Bogdan Jankowski
Schola "Historiae formarum" quid de
resuscitationibus evangelicis sentiat :
exponitur atque examinatur
Collectanea Theologica 21/1, 77-106
1949
SCHOLA H ISTO RIA E FORM ARUM QUID DE RESU SC ITA TIO N IB U S EV A N G ELICIS SEN TIA T
exponitur atque examinatur. SUMMARIUM:
P a r s p r i o r : Placita Scholae HF exponuntur.
Quid teneat Schola de miraculis evangelicis generatim: quid sentiat M. DIBELIUS, quid R. BULTMANN; Quid teneat Schola de singulis re suscitationibus evangelicis: allegata serie „analogiarum“ (resuscitationes a rabbinis patratae necnon in litteris Graecis descriptae) exponuntur adno- tationes Scholae de singulis resuscitationibus factae, i. e.: de iuvene oppi di Nain, de filia archisynagogi, de Lazaro.
P a r s a l t e r a : Placita Scholae HF examinantur.
Quid valeant Scholae principia: propria utriusque auctoris et deinde communia (originis Evangeliorum theoria, methodus investigandi, ratio arguendi ex analogiis desumpta). De applicatione principiorum Scholae in resuscitationibus tractandis: utrum adsint vera parallela, quod attinet argumentum, necne — in rabbinicis et in Graecis narrationibus, de mo mento „topicae“; de differentiis. De ceteris adnotationibus.
BIBLIOGRAPHIA
A. F o n t e s A n t i q u i
E v a n g e l i a citantur secundum editionem:
NOVUM TESTAMENTUM GRAECE ET LATINE, ed. A. MERK, Romae s 1944.
R a b b i n i c a citantur secundum opera:
H. STRACK — P. BILLERBECK et P. FIEBIG (cf. infra). S c r i p t a G r a e c a e t L a t i n a :
APULEIUS, Florida, rec. R. HELM, Lipsiae 1910.
ARISTOPHANES, Comoediae, ed Th. BERGK, Lipsiae 2 1907, vol. II. ARTEMIDORUS (DALDIANUS), Onirocriticon libri V,rec. R. HERCHER,
Lipsiae 1864.
DIOGENES LAERTIOS, De clarorum philosophorum vitis, ed. C. G. СО ВЕТ, Parisiis (1929).
IAMBLICHI fragmenta prout continentur in PHOTII Myriobiblio sive B i
bliotheca, MG 103.
LUCIANUS, Alexander, ed. C. JACOBITZ, Lipśiae 1907, 2, 115—43, Philo-
pseustes, ed. C. JACOBITZ, Lipsiae 1904, 3, 97—121.
PHILOSTRATUS, The L ife of Apollonius of Tyana...by F. C. CONYBEA- RE, London — New York 1927, vol. I.
PLINIUS SECUNDUS (MAIOR), Naturalis historiae libri X X X V I I , rec. L. IANUS et C. MAYHOFF, Lipsiae 1989—1906, 6 vol.
SYLLOGE INSCRIPTIONUM GRAECARUM, ed. W. DITTENBERGER, Leipzig 3 1920, III vol.
B. O p e r a F u n d a m e n t a l i a DIETERICH A., Abraxas, Leipzig 1891.
FEDER A., Lehrbuch der geschichtlichen Methode, Regensburg 1924. PINARD DE LA BOULLAYE H., Etude comparée des religions, P aris3
1929, 2 vol.
SICKENBERGER J., Die Geschichte des Neuen Testaments, Bonn 4 1934. STRACK H. — BILLERBECK P., Kommentar zum Neuen Testament,
München 1922—28, 5 vol., (siglum: STRACK). C. O p e r a G e n e r a l i a ALLO E. — B., Le scandale de Jésus,Paris 1927.
BELL G. K. A. — DEISSMANN A., M ysterium Christi, Berlin 1931. BRAUN F. — M., Où en est le problème de Jésus? Bruxelles 1932. BUECHSEL Fr., Die Hauptfragen der S ynoptikerkritik, Gütersloh 1939. DOBSCHUETZ E. v., Z ur E rzählerkunst des M arkus, ZNW 27 (1928)
193—6.
FILSON Fl. V., The Christian Teacher in the First Century,Journal of Bi blical Literatur 60 (1941) 317—28.
GOGUEL M., Critique et histoire, RHPhR 8 (1928) 113—48.
Jésus et les origines chrétiennes, Paris 1932. GRANDMAISON L. de, Jésus-Christ, Paris · 1928, 2 vol. GUARDUCCI M., Epidauro,Enciclopedia Italiana 14, 58—60.
JOUSSE M., Le style oral rythm ique et mném otechnique chez les Verbo
KITTEL G., Jesus und die Rabbinen,Berlin-Lichterfelde 1914.
RANFT J., Der Ursprung des katholischen Traditionsprinzips, Würzburg 1931.
REITZENSTEIN R., Hellenistische W undererzählungen, Leipzig 1906. ROHDE E., Der griechische Rom an und seine Vorläufer, Leipzig 3 1914. SCHLATTER A., Das W under in der Synagoge, Gütersloh 1912.
SCHLINGENSIEPEN H., Die W under des N euen Testam entes, Gütersloh 1933.
WEINREICH O., A n tik e Heilungswunder, Giessen 1909. WELLHAUSEN J., Das Evangelium Marci,Berlin 3 1909.
. D. O p e r a S p e c i a l i a
ALBERTZ M., Die synoptischen Streitgespräche,Berlin 1921. BARNES W. E., Gospelcriticism and Formcriticism,Edinburgh 1936. BENOIT P., Réflexions sur la „Formgeschichtliche M ethode“, Revue Bi
blique 53 (1946) 481—512.
BERTRAM G. Die Leidensgeschichte Jesu und der C hristus-K ult, G öt tingen 1922.
BRAUN F.-М., Ecole de la Formgeschichte,DB Suppl., 3, 312—17.
Une nouvelle école d ’exégèse, Vie Intellectuelle 12 (1931) 180—99. BULTMANN R., Die Erforschung der synoptischen Evangelien, Giessen5
1930.
Evangelien, gattungsgeschichtlich (formgeschichtlich), RGG2 2, 418—22.
Das Evangelium des Johannes, Göttingen 1941 (Krit.-exeg. Komm. üb. das N. T., 2 10).
Die Geschichte der synoptischen Tradition, Göttingen2 1931, (sig lum: GST).
Jeśus, Berlin 1936.
CASEY R. P., Som e Rem arks on Formgeschichtliche M ethode, art. in ope re „Quantulacumque“ comp, in hon. Kissopp Lake, London (1937). CERF AUX L., „L’histoire de la tradition synoptique“ d’après R udolf B ult-
mann, RHE 28 (1932) 582—94.
CULLMANN О., Les récentes études sur la form ation de la tradition évan
gélique, RHPhR 5 (1925) 459—77; 564—79.
DIBELIUS M., Die Botschaft von Jesus Christus, Tübingen 1935.
Die Formgeschichte des - Evangeliums, Tübingen2 1933 (siglum: FGE).
Z ur Formgeschichte der Evangelien. Theol. Rundschau N. F. 1 (1929) 185—216.
From Tradition to Gospel, New York 1935.
Rabbiniscfie und evangelische Erzählungen, Theol. Blätter 11 (1932)
1— 12.
Structure and literary Character of the Gospels, Harvard Theolo gical Review 20 (1927) 151—70.
FASCHER E., Die 4 Formgeschichtliche Methode, Giessen 1924 (Beih. ZNW 2).
FIEBIG P., A n tike W undergeschichten zum S tudium der W under des
N. T., Bonn 1911 (Kleine Texte 79).
Jüdische W undergeschichten des nt. Zeitalters unter besond. B e rücksichtigung ihrer Verhältnisse zum N. T., Tübingen 1911.
Rabbinische W undergeschichten des nt. Zeitalters, Bonn 1911 (Klei ne Texte 78).
Die W under Jesu und die W under der Rabbinen, Zeitschrift für w is senschaftliche Theologie N. F. 19 (1912) 158—79.
FLORIT D. E., La „storia deile form e“ net Vangeli,Bibi 14 (1933) 212—48. GOGUEL M., Une nouvelle école de critique évangélique, RHR 94 (1926)
.115—60.
GROBEL K., Formgeschichte und synoptische Quellenanalyse, Göttingen 1937.
KOEHLER L., Das formgeschichtliche Problem des N. T., Tübingen 1927. Me GINLEY L. J., Form -criticism of the Synoptic Healing Narratives,
Woodstock 1944.
Historia Formarum quoad miracula sanationis in Synopticis, VD 19 1939) 234—40; 279—83.
MEINERTZ M., Formgeschichtliche Methode, Lexicon für Theologie und Kirche 4, 64.
PEIRCE F. X., Form -criticism of the Synoptics,The Ecclesiastical Review 93 (1935—2) 85—97.
PERELS O., Die W underüberlieferung der Synoptiker in ihrer Verhältnis
zur W ortüberlieferung, Stuttgart—Berlin 1934.
RIDEAU E., En marge de la question synoptique: le parallélisme verbal
dans les récits de St. Me et de St. Mt, Bibl 15 (1934) 492—502. SCHICK E., Formgeschichte und Synoptikerexegese, Münster i/W., 1940
(NTA 18, 2. 3).
