wyrażania emocji i przedstawienia różnych treści,

– wyjaśnić celowość stosowania kontrastów barwnych w plakacie, – wymienić podstawowe zasady stosowania liternictwa,

– scharakteryzować twórczość i rozpoznać najbardziej charakterystyczne plakaty Jana Młodożeńca,

– podjąć dyskusję o plakacie.

Metody nauczania–uczenia się:

– pogadanka, – pokaz, – dyskusja.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

− grupowa (2–3 osoby),

− indywidualna.

Czas: 2 godziny dydaktyczne.

Środki dydaktyczne:

– album z reprodukcjami plakatów, – artykuły na temat artysty,

– prezentacja multimedialna z wykorzystaniem plakatów artysty,

– komputer multimedialny wraz z projektorem (lub komputery pracujące w sieci).

Przebieg zajęć:

1. Czynności organizacyjno-porządkowe.

2. Podanie tematu i uświadomienie uczniom celu lekcji.

3. Przedstawienie postaci Jana Młodożeńca:

– pokaz najciekawszych fragmentów artykułów i recenzji do wystaw artysty, – oglądanie albumów z fotografiami i reprodukcjami rysunków i plakatów, – zwrócenie uwagi uczniów na najważniejsze cechy plakatu artysty.

4. Przeprowadzenie prezentacji multimedialnej przygotowanej przy użyciu programu MS Office PowerPoint.

5. Omówienie oglądanych plakatów z zachęcaniem do dyskusji:

– zapoznanie uczniów z rodzajami występujących kompozycji w plakacie: statycznej, dynamicznej, rytmicznej, otwartej i zamkniętej oraz analizowanie charakterystycznych cech poszczególnych kompozycji,

– omówienie kolorystyki plakatu i sposobu jej komponowania,

(11)

– zwrócenie uwagi uczniów na dopasowanie kroju liter do przedstawianej treści, – rozmowa na temat twórczości artysty i wykorzystania przez niego znaku graficznego

jako elementu w komponowaniu plakatu.

6. Rozwinięcie dyskusji na temat obejrzanej prezentacji.

7. Podsumowanie i utrwalenie wiadomości przedstawionych na lekcji.

8. Zadanie pracy domowej.

9. Nawiązanie do następnych zajęć w celu zainteresowania uczniów nowym tematem.

10. Czynności porządkowe po zajęciach.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

− anonimowa ankieta ewaluacyjna dotycząca sposobu prowadzenia zajęć i uzyskanych umiejętności.

(12)

5. ĆWICZENIA

5.1. Sztuki plastyczne – klasyfikacja i podstawowe pojęcia

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj uszeregowania „od najbardziej przydatnej – 1”, do „najmniej przydatnej – 11”

poszczególnych funkcji sztuki (wymienionych w załączonej tabeli) w realizacji terapii zajęciowej oraz krótko uzasadnij swój wybór.

Tabela do ćwiczenia 1. Funkcje sztuki Rodzaje funkcji

sztuki

Uszeregowanie

od 1 do 11 Uzasadnienie wyboru

estetyczna etyczna terapeutyczna użytkowa poznawcza emocjonalna indyfikacyjna komunikacyjna metafizyczna ludyczna wychowawcza

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i techniki wykonania. Uczniowie powinni zapoznać się ze wskazanymi przez nauczyciela fragmentami materiału nauczania oraz literaturą uzupełniającą. Należy zwrócić uwagę uczniom na wielofunkcyjność sztuki. Ćwiczenie może być wykonywane w parach.

Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien:

1) dokonać analizy materiału nauczania oraz innych źródeł wiedzy opisujących rodzaje funkcji sztuki,

2) określić podstawowe kryteria uszeregowania funkcji sztuki z punktu widzenia potrzeb i oczekiwań warsztatów terapii zajęciowej,

3) przeprowadzić dyskusję o kryteriach, jakie należy brać pod uwagę przy określaniu kolejności uszeregowania poszczególnych funkcji sztuki,

4) zweryfikować własny punkt widzenia po przeprowadzonej dyskusji, 5) wypełnić tabelę, zgodnie z załączonym powyżej wzorem,

6) zaprezentować tabelę do oceny nauczyciela prowadzącego zajęcia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

– dyskusja, – ćwiczenie.

(13)

Środki dydaktyczne:

− arkusze papieru formatu A4 oraz przybory do pisania (w tym ołówek i gumka),

− literatura, zgodnie z punktem 7 poradnika dla nauczyciela,

− stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 2

Zbadaj, na podstawie wywiadów ze specjalistami oraz analizy materiałów źródłowych,

„popularność” poszczególnych rodzajów technik malarskich (lista załączona w tabeli) wykorzystywanych w ramach realizacji terapii zajęciowej w pracowni plastycznej. Przy określaniu popularności techniki malarskiej należy zastosować pięciostopniową skalę oceny:

„bardzo popularna – 5”, „popularna – 4”, „mało popularna – 3”, „sporadycznie stosowana – 2” oraz „nie stosowana – 1”.

Tabela do ćwiczenia 2. Rodzaje technik malarskich

Popularność techniki – skala oceny Rodzaj techniki malarskiej

5 4 3 2 1

1 akwarela 2 asamblaż 3 kolaż 4 enkaustyka 5 fresk 6 al secco 7 witraż 8 sgraffito 9 graffiti 10 gwasz

11 malarstwo akrylowe 12 malarstwo kredkami 13 malarstwo na szkle 14 malarstwo olejne 15 malarstwo temperowe 16 polichromia,

17 prymitywne malarstwo naścienne Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i techniki wykonania. Uczniowie powinni zapoznać się ze wskazanymi przez nauczyciela fragmentami materiału nauczania. Należy zwrócić uwagę uczniom na poprawne nazewnictwo technik malarskich. Ćwiczenie może być wykonywane w parach.

