Bogdan Jankowski
Schola historiae formarum quid de
resuscitationibus evangelicis sentiat :
exponitur atque examinatur : pars
altera : placita scholae historiae
formarum examinantur
Collectanea Theologica 21/2-3, 219-258
SCHOLA HISTORIAE FORMARUM
QUID DE RESUSCITATIONIBUS EVANGELICIS SENTIAT ex p o n itu r atq u e exam in atu r.
PARS ALTERA
P L A C I T A S C H O L A E H I S T O R I A E F O R M A R U M E X A M I N A N T U R
C A P U T I
Q U I D V A L E A N T S C H O L A E P R I N C I P I A Sicut antea separatim exposuimus placita amborum Scho lae magistrorum, quo m elius genuina utriusque mens eluceret, ita et nunc dum Scholae principia generalia primum nobis exa minanda occurrunt, satius videtur prius scrutari utriusque aucto ris sensa propria, post vero fundamentalem totius Scholae in vestigandi rationem ad trutinam revocare.
Art. 1. Propria utriusque auctoris principia examinantur. § 1. Utrum recte D i b e l i u s distinguat describatque novellas-necne.
Quod attinet originem indolemque novellarum, conside randa sunt nobis: quomodo dividat D i b e l i u s singula genera a se inventa in traditione evangtlica et quo modo reducere
со-netur haec genera ad functiones quasdam peculiares in primi tiva Christianorum communitate vigentes.
Ex omnibus, quae D i b e l i u s habet de divisione generum, sufficit nobis, ut distinctionem paradigmatum et novellarum aestimemus. Nemo sane negabit in Evangeliis certas pericopas ab aliis ita compositione ipsa differre, ut aliarum stilus brevis atque concisus ab aliarum sermone abudantiore primo obtutu facile distinguatur. Nihilominus nimis artificiosa, rebus gestis contraria et — ut ita dicam — antipsychologica videtur nobis ista temptatio adscribendi unumquodque genus, quod — nota bene — certis notis v ix potest discerni, speciali cuidam functioni seu ministerio in communitate. Omnino denique illicitum est, utpote quod sit manifesta α ετάβασις εις αλλο γένος solis s t i l i differentiis niti in deducendis conclusionibus, quae praeiudicent de narrationum quarumlibet f i d e h i s t o r i c a .
Ac primum quidem minime consentanea est veritati tum historicae tum psychologicae haec constructio theorica, quam proposuit D i b e l i u s , quasi primitus adfuisset sola praedicatio concisis tantum paradigmatibus illustrata, multo vero post exor tum esset desiderium vitae Christi cognoscendae, quod deside rium creasset specialem classem n a r r a t o r u m , qui omnino
diversi fuissent a prim itivis „ministris sermonis“. De quibus
narratoribus silere fontes historiae ipse D i b e l i u s ultro con cedit, sed hoc eum minime impedit, quo minus contendat eorum exsistentiam certo demonstrari indole ipsa stili plurimarum pe-
ricoparum.1)
In qua suppositione duo puncta parum fundata esse viden tur: tardior origo narrationum, thaumatologicarum et specialis categoria narratorum. Quantum enim novimus ex Actibus Apo stolorum et Epistolis res gestas Christianorum communitatis, apostolica praedicatio inde ab initio utroque utitur elemento: proponendo doctrinam novam statim Christi miracula tamquam solidissima argumenta appellat. Et hoc est psychologiae
appri-me consentaneum, praesertim cum ageretur de excitanda fide, quae divinitus inspirata allataque esse exhiberetur/).
Sed neque potest admitti tardior origo novellarum propter stilum earum verbis abundantem. Diversus enim modus repro- ducendi verba Iesu et ipsius miracula enarrandi imprimis de pendet ab ipso argumento: alio atque alio modo referuntur gesta
praeclara et allegantur sermones. Quod facili negotio depre
hendi potest in litteris omnis aetatis. Ex hisce differentiis stili colligi potest ad summum varius g u s t u s aestheticus, non vero serior origo, siquidem unus idemque „praedicator“ utrum que pariter posset exsequi, doctrinam videlicet exponere fideliter quasi expressis verbis necnon vivide depingere Christi mira cula/). Tota igitur ratio distinguendi paradigmata originis Palae stinensis a novellis potius hellenisticis inspirata esse videtur ideis, quas Gulielmus В o u s s e t exposuerat de origine Christia nismi, in „vita“ vero „sedem“ v ix potest invenire/).
.N eque litterarum ars critica admisit hanc distinctionem, quam proposuerat D i b e l i u s . Iam primo obtutu sat mirum apparet, quod novella apud eum fere idem est atque narratio thaumatologica, m ovetque suspicionem auctorem hunc non se cundum stili differentias, sed propter argumentum, hanc suam dividendi rationem excogitasse.
Ac primum quidem lim ites intra utrumque genus, para digma scii, et novellam , non ita clare elucent. Tres enim enu merat D i b e l i u s notas distinctivas novellarum, comparatio-‘) „Les é v a n g ile s n e n o u s o n t p as é té tran sm is pour nous p erm ettre de con stru ire u n e hiograp h ie d e J é su s t e lle que l ’e n ten d la scien ce h istorique, m a is a fin de rendre J ésu s p résen t à la fo i q u ’ils v e u le n t f a i r e n a î t r e “. J. G. H. H о f f m a n n, L es v ie s d e J é su s e t le Jésu s de l ’h istoire, U p p sala 1947, 217.
s) Cf. FI. V. F i 1 s о n, T h e C h ristian T each er in th e F irst C entury Journal o f B ib lic a l L iteratu r 60 (1941) 325.
3) Cf. P. В e n o i t, R é fle x io n s sur la „FG M ethode, R B 53 (1946) 494 sq, p raesertim h aec: „La v ie r é e lle e s t co m p lex e e t se m oque d es cla ssifica te u r s e n cham bre... P ierre e t P a u l, e t Jacq u es e t le s autres, ne se so n t p a s d em andé, quand ils p a rla ien t, s ’ils p rop osaien t d es P a ra digm es o u d es N o u v elles; ils o n t p arlé...“.
ne instituta cum paradigmatibus: 1. res fusius in novellis nar rantur,. 2. adsunt ibi motiva profana, 3. desunt autem effata Iesu maioris momenti et generatim omnia, quae aedificandis fidelium animis solent inservire.
Ad singula haec liceat animadvertere.
1. Recte quidem observatur fusior circumstantiarum nar ratio in historiis, quae plerumque sunt longiores relationibus dictorum memorabilium. Sed id argumento earum proprio per quam est consentaneum minimeque impedit, quominus istae „prolixae“ narrationes etiam in praedicando tamquam exempla adhiberentur, et quidem optime. Ceterum comparentur longi tudine Lucana resuscitatio iuvenis oppidi Nain (Lc, 7, 11— 17, i. e. complexa septem versiculos), quae novellis accęnsetur cum sanatione paralytici apud Marcum descripta quae inter para digmata recensetur (Mc 2, 1— 12, i. e. constans versiculis duo decim!). Comparatione hac instituta, statim fugit nos, cur diver sis generibus adnumeraverit D i b e l i u s , dum notae distincti- vae adsunt proportione prorsus contraria.
2. Neque praesentia m otivi cuiuslibet profani inservit quic- quam his generibus bene distinguendis. Ita v. gr. in descrip tione procellae in mari a Iesu sedatae verbo, quae in novellarum numero exstat (Mt 8, 23—27 cum parallelis), discipulorum tim i ditas aestimatur profana mundumque redolens.1) At e contra conamina discipulorum, qui arcent a Iesu matres cum infantibus (Mt 19,13— 15 cum parallelis), m inim e auctorem prohibent, quo minus hanc scenam in paradigmatu m numero habeat. Praeterea constant plurima adesse in narrationibus thaumatologicis vesti gia earum strictae conexionis cum cultu, dum — ex opinione auctoris nostri — novellae quam m axime distant a vita religiosa, cum sint indolis profanae.