SCHMIDT K. L., Formgeschichte in der neueren Theologie, RGG2 2 638-^40.
Fondements, but, lim ites de la méthode dite de la „Formgeschichte" appliquée a ux évangiles, RHPhR 18 (1938) Д—26.
Jesus Christus, RGGS 3, 110—151.
Der Rahm en der Geschichte Jesu, Berlin 1919.
Die Stellung der Evangelien in der allgemeinen Literaturgeschichte,
Göttingen 1923.
SIGLA PERIODICORUM et COMPENDIA OPERUM quae frequentius citantur
Bibi Biblica, Roma.
DB Dictionnaire de la Bible ed. F. VIGOUROUX, Suppi, ed. L. PIROT.
FGE M. DIBELIUS, Die Formgeschichte des Evangelium s, Tübingen’ 1933.
GST R. BULTMANN, Die Geschichte der synoptischen
Tradition, Göttingen 2 1931.
NTA Neutestamentliche Abhandlungen, Münster i/W. PAULY-WISSOWA Realenzyklopädie der classischen A ltertum sw
issen-schaft.
RB Revue Biblique, Paris.
RGG Die Religion in Geschichte und Gegenwart, Tübin gen 2 1927—1932.
ВНЕ Revue d’Histoire Ecclésiastique, Louvain.
RHPhR Revue d’Histoire et de Philosophie Religieuse, Stras bourg.
RHR Revue d’Histoire des religions, Paris.
STRACK H. STRACK — P. BILLERBECK, R öm m entar zum
Neuen Testam ent, München 1922—28.
ThW Theologisches W örterbuch zu m N. T., hrsg. von
. G. KITTEL, Stuttgart 1933—42.
VD Verbum Domini, Roma.
ZNW , Zeitschrift für die neutestamentliche Wissenschaft, Giessen·.
V igin ti fere ann is abhinc m u ltu m in E u ro p a d isp u ta b a tu r de m iraculis g en eratim , p raecip u e vero m ov eb atu r quaestio, u tru m rea p se m iracula fieri possint et quonam sensu Iesu C hristi m iracu la consideranda sin t divinae Eius m issionis criteria. A t r a r io r o c cu rreb at serm o de histo rica fide m iracu lo rum Evangelii n eq ue d e e ra n t v iri docti, qui su ad eren t, u t eius m odi investiga tiones tam q u am in u tiles om nino d e sere re n tu r, u tp o te quae ex fon tib us v ita e Iesu, q u i p raesto s u n t nobis, certo solidos fru c tu s fe rre n o n possent *), O piniones id genus agnosticism um red o len
-1) „...est-il possible, dans cet ordre de choses, d’avoir sur un seul point une certitude historique même approximative? Ensuite, supposé même qu’on puisse prouver qu’une portion plus ou moins grande de tex tes remonte à des récits des témoins oculaires qui ont voulu relater exa ctement ce qui s’est passé en réalité? Aussi cette question doit-elle être
te s p rae se rtim ab asseclis Scholae, quae „H istoriae F o rm a ru m “ n u n c u p a tu r *), late sp a rg e b a n tu r atq u e etiam his tem poribus pla cent perm u ltis.
De qua Schola m u lti m u lta iam g en eratim scripserunt.^ Ni hilom inus h a u d in u tile e rit in p ecu liaria in q u ire re et in paucis exem plis rem p en itiu s investigare atq u e recognoscere, u tru m consideratis secundum Scholae principia solis form is litte ra riis n a rra tio n u m liceat concludere quidquam de earu m fide historica necne. Q uod quidem faciem us exponentes atq u e èxm inantes ea, quae te n e t Schola illa de trib u s m iraculis evangelicis, nem pe de m o rtu is a C hristo ad v itam revocatis *).
Quo m elius p ecu liaria Scholae placita, quae resuscitationes evangelicas a ttin e n t, in te lle g a n tu r, satius est — u t o p inam u r — p ra e m itte re paulo fusiorem expositionem eorum , quae Schola s e n tit g e n e ra tim de C hristi m iraculis evangelicis. Sed operae p retiu m est: hoc enim modo to ta arg u en d i ra tio eiusque m om en tu m facilius p a teb u n t.
PA R S PR IO R
P L A C I T A S C H O L A E H I S T O R I A E F O R M A R U M E X P O N U N T U R
CAPUT I.
QUID TENEAT SCHOLA DE MIRACULIS EVANGELICIS GENERATIM
Q uam quam asseclae Scholae H istoriae F o rm a ru m scopum sibi p ro p o su eru n t in form as d u m ta x a t litte ra ria s trad itio n is evan- gelicae in q u irere, nihilom inus iu re m erito q u e sta tu i p o test
quae-tenue en suspens. Pour édifier une dogmatique du miracle, un fonde ment historique s û r nous fait absolument défaut... f ce qui s’est passé » te * comment les choses se sont-elles passées? » ceci, au fond, est un m y s t è r e“. A. FRIDRICHSEN, Le problème du miracle dans le chri stianisme primitif, Strasbourg 1925, 10 sq.
h germanice: die formgeschichtliche Schule.
2) De quibus eventibus opus aliquod peculiare hucusque, in quan tum scio, deest omnino. Haec dissertatio prodromus esto resuscitationum monographiae, quam praeparo.
stio in titu lo h u iu s capitis expressa, q u ae non form am tan g it, sed ipsum arg u m en tu m . N am pro n a rra tio n ib u s evangelicis, quas thaum atologicas liceat nobis ap p ellare (hoC enim m odo vocem g erm anicam „W u ndergeschichte“ reddim us) u te rq u e Scholae m agister, scilicet M. D i b e l i u s e t E. B u l t m a n n , spe ciales form as litte ra ria s invenit. Ad ea ig itu r, quae u te rq u e de m iraculis E v angeliorum sen tiat, tra n se am u s oportet.
A rt. 1. Quid se n tia t de m iraculis M. D i b e l i u s . M a r t i n u s D i b e l i u s , p rin cip iu m a H. G u n k e l propositum collocandi singula g en era litte ra ria in eorum „ s e d e v i t a l i “ (Sitz im Leben) o b servare cupiens, hoc modo concipit prim itiv am tra d itio n em oralem , quae postea in E vangeliis cano nicis est conscripta *).
T rad itio evangelica in cip itu r a „m inistris serm onis“ (Lc 1, 2), q ui im m ediate a Iesu C hristo accep eru n t m issionem p raed i candi „bonum n u n tiu m “. Cuius p raedicationis prim itiv ae a rg u m en tu m p rin cip ale fu it passio, m ors, resu rre c tio Salvatoris; sche m a vero serm onum has co m p lecteb atu r p a rte s: 1) praeconium seu κήρυγμα de C hristo paucis b revib u sq u e constans propositioni bus (cuius specim en v id e tu r esse 1 Cor 15, 3— 5), 2) probationem C hristi m issionis divinae nix am verbis v eteris T estam enti, 3) ex hortatio n es ap tas ad ex citan d am p a e n iten tiam atq u e conversio nem . Serm ones id genus e x sta n t in A ctibus A postolorum .
Cum haec praedicatio redem ptionem factam p raecip u e an n u n tia re t, p a te t n a rra tio n e s de C hristi passione (Leidengeschich- ten) longe m ax im i tu n c tem poris fuisse m om enti. C etera vero facta v itae C hristi n o n item . Si p rae d ica b a n tu r, hoc fieb at dum ta x a t illu stra n d i g ratia: c ita b a n tu r enim u t exem pla tan tu m , obi te r, déficiente adhuc peculiari studio biographico apud fideles. Has brevissim as relatio n es de C hristi factis vel dictis, ad in sta r exem plorum ta n tu m hic inde in praed icatio n e p rim itiv a allega tas, p a r a d i g m a t u m nom ine designavit D i b e l i u s .
A liis om nino legibus litte ra ria e evolutionis su biacebat pe culiaris trad itio , com plectens ad in sta r trad itio n is „halakhicae“
Iud aeoru m sola C h risti d i c t a , quae sapientialia n u n cu p ari possunt, tem p o ribu s vero illis τών λογιών nom ine v en ieb an t apud C hristianos (W eisheitsw orte).
T ria ig itu r g en era tre s peculiares form as n acta su n t in tr a ditione, videlicet histo rias Passionis, p arad ig m ata, dicta C hristi sapientialia, quae cum p raedication e p rim itiv a discipulorum lesu quam intim e c o n e c tu n tu r..
Sed b rev i tem p ore in prim itiv is C h ristiano rum com m uni tatib u s p ra e te r „m inistros serm onis“, p raedicando incum bentes, alii e x s tite ru n t a p rio ribu s distincti n a r r a t o r e s (Erzähler). Qui n a tu ra li om nino desiderio m elius cognoscendi v itam te r r e s tre m C hristi satisfacientes, novo g en eri litte ra rio d e d e ru n t ini tium . Quod genus D i b e l i u s ap p ellav it n o v e l l a m , u su s term in o in litte ra ru m histo ria p e rq u am noto. In novellis com ponendis iam n o n a g e b atu r de docrina exem plo illu stran d a, sicut in paradigm atibus, sed earu m auctores in id praecipuo stu dio incum bebant, u t singulos v ita e lesu even tus modo quam m a xim e vivido d epingerent. Q uam ob re m novellae s c a te n t'p e rm u l tis reb u s m inim i m om enti p ro idea p rin cip ali Evangelii, ideoque p rae se fe ru n t g u stum quendam ad fabu land um , m utuos su m a n t a litte ris pro fan is „locos“, qui d icu n tur, „com m unes“ τόποι). N ovellarum nu m ero adscibit D i b e l i u s longe m aio re m p a rte m m iraculorum , trib u s resuscitationibus evangelicis hic inclusis *).
