Studenci z Polski na uniwersytecie we Frankfurcie nad Odrą (XVI-XVIII w.) = Polnische studenten in Frankfurt an der Oder (im 16.-18jh.)

WYŻSZA SZKOŁA PEDAGOGICZNA IM. TADEUSZA KOTARBIŃSKIEGO STUDIA ZACHODNIE 3 ZIELONA GÓRA 1998

Bogumila Burda

STUDENCI Z POLSKI NA UNIWERSYfECIE WE FRANKFURCIE NAD

ODRĄ

(XVI-XVIII W.)

W 1991 roku po prawie stu

osiemdziesięciu

latach ponownie

został

otwarty uni- wersytet we Frankfurcie nad

Odrą.

Otwarcie uniwersytetu

wiązało się

ze zjed- noczeniem dwóch

państw

niemieckich, które

funkcjonowały

po drugiej wojnie

świa­

towej. Nie

można mówić, iż

przez te 180 lat uczelnia nie

istniała.

W 1811 roku rozka- zem gabinetowym z 24 kwietnia króla Fryderyka Wilhelma III przeniesiony

został

do

Wrocławia działający

od 1506 roku uniwersytet z Frankfurtu nad

Odrą

(zwany popularnie

Viadriną)i połączony

z

istniejącą

we

Wrocławiu

od 1702 r.

dwuwydziało­

wą akademiąjezuicką zwaną Leopoldiną.

Otwarcie uczelni

nastąpiło

19

października

1811 roku. Nowo

powstały

uniwersytet niemiecki

otrzymał nazwę

Universitas lite- rarum Vratislaviensis.

Używano również skrótów Universitas Vratislaviensis lub Vra-

tislavia (Plan zur Vereinigung der Universitiit Frankfurt mit der Universitiit Breslau)

^1.

Zarówno we Frankfurcie nad

Odrą,

jak i we

Wrocławiu

przyjmowano w mury uczel- ni studentów z

różnych stron

Europy, w tym

także

wielu studentów z ziem polskich

.

Akta Uniwersytetu we Frankfurcie nie

zostały

jeszcze w

pełni

opracowane i przedsta- wione2.

Wśród

polskich studentów Viadriny

spotkać można było

wielu uczonych, posta-

ci związanych

z

reformacją

i

kontrreformacją,

pisarzy, lekarzy i wielu innych, którzy odbyli studia we Frankfurcie,

poznając język, kulturę

i

pełną tolerancję religijną.

Powstanie uniwersytetu we Frankfurcie nad

Odrą wiąże się

ze wzrostem znacze- nia Brandenburgii, a zwłaszcza dynastii Hohenzollernów w Środkowej Europie. N a-

stąpiło

to

między

innymi przez

zbliżenie

Joachima I,

księcia

brandenburskiego, z

papieżem

Leonem X i cesarzem Maksymilianem.

Leżące

na drodze handlowej mia- sto

było

dobrym punktem w kontaktach wschodu z zachodem i

południa

z

północą.

Tutaj

krzyżowały się

trakty handlowe, tutaj

było

centrum handlowe Brandenburgii.

Położone

nad

Odrą

miasto

było

zapleczem

Związku

Hanzeatyckiego, a jego

położe­

nie

ułatwiało

szybkie przemieszczanie

się.

Utworzenie uniwersytetu we Frankfurcie nad

Odrą

przypada na

drugą wyraźną epokę

powstawania

szkół wyższych,

które inspirowane

były

przez idee renesansu i

1 Archiwum Uniwersytetu we Wrocławiu, sygn. S. 133: Statut Universitiit zu Breslau, Breslau 1816;

J.

Re i n k e n s, Die Universitiit zu Breslau vor der Vereinigung der Frankfurter Viadrina mit der Leopol- dina, Breslau 1861, s. II.