1) dokonać analizy materiału nauczania oraz dostępnych źródeł wiedzy dotyczących technik malarskich,

2) zidentyfikować techniki malarskie stasowane w zajęciach terapeutycznych na podstawie analizy informacji dostępnych w Internecie (w identyfikacji należy uwzględnić minimum 10 pracowni plastycznych z różnych miejscowości),

3) przedstawić wyniki analizy w tabeli według załączonego wzoru,

(14)

4) zidentyfikować warsztaty terapii zajęciowej (WTZ) prowadzone w swojej miejscowości (lub jej najbliższym otoczeniu),

5) umówić się na spotkania ze specjalistami (minimum 5 osób) prowadzącymi zajęcia plastyczne w ramach WTZ w celu przeprowadzenia wywiadu (wywiad może być zastąpiony komunikacją z wykorzystaniem poczty e-mail),

6) zebrać i opracować wyniki oceny uzyskane metodą wywiadu,

7) opracować sprawozdanie końcowe i wnioski z przeprowadzonych badań.

– dyskusja,

– analiza przypadków, – ćwiczenie.

− arkusze papieru formatu A4 oraz przybory do pisania,

− literatura, zgodnie z rozdziałem 7 poradnika dla nauczyciela,

− stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu i z oprogramowaniem do edycji tekstu,

− kwestionariusz do badania popularności techniki malarskiej.

(15)

5.2. Twórczość plastyczna osób niepełnosprawnych

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Odszukaj w zasobach sieci Internet i w dostępnych źródłach literaturowych opisów wyników badań dotyczących twórczości osób niepełnosprawnych oraz pozyskaj informacje o wystawach prac osób niepełnosprawnych.

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i techniki wykonania. Uczniowie powinni zapoznać się ze wskazanymi przez nauczyciela fragmentami materiału nauczania. Należy zwrócić uwagę uczniom na potrzebę prowadzenia badań nad twórczością osób niepełnosprawnych.

1) skorzystać z wyszukiwarki internetowej i odszukać do informacje o wynikach badań dotyczących twórczości osób niepełnosprawnych,

2) skorzystać z wyszukiwarki internetowej i odszukać informacje o wystawach prac osób niepełnosprawnych,

3) zidentyfikować jakie wystawy prac osób niepełnosprawnych były organizowane w jego miejscowości w ostatnim roku,

4) sporządzić sprawozdanie z realizacji ćwiczenia w formie elektronicznej, 5) zaprezentować rezultaty ćwiczenia na forum grupy.

– dyskusja,

− arkusze papieru formatu A4 oraz przybory do pisania,

− literatura, zgodnie z punktem 7 poradnika dla nauczyciela,

− katalogi i informatory o wystawach prac osób niepełnosprawnych,

− stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu i z oprogramowaniem do edycji tekstu.

Ćwiczenie 2

Korzystając z załączonej listy efektów działań arteterapeutycznych wybierz (indywidualnie) 10 najważniejszych według Ciebie efektów ukierunkowanych na osoby niepełnosprawne.

Lista efektów działań arteterapeutycznych:

− rozwój osobowości,

− wzrost własnej kreatywności,

− leczenie i zapobieganie pogłębianiu się stanów chorobowych,

− obniżenie napięcia nerwowe, uspokajanie, wyciszenie,

− pomaga zrozumieć codzienne problemy,

(16)

− rozwijanie i pobudzanie wyobraźni,

− pomoc w uświadomieniu sobie własnych przekonań i uczuć oraz w lepszym zrozumieniu siebie,

− uwalnianie od przykrych wspomnień i niepokojów,

− odreagowane nagromadzonych emocji,

− uaktywnienie sfery komunikacji niewerbalnej,

− rozwijanie własnych działań twórczych,

− uzewnętrznienie świata własnych przeżyć i odczuć,

− zaspokajanie potrzeb: akceptacji, bezpieczeństwa, współuczestniczenia, bycia rozumianym i docenianym,

− pobudzenie sensoryczne – wielozmysłowe postrzeganie świata,

− poznawanie innych – zmiana optyki widzenia swoich problemów,

− akceptacja siebie i innych,

− wzmocnienie poczucia sprawstwa i bezpieczeństwa,

− zwiększanie się poziom samowiedzy i akceptacji siebie,

− wzmaganie się świadomości motywów własnych działań i zachowań,

− kreowanie przestrzeni, poznawanie dystansu i granic,

− tworzenie pozytywnych nawyków i reakcji,

− relaks, przyjemność, odpoczynek.

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i techniki wykonania. Uczniowie powinni zapoznać się ze wskazanymi przez nauczyciela fragmentami materiału nauczania. Należy zwrócić uwagę uczniom na szeroki wachlarz efektów arteterapeutycznych.

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym arteterapii, 2) przeprowadzić analizę efektów działań arteterapeutycznych, 3) wybrać 10 najważniejszych efektów,

4) porównać własny wybór z wyborami kolegów z grupy oraz wskazać efekty powtarzające się,

5) podjąć dyskusję na forum zespołu.