3. Defectus dictorum Christi memorabilium in novellis plus aequo exaggeratur. Satis est enim, ad enuncleandum hoc allegare quasdam — ut nuncupat ipse auctor — „conclusiones chorales“
vel „dicta minoris ponderis“ in novellis exstantia, quae et con cisionem et sententiarum vim paradigmatibus propriam osten dunt. Exem pli causa consideremus verba Iesu in miraculo supra citato tem pestatis sedatae: „Quid timidi estis? Nondum habetis fidem?“ (Mc 4, 40) vel conclusio versiculo sequenti expressa: „Quis, putas, est iste, quia et ventus et mare oboediunt ei?“ Num — rogo — differunt vi atque sensu a paradigmatibus? Aut — ut aliud afferamus exem plum — in colloquio Iesu cum patre puęri daemoniaci (Mc 9, 23 sq) nonne expressis verbis inculcatur fidei efficacia, ergo res summi momenti pro vita religiosa?
Et generatim si praedicatio primorum Iesu discipulorum ad id tendebat, ut fidem in Christum in mentibus excitaret, quale medium aptius praesto adesset, nisi narrare historias de Eius miraculis? Mirum quantum D i b e l i u s laborat, ut nar rationes novellarum thaumatologicas a praedicatione semoveat, sed frustra.1)
Quae cum ita sint, rigida, quam proposuit D i b e l i u s , distinctio inter paradigmata et novellas, deinde opinio de maiore auctoritate priorum cum despectu posteriorum ne in stilo quidem aut indole qualibet litteraria solide potest fundari. His omnibus consideratis concludendum est ipsum auctorem minime obser vasse pulcherrimum atque utilissimum principium collocandi narrata quaelibet in eorum „sede vitali“, nam praeconcepta con structio eius longe distat a rebus gestis.
§ 2. Quidnam valeant obiectiones, quas B u l t m a n n m ovet
contra fidem historicam narrationum thaumatologicarum. Rudolphus B u l t m a n n non tantum diversam atque D i b e l i u s proponit formarum divisionem et nomenclaturam
D e d efectib u s d istin ctio n is in ter u tru m q u e g en u s cf.: P . B e n o i t , art. cit., 493— 5; E. F a s c h e r , D ie F o rm g esch ich tlich e M ethode, G iessen 1024, /70—8; M. G о g u e 1, U n e n o u v e lle é c o le d e critiq u e év a n g éliq u e, RHR 94 (1926) 127— 32; L. K o e h l e r , D as F o rm g esch ich tlich e P roblem des N. T., T ü b in g en 1927, 35 sq.
aliam, sed etiam severius arguit in narrationibus thaumatologicis exiguam vel nullam fidem historicam, depingens modo peculiari atmosphaeram — si fas est uti hac voce ab auctore illo adhibita— quae narrationes id genus fecerit pullulare.
Primo in divisione generum formarumque, quam perfecit B u l t m a n n , omnino artificialis apparet eius suppositio de exsistentia specialis cuiusdam generis litterarii, quod unice ad
Christum thaumaturgum spectaret. Adest enim tam insignis
similitudo formae et argumenti inter ea, quae de Domini ser monibus (Herrenworte) et illa, quae de eiusdem miraculis sunt relata (Wundergeschichten), ut duo distincta genera et quidem diversae originis v ix possint admitti.1)
En pauca puncta huius similitudinis.
1. Quod compositionem attinet, utrimque habemus dialo gos. Unde fit, ut, dum nos hodie legim us Evangelia, v ix animad vertimus saepe differentias litterarias seu stilisticas inter peri- copas verba Iesu referentes et eas,, quae miracula describunt,
quoties in contextu altera species excipit alteram.
2. In constructione logica argumenti permultae adsunt consonantiae ambarum partium:
a) Primum adest analogia quaedam, quae consistit in pe
culiari momento v e r b i thaumaturgici (Machtwort), quod
semper apud Synopticos optime est conservatum. Plurima m i racula praecise verbo solo perficiuntur.
b) Ubi etiam deest verbum in miraculo patrando, ipsum miraculum non cessat esse analogum quid ad „logion“, nam sicut logia praestantissima respondent interrogationibus, ita m i racula — petitionibus.
c) Sicut verba Iesu medentur animis, ita miracula cor poribus.
d) Schema logicum in utriusque generis relationibus saepe fere idem conspicitur, nempe Iesus occurrit cuilibet humanae
‘) D e hoc p a ra llelism o plura e st in v en ire apud O. P e r e i s , D ie W u n d erü b erlieferu n g der Synoptiker... S tu ttg a rt—B e r lin 1934, praesertim 64— 70, a quo m u tu am desum o h an c arguendi rationem .
necessitati vel miseriae, cui deinde consulendo profert verbum, respective: patrat miraculum, et ecce oritur nova vita in ordine physico v el supem aturali. Quod v el optime patèt in facto re missionis peccatorum a Iesu concessae, ubi intercedit formula: ή πίστις σου σέσωκέν σε· ζορεόου είς ειρήνην (Le 7, 50) eadem omnino atque illa, quae pluries terminat miraculosas sanationes (Lc 8, 48; 17, 19; 18, 42).
Hae cunctae notae sim ilitudinis, quae adest inter relationes verborum Iesu et narrationes thaumatologicas, saltem innuunt utrumque genus pertinuisse ad unicam antiquissimam traditio nem, ideoque separationem, quam fecerat B u l t m a n n , esse arbitrariam.
Sed transeat ista divisio! Undenam tamen habetur sen tentia peremptoria, quam idem auctor protulit, scii, narrationes thaumatologicas om ni fere fide historica destitui? Quid valet eius opinio indolem ipsam narrationum illarum, id videlicet, quod elem entum continent supernaturale, iam veritati dero gare? *) Num reapse constat originem earum reponendam esse demum in mentibus fidelium Hei lenis tarum, qui vitam Iesu hi storicam parum curantes, omni conatu volebant Christum, no vum Κύριον ipsorum esse Deum, non minorem diis heroibusque
Graecorum? Num desiderium istud expleturi primi illi fideles libere fingebant de Christo m agnifica et pertentosa et ita quidem, ut vera fortasse facta vitae Iesu cum m otivis fabularum m ytho- rumque antiquorum in imum conflarint et nobis in forma narra tionum thaumatologicarum quadriformis Evangelii tradiderint hanc mixturam? An denique comparatione instituta relationum thaumatologicarum Evangelii cum parallelis, quae existim antur a Schola, narrationibus Graecorum aut rabbinorum, erui possunt conclusiones, quae sim ilibus Evangeliorum narrationibus verita tem prorsus abiudicent?
His omnibus interrogationibus nunc respondeamus oportet.
1. Ac primum quidem methodice omnino illicitum est, ut-
anticipata sententia et nullo exam ine facto — suspectam ducere ob eam solam causam, quod de supernaturali tractat eventu.1)
2. Deinde quod originem narrationum thaumatologicaru
Evangelii spectat, duo sunt animadvertenda:
a) Primo, minime constat eas pullulasse demum in commu nitatibus hellenisticis et maximam partem ibi tantum. Merito igitur a viris doctis vituperatur haec illatio, quam B u l t m a n n fecit, qui ex eo, quod apud Graec-os tantum extitissent viri, qui- bus tunc temporis potestas mira quaeque patrandi adscriberetur, deduxit Graecos tantum Christianos dedisse originem similibus narrationibus ad Iesum adaptatis. Talis hypothesis reapse est effugium unicum pro iis, qui nolunt admittere traditionem de Christi miraculis àb ipsius Iesu Christi vita originem duxisse.2) Sed frustra, nam ut ita dicam, color Palaestinensis permultarum narrationum thaumatologicarum in Evangeliis manifestus, ne glegi non potest. Immo non desunt, qui contrarium quid con tendant, scii, videant omnimodam analogiam in describendis Iesu miraculis et rabbinorum.3)
b) Secundo — nullo modo contendi potest primos illos fide les H ellenistas omnino neglexisse vitam Christi terrestrem ita, ut nostra Evangelia nullatenus pertinuerint ad genus litterarium historiarum. Nam etsi concedendum sit ultro Evangelistas non fuisse historiographos sensu hodierno immo neque annalistas sensu antiquo, cum Evangelia non sint nisi imago partem expri mens catecheseos apostolicae, nihilominus turpiter errat, qui non potest4 distinguere aliud esse scripsisse historiam non „lege artis“ criticae nunc vigentis, aliud vero historicam fidem negle xisse. EvangeUstae enim, quamvis minime intenderint
conscri-*) D e hoc paralogism e plura ct. apud A . F e d e r , L ehrbuch der g esch ich tlich en M ethode, R egen sb u rg 3 1924, 263 e t H. P i n a r d d e l a B o u l l a y e , E tude com parée d es religion s. P a ris s 1921, 2, 85— 8.