'W 1929 roku ukazał się artykuł dotyczący studentów polskich we Frankfurcie (T. W o t s c h k e, Polnische Studenten in Frankfurt, ,Jahrbuch fur Kulturund Geschichte der Slaven" 1929, 5, s. 228-244), a po drugiej wojnie światowej pisał o tym M. D r o z d o w ski (Polnische Studenten an der Viadrina im 18 ]ahrhundert, [w:) Die Oder-Universitiit Frankfurt, red. H. Blilhaus, Weimar 1983).

42

Bogumiła Burda

humanizmu, i zamyka po Ttibingen

(założona

w 14 77 r.) i Wittenberdze

(założona

w 1502 r.) okres

zakładania

uniwersytetów w przededniu reformacji. Geneza branden- burskiej uczelni

^sięga

XV stulecia, kiedy

już książę

Albrecht III Achill,

^panujący

w latach 14 70-1486,

^{nosił się}

z zamiarem jej

założenia.

Za panowania jego syna J o hanna (1486-1499)

powstał

pierwszy zapis fundacyjny,

pochodzący

od

papieża

Aleksandra VI, który

^brał

pod

opiekę naukę

jako formalny fundator.

Nowością było

to,

^że

król nie- miecki,

późniejszy

cesarz Maksymilian I,

wystąpił również

jako fundator i

wystawił

w 1500 r. tzw. list

zezwalający

(Freiheitsbrie/). Fundacja ta przypada na lata panowa- nia Joachima I (1499-1535), który to zgodnie z

^wolą

swego ojca

^założył

w 1506 r.

uniwersytet we Frankfurcie

^{3• ·}

W 1506 roku

papież

Juliusz II

wydał

drugi list fundacyjny, a 26 kwietnia

tegoż

roku

odbyło się

uroczyste

poświęcenie szkoły

w

obecności

Joachima I. Pierwszym rektorem

został przybyły

z Lipska Konrad Wimpina, który

przygotował

statut szko-

ły, narzucając

jej scholastyczny charakter.

NastępcaJoachima

I, jego syn Joachim II,

zobowiązany był

do kontynuacji

dzieła

ojca, czyli do utrzymania uczelni katolickiej.

Wpływ

Filipa Melanchtona, u którego Joachim II

zasięgał

rad w sprawach szkolnych,

spowodował, iż około

1537 roku uczel- nia

przekształciła się

w

szkołę

o charakterze protestanckim.

Przyjęła

ona

drogę

uczelni w Ttibingen

i

Marburgu.

Wpływ

Melanchtona

był

bardzo

duży, trwał aż

do

począt­

ków wieku XVII. W latach 1616-1656 uczelnia pod

wpływem księcia

Johanna Sig- muoda staje

się ostoją

kalwinizmu; tutaj schronili

się

przybysze (arianie)

między

innymi z Polski i Litwy, a nawet z

północnych

i zachodnich Niemiec oraz Francji.

Lata 1657-1727 to czwarty okres w dziejach uczelni;

rozwinął się

wówczas kalwi- nizm frankfurcki ze

swoją myślą mieszczańsko-holenderską, angielską

i

hugenocką.

Równocześnie rozwijały się myśli oświeceniowe,

nauki przyrodnicze, medyczne i matematyczne. Po 1727 roku uczelnia zaczyna

odczuwać

panowanie w Brandenburgii Fryderyka I i jego

następców.

Po pokoju w

Tylży

(1807 r.) zacznie

chylić się

ku pewnemu upadkowi. Decyzja o przeniesieniu do

Wrocławia była

nader

słuszna⁴.

W pierwszym okresie powstania uczelni

powołano

do

życia

dwa

wydziały

(fakul- tety) -teologiczny i filozoficzny. W 1515 r.

papież

Leon X

wydał

list zezwalajacy na utworzenie jeszcze dwu dalszych

wydziałów:

prawnego i medycznego.

Wydział

filo- zoficzny- jako podstawowy-

musiał ukończyć każdy

student, aby

rozpocząć naukę

na dalszym kierunku.