− papier formatu A4, przybory do pisania,

− literatura, zgodnie z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

(17)

5.3. Oddziaływanie barw i podstawy kompozycji plastycznej

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Namaluj koło barw posługując się farbami akwarelowymi lub plakatowymi przy założeniu, że:

− z czerwieni wybierz na kolor podstawowy – karmin,

− z niebieskich wybierz na kolor podstawowy – ultramarynę,

− z żółcieni wybierz na kolor podstawowy – ciemną zółcień.

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i techniki wykonania. Uczniowie powinni zapoznać się ze wskazanymi przez nauczyciela fragmentami materiału nauczania. Należy zwrócić uwagę uczniom na znaczenie barw podstawowych.

1) narysować cyrklem na arkuszu A4 okrąg o dowolnych wymiarach, 2) podzielić okrąg na 6 równych części,

3) wypełnić co drugą cząstkę odpowiednim kolorem podstawowym,

4) wymieszać ze sobą farby z pary barw kontrastowych: pierwszą z trzecią, trzecią z piątą, piątą z pierwszą,

5) wypełnić uzyskanymi barwami pochodnymi odpowiednie cząstki koła barw, 6) obrysować kontury okręgu i poszczególnych cząstek.

– ćwiczenie.

– blok techniczny w formacie A4, – cyrkiel,

– linijka,

– narzędzia cienko rysujące: ołówek, flamaster, cienkopis, – gumka,

– farby akwarelowe, – farby plakatowe,

– literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Określ, do jakiego rodzaju kompozycji można zakwalifikować kompozycje na rysunkach:

A – kompozycja dynamiczna otwarta B – kompozycja statyczna otwarta

D – kompozycja rytmiczna, wieloosiowa, otwarta

(18)

Wstaw litery A, B, C, D w odpowiednie pola.

Rys. do ćwiczenia 2. Rodzaje kompozycji

1. 2. 3. 4.

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i techniki wykonania. Uczniowie powinni zapoznać się ze wskazanymi przez nauczyciela fragmentami materiału nauczania. Należy zwrócić uwagę uczniom na przestrzeganie zasad kompozycji.

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym kompozycji,

2) uzupełnić wiedzę o kompozycji korzystając z literatury uzupełniającej,

3) odszukać przykłady kompozycji dostępne w różnych źródłach (również w zasobach Internetu),

4) przyjrzeć się dokładnie rysunkom załączonym do ćwiczenia, 5) dokonać wyboru i wpisać odpowiednie litery pod każdą z ilustracji, 6) przedstawić wynik ćwiczenia na forum grupy.

– ćwiczenie, – dyskusja.

− literatura dotycząca kompozycji plastycznych,

− przykłady ilustracji odpowiadające poszczególnym rodzajom kompozycji,

− zestaw komputerowy z dostępem do Internetu.

(19)

5.4. Stosowanie podstawowych technik plastycznych

5.4.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj kreślenie ołówkiem (o różnej twardości) na kartce papieru A4 podstawowych linii, zgodnie z załączonym rysunkiem 1A, traktując to jako trening przed rozpoczęciem pracy nad rysunkiem właściwym. Trening ten pozwoli Ci wyćwiczyć rękę oraz pomoże zdobyć lekkość w rysowaniu poszczególnych elementów.

Następnie na kartce papieru A4 kilka razy narysuj odręcznie każdą figur przedstawionych na rysunku B. Ten sam trening przećwicz na papierze formatu, np. B2.

Rys. 1. do ćwiczenia 1

Kolejny trening dotyczy rysowania nieregularnych kształtów (rysunek 2) na kartce papieru A4 i w dużym formacie B2. Bardzo często rysując martwą naturę bądź człowieka musimy rysować linie nieregularnych kształtów, które też dobrze jest potrenować przed rozpoczęciem pracy. Chcąc dobrze rysować należy uzyskać sprawność ręki i pełną nad nią kontrolę.

A

B

(20)

Rys. 2. do ćwiczenia 1

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i techniki wykonania. Uczniowie powinni zapoznać się ze wskazanymi przez nauczyciela fragmentami materiału nauczania oraz literaturą rekomendowaną. Należy zwrócić uwagę uczniom ma potrzebę wykonywania ćwiczeń doskonalących umiejętności rysowania.

1) zapoznać się z materiałem nauczania oraz pozycjami literatury dotyczącymi technik rysowania,

2) przygotować stanowisko do wykonania ćwiczenia oraz zgromadzić niezbędne materiały i narzędzia rysunkowe,

3) wykonać ćwiczenie zgodnie z rysunkiem 1A przez (ok. 10 min), 4) wykonać ćwiczenie zgodnie z rysunkiem 1B przez (ok. 20 min), 5) wykonać ćwiczenie zgodnie z rysunkiem 2C przez (ok. 15 min), 6) zaprezentować rezultaty ćwiczenia na forum grupy.

– ćwiczenie praktyczne, Środki dydaktyczne:

– deska rysunkowa lub sztaluga, – zestaw ołówków o różnej twardości, – blok rysunkowy w formacie A4, – arkusz papieru w formacie B2, – gumka,

(21)

Ćwiczenie 2

Wykonaj kolorystyczne studium martwej natury, składającej się z 3–4 przedmiotów o prostych kształtach, bez ozdób i dwóch gładkich materiałów (jeden, jako podłoże, drugi jako tło dla przedmiotów). Zastosuj wybraną technikę malarską z wykorzystaniem koła barw (mieszania barw na palecie).

