S a m u e l i s S C H E I . G U I G I I *
MANUDUCTIO
<AV
FORMULAM
CONCORDIAE,
QUJE
IN 7ABULIS EXPLICATUR,
Q U A C O N T R O V E R S I A S P O T I O R E S
D E M O N S T R A T U R ,
E T
A B A D V E R S A N T I U M C A L U M N I I S
V I N D I C A T U R :
D E D I C A T A
V E N E R A B I L I C O L L E G I O
THEOLOGORUM,
IN A C A D E M IA RO STO CH IEN SI.
j ' *
C E D A N I ,
T y p i s & C u r a T O H A N N I S Z A C H A K I i E S T O L L 1 I , S E N A T U S & A T H E N v E I T Y P O G R A P H I .
A N N O M D C C X I I .
V E N E R A N D A _ H EO L O G O R U M FACU
I N A C A V E M I A R O S T O C H l E N S i
DECANCNSENIORi
PR O FESSO RIBU S T H E O L O G IA
R E L I Q U I S ,
V I R I S S U M M E R E F E R E N D I S , M A G N I F I C I S
ET EXCELLENTISSIMIS,
Dn.
d-
j o h a n n i f e c h t i o,
Pro£. Pubi, primario , Confiliario Confiftoriali, & Diftri&us Roftochienffs Superintendenti:
D
n-D JO -N ICO LA O QVISTORPIO,
ProfeiT. Pubi. Ordinario, ad D. Nicolai Paftori & R ev. Miniflerii Roftochien/is Superintendenti:
D
n- D- Z A C H A R l ^ G R A P I O .
Prof. Publ.Ord. ad aedem CathedralemD. Jacobi Ecclefix M iniflro:
D
n-D H EN -ASCAN IO E N G E L K E N
Prof. Pubi.
D n. D. A L B E R T O J O A C H I M O
d e
K R A K E W I T Z ,
Prof.Pubi.T> O M I N I S , F A V T O R l ^ V S ^ A T M V E
I N J E S U C H R I S T O F R A T R I B U S , DEBITO CULTU AFFECTU&UE PROSEQUENDIS-,
Gratiam & Pacem a D E O Patre & Domino noftro J E S U Chrifto, in Spiritu S.l
$ 1 !
liptendecim jam annf, Jupra menfes
fex praeterierunt, ex quo in itinere meo per fpatiofum G erm an is tra&um fufceptoj R o - ftochium anno M D C X C I V . die iz. (2 2 ) Ju lii ingrediebar ac hum anifllm e a celeberrimis dottis- iim isque almae hujus Academiae Proceribus» quotquot per triduum invifere m ihi licuit, excipiebar. D e fi fi
gulari benevolentia, quam illuftris JC tu s , Dn. JO H A N * TSTES K L E I N 1U S , jam Serenisfimi Principis fui Confi- liarius intimus » advenas in aedibus fu is, parario J O- H A N N E G O T T L I E B M U L L E R O , C ollega pofthac m e o , & SS. Theologiae D o tto re, vita longiori, fi D eo vifum fu iflet, d ig n o , exh ibu it, non d icam 5 quia ad Th eo lo go s, quorum gratia praecipue accefleram , p ro
pero. Confiftebat venerandum illud C ollegium ex V iris quatuor, munere fuo debita cum cura profperri*
m oque fucceflfu incumbentibus & veritatis divinae te- naciflimis. Inter eos primo loco nominandus e s , di
vine Sen ex, lumen & colum en Sicn is, Dn. D. JO
H A N N E S F E C H T I , cujus fingularem m i
rabar prudentiam , quod de novellis Ecclefiae noftrse tur
batoribus quaerenti, non prius aperires anim um , quam de fententia m e a, quo audaculos loco haberern» cer
tior reddereris. Neque e n im , quod utiliter monuit P lu n rch u s, [a) facile recipere debemus, aut temere con
jungi > cum quibusvis nos compellantibus. Edodius autem
( A 2 ) d c
( a ) dc M iltitudine amicorum.
de metite meoTaem um q u * beati K ortn o lti calam os, de periculo veras religioni fub pallio fi£tas pietatis itri^
pendente, tibi perfvaferit, aperiebas. Sic igniculi am o
ris mutui inter nos excitabantur» ac poftea frequenti literarum com mercio magis magisque refe& i, tandem in flammam univerfae Ecclefi* confpicuam , per feripta.
publica hucusque continuata eruperunt. Nec multo aliter tecum > religiofiflim e Dn. D . jO H A N N E S N I C O L A E Q U I S T O R P I ,Theologorum plurim is meritis clarisfimorum «m ula propago, am ici
tiam contraxi, nullo haftenus frigufculo interruptam : C u i duos reliquos, quibus eo tempore innotui, videli
cet totius Collegii fui Seniorem, D. A N D R E A M D A - N iE L E M H A B lC H T H O R S T illM , & qui fufccpra:
ProfeflTionis initia eruditis primitiis nobilitare cceperac D . S A M U E L E M S T A R C K 1U M alloquendo adjunge
rem , nifi mors in vid a, quas interea utrumque praeri
p u it, ingratiflim um m ihi otium fecifiet.