2) C f. O. P e r e 1 s, op. cit., 86.
3) Ita v. gr. P. F i e b i g; cf. e iu s opera, quae supra in B ib liograp h ico elen ch o proponuntur.
bere totam seriem vitae Iesu, certo tamen non voluerunt scribero nisi v e r a.1)
3. Omnino arbitrarià et gratuita est suppositio primis fide
libus penitus defuisse studium vitae terrestris Salvatoris cogno scendae. Prorsus incredibile est atque psychologice falsum id primos Christianos neglexisse, quod praecise in apostolica prae dicatione, quam ex Actibus Apostolorum novimus, constituebat irrefragabile argumentum messianicae Iesu missionis. Sufficit citare "prologum Evangelii Lucae, illius discipuli comitisque Pauli, qui merito Gentium doctor iam tunc temporis vocabatur:
undenam, quaeso, sumitur illa ασφάλεια (Lc 1, 4) tam exoptanda
omni neophyto, totam vitae rationem funditus mutaturo, nisi ex narratione f a c t o r u m vitae Iesu? Quis enim serio ad- scriberet primis Christi praeconibus tantam audaciam, primis vero eorum auditoribus tantam credulitatem, ut desiderium tam naturale m elius Iesum cognoscendi admitteret expletum esse fictitiis, ut aiunt, anecdotis tradendis?“2)
Hactenus de momento peculiarium utriusque auctoris pla citorum tractavimus, nunc vero examinanda sunt nobis com munia Schola principia.
Art. 2. Communia Scholae „Historiae Formarum principia examinantur.
Si comparantur inter se sat paucae Scholae animadversio nes, speciatim illae, quae de stilo cunctarum narrationum thau- matologicarum et de resuscitationibus evangelicis factae sunt ex una parte et altera ex parte conclusiones, quae id genus narra tionibus fidem historicam abiudicant, oculis cernitur mira quae dam inaequalitas fundamentorum — ut ita dicam — et con structionis superaedificatae. Quaerenti quae sit ratio tantae disparitatis, facile venit in m entem suspicio Scholam hanc alias
*) Cf. P. B e n o i t , art. cit. 500 sq.; L. C e r f a u x , „L’H istoire de la tra d itio n sy n o p tiq u e“ d ’a p rès R. B u ltm an n , RHE 28 (1932) 592.
2) Cf. P . B e n o i t , ibid., 501; Fr. B u e c h s e l , D ie H au p tfragen der S yn op tik erk ritik , G ü tersloh 1939, 90 (to tiu s v olu m in is: .436).
quasdam adhibuisse in ratiocinando praemissas, ex quibus conclusiones istae peremptoriae derivantur, totam vero analysim formae eo fine institutam esse, ut iisdem, conclusionibus iam aliunde deductis fundamenti species suppeditaretur. Multum igitur refert omnes has praemissas tum manifestas tum tacitas nunc ad trutinam revocare.
Multi critici diversa distinxerunt Scholae principia, quae perspicuitatis gratia — ut opinor — possumus reducere ad tria puncta principalia: a) quidnam teneat Schola de origine historica tum traditionis tum Evangeliorum generatim, b) quid vero spe- ciatim de narrationibus thaumatologicis, c) denique quali m etho do placita sua curet probanda.
§ 1. Summa Scholae principia in memoriam revocantur.
a) Ac primum quidem quod o r i g i n e m historicam tra
ditionis synopticae vel omnino evangel; cae attinet, Schola ipsam iubet quaeri in spontanea, inconscia, omni reflexione experti activitate religiosa primitivae Christianorum communitatis — ce" terum amorphae et anonymae.1) Quae creavit traditionem se cundum principia, ut aiunt, immanentia, quibus singuli Scholae asseclae varia tribuunt nomina; ita v. gr. D i b e l i u s originem formarum videt in singulis communitatis ministeriis, В u 1 1- m a η n m avult propensiones (Tendenzen) detegere, alii exigen tiam cultus primo loco ponunt. Tali modo exorta traditio oralis evolvebatur secundum leges creationis litterariae spontaneae per tempus aliquod, deinde paulatim litteris mandari coepta est, denique singula traditionis fragmenta scripta vel oretenus trans lata ab Evangelistis tamquam redactoribus in opus collectivum Evangeliorum (Sammelgut) inserta sunt. Durante autem hac evolutione cultus humanitasque Graecorum multum in formanda traditione valebat.5)
1) „...niem and k a n n sagen, w e lc h e r Z euge, P red iger, E rzähler die griec h isch en W orte gerad e so g e fü g t h a t.“ M. D i b e l i u s , D ie B o tsch a ft v o n Jesu s C hristus, T ü b in gen 1935, V.
Quae cum ita sint, Evangelia utpote fructus talium pro cessuum pertinent ad litteras i n f e r i o r i s s p e c i e i (Kleinliteratur) seu p o p u l a r e s (das volkstüm liche Schrift tum).1). Alia eius modi exem pla ex parte formae litterariae sunt: m ythologia, scripta apocrypha, legendae Sanctorum, apophthe- gmata et his similia. Frustra ibi quaereres^ auctores determi natos vel testes eventuum vel studium veritatis historicae accu rate referendae, sed narrationes sine indicatione temporis, loco interdum designato, proponi solent.').
b) Narrationes thaumatologicas Evangeliorum — uti vidi
mus — ambo Scholae magistri plus minusve suspectas habent, quod attinet fidem historicam, etsi uterque non iisdem rationibus dubium hoc probandum curet. Dum D i b e l i u s seriorem ori ginem ipsis adscribit, nimis „saecularem“ colorem vituperat, fidemque historicam sensu perquam peculiari ad m ittits). В u 1 1- m a η n ulterius procedit et ob varios influxus, quos subierant, non credit narrationes thaumatologicas „uti tales“ esse histo ricas.4) Sed quodnam est commune utrique magistro dubitandi fundamentum? Vera rerum gestarum imago, quae subest for tasse his narrationibus, remanet pro nobis — ut ait unus ex Scholae asseclis — m y s t e r i u m im penetrabile5). Cuius rei causa in eo quaerenda est, quod nobis scitu pervia sit s o l a fides primitivae communitatis, non series factorum, quae forte antecesserant. Nam alia formarum traditionis non datur origo, nisi vita communitatis.0).
ł) „D ie u rch ristlich e L iteratu r h a t sich a u s p riv a ten N ied ersch riften b is a n d ie G renze der g rossen L iteratu r en tw ick elt, nur z w e i o d er drei ih rer T e x te g eh ören in d ie N äh e d es P h ilo n s o d er d es Josep h u s. A l l e s üb rige ist n i c h t litera risch o d er K lein -L itera tu r: FGE 2; cf. etia m ibid. 90: d e p a ra llela sp ecie litter a ria E van gelioru m e t littera ru m popularium .
2) Cf. FG E 2—4.
3) Cf. FG E 99; D i b e 1 i u s, D ie B o tsch a ft, 154. 4) Cf. G ST 244.
δ) Cf. op in ion em A. F r i d r i c h s e n c ita ta m supra: 81 ad ‘). °) „L etzter U rsprung der Form .... is t das u rch ristlich e L eb en “ : FGE 8.
с) Methodus Scholae consequitur principia. Scopus investi gandi est detegere leges activitatis litterariae, secundum quas ortae sunt singulae formae, supposita stricta dependentia unius cuiusque formae a propensione vel functione vel exigentia com munitatis primitivae, Quas formas nunc iam plus m inusve apte insertas in opus, ut ita dicam, m u s i v u m Evangeliorum, quod iam Evangelistis seu redactoribus debetur, eliminemus necesse est et sublatis contaminationibus, si quae adsint, ad puras formas primitivas reducamus, ratione habita mutuae istius dependentiae antea stabilitae, quae viget inter formam litterariam et vim crea tricem communitatis.