C eteras vero form as, quas re p p e rit ille au cto r in Evangeliis, nem pe m y t h o s , l e g e n d a s , p a r a e n e s e s , pro nostro scopo considerandi possum us hic p ra e te rm itte re , quandoquidem ad nos novellae ta n tu m p e rtin e a n t u tp o te generis thaum atologici form a peculiaris. Ideo novellis m elius cognoscendis paulo diu tius im m o rem u r oportet.
D i b e l i u s lib e n te r novellas cum p arad igm atibu s com p a ra t, u t exinde de earu m fide histo rica concludat. Cuius com p aratio n is haec su n t p u n c ta praecipua:
1. A m p l i t u d i n e p ra e s ta n t novellae. N am earu m auctores p ro d u n t non ta n tu m n a rra n d i artem , sed etiam in fab u lando sing u larem p ro rsu s com placentiam (Lust zum F a b u lie r e n 1). E xem plo sit, quo modo d e sc rib a tu r Iesus ingrediens in dom icilium archisynagogi (Mc 5, 37— 40): q u a n ta — ex auctoris n o stri opinione — n a r r a n tu r m inoris m om enti atq u e etiam m i nim e scitu necessaria! Q uae quidem v erb o ru m copia non eo te n dit, u t au dien tem prog red i faciat in v ita in terio re, sed n a sc itu r potius e studio om nino profano vivide pingendi re s gestas et hoc modo d electan di curiosum au d ito rem vel lectorem .
2. O b i e c t u m p rin cip ale p arad ig m atu m e ra n t v erb a Iesu docentis, dum in novellis fru s tra q u a e re res dicta m âioris ponderis, siquidem in iis n on Iesus M agister, sed T h a u m a- t u r g u s e x h ib e re tu r adm irandus. U nicum ergo elem entum , quod in novellis ad religionem spectat, est p ecu liaris theop han ia seu m an ifestatio divinae om nipotentiae ope m iracu li facta. Q uam ob rem C h ristian u m genus th aum atologicum est sim ile quid e p i p h a n i i s deorum in litte ris paganis (E piphaniegeschich ten).
3. Conclusio p arad ig m atu m anim is aedificandis destin a tu r, dum no v ellaru m conclusiones in eo v e rsa n tu r, u t qu am opti m e m iracu li v e ritate m ad oculos d em onstrent.
4. L o c i c o m m u n e s (τόποι) n a rra n d i d esu n t in parad ig m atib u s om nino, sem p er a d su n t in novellis. Ad quam ratio n em scribendi, quam deinde b rev itatis g ratia t о p i c a m appellabim us, com m unem cum litte ris p rofanis G raecorum , u b i p rae se rtim e n a rr a n tu r sanationes m iraculosae, haec p e rtin e n t elem enta: a) d iu tu rn i m orbi histo ria, b) dubium tu rb a e circum stan tis saepe risu m an ifestatu m , c) quod resuscitationes specia7 lite r a ttin e t — fu n eris descriptio peculiaris, d) ritu s quidam sa n a n d i (gesta e t verba), e) testim onium de re a lita te effectus m ira- culosi, quod conclusionem n a rra tio n is efform at.
Quas topicas analogias v id et D i b e l i u s in n a rra tio n i bus G raecis de iis sanationibus m iraculosis, quae u ti factae in
san ctu ariis d iv in itatum , p rae se rtim E pidauri, tu m ab ipsis in fir m is sanatis tu m a tem pli sacerdotibus conscribebantur. Illaru m relatio n u m arg u m en tu m his p u n ctis solebat constare: a) descrip tio m orbi, b) sta tu s m orbi excludens n a tu ra le m spem sanandi, c) in te rv en tu s divini m om entum , d) san ation i^effectu s, e) eius ve rita s. E x his exem plis relatio n u m duo colligit D i b e l i u s : p robabile fu n d am en tu m historicum , saltem quod a ttin e t nonnulla facta ibi descipta, et m anifestum stud ium „novellisticum “ seu rem p u lch re exhibendi.
Haec est ig itu r sim ilitudo hellenisticas novellas in te r et evangelicas. U trim q u e adest v e tu sta tra d itio de m orbis sanatis, cuius form ae diversae, elapso quodam tem pore, a redacto ribu s „ex officio“ ad certam stili u n ita te m su n t revocatae. Sed idem au cto r n o ster fa te tu r p ra e te r topicam non ita m u lta inesse com m unia n arra tio n ib u s paganis et evangelicis totam qu e com para tionem a se in stitu tam esse non eo fine, u t re s diversae tam quam sim illim ae ex h ib e ren tu r, sed potius u t traditionis sese evolven tis singula stadia ope exem pli analogici m elius e lu c id a re n tu r1). E x his, quae h acten us exposita su nt, iam facile auctoris iudicium de no v ellaru m fide historica, quae m axim i est pro nobis m om enti, eru i potest. U t enim quaestio solvatur, sufficit n a rr a tio nes m en te collocare in earum „sede v ita li“. Quod facere co n a b im u r m en tem auctoris secuti. Ecce trib u s m odis o riri po te r a t n o v e lla 2) :
1. O rieb a tu r b rev ib u s p arad ig m atib us sese evolventibus p a u la tim in form am longioris n arratio n is, quod fieri solebat ad d itis elem entis p ro p riis topicae thaum atologicae vel adnexis p a r tib u s dialogicis.
2. A u g e b a tu r parad ig m a accedentibus singulis elem entis, q uae „m otivorum “ nom ine p ersaepe v e n iu n t apud Scholae asse clas, oriundis ex litte ris paganis. Quae m otiva ad sensum C hri stian u m paulo tra n sfo rm a ta in se re b a n tu r n a rra tio n i prim itivae. T ale m otivum ad v en titiu m D i b e l i u s supponit ex stare v.
*) Cf. FGE 164—72. 2) Cf. ibid., 97—9.
gr. in n a rra tio n e de C hristo su p er u n d a ru m v ertices am b ulan te (Mc 6, 48— 50), quod p ro v en it fortasse ex aliqua epiphania p a gana, sed adiu n ctu m est, lab en te tem pore, p a rad ig m ati p rim i tivo, in quo serm o e ra t de solo auxilio, quod Iesus discipulis p e ric lita n tib u s in navicu la p ro p te r procellam p rae stitera t.
3. N ovellae in teg rae originis n o n -christian ae, quae deinde lesu C hristo s u n t applicatae, saltem duae s u n t — iudicio n o stri auctoris. Qiii vid et eas in descriptione exorcism i daem oniaci G eraseni (Mc 5, 1— 20) et m iraculi in nu p tiis p a tra ti in Cana (Ioh 2, 1— 11) p ro p te r u triu sq u e scenae indolem om nino a m ore evangelico, u t p u ta t, alienam . E t su sp icatu r p rio rem tractasse olim de aliquo exorcista Iudaeo, a lte ra m vero esse originis h el- lenisticae: h ero em eius proinde p rin cip alem fuisse aliquem deum G raecorum , fo rsita n ipsum D ionysum .
„Sedes v ita lis“ ig itu r n o v ellaru m thaum ato log icaru m hoc modo concipi potest. N im is b rev ia atq u e succincta p a rad ig m ata praedicatio n is apostolicae non sufficieb an t com m unitati C hristia nae, quae cupiebat au d ire de lesu facta m agnifica et p ortentosa, ne novus К y r i о s m ino r a p p a re re t tu m proph etis V eteris T e sta m e n ti tu m heroibus vel sem ideis G raecorum tu m denique m a gnis Iu d aeoru m rab b in is. H aec ergo propensio, quae speciem cuiusdam piae curiositatis efficit, causae fu it, cu r in elem enta h i storiae p rim itiv ae aliena om nino et sp u ria irre p se rin t elem enta. Q uam ob rem aucto ritas historica n o v ellaru m non sem per est aequalis, sed dep en det ab eo, q u an am ex trib u s viis modo expositis effo rm atae sint singulae. P ro ind e g en eratim loquendo fides ista histo rica m ulto m in o r esse dicitur, quam p arad ig m a- tu m auctoritas, q u o ru m in te g rita ti p rim itivae conservandae ipsa form a b revissim a optim am p ra e b u it tu telam . N eque vividi no v ellaru m colores — secundum au cto rem — com probant earu m v e ritate m historicam , cum soli a rti n a rra n d i d eb ean tur, quae hoc modo loquendi sa tia t au d ito ru m curiositatem . Q uam ob rem novellae p ro p te r originem su p ra a d u m b ra ta m fontis historiae d ignitatem non a ttin g u n t. N ihilom inus fa te tu r D i b e l i u s singulas novellas exam ini esse subiiciendas, an tequ am de singulis sen ten tia p ro fe ra tu r. N am p rae se n tia p arad ig m atis tam q uam
fu n d am en ti novellae u n a cum absentia m otivorum e paganism o p ro v en ien tiu m m aiorem spem inveniendi quicquam reap se ge stum , no n fictum , in sp irare solet.
t
A rt. 2. Q uid sen tiat de m iraculis R. B u l t m a n n . Du m D i b e l i u s u titu r deductione, i. e. ex v ita et m u n e ru m functionibus com m unitatis prim itiv ae illationem facit de singulis trad itio nis form is litte rariis, R u d o l p h u s B u l t m a n n e contra modo inductivo m av u lt p rocedere seu conside ra tis form is q u a e r e r | propensiones, quae ipsas c re a v e rin t ’). Hoc enim modo sp e ra t se facilius ad e p tu ru m iudicium de n a rra to ru m fide historica.