A tat clementiflimum Numen alm a Academias ex voto confuluitj furrogatis in defunftorum locum con- fummatisfimis T h eo lo gis,
quos aget penna metuente fo lv i»
Fama fuperftes.
D e D . J O H A N N E P E T R O G R U N B E R G IO , prudentia multoque rerum ufu inftru&isfim o, atquepan
demarum facrarum ferutatore folertisfimo loquor, cu
jus nomini jam opufculum meum infcripferam , cum de
improvisa ejus in reeieitem patrram emigratione»
per literas condo efcentes, edocerer: itemque de T e
omni facra: eruditionis copia prae multis aliis excellen
ti fli me Dn. D . Z A C H A R I A G R A P I ,
quem ca etiam de causa magni facio , quod tuus in m e am or, a Patre beatiftim o, tibi cognom ini, cum quo Witebergje 22 Aprilis anno M D C L X I 1I. fimul M a- gifterii Philofophici gradum confcendi» ad Filium h e
reditario quafi jure tranfiic. Neque vos reticendi eftis»
V iri do&rinas meritisque in Ecclefiam celebratiiTimi,
Dn. D . H E N R 1 C E A S C A N I E N Q E L K E ,
& qui generis tui fplendorem ernditionis gloria pluri
mum ampliafti, Dn. D. A L B E R T E J O A - C H I M E a K R A C K E W I T Z , p e rq u o s ProfefTorum T h eo logia numerus in A cadem ia veftra»
infigni cum fru&u coetus ftu d io ii, ab aliquo tem pore au&us ell.
Tritum illud Ciceronis & m odo non protritum»
quod tamen & H i ron . mus(^) & HipponenfisPraefui(c) aut quisquis libri de Quatuor 'virtutibus charitatis, A u- guftino communiter adfcripti, autor e ( l , calculo fuo probarunt, vix a quoquam , mediocriter faltem dodto, ignoratur: Idem 'velle atque idem nolle eam demum firmam amicitiam e(Je. V erum enim vero cum & inter im pro
bos Deoque invifos, quales turris Babylonie® flru fto -
( A 3 ) re^
(b ) Epift. 8. ad Demetriadem, (e ) In editione Erafmiana T, 9. coi. 10 4 5’.
i'CS [ d ) & Liorae tucxi \ cjusmuui a u iu iu . concordia, quandoque obveniat, audiendus omnio eu L e o M agnus ( f ) fcrib ens: Si inter homines ea demum firma amicitia efl, quam morum fimilitudo fociavit; cum tamen parilitas ‘voluntatum fepe in reprobos tendat ajfeftus:
quantum nobis optandum at que nitendum eft, ut in nullo ab iis, qua D E O funt placita, diferepemus: Q uod & ante Leon em Hieronym usfequentibus verbis ( g ) inculcave
ra t: Vera illa necejjitudo ejl, & Chrifli glutino copulata, quam D E I timor & divinarum Scripturarum fludia con
ciliant. O -igitur me felicem» cui veftra am icitia frui licu it, in D ei timore & divinarum Scripturarum ftudiis fun d ata, nec in ullo ab iis, qua? D eo placent, difere- pante. Non Jit tibi amicus t qui te D E O vult facere ini- micum, qui tuus & fuus efl inimicus: graviter fubA u - guftini nomine monetur, ( b ) H oc nobis di& um ede utrinque cenfuimus. Frequenter in facris literis praeci- pitu t, non folum ut caveamus nobis afalfts Prophetis ( i ) eorum que fermento: ( k ) ut obfervemus eos, qui dijfenfio- nes & offendicula, prxter doBrinam, quam didicimus, fa ciunt & declinemus ab illis: ( l ) ut ft quis aliter doceat &
non acquiefcat fanis fermonibus Domini noflri J E f u Chrifli, eiy qua fecundum pietatem efl, doBrina, abfcedamus ab hujusmodi: (w jatq u e ut hxreticum hominem, pofl unam &
alte- G e n .X I. 4. (O N um . X V I . f. fcq." (f) Serm. 1. de Jeju n .o X menfis. ( g ) Epift. ad Paullinum init. T . 3. ( b ) Serm.