Quod speciatim narrationes thaumatologicas attinet, m e thodus comparativa m axim i est momenti. Nam ad primitivum narrationis m otivum detegendum consideremus oportet narra tiones sim iles stilo aut argumento ex litteris rabbinicis vel Grae
cis decerptas, quas a n a l o g i a s appellavit haec Schola.
Quarum ope hoc modo subruitur fides historica narrationum evangelicarum: utrimque adsunt „loci communes“, qui dicuntur, narrandi miracula, qui resultant ex similibus utrimque causis fingendi tales fabulas seu — ut aiunt Scholae illius magistri — ex sim ili in communitate atmosphaera. Atqui constat tum rab- binicas tum Graecas id genus narrationes maximam partem omni prorsus auctoritate historica carere. Ergo utrimque fictio libera supponenda est adfuisse tum in fabulis rabbinicis Graecisve tum in praeevangelica traditione Christiana. En quo modo ab inve stiganda forma litteraria transitur ad sententiam ferendam de argumenti fide historica.
Iam transeamus ad haec Scholae principia examinanda. Prius igitur de origine traditionis evangelicae, deinde de methodo comparativa Scholae tractabimus.
§ 2. Quid censendum de thecria originis tum traditionis
tum Evangeliorum.
Descriptio originis Evangeliorum, supra allata, est rebus
in-fluxum , quem gustus, proclivitates, exigentiae vitae religiosae fidelium potuissent exercere, ut haec praecise et non alia vitae Salvatoris fragmenta ex immensa mole catecheseos oralis ab Evangelistis conscribenda eligerentur, manifesto tamen exag gerat Schola Historiae Formarum hunc influxum , nimium freta principiis suis „sedis vitalis“ et activitatis spontaneae. Contra haec supposita inculcemus oportet communitatem primitivam exercuisse suum influxum ad summum e x c i t a n d o scrip tores, m inim e vero potuisse narrationes quasi ex nihilo creare, utpote ćuius rei omnino esset incapax. Turba enim anonyma et amorpha -seniper repercutit tantum impulsus aliunde re ceptos.1)
At primum silentio premit Schola medullam traditionis evangelicae, quae consistit in t e s t i m o n i o discipulorum de Magistro.2) Cur hos modo agat sine negotio explicatur. Testes enim oculares huic theoriae maximo sunt atque insuperabili obstaculo, utpote quibus veracitatem abiudicare sine fundamento nimiae esset tem eritatis.3) Quid igitur restat, nisi adhibere m e dium perquam commodum et, amotis procul testibus factorum, fingere tamquam auctorem traditionis communitatem anony- mam, cui multo facilius adscribi possit effrenatum studium fabu landi de Christo m axim e quaeque portentosa. At quicumque re-*) Cf. L. de G r a n d m a i s o n , op. cit., 2, 194; B en e ad rem E. C. H о s к y n s, J esu s der M essias, in op ere co llectiv o B e l l - D e i s s m a n n , M ysteriu m C hristi, B e r lin 1931, 91: „D ie E v a n g elien , w ie sie u n s vorliegen , sin d d er Form n ach z w e ife llo s das W erk v o n E v a n g elisten , d ie G lieder ch ristlich en K irch e w aren ; a b er d ie s c h ö p f e r i s c h e W i r k s a m- k e i t l i e g t b e i J e s u s u n d n ich t b ei der K irch e oder b ei ein er R eih e v o n H erau sgeb ern . D er S toff, d en d ie E v a n g elisten b eh an d eln , ist g e w a l t i g e r , a ls d ass sie ih n v ö llig m eistern k ön n ten ...“
2) „La m éth od e propre à M. B u ltm a n n co n siste à n é g lig e r sy s té m a tiq u em en t c e qui e s t l ’essen ce m êm e de la tradition, le tém oign age con cern an t le fo n d a teu r“. L. C e r f a u x , art. cit., 592.
3) q u an tité in con n u e e t très com m ode (est le groupe anonym e) à la q u e lle o n fa it to u t en d osser. Car le s tém oin s o cu la ires so n t gênants. Ils o n t v é c u le s fa its. O n h é site à. leu r attrib u er d es rapports trop m en so r- gers...“ P. B e n o i t , art. cit., 503.
bus gestis cognoscendis studet, non vero praesuppositis philoso- - phicis probandis, aliam atque effin xit Schola Historiae Forma rum originem aliamque traditionis synopticae evolutionem in fontibus facile reperiet.
Quae omnia nunc breviter exponimus.
1. Ac primum quidem animadvertendum est inter Iesu vitam publicam et conscriptionem traditionis synopticae ad summum interfuisse spatium t r i g i n t a annorum *). Ergo difficillim um est creditu tempus tam breve potuisse sufficere ad collectivam totius traditionis ev angelicae productionem, cum eiusmodi formationem complura saecula durare litterarum histo ria luculenter demonstret.2)
2. Deinde modus scribendi in Evangeliis conspicuus, etsi in pluribus notis prodit colorem popularem, quod clare innuit catechesim primitivam, aegre tamen sinit Evangelia sine amba gibus adnumerari litteris „inferioris speciei“ (Kleinliteratur); cuius notae distincti vae — ut constat — sunt: defectus indolis personalis, ipsius auctoris indeterminatio chronologica in descri bendis plerisque eventibus, unicum studium aedificandi lectores
neglecta quaestione fidei historicae narrationis etc. Quae si
prae oculis habentur, fatendum est vel m axim e populare Evan gelium Marci his notis carere et contra — quod praesertim in culcandum est — indolem personalem sui auctoris prae se ferre expressam.8).
3. Post — totius traditionis evangelicae medulla atque principium induit semper formam testim o n ii4) ita, ut munus tes tificandi sit veluti tessera et ratio exsistendi huius traditionis ex una parte, ex altera vero tribuat nobis nexum dependentiae
ne-1) N on d esu n t auctores, q u i n on n isi 10 annos, i. e. a 40-m o ad 50-um , trad ition i o ra li lib erae concedant. Ita e x a cath olicis v. gr. L. K o e h l e r , op. cit., 24.
2) Cf. F .-M . B r a u n , Où en e s t le p rob lèm e de Jésu s?, B r u x e lle s 1932, 240; L. K o e h l e r , ibidem ; L. J. M с G i n 1 e y, H istoria Form arum quoad m iracu la san a tio n is in Syn op ticis, VD 19 (1939) 239 sq.
3) Cf. F.-M . B r a u n , ibidem . 4) „E ritis m ih i te s te s “ A ct. 1, 8. .
cessarium, qui coniungit hanc traditionem cum vita Iesu Christi. Non est igitur traditio haec specim en quoddam spontaneae for marum evolutionis, sed praeprimis est t e s t i m o n i u m , quod pari modo in quibuslibet formis litterariis relucere con spicuum est.1) Et Apostolos discipulosque Iesu conscios fuisse huius principii plures Novi Testamenti paginae clare ostendunt.2)
4. Tum — Paulus ille, a quo communitates hellenisticae fundatae sunt, fatetur se rursus dependere in docendo a corpore quodam doctrinae, nam et ipse tradidit discipulis suis Graecis, quod acceperat ante.3). In docendo enim concors fuit omnino cum „columnis Ecclesiae“ — Iacobo,. Cepha, Iohanne,4) durante in super continuo commercio caritatis inter communitates iudaeo- christianas Palaestinae et illas, quas v el in Graecia ipsa condi derat ,ut patet tum ex Actibus Apostolorum tum ex Epistulis Paulinis.
Quae cum ita essent, quo pacto fieri potuit Iesum, virum certo morte ignominiosa punitum, declaratum esse tam brevi tempore primo M e s s i a m et deinde v el apud Israelitas — monotheistas rigidissimos, aetate illa, quando hellenism us non
dum rerum potiri poterat in re religiosa, factum esse D e u m , huic deificationi nullis factis Ipsius vitae suffragantibus? Hoc est reapse aenigma inexplicabile.6).
E contra omnia haec facta optime explicantur eo, quod exsistebat unisona traditio tum dictorum tum factorum Iesu, promulgata ab iis, qui testium auctoritate tum apud Iudaeos tum apud Graecos gavisi sunt.