Wydział

teologiczny

kształcił

w duchu religijnym, a w latach 1539-1540 zmieniony

został

na

wydział

teologii ewangelickiej.

Wydział

medycyny

kształcił

lekarzy i profesorów medycyny;

można było

tutaj

uzyskać

doktorat z tej dziedziny, studia te bowiem studenci rozpoczynali na innych uczelniach, a

kończyli

we Frankfurcie. Do niego

dołączono później

nauki przyrodnicze: zielarstwo i che-

mię- naukę

o lekarstwach.

Wydział

prawa

kształcił urzędników

dla Brandenburgii.

Za panowania Fryderyka II otwarto

też wydział

kameralistyki.

"G. M u h l p for d t, Die Oder-Universitiit 1506-1811, [w:) Die Oder-Universitiit, red. H. Biilhausa, Weimar 1983.

4 H. B ary c z, Uniwersytet Wrocławski przeszłości i teraźniejszości, Katowice 1946, s. 17; T. M o- d e l ski, Z dziejów Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1957, s. 7.

Studenci z Polski na uniwersytecie we Frankfurcie nad Odrą (XV/-XVJ/1 w.)

43

Uczelnia

przyjęła nazwę

Wiadrina (Viadrina). Jest to niemiecka latynizacja

słowa

Oder ("W

starożytności

Odera, Ader, Suevus, Vandalus, Gutalus, Viadrus, rzeka na-

leżąca

do morza

Bałtyckiego,

bierze

początek

na Morawach, 22 km na wschód od

Ołomuńca")⁵.

Uniwersytet frankfurcki

cieszył się dość dużą sławą wśród młodzieży

europej- skiej

pragnącej studiować

na uczelni o charakterze protestanckim z zachowaniem

pełnej

tolerancji religijnej. W

ciągu

ponad trzystu lat (150&-1811) funkcjonowania uczelni

młodzieży

z Europy Wschodniej

było około

2300 osób.

Znaleźli się

tutaj Cze- si i Morawianie (262),

Węgrzy

(649), Rusini (19) oraz przedstawiciele ziem Morza

Bałtyckiego

(200)

^6. Najliczniejszą grupę

stanowili studenci z ziem

sąsiadujących

z

Brandendurgią,

czyli z Polski. Pochodzili

głównie

ze

Śląska,

Wielkopolski,

Małopol­

ski i Pomorza Wschodniego. W latach 150&-1811 immatrykulowanych

było łącznie

1233

Małopolan

i Wielkopolan.

Największe

nasilenie przyjazdów

było

po

zakończe­

niu wojny trzydziestoletniej Oata 1649-1700: 240 studentów) i po

przejęciu Śląska

przez Fryderyka II (1751-1811: 249 studentów). W okresie lat 1700-1811

było

373 studentów, a z ziem

włączonych

do Prus

około

3007.

Młodzież

z ziem polskich

studiującą

w Viadrinie

można podzielić

na trzy grupy ze

względu

na pochodzenie

społeczne.

Pierwsza grupa to synowie pastorów, którzy po

ukończeniu

fakultetu filozoficznego studiowali na wydziale teologii ewangelic- kiej, aby po jej

ukończeniu podjąć pracę duszpasterską.

Druga grupa to studenci pochodzenia

mieszczańskiego, studiujący

prawo lub

medycynę,

aby w tych dziedzi- nach

uzyskać

awans

społeczny.

Trzecia grupa to synowie szlacheccy, którzy po

ukoń­

czeniu studiów uwidocznili

się

w

działalności

politycznej.

Odrębną grupę

stanowili studenci pochodzenia

chłopskiego

(ale nie tylko), którzy

często

korzystali ze sty- pendiów,

toteż

ich pobyt w uczelni

trwał najdłużej.

W zasadzie

kończyli uczelnię

i wracali do odpracowania pewnego czasu na stanowisku proponowanym przez fun- datora stypendium

⁸•

Do uczelni frankfurckiej

można było być przyjętym

po

ukończeniu szkoły śre­

dniej lub uzyskaniu matury.