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i techniki wykonania. Uczniowie powinni zapoznać się ze wskazanymi przez nauczyciela fragmentami materiału nauczania oraz literaturą rekomendowaną. Należy zwrócić uwagę uczniom na potrzebę ciągłego obserwowania malowanych obiektów.

1) wykonać ołówkiem szkic obserwowanych przedmiotów na kartce papieru A3 z bloku technicznego,

2) zadbać o dobre rozmieszczenie (zakomponowanie) rysowanych przedmiotów na podłożu (nie mogą być za małe i za duże),

3) zadbać o właściwe proporcje wewnętrzne przedmiotów,

4) zadbać o odpowiednie relacje wzajemnych wielkości poszczególnych przedmiotów i odległości między nimi,

5) przystąpić do malowania, mieszając barwy na palecie, w celu uzyskania podobnych odcieni kolorystycznych do tych, które występują w elementach martwej natury,

6) obserwować i zaznaczyć pędzlem światłocień i jego barwę, a także wzajemne wpływy barw na siebie,

7) zadbać o pokazanie gradacji ważności przedmiotów podczas malowania (pokazać, które przedmioty są ważniejsze, a które zlewają się z tłem),

8) poddać ocenie (korekcie) nauczyciela rezultat wykonania ćwiczenia, 9) uwzględnić rezultat korekty w ostatecznej wersji studium martwej natury.

– ćwiczenie praktyczne, Środki dydaktyczne:

– sztaluga,

– blok techniczny A3, – ołówek,

– gumka,

– farby do wyboru: akwarele, tempery, plakatówki,

– pędzle, cienki i grubszy (płaskie lub okrągłe do wyboru), – naczynie na wodę,

– paleta (plastikowa tacka lub gruba tektura),

(22)

5.5. Organizacja pracowni plastycznej

5.5.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaprojektuj regulamin pracowni plastycznej funkcjonującej w ramach warsztatów terapii zajęciowej (WTZ) z uwzględnieniem następujących elementów:

– cele, zadania, struktura organizacyjna pracowni, – prawa podopiecznych,

– obowiązki podopiecznych, – organizacja życia codziennego,

– rewalidacja indywidualna i usprawnianie, – współżycie społeczne i troskę o wspólne dobro,

– kompetencje, uprawnienia i zasady funkcjonowania samorządności – instrukcje dotyczące przestrzegania higieny i porządku,

– instrukcje dotyczące przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, – instrukcje dotyczące przestrzegania przepisów przeciwpożarowych,

– instrukcje dotyczące przestrzegania przepisów ochrony środowiska, – inne postanowienia.

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i techniki wykonania. Uczniowie powinni zapoznać się ze wskazanymi przez nauczyciela fragmentami materiału nauczania. Należy zwrócić uwagę uczniom na wagę regulaminu w prawidłowym funkcjonowaniu pracowni plastycznej.

1) wyszukać w dostępnych materiałach informacje dotyczące regulaminów pracowni terapii zajęciowej,

2) przeanalizować rozporządzenie w sprawie warsztatów terapii zajęciowej i odszukać w nim zapisy dotyczące wymaganych regulaminów,

3) zidentyfikować w zasobach Internetu przykłady regulaminów dla warsztatów terapii zajęciowej i przeprowadzić ich analizę krytyczną,

4) sporządzić własny projekt regulaminu dla pracowni plastycznej w ramach WTZ, z uwzględnieniem przeprowadzonych analiz i elementów zapinanych w poleceniu ćwiczenia,

5) zapisać projekt w edytorze tekstu i wydrukować w kilku egzemplarzach,

6) zaprezentować regulamin kolegom z grupy i uzyskać informacje zwrotną o jego jakości, 7) przedstawić projekt regulaminu pracowni plastycznej do oceny nauczyciela.

− rozporządzenie w sprawie warsztatów terapii zajęciowej,

− zestaw komputerowy z dostępem do Internetu,

(23)

− przybory do pisania i notowania,

− literatura zgodna z materiałem 7 poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Zidentyfikuj minimum 20 pracowni o profilu plastycznym z obszaru całego kraju i wyodrębnij ich wspólne oraz specyficzne obszary zainteresowań.

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i techniki wykonania. Uczniowie powinni zapoznać się ze wskazanymi przez nauczyciela fragmentami materiału nauczania. Należy zwrócić uwagę uczniom na potrzebę analizowania przykładów dobrych praktyk dla doskonalenia funkcjonowania pracowni terapii zajęciowej.

1) skorzystać z wyszukiwarki internetowych (np. www.google.pl) w celu pozyskania odpowiednich informacji,

2) przeprowadzić selekcję uzyskanych informacji z uwzględnieniem kryterium umiejscowienia pracowni w każdym z województw,

3) dokonać analizy wyselekcjonowanych informacji,

4) określić wspólne obszary zainteresowań analizowanych pracowni,

5) wyodrębnić specyficzne obszary zainteresowań analizowanych pracowni, 6) sporządzić notatkę z realizacji ćwiczenia.

Środki dydaktyczne

− poradnik dla ucznia oraz literatura zgodna z rozdziałem 7 poradnika dla nauczyciela,

− zestaw komputerowy z dostępem do Internetu,

− przybory do pisania.