5. Quod vero modum tradendi attinet, insistendum est sin gulari prorsus indoli animorum, qua praecones huius novae fidei „La T rad ition n ’e s t p a s u n e v ie d es „ form es“ littér a ires, e lle reste e ssen tiellem en t, à travers d es fo rm es littér a ires qui l ’o n t p résen tée au x p rem iers ch rétien s u n t é m o i g n e g e “. L. C e r f a u x , art. cit. 594.
2) Cf. A ct. 1, 8. 21. 22; 4, 20; 10, 39^-42. 3) Cf. 1 Cor. 11, 23; 15, 3— 11. 15. 4) Cf. G ai. 2, 9.
5) C f. E. S c h i c к, F orm g esch ich te u n d S y n o p tik erex eg ese, M ünster 1940, 265.
eminebant. Nam omnes a pueris nutriebantur educatione reli giosa, quae principio auctoritatis et traditionis fideliter custo diendae quam m axime nitebatur.1) Hac disciplina a maioribus patrimonio accepta usi sunt tunc etiam, quando iter apostolicum. sunt ingressi. Cui modo tradendi doctrinam perutilis fuit pe culiaris Orientalium nationum facultas conservandi in memoria totum corpus doctrinae ope formarum, quae dicuntur m n e m o- t e c h n i c a e , etiam nunc usurpatorum apud populos magis primitivos.2).
6. Evangelia, prouti nunc stant, dicuntur a Schola esse „opus m usivum “ et quidem fructus processus cuiusdam evolu tionis, qui tempus aliquod durabat, variis viribus agentibus. Quo admisso oritur novum aenigma: quo modo enim istae „vires imm anentes“ societatis Christianorum, sponte agere solitae, ef finxerint admirabilem imaginem personae Iesu Christi, in Evan- geliis expressam cum constet auctores esse semper individua, numquam communitatem? Artificia eiusmodi non fiunt fortuito. Non restat igitur nisi duplex solutio quaestionis: aut imago Chri sti ideo tam clare tamque distincte depingitur contra omnem stili, auctorum, formarum diversitatem, quod rerum gestarum fidem exprim it aut ob eam causam, quod molem narrationum diversae speciei et argumenti ad certam unitatem revocarunt viri quidam auctoritate pollentes.
7. Tales viri re vera non defuerunt, sed quodnam fuit m u nus eorum? Factum enim irrefragabile est auctoritas collegii apostolici, praesertim Simonis Petri, in deposito fidei custodien do. Quod factum silentio premit Schola Historiae Formarum, dum illud agnoscunt libenter magis sinceri inter criticos, qui dicuntur indépendantes.3). Hoc facto vigilantiae, recte intellecto,
b Cf. O. P e r e 1 s, op. cit., 90. C eterum de hac q u aestion e cf. eg re g iu m opus J. R a n f t, D er U rsprung des k a th o lisch en T raditionsprinzipts, W ürzburg 1931 ; ę t a rticu lu m Fr. B u e s c h s e l s. v. παράδοσις in ThW 2,
174 sq. —
a) Cf. M. J o u s s e, L e sty le oral ry th m iq u e e t m n ém otech n iq u e chez le s V erb o-M oteu rs, P a ris 1925.
3) Q uos cita to s cf. apud E. F l o r i t , La „storia d e lle fo rm e“ nei V angeli..., B ib lica 14 (1933) 212—248.
explicatur, cur Ecclesia labentibus annis quattuor tantum reti nuerit canonica Evangelia, cuncta vero apocrypha reiecerit. Haec unanimis totius Ecclesiae sententia nullatenus gustu quo dam arbitrario explicatur, sed principio illo fideliter tradendi depositum, quod testes oculares reliquerant posteritati.
Si alicubi enim, certo certius in apocryphis, non autem in Evangeliis aestimandis, supposita omnia Scholae de origine ano- nyma narrationum, de imaginatione effrenata auctorum etc. ple no iure adhiberi possunt, immo debent.
§ 3. Quanti aestimanda methodus a Schola adhibita. Summa arguendi ratio' contra fidem historicam narratio num thaumatologicarum stricte coniungitur cum methodo Scho lae propria, quae modo valde subtili et — ut ita dicam — ex obliquo carpit earum veritatem utendo a n a l o g i i s . Intro ducit enim principium „sedis vitalis“ (Sitz im Leben) pro una quaque forma litteraria et „athmosphaeram“, in qua singulae formae pullularunt, elucidare conatur1). Sedes illa vitalis est complexus condicionum socialium communitatis *), quarum ge
nuinam imaginem refert forma litteraria.3) Atqui iste com
plexus — quod attinet speciatim narrationes thaumatologicas Evangeliorum — propensiones eius modi prodit in communitate vigentes (v. gr. curiositatem, pium studium ornandi, augendi vel etiam m ente fingendi m axim e quaeque portentosa etc.), quae fidem historicam minuant vel penitus tollant.4)
Sed quid tenendum de hac arguendi ratione? *) Cf. G ST 246. 253.
-) „„Sitz im L eb en “ ...nicht e in ein zeln es h isto risch es E reignis, so n d ern ein e ty p isch e S itu a tio n o d er V erh a ltu n g sw eise im L eb en ein er G e m ein sch a ft ist...“ G ST 4.
3) „D ie G attung... erlau b t w ied eru m ein em S c h l u s s au f d en so gen a n n ten „Sitz im L eb en “, d. h. a u f die g esc h ic h tlic h -so z ia le L age, in der gerad e derartige litera risch e F orm en a u sg eb ild et w erd en “. FGE 7.
Omnes fere critici uno ore dant Scholae vitio, quod omnino neglexerit narrationum argumentum, unice formae consideran dae intenta.1 Cuius rei consecutio haec esse videtur:
1. „Analogiae“ cunctae maximam partem sat procul distant ab argumento narrationum thaumatologicarum Evangelii, quod infra ex analysi analogiarum resuscitationum luculenter patebit.
2. In comparandis narrationibus plus aequo exagerrantur similitudines, dum Schola v ix animadvertit differentias, quae saepe saepius multum referunt.2)
3. Quod miraculorum topicam 'attinet, non percipit Schola eam magna ex parte postulari ab ipsa facti narrati n a t u r a vel dependere a communi illius temporis narrandi a r t e atque ration e3) ita, ut vel neglegat principium omnino tenendum: „parallela cuncta eatenus tantum valere, quatenus artis narrandi habilitas ex iis percipi potest, praeterea nullius esse m omenti“ 4).
4. Sed vel m axim e exaggerat Schola principium suum „se dis vitalis“. Tam enim stricta correlatio inter determinatas for mas litterarias et condiciones vitae re vera non datur.5). Nam primo: ipsa distinctio determinatioque singularum formarum fieri non potest accurate, quod vel optime ex eo patet, quod sin guli Scholae fautores alio atque alio modo formas litterarias earumque correlata socialia stabiliverunt.5). Deinde constat exi guam tantum traditionis evangelicae partem prae se ferre notas formae cuiuslibet stricte determinatae numeroque praevalere
*) Cf. E. F a s c h e r, op. cit., 227.
’) Cf. F.-M . B r a u n , o p cit., 236; M. G о g u e 1, art. cit., 139. 3) ,;...il n e fa u t p a s tirer d es co n clu sio n s trop p récises parce que ces a n aloges p eu v en t, dans u n e la rg e m esu re, d ériver d es n é c e ssité s te c h n i q u es de la n arration “ M . O o g u e l , ibidem .
4) d ie P a r a lle le n tra g en dann nur s o v e it dass an ih n en d ie G üte d er E rzäh lu n gstech n ik b eu rteilt w erd en kan n . E ine w e ite r e T ra g w eite aber h a b en sie dann n ic h t“ L. K o e h l e r , op. cit., 37.
6) Cf. E. F a s c h e r, op. cit., 214; E. S c h i k, op. cit., 266. 6) Cf. M. G oguel, art. cit. 139.
formas m ixtas (Mischformen).1) Tum merito observatur a multis criticis ipsam formationem traditionis nequaquam esse evolutam secundum salas leges proprias omni activitati litterariae spon taneae, nam tali processui in traditione synoptica resistebant tamquam elem entum solidum omnia ea, quae m e m o r i a te nebant et uti talia tradebant Apostoli, testes vitae Magistri. Quam ob rem Evangelia in sat exiguo tantum gradu admittunt inquisitionem historico-morphologicam.2).