» 5 1 . de Temp. in Operum Auguftim T . 10 . ( i ) Matth. V II.
l j . (jfe) ibid. X V I. 16. ( /) R om . X V I. 1 7. (mj i,T im .V I.3. j .
,eram correptionem Aeviternus: (n ) jed etiam ut fallo- ru m d ogm atu m feminatoribus pro virili refiflam us, a c contradicentes, quibus os objlrui oporteat, arguamus, (o) lftud qui neglexerintD ottores Ecclefi£e,in caeteris licet laude haud in d ign i, hanc unam ob noxam, a C hrifto feverisfime increpantur. Quse enim Pergamenfi 6c Thyatirenfi Epifcopis in facro codice denunciata fu n t, ad omnes iisdem fim iles, quotquot in publico docendi munere verfantur, pertinere, quis inficias ibit^ Illi nempe feribitur: (p ) Scio opera tua & ubi habites, ubi fedes eji Satana: £5 *enes nomen meum & non negajli fi
dem meam: Sed habeo adverfus te pauca i quia habes illic tenentes doBrinam Nicolaitarum: quod odi: ad hunc veror Oj) N o v i opera tua & fidem & charitatem £5* winifteri- um & patientiam tuam (jf opera tua novijfima, plura prio- bus. Sed habeo adverfus te pauca: quia permittis' mulie
rem Jezabel, quA fe prophetijjam dicit, decere & feducere fervos meos & c. Utrinque obfervandum , quod C h ri- itus ea , qua: Epifcopis duobus exprob rat(ohiyoc') pauca vocet, fed non ( par v a aut ( iActCp^a) levia.
Quam enim grande fuerit d e liftu m , de quo agitur»
ex poena fontibus & com plicibus, nifi poenitentiam ege
rin t, d i& a ta , patet. Pergamenfi certe praecipitur: ( r ) T cenitent iam age: Alio qui veniam tibi cito, & pugnabo eunt illis, (quibus tu fcilicet pepercifti) gladio oris mei i T h y a tirenfi autem dicitur: Ecce eoo mittam illam (v id e lice t Pfev- (» ) Tit. III. io. (<») Ib. I. y. i r. (/») Apoc. II. i j . feq*
( j ) ibid. ! ? . % (r)ibid, itf. 26 .
P fevd o p ro p h etiflam ) m lectum, o <7»* „Wi c# m tribulationem magnam, nift poenitentiam ab operibus fuis egerint: & filios ejus interjiciam morte, ut fciant omnes Eccle(i<z, quod ego fim fcrutans renes & corda, & datu
rus fun unicuique V E S T R U M (Epifcopo connivente pariter inclufo) fecundum opera fua. Vas igltur dolofis operariis, qui ex intempeftivo pacis, quam vocant, a- m ore, hoftibus veritatis, ia om nem nocendi occatio
nem notte dieque intentis, ip fi, cum arma armis op
ponenda eflent»
dulci declinant lum ini fom no,
atque ita Satana;, zizania biforum dogm atum , per fer- vos fuos libere dijjeminandi ( / ) facultatem permittunt.
Volumus certe, cum Hieronym o, ( t ) & nos pacem: Et non folitm volumus, f e d & rogamus; Sed pacem Cbrijli, pacem veram, pacem fme inimicitiis , pacem in qua non Jit bellum involutum, pacem qua non ut adverfarios fubjiciat, fed ut amicos jungat.
Abfit p ro in d e, ut cum Pietiftis, quorum hcerefis dudum ad adultam aetatem pervenit, pacem colamus.
Fiebat hoc aliquandiu im pune, cum Patriarcha eorum , p o li annum M D C L X V I . quo Francofurtum Argento- rato prom ovebatur, a magnis T h eologis, quos Praece
ptores & Infpe&ores habuerat feparatus, iub pietatis praetextu novis aufibus, per inftituta Pietatis, ut voca
bantur, C o llegia, ac pauca q u s iam alia , quas initio le
viora ( j ) Match. X III. l * . ( 0 Epift. <52. adTheophil. Tom . *.
/iora videbantur aogm ata, veteres terminos pnm uui imn ferre inciperet, ( a ) Quo te m p o re , in qucd monftrurrtL Pietifm us, infantiam atque m ox etiam quodam m odo pueritiam agens, evafu rus e d e t, vix unus & alter om ina
batur. Succesfit v e ro , proh d o lo r!adelefcentia, quando Francofurti jam haud paucis fufpe& um , exteri aliquot, cum ex T h eo logoru m , tum praecipue ex Politicorum ordine adm irari incipiebant,quin im o ad fe invitabant.