Najwyższy

poziom

gwarantowały

protestanckie gimna- zja w Toruniu,

Elblągu, Gdańsku,

we

Wrocławiu,

Nysie,

Świdnicy,

Brzegu, a

także

(w XVIII wieku) w Suiechowie i

szkoły

Braci Czeskich w Lesznie.

Bywały też

przy- padki,

iż

przy wpisie podawano "Privat unterricht" lub

ukończone

katolickie gimna- zjum we

Wrocławiu, Akademię Rycerską

w Legnicy, a

także

inne

szkoły

w Polsce. W XVIII wieku wprowadzono przy zapisie na

uczelnię obowiązek składania

egzaminu lub posiadania matury.

Młodzieży

z ziem polskich, która

miała trudności

w egzami- nie w

języku

niemieckim,

umożliwiono

zdawanie w

języku

ojczystym.

Było

to wzo- rem dla uczelni w Lipsku czy Halle.

' Słownik Geograficzny Królestwa Pafskiego i innych krajów słowiariskich, red. B. Chlebowski i W. Walewski, t. VII, Warszawa 1886, s. 386.

6 O. F e y l, Die Viadrina und das Ostliche Europa, [w:] Die Oder-Universitiit ... , s. 109.

7 B. B u r d a,Zwiqzki edukacyjne Śląska z ziemiami polskimi w okresie Oświecenia, Zielona Góra 1992, s. 126.

"E. C i e ślak, Kultura i ideologia w życiu Prus Królewskich, [w:] Historia Pomorza, red. G. Labuda, t. II, Poznań 1976, cz. 2, s. 285.

44

Bogumiła Burda

Uczelnia frankfurcka

przyciągała

do siebie

młodzież,

która

miała

tutaj

możliwo­

ści

poznania nauk Lutra i Melanchtona.

Przybywała

l:t}taj

młodzież

z Torunia i

Elblą­

ga. Pierwszy wpis

sięga

jeszcze czasów powstania uniwersytetu (rok 1506) . W

ciągu

XVI wieku

pojawiło się

tutaj 37

toruńczyków,

w XVII wieku

było

ich

już

64

^9•

Z

Elbląga pochodził

rektor Achacy Freundt (Freund), który

początkowo studiował

w Lipsku (1501-1504), a

następnie

w Krakowie. W 1511 r.

został

profesorem prawa we Frank- furcie , gdzie w 1512 r.

uzyskał

doktorat i

został

mianowany r ektorem.

Był

tutaj

aż

do 1517 r., kiedy to (w maju)

został

kanclerzem biskupa

warmińskiego

Fabiana

Luzjań­

skiego; od 1521 r.

^był

kanonikiem frombo rskim

(i

towarzyszem

^Mikołaja

Kopernika w kapitule)

¹⁰•

Inną znaną postacią Elbląga, współtwórcą

gimnazjum w tym

mieście

w 1535 r.

był

Jakub Alexwagen, który

urodził się

w Królewcu w 1480 r. W uczelni we Frankfurcie

był

od 1506 r., a po jej

ukończeniu osiedlił się

w

Elblągu,

gdzie w 1520 r.

został

burmi- strzem;

był

oddanym stronnikiem Zygmunta Starego

^11•

Wśród

studentówViadrinywXVI wieku

spotykać można

wielu Wielkopolan. W

połowie

XVI w.

zapisał się Stanisław

Grodzicki, syn kupca z Poznania, który

także słuchał

w Wittenberdze

wykładów

F. Melanchtona, a

później studiował

w Krakowie i Rzymie, gdzie

wstąpił

do zakonu jezuitów (1571 r.).

Był

szermierzem kontrrefor- macji. Od 1586 roku

wykładał teologię

w Akademii

Wileńskiej,

a w 1594 roku

został

rektorem kolegium

poznańskiego. Był

autorem wielu prac,

między

innymi

kazań

i polemik po polsku i po

łacinie¹².