Concedendum est ultro varias communitatis exigentias re ligiosas m ultum valuisse, ut haec et non alia traditionis oralis elem enta conscribenda eligerentur. Sed non semper nunc certo detegi potest istud c o r r e l a t u m s o c i a l e , ope solius formae litterariae analysis quae forma haud raro resultare potest ex diversis factoribus simultaneis.
Quae cum ita sint, manifestum est omnes sententias exag geratas, hac methodo unice nixas, sat exigua probabilitate gau dere ideoque aliis criteriis deficientibus viam sternere hypothe- sibus vel m axim e arbitrariis. Et re vera sufficit comparare inter se diversa immo discrepantia responsa singulorum Scholae asse clarum, quibus correlata historica explicant, cur singulae peri- copae insertae sint traditioni scriptae, ut oriatur dubium funda tum de momento talis rationis investigandi veritatem histo ricam.3).
Sed quidquid cehsetur de methodi utilitate in certis lim i tibus, unum certum remanet numquam solam formae litterariae analysim ad sententiam de veritate historica pronuntiandam sufficere.
h Cf. ibid., 150.
2) „...darum is t d ie F orm ung der Ü b erlieferu n g n ich t ein e fr e ie nach rein en litera risch en G attu n gen u n d ih ren G esetzen , son d ern ein e durch W iderstand, w e lc h e n d ie E rin n eru n gstü ck e d en F orm en en tg eg en setzten , geb u n d en e. D ie E v a n g e lie n sin d d er fo rm g esch ich tlich en F orsch u n g nur in gerin gem , m in d esten s im b ed in gtem M asse zu g ä n g lich “ L. K o e h l e r , op. cit., 34 sq.
C A PU T II.
DE A PPL IC A T IO N E PR IN C IPIO R U M SC H O L A E H ISTO R IA E FO R M AR UM IN R E SU SC IT A T IO N IB U S T R A C T A N D IS.
\
Praemisis iis, quae principia Scholae tam communia quam peculiaria spectant, nunc incumbamus oportet considerandae se riei narrationum, quae a Schola parallelae aestimantur ad resus citationes evangelicas, cum hac in re innitatur tota fere ratio arguendi contra fidem historicam miraculorum.
Tota quaestio momenti analogiarum tamquam obiectio con tra historias evangelicas resolvetur, si tribus his interrogatio nibus datum erit responsum:
1. Utrum adsint v e r a parallela narratarum in Evan- geliis resuscitationum, quod attinet ipsum argumentum, necne.
2. Quid censendum sit de t o p i с a, quae dicitur, com muni utrimque.
3. Quanti sint momenti d i f f e r e n t i a e , quae inter cedunt inter evangelicas narrationes et profanas (rab- binicas et Graecas).
Singulis nunc respondeamus oportet.
Art. 1. Utrum adsint vera parallela, quod attinet argu mentum, necne.
Quid sibi velit quantique sit momenti haec quaestio prae- -
via, explanandum est prius. Uti iam vidimus, abusus, quem
Schola in arguendo contra historicam fidem miraculorum Christi .comittit, in eo consistit, quod sensim sine sensu transiit a con sideranda forma litteraria ad conclusiones, quae fidem histori cam narrationum in dubium vocant, tali fere nixa ratiocinio: idem est utrimque argumentum, vestitum forma fere eadem, ergo eadem aut saltem simillima est utrimque origo. Priorem hanc praemissam examinem us necesse est, utrum scii, raepse idem sit utrimque argumentum necne.
Vix est cur moneamus hic non agi de argumento eodem in sensu omnino generali seu de eodem themate, sed de argumenti
notis essentialibus, i. e. — ut rem aliis verbis exprimamus — utrum proponantur utrimque ab auctoribus res narratae ut f a c t a historica necne, et si prius admittendum, quanti sit aesti manda utrimque testim onii auctoritas.
Ad observandum stricte lim ites dissertationis huius suffi ceret nobis sane Graecas tantum analogias ad trutinam revocare, quandoquidem Schola iis magis insistat simulque minimum ad m ittat nexum inter thaumatologicas narrationes Evangeliorum et rabbinicas. Sed fortasse iuvabit vel brevem m entionem facere etiam de fontibus iudaicis contra eos, qui extra Scholam hanc quidem certantes, tamen eadem utuntur arguendi ratione atque Scholae fautores, cum contendant sim ilem fuisse atmosphaeram eamque propitiam fingendis miraculis tum in scholis rabbinicis tum in communitate Christiana. Quam ob rem prius:
§ 1. Resuscitationes rabbinicae examinantur.
Nemo est, qui non videat in hisce supra allegatis (pp. 91— 94) q uinqu e*) fragm entis traditionis rabbinicae agi de resusci tationibus sensu proprio, i. e. de corporibus post mortem physi cam denuo ad vitam revocatis. Sed quaestioni, an narrentur ibi vera f a c t a respondendum est negative. Nam fabulae istae indolem propriam clare m anifestant demum in contextu, ex quo desumuntur. Quae quidem in eo consistit, ut ope narrationum id genus illustretur placitum quoddam rabbinis carum vel etiam
b M axim am , quam in v en ti, resu scitation u m rab binicarum co lle c tio n em h ab et L. J. M c G i n l e y , F o rm -criticism o f th e S y n o p tic H ealin g N arratives, W oodstock (1944), 100. S e d in illis octo in c liid it auctor duo fa c ta p ra eserv a tio n is a m orte (Sab 156 b; J«b 121 b) e t duo a lia ubi resu scita tio a R abbino p atrata n e verb o quidem Innuitur. P riu s e st B er 18 b, u b i c o ll° q u iu m cu m d efu n cta in co em eterio narratur, e t alterum S eb e 9 33 d, 29, u b i „p d rifica tio “ co em eterii trib u itu r p o tiu s v i m agicae
lu p in i, quam a ctio n i ip siu s rab b in i atq u e etia m cad aver, d olose a S am ari tan o sep u ltu m , potiu s su a sp on te resurgit. Q uam ob rem quattuor istas narrationes, u tp o te argu m en to d iversas, o m itten d a s censui, q u in tam vero e x opere P. F i e b i g, J ü d isch e W u n d ergeschichten..., 36 d esu m p si e t prim o loco c ita v i (supra 91 sq.).
ipsorum effatum quodcumque celebre ita, ut narrata proposita sint ad instar cuiusdam „ma§al” “) vel, ut m avult B u l t m a n n , apophthegmatis.5)
Sed praetermissis fabulis istis, quae manifesto multo po sterioris sunt originis quam Evangelia, insistitur multum in tex tum primo loco in serie allegatum, utpote qui sit argumentum pro existentia opinionis in Palaestina temporibus Christi divul gatae de rabbinorum potestate aequali potentiae divinae.3).
Contra hanc suppositionem m ulti critici afferunt plures rationes easque graves. Primo itaque dicitur „adesse hic anec- doton, cuius est exaltare personam magni prophetae et hoc modo etiam magistrorum, qui ipsius officii nominisque sunt heredes, i. e. rabbinorum, sed inde minime sequi eos posse suscitare mor tuos ,sicut Elisaeus faciebat“.4) Deinde inculcatur potius con trariam opinionem praevaluisse illis temporibus apud rabbinos, videlicet soli Deo competere potestatem resuscitandi mortuos, quod his verbis exprimitur:
„Rabbi Johanan dixit: Tres claves sunt in manu Dei, quae manibus vel potentissimi viri numquam traduntur, nempe clavis pluviae, uteri materni et vivificandi mortuos“.5). Qui textus in traditione Talmudica novem habet loćos pa rallelos et videtur alludere ad verba prophetiae Ezechielis (37, 13): „Et scietis, quia ego Dominus, cum aperuero sepulcra
‘) „Iis (ces traits) resso rtissen t p lu tô t à l ’apologue ,au m ach al q u ’à l'h istoire, e t la résu rrection y jou e u n rô le m a n ifestem en t com m an d é par le b u t de l ’ép isod e“. L. d e G r a n d m a i s s o n . o p .cit. 2, 469.