(24)

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test 1

Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Wykonywanie prac plastyczno-technicznych”

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

– zadania 1, 2, 3, 4, 5, 9, 10, 11, 12, 14, 16, 17, 19, 20 są z poziomu podstawowego, – zadania 9, 13, 14, 18, 19 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każda prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące oceny szkolne z zajęć praktycznych:

– dopuszczająca – za rozwiązanie, co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego, – dostateczna – za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,

– dobra – za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu ponadpodstawowego, – bardzo dobra – za rozwiązanie, 18 zadań w tym co najmniej 5 z poziomu

ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. b, 2. c, 3. d, 4. a, 5. c, 6. a, 7. d, 8. b, 9. c, 10. b, 11. a, 12. d, 13. c, 14. b, 15. d, 16. a, 17. b, 18. c, 19. a, 20. d.

Plan testu

Nr

zad.

Cel operacyjny

(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria celu

Poziom wymagań

Poprawna odpowiedź

1 Rozróżnić funkcje sztuki plastycznej B P b

2 Wymienić działy sztuki plastycznej A P c

3 Rozróżniać dyscypliny zaliczane do sztuk

plastycznych B P d

4 Opisać podstawowe techniki malarskie B P a

5 Scharakteryzować, czym jest grafika B P c

6 Zinterpretować wyniki badań nad twórczością

osób niepełnosprawnych B P a

7 Określić efekty działań arteterapeutycznych B P d

(25)

8 Rozróżnić barwy podstawowe A P b 9 Zinterpretować mechanizm powstawania barw

pochodnych C PP c

10 Scharakteryzować cechy barw B P b

11 Wyjaśnić, w jaki sposób barwy oddziałują na

człowieka B P a

12 Zdefiniować kompozycję w plastyce B P d

13 Rozróżnić i scharakteryzować rodzaje

kompozycji C PP c

14 Zidentyfikować układy kompozycji na

podstawie analizy dział C PP b

15 Rozróżnić narzędzia do rysowania i sporządzać

proste szkice i rysunki B P d

16 Zastosować odpowiednie technik malarskie do

zajęć terapeutycznych B P a

17 Określić cele i zadania dla pracowni plastyczne B P b 18 Dobrać rodzaje prac plastycznych do

predyspozycji uczestników zajęć C PP c

19 Promować i eksponować wytwory prac

plastycznych uczestników terapii zajęciowej C PP a 20 Utworzyć i przestrzegać zapisów regulaminu

pracowni plastycznej B P d

(26)

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem, co najmniej jednotygodniowym.

2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.

3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.

4. Przygotuj odpowiednią liczbę testów.

5. Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.

6. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcje dla ucznia.

7. Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.

8. Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.

9. Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie zakończenia udzielania odpowiedzi.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.

2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4. Test zawiera 20 pytań. Do każdego pytania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udziel odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce znaki X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie określić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

7. Jeżeli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Materiał nauczania: – instrukcja,

– zestaw zadań testowych, – kata odpowiedzi.

(27)

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Dla sztuki plastycznej jedną z podstawowych funkcji jest a) funkcja filozoficzna.

b) funkcja terapeutyczna.

c) funkcja informacyjna.

d) funkcja empiryczna.

2. Podstawowe działy sztuki plastycznej obejmują a) formy wizualne.

b) formy wielowymiarowe.

c) formy płaszczyznowe (kreowanie obrazu).

d) formy nieregularne.

3. Jedną z dyscyplin zaliczanych do sztuk plastycznych jest a) estetyka.

b) linoryt.

c) werniks.

d) rysunek.

4. Do technik malarskich nie można zaliczyć a) szrafirunku.

b) akwareli.

c) graffiti.

d) al secco.

5. Grafikę w zależności od funkcji można podzielić na a) aplikacyjną.

b) komputerową.

c) warsztatową.

d) manualną.

6. Wyniki badań nad twórczością osób niepełnosprawnych wykazały, że

a) rysunek jest środkiem porozumiewania się z dzieckiem niepełnosprawnym.

b) są one niewyuczalne.

c) sztuki plastyczne nie pobudzają do aktywności.

d) deficyty biologiczne i rozwojowe nie pobudzają do twórczości.

7. Efektem działań arteterapeutycznych nie jest a) rozwój osobowości.

b) pozawerbalne porozumiewanie się.

c) pobudzenie sensoryczne.

d) zwiększenie napięcia nerwowego.

8. Do barwy zasadniczej nie można zaliczyć koloru a) koloru czerwonego.

b) koloru czarnego.

c) koloru niebieskiego.

d) koloru żółtego.

(28)

9. Barwy pochodne powstają przez zmieszanie

a) koloru żółtego z niebieskim, co daje kolor zielony.

b) koloru niebieskiego z czerwonym, co daje kolor fioletowy.

c) koloru czerwonego z czarnym, co daje kolor brązowy.

d) żółtego z czerwonym, co daje kolor pomarańczowy.

10. Cechą barwy nie jest a) ton.

b) przenikliwość.

c) walor.

d) nasycenie.

11. Z psychologicznego punku widzenia barwy oddziałują na człowieka, bowiem a) barwy zgaszone rozweselają.

b) barwy ciemne wprowadzają nastrój powagi.

c) barwy jasne oddziałują pogodnie.

d) barwy nasycone ożywiają.

12. Kompozycja w plastyce to

a) tworzenie specyficznego bezładu w przestrzeni obrazu,

b) ułożenie wielu różnych brył i figur zgodnie z zasadami kompozycji przestrzennej, c) zespół przypadkowo dobranych i celowo ułożonych elementów graficznych.

d) uporządkowany układ konkretnych elementów płaszczyzny tworzący spójną logiczną całość, składający się z brył, figur, plam i linii.