4 F orm ae ig itu r litte ra ria e , quas in trad itio n e synoptica re p - p e rit, h ae su n t:
I. In tra d itio n e v e r b o r u m C h risti in v en iu n tu r A) A p o p h t h e g m a t a seu dicta C hristi m em o
ra b ilia in se rta involucro cuidam scenico, quae su b d iv id u n tu r in: 1) polem ica cum didascalicis et 2) b io g ra p h ic a 2).
B) d i c t a D o m i n i (H errenw orte) subdivisa in: 1. logia sap ientialia, 2. serm ones apocalyptico- propheticos, 3. in stitu tio n e s legislativas et socia les, 4. effata p ersonam C hristi design antia (Ich- W orte), 5. parab olas et g en era s im ilia 3);
II. in tra d itio n e vero arg u m en ti n a r r a t i v i (Erzä hlungsstoffe) distinguit:
A) n a rra tio n e s t h a u m a t o l o g i c a s (W under- geschichten),
B) n a rra tio n e s historicas cum le g e n d is4).,
N ostra in terest, u ti p a te t, solum m odo p rio rem collectio nem u ltim i igeneris (II. A), scilicet n a rra tio n e s thaum atologicas, considerare.
4 Cf. GST 5 sq. 3) Cf. ibid., 8—73. 3) Cf. ibid., 73—222. ' ’) Cf. ibid., 223—346.
C ontra eos Scholae, quae v o c a tu r L i b e r a l i s , asseclas, q u i n a rra tio n e s thaum atologicas ab indole E vangelii prim itivi pro rsu s alienas esse au tu m an t, co n tend it B u l t m a n n genus hoc quam in tim e cum Evangelii m edu lla conecti. M iracula enim sem per u t I e s u m iracu la in E vangeliis p ro p o n u n tu r et n a r ra n d i ea finis p raecipu u s n eq u e biographicus est n equ e psycho lo g ie s , sed apologeticus, cum a g a tu r de eo, u t Iesu dignitas m essianica atq u e etiam d ivina hoc modo dem o n stretu r. Fides enim , quae an te m iracu lu m p a tra tu m e x ig itu r a Iesu ad in star trib u ti cuiusdam , quod p ro p h etae d eb etu r, sem per riecesse est agnoscat et ex p rim at, quis sit ipse Iesus. C eterae vero facti cir cum stantiae, u t sa n ato ru m g ratitu d o a u t sortes ipsorum poste riores, saepe saepius sim p liciter p ra e te rm ittu n tu r *).
D einde hic a u c to r a p e rte f a te tu r p rim itiv am C hristiano ru m com m u n itatem credidisse Iesum r e v e ra su p e rn a tu ra lia p a tra sse m iracu la necnon hanc fidem fu n d atam esse in quibusdam reb u s restis, in talib u s scilicet factis, q u ae in oculis fidelium m i rac u lo ru m indolem p rae se f e r e b a n t2).
Q uibus tam en om nibus u ltro concessis, B u l t m a n n m i nim e vtilt v e ritate m id genus n a rra tio n u m agnoscere, quas e con t r a sceptice tra c ta t e t in cu lcat necessitatem q u a e re n d i earum originem e x tra m evangelicam traditionem . E n v e rb a ipsius: „N ar ratio n es thaum atologicae quo m inus u t i t a l e s relatio n es su n t historicae, eo m agis in te rro g a n d u m est, quonam modo in tra d itio n em evangelicam in tra v e rin t. E tiam si n o n n u llae sana tiones m iraculosae facta quaed am histo rica pro fun d am ento h a b u e rin t, nih ilo m in u s ipsa n a rra tio n u m form atio a tra d itio n e est e la b o rata “ 3).
‘) Cf.'ibid., 233—5.
г) Cf. R. В u 1 t m a η η, Jesus, Berlin 1936, 159.
3) „Je weniger die Wundergeschichten als solche historische Berich te sind, desto mehr ist zur fragen, wie sie in die evangelische Tradition hineingekommen sind. Auch wenn einigen Heilungwundern historische Vorgänge zu gründe liegen, so ist doch ihre Formung Arbeit der Tradition gewesen.“ GST 244.
Q uod m otivorum originem a ttin e t, alia ex eis sponte a fi delibus su n t creata, alia vero m u tu a desum pta e t quidem tu m ex pop ularibu s n arra tio n ib u s p rofanis tu m ex G raecorum et Iudaeo- ru m scriptis thaum atologicis. Cui opinioni illu stran d a e propo nit B u l t m a n n in suo opere p rincip ali seriem n a rra tio n u m th aum ato log icarum (mox nobis exam inandam ), quam ex fonti bus rabb in icis et litte ris G raecis concinnavit ’). U troque fonte com parato concludit tam m u lta esse sim ilia, seu u t ait: p arallela in te r n a rra tio n e s thaum atologicas E vangeliorum e t hellenisticas, u t m agnam p a rte m in fe rtili solo hellenism i C h ristian i crevisse s u n t c e n se n d a e 2).
Quod eo sensu intelleg i debet: synopticam trad itio n em P a laestinensem , quae facta v itae lesu re ttu le ra t, m ediantibus Iu - daeo-christianis et sim ul H ellenistis, coniunctam esse in com m u n ita tib u s P au linis cum m y t h o C hristi (C hristusm ythos), ab hoc apostolo p raecip u e e la b o ra to 3). E t ita factum est; u t P a laestinensis imago lesu, p raed icato ris eschatologici, praeconis salutis, m ag istri sapientiae, quam ex h ib et in tra d itio n e synoptica fons Q (= „Q uelle“), p au latim tra n sfo rm atą sit in M arcanam p ri m um , deinde in Io hannaeam im aginem C h risti — τού θείου ανθ ρώπου, denique F ilii D e i4).
E laboratio ipsa a rg u m en ti in tra d e n d o in eo consistebat, quod lab en te tem p o re singula m otiva v a g a re n tu r h uc illuc, exo r ir e n tu r species v arian tes, cresceret p ed etem ptim elem entum p orten tosu m 5).
Quae cum ita sint, p e rm u lta e n a rra tio n e s thaum atologicae n o n su n t nisi n a rra tio n e s populares, saepe C hristianism o a n ti quiores, postea ad lesu p ersonam applicatae, quae ortae su n t in eadem — u t ait B u l t m a n n — atm osphaera atq u e earu m p a ra lle la pagana 6), proindeque p lu s m inusve exp ertes s u n t v eri
h Cf. ibid., 247—53. 2) Cf. ibid., 255 sq. 3) Cf. ibid., 329—35. *) Cf. ibid., 256. s) Cf. ibid., 241. °) Cf. ibid., 246.
ta tis historicae. Nem o n o n v id et p lacita ista sim illim a esse sen ten tiis Scholae, quae d icitu r H i s t o r i a e R e l i g i o n i s C o m p a r a t a e .
O bvia est ig itu r ratio , c u r au cto r n o ste r de fide h istorica n a rra tio n u m th aum atologicarum , qu ae in E vangeliis o ccu rru n t, fere om nino desp erav erit. I n te r nos enim et even tu s v itae Iesu (si quae sin t reap se, n a m m u lta im aginatio vulgi sponte creavit) obstaculum adesse im p enetrab ile, vid elicet anonym am atq u e am orpham m olem fidelium p rim i saeculi — com m unitatem crea tricem . Scepticism i h u iu s absoluti se n te n tia p erem p to ria haec est: non solum fides h iśtorica n a rra tio n u m thaum atologicarum , sed ipsius Iesu ex isten tia vix p o test s a lv a r i*).
CAPUT II.
QUID TENEAT SCHOLA DE SINGULIS RESUSCITATIONIBUS EVANGELICIS
U ti iam vidim us, u te rq u e Scholae m agister m agni p u ta t esse m om enti pro n a rra tio n ib u s thaum atologicis E vangeliorum re c te aestim andis discutere earu m p a ra lle la n o n -ch ristian a, p raecip u e G raecae originis, deinde m inoris pon d eris — rab b in i- cae. Q uam ob rem an teq uam p e rv e n ia tu r ad exponenda ea, quae de singulis resu scitatio n ib u s ad n o ta v e ra t Schola, hoc loco priu s:
A rt. 1. A nalogiarum , quae d icu n tu r, series allegatur. Q uae series constat iis n a rra tio n ib u s antiq uo ru m , quas ci ta r u n t Scholae fau to res, add ita a m e illa, quae hac p arag rap ho , n -ro 4 est collocata.