W 1556 roku do Frankfurtu

przybył

inny Wielkopolanin,

Łukasz Kościelecki,

który

później,

w 1576 r.

został

mianowany biskupem

poznańskim

i szermierzem kontrreformacjP

^3. Znaną postacią odbywającą

studia we Frankfurcie

był także

Stani-

sław

Reszka z Buku, który

uczył się

w Krakowie (1558 r. ), a od 1559 r. w Viadrinie. W 1560 roku

wstąpił

na dwór biskupa S. Hozjusza. W 1571 r. mianowany

został

na sta- nowisko sekretarza Henryka Walezego, a w 1583 r. Stefana Batorego

^14• Spośród

zna- nych innowierców nie sposób nie

wymienić

Jana

Rybińskiego,

który

uczył się

w Bytomiu

Odrzańskim,

a od 1616 roku w Viadrinie,

następnie

(w 1625 r.)

został

diako- nem Jednoty i ministrem Braci Czeskich, a

także

rektorem gimnazjum w Lesznie

^15.

Bardziej znany jest Daniel

Ernest]abłoński,

urodzony w Mokrym Dworze w 1660 r.

W Viadrinie

studiował

w latach 1677-1680,

następnie

w latach 1680-1683 w Oksfor- dzie. Po powrocie do kraju

został

pastorem zboru polskiego i rektorem w Lesznie.

W 1691 r. elektor brandenburski Fryderyk

mianował Jabłońskiego kaznodzieją

nadwornym w Królewcu.

Pełnił też funkcję

seniora Jednoty w Polsce oraz

piastował

!>Ibidem, s. 295.

10M. I l o w i e ck i, Dzieje nauki polskiej, Warszawa 1981, s. 70.

n T. O r a c k i, Słownik biograficzny Warmii, Prus Książęcych i Ziemi Malborskiej od połowy XV do końca XVIII wieku, t. I, Olsztyn 1984, s. 5.

" Bibliografia literatury polskiej. Nowy Korbut. Piśmiennictwo staropolskie, t. II, Warszawa 1964,

s. 236.

'"].T a zbir, Łukasz Kościelecki, [w:] Wielkopolski słownik biografiez~ry (WSB), red. A Gąsiorowski

i]. Topolski, Warszawa-Poznań 1981, s. 310.

14 Bibliografia literatury polskiej. .. , t. III, s. 173.

15 J. Śliz i ń ski, Z działalności literackiej braci czeskich w Polsce (XVI-XVII w.), Wrocław 1959, s. 96.

Studenci z Polski na uniwersytecie we Frankfurcie nad Odrq (XVI-XVI/l w.)

45

godność

seniora

kościoła

reformowanego na Litwie.

Opisał

wydarzenia z 1724 roku w Toruniu

dotyczące

innowierców.

Starał się

o

połączenie wyznań

protestanckich.

We Frankfurcie

studiował także

jego brat Jan Teodor

Jabłoński,

który

był także

w Królewcu (1672) i Frankfurcie (1674), a

następnie został

sekretarzem kilku rodzin

książęcych

i od 1700 r. sekretarzem nowo

założonego

Towarzystwa Naukowego w Berlinie.

Był także

autorem gramatyki i

słownika łacińskiego¹⁶.

Z rodzin ewangelickich byli tutaj:

Bogusław

Dawid z Leszna (1760), jego bratJan Ludwig (1766),

Paweł

Przystanowski (w latach 1767-1777), bracia Grabowscy (1773- 1775).

Wcześniej

z Wielkopolski spotykamy m.in. Aleksandra Kasjusza (Cassuis) urodzonego w Przygocicach; w Viadrinie

przebywał

od 1726 r., od 1728 w Lejdzie.

