Andrzej Z. Makowiecki
Irena Maciejewska (1930-1994)
Rocznik Towarzystwa Literackiego imienia Adama Mickiewicza 29, 173-174
R o czn ik T o w a r zy stw a L itera ck ieg o im . A . M ic k ie w ic z a X X I X /1 9 9 4
A n d r z e j Z. M a k o w ie c k i
Ir e n a Ma c i e j e w s k a (1 9 3 0 - 1 9 9 4 )
Jesienią 1994 roku środow isko polonistyczne poniosło dotkliw ą stratę: zm ar ła Irena M aciejew ska, profesor zw yczajny Uniw ersytetu W arszaw skiego, autorka wielu cennych prac naukow ych o historii literatury polskiej, obejm ujących swym zasięgiem ostatnie stulecie, w szczególności okres M łodej Polski.
U rodzona 10 grudnia 1930 roku w chłopskiej rodzinie M atysiaków , w m iej scowości D ziepółć w pow iecie Radom sko, rozpoczynała naukę na tajnych kom pletach w czasie okupacji i po otrzym aniu w 1949 roku m atury podjęła studia polonistyczne na U niw ersytecie Łódzkim , zakończyła zaś na U niw ersytecie W ar szawskim . W latach 1953-1961 pracow ała jak o asystent na W ydziale D zienni karskim UW , następnie na trwałe zw iązała się z polonistyką. Kolejne stadia jej kariery naukow ej w yznaczją daty: 1964 - doktorat, 1974 - habilitacja, 1976 - stanow isko docenta, 1989 - tytuł naukow y profesora, 1992 - stanow isko pro fesora zw yczajnego w Instytucie Literatury Polskiej UW . O statnie dw a lata Jej życia były heroiczne: w alczyła z nieuleczalną chorobą, w chw ilach popraw y zdrow ia pow racała do pracy dydaktycznej. Zm arła 8 w rześnia 1994 roku.
Zainteresow ania naukow e Ireny M aciejew skiej były rozległe i obejm ow ały trzy epoki literackie: M łodą Polskę, dw udziestolecie m iędzyw ojenne i piśm ien nictwo po II wojnie światowej. N a tym terenie m iała jednak badaczka obszary szczególnego zainteresow ania, do których pow racała w ielokrotnie. O bszarem ta kim o pierw szoplanow ym znaczeniu była poezja XX wieku. M aciejew ska na pisała o niej parę studiów syntetycznych, ale większość swojej uwagi pośw ięciła osobow ościom poetyckim . W śród nich na pierw szym miejscu Staffow i. Biografii i tw órczości tego poety pośw ięciła dw utom ow ą m onografię, której część pier w sza (1965) zaw ierała opis dzieła Staffa z okresu lw ow skiego (tj. do pierw szej wojny św iatow ej), druga (1974) obejm ow ała okres „w arszaw ski” . W tej m ono grafii M aciejew ska znakom icie opisała zjaw isko „staffizm u”, swoistości postaw y filozoficznej i artystycznej poety, który tow arzyszył trzem okresom poezji pol skiej i znajdow ał z w szystkim i wspólny język, nie tracąc zarazem nic ze swej osobowej odrębności. W okół tej pracy głównej o Staffie pow stało także wiele publikacji o m niejszym zakroju, m.in. w ydanie wraz z J. C zachow ską listów p o
— 1 7 4 —
ety ( W kręgu literackich przyjaźni, 1965), korespondencji L eopold Sta ff - Julian
Tuwim (z T. Januszew skim i J. Stradeckim , 1974), opracow anie tomu Leopold
S taff w serii B iblioteka „Polonistyki” (1965), sylw etka poety w zredagow anej przez M aciejew ską dwutom owej pracy zbiorowej Poeci dw udziestolecia m ięd zy
w ojennego (1982).
W kręgu zainteresow ań badaw czych M aciejew skiej znaleźli się też inni liczni poeci. Parokrotnie pisała o m łodo zm arłym bracie L eopolda - Ludw iku M arii Staffie, w Obrazie Literatury Polskiej X IX i X X wieku znalazły się jej om ów ienia życia i twórczości A ndrzeja N iem ojew skiego, K onstantego M arii G órskiego, Ka zim iery Iłłakow iczów ny, a w Poetach dw udziestolecia m iędzyw ojennego sylw et ki Iw aszkiew icza, W ittlina, Iłłakowiczówny.
Z terenu poezji niejednokrotnie w kraczała na teren prozy. N apisała znak o mity szkic o W acław ie Berencie jako pisarzu w arszaw skim (w „K ronice W ar szaw y” 1979), dw a solidne studia pośw ięcone badaniom tem atologicznym ( W iel
kie m iasto a problem y naturalizm u w prozie polskiej okresu M łodej Polski w
książce zbiorowej Problemy literatury polskiej okresu pozytyw izm u, t. 3, 1984 i Proza polska lat 1914-1918 wobec wojny św iatow ej, ’’Pam iętnik Literacki" 1981). Ten tytuł ostatni sygnalizuje jeden z dwu obszarów problem atyki badaw czej, na których była M aciejew ska pionierem . Pierwszy to właśnie literatura nie podległościow a i legionow a okresu I wojny (począw szy od szkicu Inter arnia w „O drze” 1969), drugi - tem atyka żydow ska w literaturze polskiej. W obrębie tego ostatniego pow stały takie ważne studia jak Getto w arszawskie w literaturze
polskiej (w zbiór. Literatura wobec wojny i okupacji, 1976), wydanie ze w stępem
wierszy W ładysław a Szlengla (Co czytałem umarłym, 1977), artykuł Tem at ży
dow ski we w spółczesnej literaturze polskiej (w arszaw ska „K ultura”, 1980), na
koniec wreszcie obszerna antologia M ęczeństw o i zagłada Żydów w zapisach li
teratury polskiej (1988).
W ostatnich latach M aciejew ska opublikow ała parę rzeczy o dużej w adze i wartości naukow ej. W 1987 r. w ydała w Bibliotece Narodowej L udzi b ezd o
mnych Żerom skiego a Jej obszerny wstęp ukazał problem atykę tej powieści w
nowej, odkrywczej perspektyw ie. Książka Rew olucja i niepodległość (1991) pod sum ow ała jej zainteresow anie tem atyką niepodległościow ą w literaturze 18 90 -
1918. W obręb tej problem atyki konsekw entnie w łączała rew olucję 1905, akcen tując jej charakter narodow ow yzw oleńczy. W tym sam ym roku 1991 ukazał się podręcznik akadem icki M łoda Polska, którego M aciejew ska była znaczącym współautorem : napisała rozdziały o poezji, obrazie rewolucji w literaturze, „m ię- dzyepoce” (19 08-1918), życiu literackim Lw ow a i Zakopanego, opracow ała syl wetki Berenta, Leśm iana, M icińskiego i Staffa. Przedw czesna śm ierć przerw ała więc dobry i płodny okres życia Ireny M aciejew skiej. Ci, którzy Ją znali dobrze, m ają także św iadom ość odejścia człow ieka wielkiej szlachetności, niezdolnego do m oralnego kom prom isu.