1. O p i n i o d e p o t e s t a t e r e s u s c i t a n d i , q u a e c o m p e t a t r a b b i n i s .
(M idrasim , M ekh ilta, W ayehi bes a lla h s).
E t u n d e hoc (i. e. de quo loco S. S c rip tu ra e sum psi), quod re v e re n tia erg a rab b in u m est sicu t re v e re n tia e rg a caelum
b Cf. R. B u l t m a n n , Jesus, op. cit., 14—7.
2) Cf. P. F i e b i g, Jüdische Wundergeschichten des n. t. Zeitalters, Tübingen 1911, 36 (versio Germanica).
( = Deum )? D ictum est enim (Num 11, 28): „E t resp o n d it Iosue, filius N un, m in iste r Moysis ab abulescentia sua: D om ine mi, M oyses, dele eos!“ (Quod significat) sicut D eus d elet (= potest delere, si vult), ita et tu eos dele. Secundum quod habes de Gie- zi, cui d ix it E lisaeus (4 Rg 4, 29): „Praecinge lum bos e t sum e b aculu m m eum in m anum tu a m “ . Tunc coepit in n iti baculo eius et p ro p erare. E t d ix eru n t illi: „Quo tu pro peras, Giezi?“ E t d ix it illis: „V ivificare m o rtu u m (vado)“ . E t d ix eru n t: „N um tu quid em potes m o rtu u m vivificare? Nonne Y ahw eh est, qui occidit e t v iv ere fac it? “ E t d ix it ad illos: „E t m ag ister m eus (Rabbi) occidit et viv ificat“ .
2) R abbi Sim 'on ben H alap h ta (?) re su sc ita t serv u m „An to n in i“ Caesaris.
( M i d r a s i m , R a b b a, Lv R 10, l l l dl ) .Tolle A aron cum*filiis eius“ (Lv 8, 2). Idem significat etiam :
„E ru e eos, qui d u c u n tu r ad m ortem , et eos qui tra h u n tu r ad in te ritu m lib e rare ne cessaveris“ (Prov 24, 11).
A ntoninus v e n it ad R abbinum et in v en it eum sedentem eiusque discipulos coram eo. A ntoninus d ix it ad eum : „S un tne isti, de quibus tam gloriosa n a rra s ? “ R espondit: „U tique: m ini m us eorum potęst m ortuos resu sc ita re “. P o st paucos dies u n u s A ntonini servus aeg rotav it u sque ad m ortem . A ntoninus m isit ad R abbinum dicens: „M itte m ih i u n u m ex discipulis tuis, u t m o rtu u m hu n c ru rs u s m ihi faciat vivum !“ Qui m isit illi u nu m ex discipulis suis. . D icitu r a no nn u llis R abbi Sim 'on ben Ha lap h ta fuisse. Ille ab iit e t in v en it servum p ro stratu m . E t d ix it illi: „C ur tu quidem iaces p ro stratu s, dum dom inus tu u s s ta t (ere ctus)?!“ E t statim (servus) m otus est e t su rre x it.
3) S ervus ab „A ntonino“ C aesare n ecatu s a rab b in o re suscitatu r.
(b' A b o d a Z a r a, 10 b 2).
h Cf. STRACK, I, 560: versio Germanica.
г) Cf. ibidem. — Gallicam vero textuum rabbinicorum paraphrasim cf. apud. L. de G r a n d m a i s o n , Jésus-Christ, P aris6 1928. 2, 467—9.
A nto n in u s h a b u it su b te rra n e a m cryptoporticum , q u ae do m um eius cum rab b in i domo coniungebat. O m ni die (A ntoninus) sum eb at secum duos sevos, qu o rum a lte ru m occidebat a n te p o r tam dom us rab b ini, a lte ru m a n te p o rtam suae domus. D icebatque ad rab b in u m : „Q uando venio ad te, n em in i volo o c cu rrere“ (ut colloquia sua occu ltaren tur). Q uodam die apud eum in v en it R ab bin u m H anina ben H am a. Tunc d ix it A ntoninus: „N onne dixi
tibi: Q uando venio, nem o apud te in v e n ia tu r? “ R espondit R abbi: „Hic n o n est filius hom inis (= hom o)“ (videlicet: est p lus qu am homo). D ixit (Antoninus)': „Dic servo, qui iacet ad portam , u t su rg a t et huc v e n ia t“ . R a b b \H a n in a ben H am a abiit e t in v en it eum m o rtuu m . Tim e d ixit: „Q uid faciam ? Si venio e t dico hu n c esse m o rtu u m — n o n decet m alu m n u n tia re augu riu m , si reliq u ero et abiero, v id eb im u r p a rv ip e n d ere p o testatem “. Im p lo rav it ig itu r m isericordiam p ro illo et v ivificavit illum et in tra re fecit. T unc d ix it A ntoninus: „P robe novi m inim um eorum , qui su n t in vobis, vivificare m ortuos; nihilom inus q u a n do venio ad te, nem o ap u d te in v e n ia tu r“ .
4) R abbi Johanan discipulum resu sc ita t e sepulcro. ( B a b a Q a m m a 117 a - b 1).
R abbi Johanan an im a d v ertit labia R ab K ah an a esse con stricta; cogitavit eum se deridere. Ideo sensibus est d estitu tu s (prae, ira) et anim a (Rab K ahana) ab iit in req u iem (videlicet: p e riit acie oculorum R. Johanan). P roxim o die dix it-ille ad ra b - binos: „A n vidistis, quod fec e rat B abylonius ( = Rab K ahan a)?“ R esp o n d eru n t illi: „E st hic m odus ei p ro p riu s (scii.: te n e n d i la bia; sed non risit)“. Tunc (R. Johanan) ab iit ad sepulcrum (Rab K ahana), quod vid it a serp en te circum dari. E t d ix it illi: „S er pens, sepens, aperi ostium , quo m ag ister in tre t ad discipulum !“ Ille non a p e ru it (— non ded it lib eru m accessum). (Et dixit:) „U t socius ad socium in tr e t“. N on ap eru it. (R ursus dixit:) „U t discipulus ad m ag istru m in tr e t“. Tunc illi ap eru it. R abbi J o hanan im p lorav it m isericordiam et vivificavit eum . E t dixit
ei: „Si scivissem tale m esse dom ini m odum (scii, ten e n d i labia), sensibus non fu isset d estitu tu s; n u n c dom inus po test ad nos r e
-v e rti“. Qui resp o n d it illi: „Si potes im plorare, n e m o riar am p lius, volo re v e rti; secus n o n 'v e n ia m : quando p ra e te riit hora, p ra e te riit (scil.ï a lte ra vice fortasse m iraculum non continget)“. R esuscitavit eum ig itu r et su b lev av it in pedes et de om nibus dubiis, quae h a b u e ra t, in te rro g a v it eum , qui ei om nia haec explanavit.
5У R ab b ah resu sc ita t socium, quem ebrius occiderat. (Megilla 7 b 1)
D icit Raba: „D u ran te festo P u rim o b lig atu r hom o eate- n u s in eb riari, u t n o n possit am plius distin gu ere in te r (excla m ationes festivas): „M aledictus sit A m an!“ et „B enedictus sit M ardochaeus!“ R ab bah et R abbi Z e 'ira sim ul e p u la b a n tu r in festo P u rim . R abbah in eb riatu s est et occidit R. Zè'ira. P o stri die im p lo rav it m isericordiam e t ru rsu s eum fecit vivum . P o st an n u m d ix it illi: „V eniat D om inus ( = u tin a m fiat), quod si m ul in festo P u rim ep u lab im u r“ . R espondit illi: „Non om ni h o ra accidit m iracu lu m “ .
§ 2. R esuscitationes in litte ris G raecis L atinisve descri ptae.
1. Em pedocles philosophus m u lierem quandam A cragan tin a m resuscitasse d icitu r ab H erablide P o n tic o 2). ( D i o g e n e s L a e r t i o s , Vitae, 8, 11, 167).
H eraclides enim qu um en arrasset, quae su n t de fem ina exanim i, u t Em pedocles ex eo gloriam consecutus esset, quod m u lierem defunctam vivam dim isisset, a it illum sacrificium ad P isian actis ag rum perfecisse, convocatis plerisque ex amicis.
2. A ntiquissim um specim en m otivi congressus th au m a - tu rg i cum funere.
( A r i s t o p h a n e s , Ranae, 170— 7). P erso n ae h uius scenae: D — Dionysos
M — M ortuus
*) Cf. STRACK, 1, 560.
D.: Ecce hic m o rtu u m quen d am efferu n t.
Eia, ad te quidem loquor, ad te — m ortuum :
Homo, visne su pellectilem (meam) in O rcum p ortare? M.: Q u anta e t qualia?
D.: H aeccine.
M.: D abisne duas drachm as stipendii? D.: P e r Iovem , sed m inus...!
M.: De via recedite! D.: M aneas, adm irand e; si quo modo tecu m paciscor. M.: Nisi duas drachm as pendis, n e loquaris quidem .
D.: Sum e novem obolos. M.: V ivam ig itu r ru rsus!
3. Specim en m otjyi sanationis m iraculosae, quae fit in itin e re („u n terw eg s“ u t solet loqui SHF):
S o strata E pidauro re v e rte n s s a n a tu r ab Asclepio. (G. D i t t e ń b e r g e r , SIG 3, 1169).