Był

pastorem w Orzeszkowie, a

następnie

od 17 46 r. w Lesznie, gdzie

jednocześnie pełnił funkcję

rektora gimnazjum

leszczyńskiego

(1739-1787) 17. Podo

bną drogę

prze-

szedł

kaznodzieja

kalwiński

w Lesznie, wydawca i orientalista, Karol Gotfryd Wojde, który

studiował

we Frankfurcie od 1745 r.

^18•

W 1766 r. spotykamy

następnego

Kasju- sza,

Bogusława

Davida,

także

pastora i nauczyciela w Lesznie (1777, 1800-1824 rek- tor gimnazjum w Lesznie) . W 1783 r.

rozpoczął

studia Jan Beniamin Bomeman z Leszna,

późniejszy

duchowny braci czeskich, senior wielkopolski. Na wydziale pra- wa studiowali w latach 1796-1801 Alojzy Prosper Biernacki i Pantaleon Szumao (Schu- man). Szumao od 1815 roku

pracował

w Poznaniu i

zainicjował akcję protestacyjną

przeciwko ograniczaniu praw Polaków w Wielkim

Księstwie Poznańskim. Był człon­

kiem Komisji Generalnej do spraw

uwłaszczenia

i w 1849 r.

posłował

do parlamentu pruskiego

(należał

do

Koła

Polskiego) 19.

W latach 1802-1811 we frankfurckiej uczelni

studiowało

22 wielkopolskich stu- dentów

wywodzących się

ze znanych tamtejszych rodzin szlacheckich20. Byli

wśród

nich dwaj bracia

Raczyńscy

(Edward i Atanazy, 1804 r.) i

Chłapowscy (Stanisław

i Klemens, 1805 r.). Bracia

Chłapowscy

w latach 1802-1804 przebywali w Akademii Rycerskiej w Legnicy. Z mniej

zamożnych

rodzin w Viadrinie studiowali: A

Moszczeń­

ski

(1803

r. ), który

wcześniej uczył się

w Akademii w Berlinie, Tadeusz Zakrzewski z Radziejowa (1804 r.) i Tadeusz Zaborowski z Gostynina (1803 r.). Jeszcze jeden absolwent Akademii Legnickiej

studiował

w Viadrinie, Ksawery Bukowiecki z Wiel- kopolski. W grupie studentów medycyny

znajdował się

Józef Karowe (Carov'e) ro- dem z Leszna (w Viadrinie w 1771 r.).

Otrzymał

on na podstawie rozprawy De viscida plurimorum morborurn inter Poloniae incolas causa

stopień

doktora medycyny. W 1772 roku

uzyskał tytuł

nadwornego lekarza króla

Stanisława

Augusta Poniatow- skiego2 1.

Stopień

doktora nauk medycznych (1784 r.)

uzyskał także

Jan Fryderyk Hoffman z Prus Wschodnich, który w latach 1797-1798

był

lekarzem Legionów Pol-

lf;]. S z e r u d a, jan Teodor Jabłoński, Polski słownik biograficzny (PSB), t. III, Wrocław-Łódź 1962-

1964, s. 255.

17 B. B u r d a, op. cit., s. 127.

'"M. D r o z d o w ski, Karol Gotfryd Wojde, WSB, s. 320.

19]. K o z l o w ski, Pantaleon Szuman, WSB, s. 749.

'" Universiti:it Frankfurt a. Oder. Aus der Originalhandschrifi unter Mitwirkung von de G. Liebe una dr E. Chenner herausgegeben von E. Friedlaender. Erster (1506-1648), zweiter (1649-1811) Band. Aus dem KiJ'niglischen Publikationen Preussischen Staats-Archiven, Bd 36, Leipzig 1889, ss. 601-675.

21 józef Karowe (opr. redakcyjne), PBS, t. 12, 1966, s. 91.