Cf. etia m O. P e r e 1 s, op. cit., 77. 81. 2) Cf. GST, 146.
s) Ita co n ten d it P . F i e b i g, R ab b in isch e W u n dergeschichten, B o n n 1911, 37 sq.
4) „C’e s t là u n e an ecd ote d estin ée à reh au sser la person n e du grand prop h ète et, in d irectem en t, le s m a îtres qui o n t h érité de sa p la ce e t de son nom , le s R abbis. Il n e s ’e n su it n u lle m e n t q u e c es dern iers p u issen t, com m e E lisée, ressu sciter le s m orts“. L. d e G r a n d m a i s s o n , op. cit. 2, 467.
vestra, et eduxero vos de tumulis vestris, popule m eus...“ J) Cum aliunde constet in Vetere Testamento hanc potestatem resusci tandi datam fuisse aliquando etiam hominibus, ad illos magnos prophetas, qui ipsa usi sunt, hanc concessionem esse restrictam opinabantur plerique rabbini, cuius opinionis testim onium ex hiberi videtur hoc textu, qui m ultos habet locos parallelos:
„Deus dixit: Ego vivificabo mortuos. Olim tamen hoc fece rat per Eliam et Elisaeum et Ezechielem .“ 2)
Deinde constat ex operibus Iosephi Flavii nullum ex rabbi- nis qui temporibus Iesu Christi vixerant, gavisum esse fama thaumaturgi; e contra a saeculo demum III-o post Chr. n. inci piuntur in traditipne Iudaeorum narrationes de miraculis rab- binorum.3).
Quod autem essentiam ipsius facti attinet, haec liceat ani madvertere. Si narrantur in litteris Talmudicis miracula patra ta a Deo, rabbini vel saepius viri, qui peculiari dono orandi polle bant (die Beter), sunt miraculorum istorum instrumenta tantum, eo videlicet sensu, quod misericordiam Dei precibus solent im plorare.4) Iesus e contra propria omnino virtute vel communi cum Deo Patre patrasse miracula semper in Evangeliis exhibe tur.5). Talis autem agendi ratio esset certo in oculis Iudaeorum
aliquid arrogantiae, immo blasphemiae. Nulla igitur adsunt
vera parallela in traditione rabbinica ad narrationes thaumatolo- gicas Evangeliorum.").
*) Cf. S t r a c k , 1, 523. 2) P®siq 76 a; cf. S t r a c k , 1, 895.
3) Cf. A. S c h l a t t e r , D a s W under i n d er Syn agoge. G ütersloh, 1912, 54 sq.
4) Cf. ibid., 76.
5) P. F i e b i g, op. cit., 37 sq. in o ra tio n e Iesu an te resu scita tio n em L azari pron u n tiatam v id e t an alogiam ad rabbinos „m isericordiam im p lo r a n te s“, sed perperam , cu m Iesu m id fe c isse „propter p op u lu m “ ipse E v a n g elista cla re testetu r (Ioh. 11, 42). A lia om nino in d o les orationis utrim q u e p rostat.
Si quis nihilominus contenderet has traditiones rabbinicas referri ad quaelibet facta praeterita, etiam tunc comparatio earum cum Evangeliis instituta confirmaret fidem historicam Evangeliorum tantum, siquidem in litteris rabbinicis relationes, si quae sint, duobus saltem saeculis elapsis conscriptae sint, et certi testes eventuum desint omnino. Et quis modernus criticus factis in Evangeliis narratis fidem praeberet, si haec demum saeculo III-o litteris mandarentur?
Huc accedit etiam differentia probabilitatis ipsorum even tuum Utrimquę narratorum. Quae differentia statim elucet, si comparantur inter se sobria, sim plex, maiestate plena descriptio evangelica resuscitationum et fabulae rabbinorum, saepe pueri les, ut v. gr. narratio utraque de „Antonino“ Caesare (cf. supra pag. 93) vel de Rabbino Johanan (pag. 93 sq.), ubi circumstantiae miraculi: occasio, colloquia praecedentia, intentiones agentium
personarum potius risunTftiovere natae sunt. '
Quae cum ita sint, concludendum est omnem externam si militudinem inter resuscitationes evangelicas et rabbinicas vi gentem consistere dumtaxat in quadam concisione stilistica et delectu verborum. Hae sim ilitudines probant solummodo nexum seu, ut hodie exprim i solet, continuitatem historicam narrationis cum loco et tempore originis, cuius generis notae semper adesse debent in quolibet documento fide digno, sed nullatenus sinunt deduci conclusionem adesse utrimque quicquam parallelum.1) Non est etiam nullius momenti, quod in tanta mole narrationum thaumatologicarum, quae in traditione prostant Iudaica, tam re lative pauca occurrunt miracula resuscitationum.2).
§ 2. Narrationes Graecae examinantur.
Novem textus supra allegatos (p. 94—98) satius est m e lioris analyseos gratia in tres classes dividere, quarum prima: facta quaedam complectitur (nn. 1, 7 (a—b), 8), et quidem
revo-*) Cf. A. S c h l a t t e r , op. cit., 84.
candi ad vitam eos, qui mortui habebantur, altera: continet unam relationem, allegatam propter unum motivum (n. 3), tertia — in qua continentur fictiones quaedam litterariae (nn. 2, 4, 5, 6, 9). Ab hac classe incipiamus oportet.
Formula magica resuscitandi mortuos (n. 4 — pag. 95 sq.) testatur ad sumum adfuisse apud Graecos antiquos quosdam, qui se mortuos resusćitaturos esse pollicebantur. An ipsi hoc effi cere posse crederent vel an ipsis a ceteris crederetur, ex textu solo nihil deduci potest; qui de his rebus silet omnino.
Fragmentum conservatum ex fabula „romanensi“ I a m - b f i с h i (n. 9 — pag. 98) reproducit — ut fas est suspicari ‘) — elem entum quoddam historiae Apollonii Tyanensis, m ox nobis
considerandae. Patet ceterum heic tractari de morte appa
renti tantum ,non né vera resuscitatione, nam iste senex asse verat spiritum adhuc esse in puella.
Uterque L u c i a n i textus 2) (nn. 5 et 6 — pag. 96) est parodia generis litterarii aretalogiae, in quo temporum illorum auctores soliti sunt nimis indulgere proclivitati ad fingenda ma xim e quaeque incredibilia.3) Documentum utrumque exigui mo menti est pro nobis, nam exhibet stadium quoddam evolutionis sensus religiosi Graecorum eorumque gustus aesthetici, quod conspici potest saeculo IV-o post Chr. n. Quid autem Graeci saeculo I-о de resurrectione mortuorum senserint, m elius com- perimus ex eventu, quem sermo Pauli Apostoli in Areopago ha bitus reapse obtinuit (Act 17, 32).
Textus comoediae Aristophanis (n. 2 — pag. 94 sq.), qui nullum certo factum historicum dicendus est referre,
considera-’) Cf. R. R e i t z e n s t e i n , H e lle n istisc h e W u n dererzählungen, L eip zig 190S, 38.
2) L. J. M с G i η 1 e y , op. cit., 125 a lle g a t qu id em tertiu m te x tu m L u cian eu m (P hilops., 14), se d cu m ib i agatu r de sp ecie quadam n ecrom an - tiae, n on de r esu scita tio n e vera, id eo te x tu m hu n c om isi.
bitur infra tamquam motivum recurrens in narrationibus thau- matologicis.
Item textus inscriptionis Epidaurensis (n. 3 — pag. 95) examinabitur infra, ubi sermo fiet de momento topicae.
Eliminatis igitur textibus tertiae classis, utpote qui mi nime sint consideratu necessarii, non remanent nobis nisi tres textus classis prioris, quorum cuiusque argumentum est factum prodigiosum revocandi ad vitam eos, qui ab omnibus mortui esse pubantur. Cum agatur de factis historicis, sequamur tem poris ordinem in investigando.
E m p e d o c l i s prodigium citavimus supra in recensione H e r a c l i d i s Pontici relatum (n. 1 — pag. 94), qui de muliere exanim i (άπνοος) disserendo m entionem fecerat prodigii istius. Sed idem factum alio in loco refertur a D i o g e n e L a e r t i o una cum explicatione H e r m i p p i , his verbis prolata:
„Hermippus autem dicit s a n a s s e Panthaeam quandam Agrigentinam, de cuius salute iam medici desperaverant, ideoque perfecisse sacrificium “ (Vitae, 8, 11, 69).