S o strata P h e ra e a falso (?) grav id a ([παρ]βκύησε)l) esse cre d eb atu r. Quae om nino in lectica ite r faciens, po stquam in tem plu m in tra v it, dorm ivit. C um n u llu m v idisset som nium m ani festum , ru rs u s dom um asp o rta b atu r. D einde prope Cornos visus est illi e t com itantibus v ir quidam m agnifici aspectus occurrisse, qui sciscitans ab eis in fo rtu n ia eorum , iussit deponi lecticam , in q ua S o stratam fereb an t. Tunc, scisso u te ro eius, e x tra x it inde perm ag n am copiam fe rm e n ti (?), duos videlicet lebetes. Cum u te ru m consuisset et m u lierem sanasset, A sclepius m an ifestav it suam p raesen tiam et iussit m itti E p id au ru m obla tionem pro sa n ita te recu p erata.
4. F o rm u la m agica resuscitandi.
(A. D i e t e r i c h , A braxas, Leipzig 1891, 190).
R esuscitatio corporis m o rtu i: „A diuro te , sp iritu s p e r au ra m volitans: ing redere, vivifica, valid u m effice, resu scita po te n tia dei a e te rn i hoc corpus; et ope flam m ae p e rv e n iat in h unc
locum , quia ego sum, qu i p a tro v irtu te sancti dei [ΤΗ] ΑΥΤΗ“ . P ro n u n tia nom en.
5. In credibilia cuiusdam m ed ici-th au m atu rg i prodigia. (L u c i a n u s, Philopseustes, 26).
A ntigonus: „Ego, inquit, scio quendam post dies viginti, quam sep ultu s esset, resu rrex isse, cum ipsi m ed e rer et an te m or te m e t postquam re s u rre x it“. „Et quo modo, inquam , p e r dies viginti, n o n est p u tre fac tu m corpus aliove modo a fam e dissolu tu m ? “.
6. De A lex an d ri A bonutichensis prodigiorum fam a. (L u c i a n u s, A lexander, 24).
A dhuc etiam quosdam in regionem longinquam m itte b a t ru m o res sparsuros in te r gentes de div in ato re e t n a rra tu ro s, quo modo p rae d ice re t fu tu ra e t in v en iret fugitivos fu resq ue praedo- nesque d em o n straret, th esau ro s p rae c ip e re t effodere e t lang uen tib u s m e d e re tu r atq u e nonnullos iam m ortuos suscitaret.
7. A sclepiades P ru sien sis ignoto fu n e ri occurrens serv at hom inem a rogo.
a) S ecundum P l i n i i relatio n em (Hist, nat., 1 , 124). M agna e t C ritobulo fam a est e x tra c ta P h ilipp i reg is oculo sag itta et citra d efo rm itatem oris c u ra ta o rb itate lum inis, sum m a au tem A s c l e p i a d i P ru sien si, condita nova secta, sp re tis legatis et pollicitationibus M ith rid atis regis, re p e rta ration e, qua v in u m aegris m ed e retu r, re la to ex fu n e re hom ine, e t con servato...
(Hist, nat., 26, 14. 15).
„...m agna a u c to rita te nec m inore fam a, cum occurrisset ignoto fu n eri, rela to hom ine ab rogo atq u e servato, n e quis levi bus m om entis ta n ta m conversionem fuisse existim et.
b) In n a rra tio n e A p u l e i (Florida, 19).
Asclepiades ille, in te r prâecipuos m edicorum , si u n u m H ip p o cratem excipias,' ceteris princeps... cum fo rte in civitatem sese re c ip e re t e t r u r e suo suburb an o re d ire t, aspexit in pom oeriis ci v ita tis fim us ingens locatum plurim os hom ines ingenti m u ltitu
-dine, qu i exsequias v e n e ra n t, circum stare, om nis tristissim os et obsoletissim os vestitu . P ro p iu s accessit, u tin cognosceret m ore ingenii (hum ani), quisn am esset, quoniam p e rco n tan ti nem o re s p o n d erat, an vero u t ipse aliquid in illo ex a rte dep reh en d eret. C erte quidem iacenti hom ini ac prope deposito fa tu m a ttu lit. Iam m iseri illius m em b ra om nia arom atis p erspersa, iam os ipsius u n gu ine odoro delibutum , iam eum p ollinctum , ja m p aene (ro gum ) p a ra tu m contem platus enim , diligentissim e quibusdam signis anim adversis, etiam atq u e etiam p e rtre c ta v it corpus ho m inis e t in v en it in illo v itam laten tem . Confestim exclam avit v ivere hom inem : p rocul ig itu r faces abicerent, p ro cu l ignes am o lire n tu r, ro g u m d em o liren tu r, cenam feralem a tu m ulo ad m en sam re fe rre n t. M u rm u r in te re a exo rtu m ; p a rtim m edico c re dendum dicere, p a rtim etiam irrid e re m edicinam . P ostrem o p ro pinquis etiam h om inibus invitis, quodne iam ipsi h e re d ita tem h a b e b an t, an quod adhuc illi fidem non h ab eb an t, aegre tam e n e t d iffic u lte r A sclepiades im p e tra v it b rev em m ortuo dilationem atq u e ita vispillonum m anibus e x to rtu m v e lu t ab inferis postli m inio dom um r e ttu lit confestim que sp iritu m recreav it, con festim anim am in corporis latibu lis d elitescentem quibusdam m edicam entis provocavit.
8. A pollonius T yanensis sponsam iam iam sepeliendam r e vocat ad vitam .
( P h i l o s t r a t u s , Vita A pollonii, 4, 45).
E t illu d A pollonii prodigium . P u e lla n u p tia ru m tem p ore m o rtu a esse v id eb atu r, et sponsus c o m itab atu r fe re tru m p lu ra clam itans de n u p tiis non concum m atis. C ondolebat et' Roma. P u e lla enim e ra t de fam ilia consulari. L u ctu i ig itu r fo rte occur re n s A pollonius: „D eponite, inquit, fere tru m : ego enim faciam vos cessare a lacrim is su p er p uellam (fusis)!“ E t sim ul in te rro gavit, quod esset n om en puellae. E t m u lti quidem p u ta b a n t eum h a b itu ru m serm onem , quales su n t lu g ubres et lam en ta excitantes serm ones. Is au tem nih il — sed postquam eam te tig it e t aliquid clam dixit, p uellam ex citav it e m orte app aren ti. E t pu ella vocem em isit et r e v e rtit in p a tris dom um sicut A lcestis ab H ercule vivificata. E t consanguineis pu ellae sibi centum
q u in q u ag in ta m ilia offeren tib u s p raecep it haec dotis loco d ari puellae. E t u tru m in ea in v en e rit anim ae scintillam , quae m e- dentes illi la tu e ra t (dicitur enim , dum plu ebat, facies eius vapo ravisse), an anim am exstinctam ru rs u s concalefecerit a ttra x e - ritq u e — eius re i perceptio n eq ue a m e neq u e ab o ccurrentibus dici potest.
9. In I a m b l i c h i fabula rom anensi, quae Babylo
niaca in scrib itur, C haldaeus senex p uellam a m orte a p p aren ti
resu scitat.
(P h o t i u s, Bibliotheca, cod. 93, MG 103, 328 B).
Ite ru m fu g iu n t exinde e t o ccu rru n t pu ellae ad sepelien dum p o rta ta e et spectaculo sese im m iscent. E t C haldaeus senex adstans fun u s p rohibet, dicens sp iritu m adhuc esse in puella. E t dem o n stratu m est ita (fuisse).
Haec est series an tiq u a ru m n a rra tio n u m de m ortuis ad vi ta m revocatis n ecnon tex tu u m , in quibus secundum Scholae H i sto riae F o rm a ru m analogica atq u e in E vangeliis m otiva possu m us invenire.
Iam ig itu r ad exponenda ea, quae Schola te n e t de s i n g u l i s resuscitationibus in Evangeliis descriptis, tran seam us oportet.
A rt. 2. A dnotationes Scholae de singulis resuscitationibus evangelicis factae ex p on u ntu r.
O rdinem E v angeliorum chronologicum , quod a ttin e t se rie m ipsam eventuum , secu tu ri, prim o loco tractab im u s
§ 1. De iuvene oppidi Nain,
cuius resu scitatio a solo Luca (7, 11— 17) est relata.
Indole totiu s n a rra tio n is considerata, B u l t m a n n h a bet e a m t y p u m hellen isticum resuscitationis, proindeque o rtam esse sat sero in ecclesiis iudaeo-hellenisticis *). Insu per a u tu m a t eam posse co n stitu ere analogon oppositum (Gegenstück) resuscitationis filiae a rc h isy n ag o g i2).
h Cf. GST 230. 2) Ci. ibid., 242.