46

Bogumiła Burda

skich we Włoszech,

a po powrocie do Polski w 1811 r.

został

profesorem katedry mineralogii Uniwersytetu Warszawskiego i

założycielem

gabinetu historii natural- nej Towarzystwa Warszawskiego

Przyjaciół

Nauk

²²•

W 1811 r.

tytuł

doktora medycy- ny i chirurgii

uzyskał

Andrzej F. Ksawery Dybek, który

pełnił funkcję

lekarza armii polskiej w czasie kampanii

napoleońskiej.

W 1820 roku

przyczynił się

do

założenia

Towarzystwa Lekarskiego w Warszawie

^23•

Wśród

studentów z ziem polskich

spotkać można było wielu pisarzy i poetów. W

1628 roku

wpisał się

do metryki uczelni Krzysztof Kaldenbach, który

urodził się w Świebodzinie

w rodzinie mieszczańskiej. Pisał

w języku łacińskim, niemieckim i pol- skim, był

profesorem uczelni w Królewcu i Tybindze

²⁴•

Inny znany poeta XVII wieku to

Michał

Aschenborner; w Viadrinie

był

od 1604 r.

Urodził się w Bytomiu Odrzań­

skim, tam też uczył w słynnym

Schonaichianum

²⁵. Wcześniej, gdyż

wpis

sięga

1536 roku, na uczelni we Frankfurcie

studiował

siostrzeniec biskupa i poety Jana Danty- szka Eustachy Knobelsdorf,

przybyły

z Pomorza Wschodniego

²⁶•

Ostatnie (w 1811 roku) wpisy z ziem polskich to:

Ślązak Ernest S. Berndt, syn

pastora, Walenty E. Woschelwitz oraz Ernst Schramm z

Wrocławia,

który

uczęszczał

do katolickiego gimnazjum. Ostatnie wpisy Polaków to Krzysztof L. Mai er, syn kup-

ca ze Śmigła (uczył się w Berlinie) oraz Ludwik Flies, urodzony w Warszawie (koń­

czył szkołę

w

Głogowie)²⁷•

Przeniesienie uczelni do

Wrocławia niosło

ze

sobą większą możliwość

rozwoju

życia

naukowego i kulturalnego,

oczywiście zwiększenia

kontaktów z ziemiami pol-

skimi. Uczelnia tak we Frankfurcie, jak i we Wrocławiu odgrywała ogromną rolę

w utrzymaniu, rozwijaniu kontaktów poprzez

naukę

i poznawanie wspólnej

przeszło­

ści, a jednocześnie dawała szansę

rozwoju naukowego bardzo

dużej

grupie

młodych

ludzi z

różnych

stron Europy, w tym i z Polski. Wybrane postacie z ogromnej liczby 1500 studentów ze Śląska, Wielkopolski, Małopolski, Pomorza Wschodniego są tyl- ko przyczynkiem do wskazania ogromnej roli uniwersytetów w okresie wczesnono-

wożytnym.

Uczelnia frankfurcka

była

niekiedy tylko "przystankiem" dla

młodych

ludzi

wę­

drujących

w poszukiwaniu wiedzy i odpowiedzi na pytania

dotyczące

religii,

świado­

mości.

Z drugiej

strony była też

miejscem, gdzie

osiągano stopień

doktora nauk medycznych.

Przyciągała

do siebie

tolerancją

i

wielkim nowoczesnym otwarciem na

świat,

na

nowości, była dostępna

dla

każdego.

Jej

wielką rolę przejął

uniwersytet we

Wrocławiu.

22 S. K o ś m i ń s k i, Słownik Lekarzów Polskich, Warszawa 1888, s. 173.

23 Ibidem, s. 32.

2' E. Rab o w i c z, Krzysztof Kaldenbach, PSB, t. XI, 1964-1965, s. 433.

25 M. S i p a u l ó w n a, Michał Aschenborner, PSB, t. l, 1935, s. 169;]. C h m aj, Bracia polscy. Ludzie, idee, ^wpływy, Warszawa 1957, s. 354.