Cum apud antiquos E m p e d o c l e s magus fuisse du ceretur haec traditio relata ab H e r a c l i d e et quidem am biguis verbis fortasse omnino est legendaria. Si vero H e r
m i p p i opinio de hoc prodigio consideratur, narratio de sana
tione catalepsiae seu stuporis dicenda est tractare.
A s c l e p i a d e s Prusiensis, qui vixit exeunte II-o et ine- unte I-о saeculo ante Chr. п., bis exhibetur apud P l i n i u m M a i o r e m (cf. supra pag. 96) magnam sibi nactus esse famam eo, quod „rettulit conservavitque a rogo hominem“ iamiam ut mortuum comburendum. Idem Asclepiadis prodigium elegan- tiore stilo descriptum legim us apud A p u l e i u m (cf. supra pag. 96 sq.). Sed hic auctor rem explicat modo naturali dicens Asclepiadem animadvertisse quaedam signa „vitae latentis* ‘in illo homine et deinde „medicamentis provocasse animam in cor poris latibulis delitescentem “. A t viri docti ne tale quidem m e ritum nunc concedunt Asclepiadi, nam fortasse ducti opinione
P l i n i i (24, 16), quod: „Asclepiades trahebat... mentes artificio inani“, potius suspicantur famosum istum impostorem hoc in ca su comoediam tantum praeordinasse.1) Quocumque modo fuerit reapse, certo non narratur in nostris textibus factum verae re suscitationis.
A p o l l o n i i Tyanensis prodigium (cf. supra pag. 97 sq.) refertur nobis a P h i l o s t r a t o , eiusdem discipulo et admira tore, qui certo certius noluit momentum eventus diminuere. Ta men ipse usus est his verbis: „Excitavit puellam a morte appa renti“, denique finiendo narrationem fatetur iudicium de hoc esse prolatu perquam difficile. Omnia haec verba saltem pro dunt dubium auctoris de vera resuscitatione et suggerunt tunc temporis sibim et ipsi arridentem explicationem ope mortis appa rentis tantum. Non est igitur, cur nos post tot saecula plus v e lim us in textu invenire, quam relator ipse intenderit manife standum.
E contra constat antiquos cognovisse iam remedia medica, quibus conabantur ad vitam revocare pressos veterno. Cuius rei specimen invenim us conservatum ab A r t e m i d o r o in suis Onirocriticis (IV, 82), quod non inutile duco hic citare:
„Leonas Syrus luctaturus Romae in ludibus videbatur esse mortuus, et iam efferebatur, dum occurrens illi unctor quidam vituperavit efferentes, quod cito et frustra effer rent: se enim pose eum rursus facere vivum. Deinde oleo callido et pannis laneis circa pectus eum confricuit et revi viscere eum fecit“.
Sed haec de Graecis id genus prodigiis sufficiant. A quibus e contra mirum quantum differunt resuscitationes evangelicae, quae describuntur ab auctoribus: 1) utv res gestae atque cum doctrina ceterisque actis vitae Iesu m ultiplici vinculo conexae,
J) „In der G esch ich te d er ä rztlich en C h a r l a t a n e r i e n im m t A. e in e h ervorragen d e S te lle ein... So fü h rte er auch ein es T ages d ie K o m ödie auf, dass er ein em a n g e b l i c h u n b ek a n n ten L eichenzug, der ihm a u f d er S tra sse b eg eg n ete, u m k eh ren lie s s u n d den T oten leb en d ig und g esu n d m a ch te“. Ita leg im u s apud P a u 1 y - W i s s o w a, 2, 1632.
2) ut miracula vera, exclusa qualibet explicatione naturali, 3) ut manifestationes dominii, quod Christus nomine proprio exercet erga vitam et mortem. In litteris igitur Graecis quod attinet ar gumentum ipsum d e e s t o m n i n o q u a e l i b e t v e r a a n a l o g i a ad resuscitationes evangelicas.1).
Art. 2. Momentum topicae seu „locorum communium“
discutitur.
Penitus exclusa similitudine, quod attinet substantiam fac ti, nunc restant nobis examinandae stili similitudines, quae tanti aestimantur a Schola Historiae Formarum.
Ac primum quidem comparatis omnibus in globo narratio nibus thaumatologicis Evangeliorum cum eiusdem argumenti fabulis Graecorum, ultro concedenda est adesse quaedam externa stili similitudo, quae fundatur in illorum temporum ratione scri bendi. 2) Antiquos enim multo plus quam nos hodie in stilo de pendisse a normis litterariis tunc temporis vigentibus et quodam modo obligatoriis compertum est. Sed minime, ut vult Schola, illa ratio scribendi, carens saepissime notis indolis personalis auctoris, ideoque redolens schematismum quendam, testatur de tardiore aetate aut origine anonyma. Haec enim ratio scribendi e contra optime explicatur duobus principiis nempe primo — tradendi res ipsas modo quam m axim e fideli, impersonali, uni versali, seu — ut nunc exprim ere solemus — o b i e c t i v o , prout hoc exigebatur a catechesi primitiva, altero principio, ut doctrina ipsa etiam .quam m axim e sim plici modo traderetur, quo facilius dicta et actu Iesu mentibus fidelium infigeren tur3).
h M erito ig itu r p o tu it co n clu d ere L. d e G r a n d m a i s o n : „dans l ’im m en se m asse de récits p op u laires ou lég en d a ires de l ’H ellen ism e, la résu rrection d ’u n m ort n e fig u re q u asim en t j a m a i s “. Op. cit. 2, 466.
2) Cf. E. S c h i c k, op. cit., 205.
3) „So w a lte t ü b er d ie A n fä n g en der nt. U eb erlieferu n g e in ganz üb erp ersön lich es, v o n stren g er S a ch lich k eit g etra g en es U eb erlie feru n g s- prinzip, das auch d ie ü b erin d iv id u elle Form u n serer E v a n g elien erk lären h ilft“. E. S c h i c k , op. cit., 259.
Sed nostra nunc interest, ut examinemus, quales quantique momenti sint isti loci communes resuscitationum Graecorum et Evangelicarum. En ob oculos tabellam, in qua quaenam adsint utrimque motiva exhibetur, prout ea B u l t m a n n enumera vit in resuscitationibus evangelicis considerandis:
R E S U S C I T A T I O τ ό π ο ι l ) I u v e n i s op p id i N ain: L c 7, v.: F i l i a e Iairi: M c 5, v.: L a z a r i I oh 11, v.: 1 T hau m atu rgu s fu n eri o c
currit . ' ... a d est (12) d e e st d e e st 2 C itatur a etas sa n a ti . . . de est a d est (42) d e e s t 3 C ircum stantes d u b itan t de
e ffe c tu ... d e e st a d e s t (4o) d e e st 4 T h au m atu rgu s m a n u g e
stu m p e r f i c i t ... a d est (14) a d est (41) d e e st 5 Id em p ron u n tiat verb a (lin
gua b a r b a r a ) ... a d e śt (14) a d e st (41) a d est (43) 6 E ffectu s sta tim seq u itu r . . a d est (15) a d e st (42) a d est (44) 7 V e r t a s e ffe c tu s d em on stra
tu r ... a d est (15) a d est (42.43) a d est (44) 8 S an atu s a th au m atu rge d i
m ittitu r ... a d est (15) ? (43) a d e st (44) 9 C ircum stantes adm irantur
• fa ctu m e t agn oscu n t m i
racu lu m ... a d e st (16) a d e st (43) a d e st (45) Imprimis quod attinet rectitudinem observationum, quas fecit B u l t m a n n , haec liceat animadvertere:
A d p u n c t u m 3.: Haud ita feliciter et B u l t m a n n et D i b e l i u s in risu circumstantium ante resuscitationem filiae Iairi (Mc 5, 40) vident locum communem „dubitandi de
l) O m issum esrt in hac ta b ella m o tiv u m rem o v en d i turbam p rofanam (Mc 5, 40) u tp o te quod an alogiam tan tu m in V etere T esta m en to habeat: 3 R g 17, № e t 4 R g 4, 33. (cf. G ST 239).