De singulis au tem te x tu s L ucani v ersibus has possum us -colligere adnotationes:
ad v. 11: C ircu m stan tiae loci et tem poris non s u n t in hac n a r ratio n e elem en ta prim itiva. Lucas enim dicendo καί έγενετο εν τφ kiffi u sus est form u la freq u en tissi- m a in versione S ep tu ag in tav irali, u t hoc modo in n u e r e t factu m n a rra tu m n on necessario accidisse hoc tem poris puncto, quo in se ritu r in co n textu Evangelii. S ecundario etiam appositum est nom en oppidi N a i n , quod re d o le t iam aliquid apocryphum *). (In q uan am re fu lc ia n tu r am bo supposita — p ro h do lor! — h au d invenies apud celebrem auctorem ). ad v. 12: „Filius v id u ae “ fortasse d ep en d et a V etere T esta
m ento, nem pe a relatio n e de vid u a S arep tan a: 3 Reg 17, 17— 2 4 2).
ad v. 13: Iesus m isericordia captus v id e tu r esse quid prop riu m Lucae, cuius est affectu s anim i, p rae se rtim m ulie ru m m en tem pecu liari studio depingere. V ersu igi t u r hoc u tp o te p o sterioris originis expuncto, p u ta t D i b e l i u s m eliorem n e x u m cum p raeced entib us o b tin e ri3).
ad v. 15: verb a, quae e x sta n t in a lte ra eius p a rte : καί Ι'δωκεν αυτόν τή ρ.ητρί αυτοο etiam to llen d a v id e n tu r tam q uam serius in serta: p rae se fe ru n t enim m otivum , quod p ro v en it ex n a rra tio n e su p ra citata 3 Reg 17, u b i v. 23 o ccu rru n t eadem om nino verb a (secundum te x tu m versionis LXX).
C eteru m sim illim a locutio, uno verbo m utato, r u r sus o ccu rrit apud L ucam de p uero daem oniaco: καί άπέδωκεν αυτόν τφ πατρί αοτου (Le 9, 42) Q uibus e m edio su b latis n ex u s logicus fit strictio r e t m elior:
h Cf. ibid., 258. *) Cf. ibid., 230. s) Cf. FGE 71.
m a te r enim initio ta n tu m com m em oratur, Iesus vero ta n g it fe re tru m nih il dicens.
Indolem novellae m axim ae p ro p riam (echt novelli stisch) p ro d it m en tio de loquela resu scitati, quae c o n sid e ratu r u t signum irre fra g ab ile v itae denuo r e
c u p eratae ‘).
ad v. 16: A cclam ationes tu rb a e , locutionibus versionis L X X - v iralis expressae, effo rm an t v e lu ti conclusionem q uandam chorałem totiu s novellae (Chorschluss). To ta n a rra tio eo ten d it, u t contionem su b stitu a t in coe tib u s ad aud ien da gesta p orten tosa deorum vel h e ro u m assuetis. Q uae propensio ceteru m non est fre
q uens in tra d itio n e sy n o p tic a a).
ad v. 17: H ic v ersu s certo p ro v en it dem um ab E v a n g e lista ’). Quod topicam thaum atologicam a ttin e t, haec elem enta no stra e n a rra tio n is in v e n iu n tu r in tab ella, quam B u l t m a n n e x h ib u it ’), locorum com m unium :
1. T h au m atu rg u s obviam fit fu n eri, 2. gestum m an u p e r ficit, 3. p ro n u n tia t v e rb a th au m atu rg ica (w underw irkende W or te), 4. effèctus m iraculosus statim o b tin etu r, 5. p ro b a tu r m ira culum reap se factum , 6. sanatu s a th au m atu rg o d im ittitu r, 7. circum stan tes a d m ira n tu r m iracu lu m e t agnoscunt eius ve rita te m .
Om nia haec ig itu r p u ta t au cto r com m unia esse cum G rae cis n arra tio n ib u s eius generis, dum ex V etere Testam ento, u ti iam vidim us, duo ta n tu m elem enta d esu m u n tu r, nem pe filius viduae et acclam ationes tu rb ae. C eteru m resuscitationes ab E lia e t Elisaeo p a tra ta e om nino s u n t dissim iles, si sp e cta tu r ipse p e r ficiendi m o d u s 5). *) Cf. ibidem. s) Cf. ibid., 72. 3) Cf. FGE 72; GST 230. ') Cf. GST 236—41. 5) Cf. ibid., 245.
§ 2. D e filia archisynagogi (Mt 9, 18— 26; Mc 5, 21— 43; Lc 8, 40— 56).
D i b e l i u s h an c s ta tu it ratio n em depen d ëntiae m u tu a e in te r synopticos scenam illam depingentes: tu m L ucae tu m M atth aei E vangelium d ep en d et a M arco. A pud M atthaeu m enim conspicitur stu d iu m ab b rev ian d i n a rra tio n e m ,quod om it te r e fecit vel v e rb u m th au m atu rg icum . D einde color — u t ita d ic a tu r — ipsius n a rra tio n is M atth aei m iru m q u a n tu m d iffert, sed non eodem modo p e rc ip itu r ab u tro q u e Scholae m agistro. D i b e l i u s enim censet M atth aeu m m inus esse pro fan u m in n a rra n d o ideoque m agis sp iritu alem ; dum B u l t m a n n in M arco potius G raecum , in M atth aeo vero iu daeo-christianum d e p reh en d it colorem ’). A pud Lucam o b se ry a tu r vestigium sup plen d i n a rra tio n e m reb u s p a rticu la rib u s, quae propensio „indi- v id ualisticae“ nom ine v e n it apud Scholae fau to res; n em p e in 8, 42 p ro sta t n o titia n ova filiam archisynagogi fuisse u n ic a m 2).
A d te x tu m ig itu r M arcanum u tp o te — ex opinione Scho lae — om nium antiquissim um re f e ru n tu r om nes adnotationes, quas allegam us.
Im prim is a Scholae ducibus in stitu itu r quaestio, u tru m n e x u s even tu u m , qui in te rce d it sanationem haefnarrhoisae in te r e t filia e Ia iri resu scitation em , ad 'vetustissim um trad itio n is s tra tu m p e rtin e a t necne. Synoptici u n an im i consensu describ u nt seriem facto ru m hoc modo; archisynagogus ro g a t Iesum , u t opem filiae la tu ru s ven iat; quo an n u en te, om nes ite r faciu n t a tu rb is com pressi; d u ra n te itin e re m u lier sanguinis flu x u m p atien s ap p ro p in q u a t et sa n a tu r; denique Iesus in tr a t dom um Iairi e t m or tu am e x c itat ad v itam . Hic u triu sq u e m iraculi n ex u s u triq u e viro d o c to 3) v id e tu r esse an tem arcan u s, sed B u l t m a n n censet n e x u m h u n c a quodam anonym o au cto re olim a rte esse p ro cu ratu m , q u i duas sep aratas h ucusque n a rra tio n e s th au m a - tologicas ap te contexuit, quo m elius au d ito res vel lectores
sen-*) Cf. FGE 220; GST 228. *) Cf. GST 340.
tir e n t in te r p a tris p etitionem e t n u n tiu m m ortis filiae interces sisse quoddam tem p u s *).
De singulis vero v ersibus n arratio n is M arcanae haec obser v a n tu r:
ad v. 21b: σονήχθη ’όχλος πολύς his verbis in tro d u c itu r prim itiv a scena de haem arrh o issa sanata, u b i opus est tu rb a copiosa.
ad v. 22: Mc h a b e t n om en archisynagogi Ίάιρος quod deest apud M t e t d e sid e ratu r etiam apud Mc in codice D. S u p p o n itu r ergo esse ad ditam entum secundarium , serius factum , ex L uca d ecerptu m et te x tu i M arci insertum . In quo d ep re h e n d itu r ru rsu s ista p ro p en sio novellis p ro p ria ad nom ina p erso narum in v en ien da. E iusdem stud ii vestigia p ro sta n t alibi in E van- geliis (v. gr. nom ina sororum L azari apud Iohannem cap. 11), sed freq u en tissim a exem pla invenim us in apocryphis, u b i im posita iam s u n t nom ina h a e m a rr- hoissae (Veronica), Syrophoenissae eiusque filiae (Iu- sta e t Bernice) et a liis 2). ·
είς των άρχισυναγώγων loco m elioris τις est forstasse se- m itism us sicut et expressio:
in v. 35: έρχονται από του αρχισυναγώγου. Sed locutiones id genus tu n c tem p oris p o te ra n t iam la te u s u rp a ri in dialecto
%ощ Ideoque n u llu m exinde sum i p o test arg u m en
tu m co n tra hellenisticam dem um originem n a rra tio n is 3).
in v. 36: v e rb a Iesu ad Iairu m p ro lata: ,,Μή φοβου,μόνον πίστευε“ n o n co ntinen t quicquam m aioris m om enti, re fe ru n tu r enim ad fidem seu po tiu s fiduciam infelicis p a tris
*) Cf. E. v. D o b s c h ü t z , Zur Erzählerkunst des Markus, ZNW 27 (1928) 195 sq, ubi laudibus extollitur huius nexus momentum psycholo- gicum.
excitandam . E n nobis nova n o ta genuinae no vellae! *).
ad v. 37: V ersus hic, qui de trib u s discipulis, nem pe de P etro , Iacobo, Ioanne facit m entionem , in se rtu s est hoc loco s c h e m a t i c e et quidem a red acto rib u s serioris aetatis, cum effo rm et m inus ap tam anticipationem v erb o ru m καί τους μετ’ αοτοο quae dem um in v. 40 o ccu rru nt. Ipsa äu tem h o ru m discipulorum conexio p e rtin e t ad an tiquissim am trad itio n em 2).
ad v. 41: V erba aram aica G raece tra n s c rip ta ΤΑΛΙΘΑ Κ0ΓΜ vel — u t m av u lt W e l l h a u s e n — ΡΑΒΙΘΑ KOTMI3) specim en su n t loci com m unis, qui n u n c u p a tu r a Scho la ρησις βαρβαρική u tp o te quo term in o p rim u s usus sit L u c i a n u s ’). In Evangelio vero c ita n tu r haec v e rb a fortasse eo fine, u t th au m a tu rg is charism ati- cis 6) p rim a ru m com m u n itatu m ap ta form ula p a tra n di sim ile m iraculum (W underrezept) s u g g e ra tu r e). ad v. 43a: V erba Iesu, quibus pro h ib et, quom inus n o titia de r e
suscitatione d iv u lg etu r, in te rru m p u n t n e x u m cum sequentibus, ideoque p ro ced u n t a M arco red acto re tam q u a m ad d itam en tu m , quod a Schola v o catu r p r a g m a t i c u m tam q u am in serviens scopo p rin cipali E vangelistae in factis v ita e C hristi conecten dis. C eteru m p ro rsu s incredibilis v id e tu r Scholae fau to rib u s eius m odi iussio, cum celari non posset factu m ta n ti m o m e n ti7).