26 H. B ary c z, Z dziejów polskich wędrówek za granicę, Wrocław-Kraków 1969, s. 220.

27 O. F e y l, op. cit., s. 105; Universitiit Frankfurt (1649-1811), s. 660-675.

Studenci z Polski na uniwersytecie we Frankfurcie nad Odrą (XVJ-XVIII w.)

47

Burda Bogumila

POLNISCHE SfUDENTEN IN FRANKFURTAN DERODER (IM 16.·18JH.) Zusammenfassung

lm Jahre 1991 wurde nach fast 180 Jahren Pause die Universitat in Frankfurt/Gder reaktiviert. Der Konig Friedrich Wilhelm III gri.indete am 24. Apri\1811 in Wrocław Universitas L terarum Vratislaviensis;

Vier Fakultaten der Frankfurter Universitat, die 1506 zu existieren begann, wurden von dem Konig mit der Breslauer Jesuitenakademie verbunden, die 1702 gegrundet und ais Leopoldina genannt wurde. In der Anfangsperiode war dies eine katholische Universitat; der Einfluss der Reformationsbewegungen und Philip Melanchtons verursachten jedoch, dass sie sich in eine protestantische UniversWit branderburgischer Art umgestaltete.

Die Frankfurter Universitat erfreute eines gutes Rufes unter der europaischen Jugend, die an protestantischen Universitaten be i Behaltung der we i t verstandenen religiosen Toleranz studieren wollte.

Im Laufe von i.iber 300 Jahren der Existenz von Viadrina (1506-1811) stellte einen Studententei\ die Jugend aus Gsteuropa dar (ca. 2300 Studenten).

Der grossten Teil der auslandischen Studenten machten jedoch Polen aus. Sie stammten vor allem aus Grosspolen, Kleinpolen, Gst- und Westpommern sowie aus Schlesien. In den Jahren 1506-1811 wurden hier insgesamt 1233 Gross- und Kleinpolen immatrikuliert.

Den Hauptteil der polnischen Studenten an der Viadrina steliten vor allem Lutheraner dar, ausserdem a uch tschechische Bri.ider, seltener Katholiker, vorwiegend au s Schlesien und Grosspolen. In den J ahren 1701-1811 studierten an der Frankfurter Universitat 373 Studenten aus Polen. Aus den Uindern, die an Prussen angeschlossen wurden, waren es in den Jahren 1701-1759 ca. 300 Studenten.

Hinsichlich der sozialen Herkunft sind die in Frankfurt/Gder warend der Aufklarung studierenden Polen in drei Gruppen einzuteilen. Die erste Gruppe bilcleten Pfarrersohne, die nach dem Abschluss der philosophischen Fakultata an der theologische Fakultatweiter studierten. Die zweite Gruppe bilcleten Studenten bi.irgerliche Herkunft. Die dritte Gruppe bestand aus Adligen, die sich nach dem Abschluss in der Politik, Lteratur, im Staatdienst am deutlichsten zeigten.

An die Frankfurter Universitat konnte man nach dem Abschluss einer Gberschule- nach dem Abitur -aufgenommen werden. Das hochste Niveau garantirt in protestantische Gymnasien in Leszno, Toruń, Gdańsk, Elbląg bzw. in Schlesien-Nysa, Wrocław, Sulechów.

Unter den polnischen Studenten gab es viele Schriftsteller und Dichter (z. B. Krzysztof Kałden bach, bzw. Eustachy Knobelsdorf). Hier studierte auch Daniel Ernest Jabłoński, ein Pfarrer aus Królewiec und sein Bruder Jan Teodor-Verfasser eines Buches fi.ir die latainische Grammatik und eines latainischen Worterbuches. Hier studierten auch BrUder Raczyńscy (Edward und Atanazy) und viele andere.

Die Anziehungskraft der Universitat stellte ihre Toleranz und Gffenheit auf die Welt. Ihre grosse Rolle i.ibernahm Wrocław, es spielt sie bis heute.