13. Kompozycją płaską nazywamy

a) organizację kompozycyjną form, które składają się z elementów trójwymiarowych i które umieszczone są na płaszczyźnie.

b) organizację kompozycyjną form, które składają się z elementów bryłowych i które umieszczone są na płaskiej powierzchni.

c) organizację kompozycyjną form, które składają się z elementów płaskich i które umieszczone są na płaszczyźnie.

d) organizację kompozycyjną form, które składają się z elementów przestrzennych i które umieszczone są na twardym podłożu.

14. Do typowych rodzajów kompozycji płaskich i przestrzennych nie można zaliczyć a) układu centralnego.

b) układy osiowego.

c) układu dynamicznego.

d) układu symetrycznego.

15. W technice rysowania jako podstawowe narzędzia stosowane są a) sztaluga i kredki pastelowe.

b) stół kreślarski i komputer.

c) flamastry i mazaki.

d) ołówek i kredka.

(29)

16. W terapii zajęciowej nie można stosować m.in. technik malarskich takich jak a) polichromia.

b) technika malowania na tkaninie.

c) technika malowania na szkle i ceramice.

d) technika akwarelowa.

17. Cel warsztatów terapii zajęciowej, który nie jest możliwy do zrealizowania w pracowni plastycznej to

a) kształcenie umiejętności obserwacji przez podopiecznych.

b) kształtowanie specjalistycznych umiejętności zawodowych.

c) kształtowanie śmiałości wypowiedzi plastycznej.

d) rozwijanie zainteresowań plastycznych oraz przygotowywanie do odbioru sztuki.

18. W pracowni plastycznej, w związku ze sposobem prowadzenia zajęć, można wyróżnić następujące kategorie prac wykonywanych przez podopiecznych

a) prace ekonomicznie opłacalne.

b) prace systematycznie powtarzane.

c) prace na określony temat.

d) prace zaplanowane przez sponsorów.

19. Rezultaty prac plastycznych wykonane prze podopiecznych powinny być promowane zwłaszcza poprzez

a) organizację wystaw i konkursów.

b) publikacje w mediach.

c) ustawicznie prowadzoną sprzedaż prac.

d) instytucje współfinansujące warsztaty terapii zajęciowej.

20. W regulaminie funkcjonowania pracowni plastycznej, w ramach warsztatów terapii zajęciowej, należy m.in. określić

a) zasady postępowania na wypadek kataklizmów.

b) zakresy czynności terapeuty.

c) zasady udzielania pomocy przedlekarskiej.

d) prawa i obowiązki podopiecznych.

(30)

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...

Wykonywanie prac plastyczno-technicznych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania Odpowiedź Punkty

1 a b c d

2 a b c d

3 a b c d

4 a b c d

5 a b c d

6 a b c d

7 a b c d

8 a b c d

9 a b c d

10 a b c d

11 a b c d

12 a b c d

13 a b c d

14 a b c d

15 a b c d

16 a b c d

17 a b c d

18 a b c d

19 a b c d

20 a b c d

Razem:

(31)

Test 2

ZADANIE TYPU „PRÓBA PRACY”

Instrukcja dla nauczyciela

W badaniu osiągnięć ucznia w jednostce modułowej: „Wykonywanie prac plastyczno- technicznych” przewiduje się zastosowanie zadania typu „próba pracy”, gdyż pozwoli ono sprawdzić poziom ukształtowanych u uczniów umiejętności praktycznych.

Zadaniem nauczyciela jest stworzenie warunków dla ucznia, umożliwiających w określonym czasie wykonanie zadania. Uczeń powinien mieć udostępnione niezbędne wyposażenie, tj.:

− przedmioty do martwej natury o prostych kształtach, pozbawione ozdób:

− przedmiot skonstruowany na zasadzie bryły obrotowej (wazonik, garnek, kubek, itp.),

− przedmiot o cechach prostopadłościennych (pudełko, kubik, skrzyneczka),

− przedmiot w kształcie kulistym (piłeczka, jabłko, pomarańcza),

− 2 draperie gładkie bez wzorów o stonowanych odcieniach, jedna jaśniejsza w walorze od drugiej, mogą różnić się temperaturą,

− papier techniczny o formacie A4, A3 i B2,

− zestaw przyborów malarsko-rysunkowych (ołówki, gumka, farby malarskie oraz inne akcesoria),

− sztaluga,

− paleta.

Szacuje się, iż na wykonanie poniższego zadania wystarczy 4 godziny dydaktyczne.

Instrukcja i zadanie dla ucznia

Przygotuj studium kolorystyczne martwej natury (według układu zaproponowanego przez nauczyciela) z wykorzystaniem technik rysunku, wybranych technik malarskich oraz z uwzględnieniem zasad kompozycji.