*) Cf. FGE 75. 2) Cf. GST 228, 368.
3) Cf. J. W e l l h a u s e n , Das Evangelium Marci, B erlina 1909, 41 sq.
‘) Cf. Philopseustes 9.
") de quibus loquitur Paulus v. gr. 1 Cor 12, 28. 30. ·) Cf. FGE 81.
E lem en ta topicae haec o c c u rr u n t1): 1. c ita tu r aetas quellae s a n a ta e 2), 2. circu m stan tes risu dubium m an ifestan t de effectu conam inis th a u m a tu rg i, 3. th au m a tu rg u s m an u ta n g it m ortuam , 4. idem p ro fe rt v e rb u m th au m atu rg icu m e t quidem lingua igno ta (ρήσις βαρβαρική 5. effectus statim o b tin etu r, 6. v e ritas effec tu s ad oculos d e m o n stratu r, 7. circum stantes obstupefacti agno scu n t m iraculum .
P ra e te re a D i b e l i u s pecu liare quoddam m otivum ty picum n o v ellaru m v id et in facto rem otionis tu rb a e profanae. E x eius opinione m inus re c te a p lerisq u e cen setu r haec iussio Iesu ex p licari studio occultandae m issionis m essianicae (vulgo: „se cretu m m essianicum “) dum e co n tra adest hic quid p ro p riu m pa ganis ep ip h an iaru m historiis (E piphaniegeschichten), in quibus th a u m a tu rg u s d iv initatis perso n am gerens, p a tra n d o m iraculum v iribu s occultis, tu rb a m p ro fan am tali aspectu p ro rsus indignam sedulo e v it a t 3).
H aec om nia su n t p lu s m inusve com m unia cum G raecis n a r ratio n ib u s, singularis au tem om nino circu m stan tia in eo constat, quod Iesus v o c a tu r ad puellam anim am g erentem , sed invenit eam iam defunctam , et dem u m ad v itam r e v o c a t4).
§ 3. De L azaro (Ioh. 11, 1— 46).
p auciora quam de resuscitatio n ib u s synopticis a Schola observ an tu r. G en eratim n e g a tu r om nino facti fides historica, n a m apud Iohannem — u t o p in atu r D i b e l i u s 5) — „om nia su n t m y t h u s“ , quae vox sum enda est sensu im aginis cuius dam ex p rim en tis ideam religiosam , im aginis iam ope theologicae
*) Cf. GST 229.
2) Hoc elementum dęest quidem in textibus antiquis supra allega tis, frequentissime tamen occurrit, in inscriptionibus Epidauri inventis, ubi videtur pertinere ad — ut ita dicatur — protocollon sanationis. Cf. su pra citatum opus G. D i t t e n b e r g e r , S ylloge Inscriptionum. Graeca
rum , Leipzig 3 1920, passim.
3 Cf. FGE 91. *) Cf. GST 229. 3) Cf. FGE 286.
reflex io n is confictae. E tiam G eorgius B e r t r a m vix cred it n a rra tio n e m re s gestas re fe rre , q uam quam p ra e se fe rt fucum quend am levissim um (A nstrich) v e rita tis historicae. M entio enim L azari resuscitati, quae secundum E vangelistam im p u lera t S y n ed riu m ad pro m p te agendum co n tra Iesum , m an ifestat po tiu s p eculiarem Iohannis propensionem , om nino — u ti a it — le- gendariam , ad pessim a q uaeque im p u tan d a principibus Iudaeo- ru m sim ulque to tam culpam d am nationis Iesu *).
A e stim a tu r to ta n a rra tio esse sup rem u s g rad u s in augendo (Steigerung) elem ento p ortentoso, quod in est resuscitatio nib us evangelicis: L azaru s n o n modo defunctus, neq u e fu n ere p o rta tu s, sed a diebus q u a ttu o r in sepulcro depositus ex h ib etu r. A t grad u s hic non re p o n itu r a Schola in facto reap se m axim e stu pendo, sed in propensione ad fin g end a m agis m agisque p o rte n tosa 2).
C om m uni u triu sq u e Scholae m ag istri consensu, q u i inspi r a r i v id e tu r a n o n n u llis p ra e d e c esso rib u s3), a d m ittitu r Iohannes, seu strictiu s loquendo, E vangelista, usus esse quodam fonte scripto, a no nn u llis aucto rib u s P ro te sta n tib u s „oT^sta-Quelle“ nuncupato, q u i c o n tin e re t novellas thaum atologicas de Christo, et deinde fon tem hu n c p rim a riu m pro suo scopo p en itu s tra n s fo rm a ss e 4). C uius stu d ii vestigia in analysi p a te b u n t5): vv. 1— 19: Iohannes s e q u itu r „fo ntem “.
w . 20— 32: effo rm an t p a rte m dialogalem a Io han ne insertam , n a m in „fon te“ de sororibus p erpauca h ab e b an tu r, w . 33— 40: denuo e „fo nte“ s u n t excerp ti, sed su b ie ru n t fo r
tasse quasdam em endationes. Ita v. gr.:
*) Cf. G. B e r t r a m , Die Leidensgeschichte Jesu und der Chri stus-Kult, Göttingen 1922, 14.
2) Ćf. GST 243.
-3) Hue pertinent omnes, qui „fontium distinctionem“ (Quellenschei dung) tamquam methodum solvendi difficultates Quarti Evangelii adhi bere conati sunt, uti: Fr. S p i t t a , J. W e l l h a u s e n , E. S c h w a r t z , H. H. W e n d t , W. S o 1 t à u, alii.
4) Cf. FGE 88.
') R. В u 11 m a n n, Das Evangelium des Johannes, Göttingen 1941 (Krit.-ex. Kom. über d. N. T. 2 10, 308—313, praesertim; 310.
w . 35— 37: su n t fo rte Iohannaei, u tp o te q ui ideam E vangeli- stae p raed ilectam inculcent. D um a contra:
w . 38 et 39: ite ru m p e rtin e n t ad „fontem “ , quod p a te t ex indo le novellis p ro p ria inculcandi го παράδοξον m ira culi; Iohannes enim indoli eius sym bolicae p o t;us in sistere videtur,
vv. 40 et 41: certo E vangelistae m anu m p ro d u n t, n am p ro p ria ei term inologia theologica id lu c u le n te r dem onstrat, ad v. 45: o b serv atu r deesse n a rra tio n i p ro p ria novellis con
clusio. Quod e x p lic atu r a u t om issione illiu s com- clusionis, quae fo rte a d fu e ra t in „fo nte“ , a u t tra n s form atio n e in verba, q uae n u n c leg un tur. U ltim a v erb a Iesu post m iraculum p a tra tu m n ih il aliud d em o n stran t, nisi L azarum re vera ad vitam codi- dianam re v e rtis s e 1).
R estat, u t elem en ta topicae in n a rra tio n e occurentia in im um colligam us: 1. nom ina sororum L azari te x tu i in se rta sen tiu n tu r a Schola tam q u am fru c tu s iam m em oratae proclivitatis ad m ultip lican d a p a rtic u la ria quaeque 2), 2. p ro b a tu r v e ra m ors L azari ope m entionis de Iudaeis consolantibus sim ul et p lo ra n tib u s necnon de corru p tio n e corporis iam incoepta, 3. v e ritas au tem m iracu li ex eo p a te t, quod resu scitatu s p o test a m b u la re 3).
H aec fere su n t om nia, quae ad resuscitationes evangelicas singillatim ad n o ta t Schola H istoriae F o rm arum . Cuius obiectio- nes co n tra fidem historicam triu m h o ru m ev en tu u m ex duplici, g en eratim loquendo, capite d esu m u n tu r, adm issione scilicet va ria ru m m utation u m , quas su b ie ra t tra d itio oralis eisque posterior conscriptio, et suppositione originis sim illim ae atque G raecarum id genus n arra tio n u m , quod topica ipsa prodit.
Iam principiis et placitis Scholae expositis ad a lte ra m tra n sim us p artem , in qua, quid censendum sit de ipsis, respondeam us necesse est.
C o n t i n u a b i t u r 1) Cf. GST 240.