Umiejętności podlegające ocenie

Lp. Czynność wykonana przez ucznia

Maksymalna liczba punktów

Uzyskany wynik

1 Planowanie i organizowanie stanowiska pracy 10 2 Dobieranie odpowiednich narzędzi rysunkowo-

-malarskich 10

3

Rozmieszczenie na papierze przy pomocy ołówka, przedmiotów składających się kompozycję martwej natury

10

4 Szkicowanie ołówkiem poszczególnych przedmiotów

z zachowaniem wewnętrznych proporcji 10

5

Szkicowanie ołówkiem poszczególnych przedmiotów starając się zadbać o odpowiednie relacje wzajemnych wielkości poszczególnych przedmiotów i odległości między nimi

10

(32)

6

Mieszanie farb na palecie, w celu uzyskania odcieni kolorystycznych występujących w zaproponowanej martwej naturze

10

7 Określenie kierunku światła 10

8

Zaznaczenie pędzlem światłocienia, jego barwy, a także wzajemnego wpływu sąsiadujących barw na siebie

10

9

Ukazanie, które przedmioty są w określonym otoczeniu ważniejsze, wyraźniejsze, mocniej się eksponują, a które bardziej zespalają się z danym tłem

10

10 Zakończenie zadania, podpisanie pracy i

uporządkowanie stanowiska 10

Klucz oceniania

10 pkt 9 pkt 8 pkt 7 pkt 5 pkt 0 pkt

– czynność wykonana bezbłędnie z pełnym umotywowaniem dokonanych wyborów.

– czynność wykonana bezbłędnie, drobne nieprawidłowości w umotywowaniu dokonywanych działań.

– przy wykonaniu czynności wystąpiły drobne, nieistotne dla całego procesu błędy.

– przy wykonaniu czynności wystąpiło kilka błędów, które w wyniku przeprowadzonej korekty naprawiono.

– najważniejsze elementy danej czynności zostały wykonane, wykonanie jednak całej czynności wymagało dokonania wielu poprawek.

– czynność wykonana błędnie.

Normy wymagań na poszczególne oceny szkolne:

Ocena Minimalna liczba

uzyskanych punktów dopuszczający 60

dostateczny 72

dobry 85

bardzo dobry 95 i więcej Sposób oceny

Nauczyciel ocenia indywidualnie ucznia podczas wykonywania zadania metodą obserwacji. Ocenia poprawność wykonywanych, poszczególnych czynności przez ucznia, jego postawę podczas pracy i po jej zakończeniu, technikę rysunku i malarstwa oraz efekt końcowy – wrażenie estetyczne.

(33)

7. LITERATURA

1. Bogdanowicz M., Kisiel B. Przasnyska M.: Metoda Weroniki Sherborne w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka. WSiP, Warszawa 1998

2. Bogdanowicz M: Terapia pedagogiczna. Przewodnik bibliograficzny. Harmonia 2005 3. Buchalter Susan I.: Terapia sztuką. Praktyczny poradnik. Zysk i S-ka, 2006

4. Fałkowska-Rękawek E.: Podstawy projektowania odzieży. WSiP, Warszawa 2000

5. Franczyk A., Krajeńska K.: Program psychostymulacji dzieci w wieku przedszkolnym z deficytami i zaburzeniami rozwoju. Oficyna wydawnicza Impuls, Kraków, 2003

6. Hoffman H., Łukaszewski B., A. Olszewski: Podstawy kompozycji plastycznej – wybrane zagadnienia. Wyd. Skrypt Politechnika Radomska, Radom 1998

7. Hohensee-Ciszewska H.: ABC wiedzy o plastyce. WSiP, Warszawa 1988

8. Hormon J., Smith R., Wright M.: Szkoła rysowania i malowania. Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2002

9. Hornowski B.: Badania nad rozwojem psychicznym dzieci i młodzieży na podstawie rysunku postaci ludzkiej. Wrocław 1982

10. Hulek A.: Teoria i praktyka w rehabilitacji inwalidów. PZWL Warszawa 1969.

11. Jędrych D.: Twórczość plastyczna dzieci i młodzieży niepełnosprawnej – http://www.publikacjeoswdnr.republika.pl/djedruchtworczosc.doc

12. Kadusan H., Schaefer Ch.: Techniki terapeutyczne, Zabawa w psychoterapii, GWP, Gdańsk, 2002

13. Knapik M., Sacher W.A. (red): Sztuka w edukacji i terapii, Kraków, Oficyna Wydawnicza Impuls 2005

14. Konieczna E. J.: Arteterapia w teorii i praktyce. Impuls, Kraków 2003

15. Kulczycki M.: Arteterapia i psychologia kliniczna. W: Artererapia (III), Zeszyt Naukowy Akademii Muzycznej we Wrocławiu nr 57. Wrocław 1990

16. Larkowa H.: Człowiek niepełnosprawny. PWN, Warszawa 1987 17. Lipkowski O.: Pedagogika Specjalna. PWN, Warszawa 1981

18. Maas Violet F.: Uczenie się przez zmysły. Wprowadzenie do teorii integracji sensorycznej. WSiP 2005

19. Marek E. (2004), Arteterapia jako metoda wspomagająca pracę wychowawczą.

W: Sztuka w edukacji i terapii, (red) M. Knapik, W.A. Sacher. Kraków, Oficyna Wydawnicza Impuls

20. Milanowska K.: Techniki terapii zajęciowej. PZWL, Warszawa 1987 21. Milanowska K.: Terapia zajęciowa. PZWL, Warszawa 1986

22. Olechnowicz H.: Metody aktywizowania głębiej upośledzonych umysłowo. WSiP, Warszawa 1983

23. Oster G.D., Goud P.: Rysunek w psychoterapii. GWP, Gdańsk 2002

24. Parramón J. M., Galbó M.: Perspektywa w rysunku i malarstwie. WSiP, Warszawa 1993 25. Parramón J. M.: Jak malować. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1993

26. Pileccy S.J.: Stymulacja psychoruchowego rozwoju dzieci o obniżonej sprawności umysłowej. Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków, 2003

27. Piszczek M.: Terapia zabawą. Terapia przez sztukę. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno - Pedagogicznej MEN, Warszawa 1997

28. Rewalidacja przez sztukę osób niepełnosprawnych

http://www.tecza.org/art.php?dzial=osrodki&id=odm_rewalid

29. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 25 marca 2004 r. w sprawie warsztatów terapii zajęciowej (Dz. U.04.63.587 z późn. zm.)

(34)

31. Specyficzne potrzeby osób z głębokim upośledzeniem umysłowym a arteterapia http://www.scholaris.edu.pl/cms/index.php/news/show_art?id=GK13A5WT6U7WI8Q0 WP343I7I&cat_id=254

32. Sztuka – http://pl.wikipedia.org/wiki/Sztuka#Sztuki_plastyczne.

33. Szulc W.: Sztuka i terapia. CMDNŚSzM, Warszawa 1993

34. Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudniania osób niepełnosprawnych (dz. U. Nr 123, poz. 776, z późn. zm.).

35. Wallon Ph., Cambier A., Engelhart D.: Rysunek dziecka, Warszawa 1993.

36. Wendreńska I.: Świąteczne warsztaty Integracyjne jako jedna z form stymulacji osób o specyficznych możliwościach edukacyjnych. W: Sztuka w edukacji i terapii, (red) M. Knapik, W.A. Sacher. Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2004

Strony internetowe:

http://www.publikacjeoswdnr.republika.pl/djedruchtworczosc.doc http://www.tecza.org/art.php?dzial=osrodki&id=odm_rewalid Artykuły w czasopismach:

1. Arciszewska-Binnebesel A.: Refleksje nauczyciela z pracy z dziećmi upośledzonymi umysłowo uzdolnionymi plastycznie. Wychowanie na co Dzień – 2002, nr 2–3, s. 32–33.

2. Bielska B.: Malowanie rękami jako niekonwencjonalna forma ekspresji. Szkoła Specjalna – 2001, nr 1, s. 31–35

3. Byszewski J.: Sztuka dla wszystkich. Warsztaty plastyczne z dziećmi młodzieżą specjalnej troski. Plastyka w Szkole – 1986, nr 3, s.178

4. Chęcińska M. : Plastyka leczy, uczy, wychowuje. Plastyka i Wychowanie – 1996, nr 3, s. 30–31

5. Citko Z.: Z doświadczeń warsztatów terapii plastycznej. Plastyka i Wychowanie – 1993, nr 5, s. 17–18

6. Dziamska D.: Origami w terapii i edukacji. Edukacja i Dialog – 1995, nr 4, s. 58–59 7. Gajo Alicja B.: Dlaczego dziecko rysuje? Życie Szkoły. – 2003, nr 1, s. 45–47

8. Głowacka E.: Formy aktywności przestrzeni w rysunku dziecka neurotycznego. Plastyka i Wychowanie – 1993, nr 5, s. 18–20

9. Jastrząb J.: Techniki plastyczne w terapii dzieci dyslektycznych. Życie Szkoły – 1985, nr 6, s. 317–322.

10. Karwowska-Struczyk M.: Autoekspresja plastyczna dziecka wyrazem jego rozwoju.

Wychowanie w Przedszkolu – 1988, nr 9, s. 481–485.

11. Kukuła E.: Zajęcia plastyczne a zajęcia terapeutyczne. Plastyka i Wychowanie – 1993, nr 3, s. 54–57.

12. Lech A: Terapia plastyką. Nowe w Szkole – 2004, nr 4, s. 11–13

13. Łukomska E.: Rola plastyki w rewalidacji dzieci lekko upośledzonych umysłowo. Szkoła Specjalna – 1999, nr 1, s. 32–39

14. Miller H.: Twórczość plastyczna dziecka lekko upośledzonego umysłowo, jako forma rewalidacji. Szkoła Specjalna – 2000, nr 2/3, s. 124–128

15. Minta D.: Terapeutyczne znaki w ekspresji plastycznej dziecka. Plastyka i Wychowanie – 1995, nr 1, s. 24–25

16. Mroziewicz M.: Rysunek dziecka upośledzonego umysłowo. Plastyka i Wychowanie – 1996, nr 3, s. 23–25

17. Muraszko B.: Arteterapia czyli psychorysunek. Edukacja i Dialog – 1995, nr 10, s. 49–50 18. Tartas T: Ekspresja plastyczna dzieci. Wychowanie w Przedszkolu. – 1993, nr 7, s. 410–

–412, 421 – 423

(35)

19. Sikorski W.: Terapeutyczne walory twórczości plastycznej. Problemy Opiekuńczo- -Wychowawcze – 1997, nr 5, s.40–42

20. Stawecka A.: Twórczość plastyczna w kompensacji dzieci przewlekle chorych.

Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne – 2004, nr 3, s. 13–16

21. Stawecka A.: Kompensacyjna funkcja działalności plastycznej dzieci przewlekle chorych – propozycja wprowadzenia elementów arteterapii. Edukacja – 2003, nr 2, s. 102–109 22. Warchoł K.: Orgiami uczy i bawi (wykorzystanie technik orgiami do pracy z dziećmi

upośledzonymi w stopniu lekkim i umiarkowanym). Szkoła Specjalna – 2000, nr 5, s. 259–261

23. Wiśniewska L.: Terapia plastyką. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze – 2003, nr 7, s. 50–51