Q u a ex causa fiebat, ut dom cftica animorum adverfan- tium figna, a Novatore minus curarentur. A ppropinqua
bat enim virilis stas Pietifm i,cum fupremi Concionatoris aulici dignitas, Ao. m d c l x x x v i . Autori Schifmatis anim um add eret, crefcente fortuna, liberi iis perverfae mentis fenfa propalandi. R ob u r tamen longe m axim um in tertio loco, ubi non folum malitifc norifefiftere a m p liu s tuto licebat;
fed quo magis fcindebatur orthodoxus coetus, eo ma- jor infelicisfimi operis prom otori gratia conciliabatur, fuperato anno M D C X C i . novellae kCix accesfit. Quae vero tunc opinionum prodigia, inter ChrifHanos5in d e a nato Salvatore vix audita certe nunquam admilTa, fed a b iis qui ChrifHanorum nomen utcunque adhuc me^
(B) rentur,
(« ) con traD evt.X IX . 1 4 . X X V II. 1 7 prarpriirusProv.XXII. 28.
D . Sebaftiani Schmidii, de primis Speneri aufibus om en, liter*
Francofurtum adM . Johannem Simonem Francum , poftea S. Pa
latii Csfarei Comitem, Argentorato 2 7 . Aprilis 16 7 8 - feriptae ex
hibent , in quibus, ut reliqua taceamus, legrtur: De Ecclefia veftrate audio, qu&vttlemus meliora. Vix majores unquam in Ecdejia mo- tus excitarunt, quam qui nimis voluerunt ejje Janfti & perfeflt : E x emplo (int Phari/at & Monachi &c.
y n tu r, (em percxpIola3 mtrepiac-.cx quan tim rg ra tia * ut hodie lo quim u r, ac privilegio fparfa, im o & (criptis typo im preslis,quo latius diffunderentur, commendata fint»fi recenfere con arer,qu id aliud fo re t, quam infan
dum , quem Ecclefia C hrifti fenfit, renovare dolorem.
Q uapropter fepoficis longe plurim :s»vel aperte blafphe- m is, vel auditu turpibus, vel alio nomine horrendis, com m unisfim a tan tum , & quas etiam in terris, per le ges publicas, nulli hom inum , nifi aut Auguftanae,, aut Reformatas ( i. e H eidelbergenfi, H elvetie* veL Dordra- cenas) aut Tridentinas Gonfesfioni in omnibus articulis add i& o,ju s civitatis indulgentibus, a novis turbatoribus, ad hunc ufque diem» traduntur, referam. Sic citra omnem omnino injuriam Pietiftas vocaveris coetus Pon
tificii & Galviniam irriforesj Lutherani vero , in quo plerique eorum nati & e iu c a ti funt» fandapiiones: li
brorum S)m bolicorum obrreftatores •. novarum aut ex orco revocatarum hypothefium condim entarios: D eifm i, per doftrinam de emanationibus creaturarum & virtu
tum ex D e o ; nec non cfoiod-eweoS) qua protoplafti a Satana in paradilo inefeati feducebantur, incruftato- re s : univerfaiis graiise ,p er confidtum Term inum perem- to n u m , interfedtores: fa-raginariorum ex lege & evan- gelio» item que per confufionem juftificationis & reno
vationis» im probe miltorum» convectores:illum inatio
nis fpurias, in m iferanda ccecitate fua» prasdicatore;: ad ptom ovendum ; regenerationis fanaties abortum;, oblte-
trices
,11C\.U. f i * du WUVV.ULU1IVUI uu^CUUS J pci UCgcUcUlI ntf titias ab impiis ex Scriptura haufhe veritatem , o b d r u fto res i difcriminis inter Jiteram & fpiritum tortores: ju lii- tiae proprias, fusque deque habita ju ftitia, qua: ex (ola in Chriftum fide eft, aflertores: perfedtionis legalis ja*
dtatores: facerdotii fpiritualis, ad enervationem aut ex- ftirpationem facerdotii ecclefiaftici, exaltatores: infeli- cisiimos felicitatis chiliaflicae promiflores : dam natorum hom inum, ipforum que diabolorum evangeliftas: haereti
corum veterum & recentium patronos & advocatos: rei fcholafiica: corruptores: libertatis chriftianae circa adia- phora infidiatores: indiffercntifm i incredendis archite- dtos: atque ut d c praxi & moribus aliq uid addamus , ordinis ecclefiaftici, politici & oeconomici violatores:
fexus & aetatis infirm ioris mangones: inter taudes chari- tatis, infenfisfimos <io£trinas ex verbo D ei a majoribus ad nos derivatae ejusque propagatorum hoftes: locutu
lejo s, dicaculos, m aled ico s: uno verbo,redivivos Pha- rifsEos.
C u m tali h om inum ,aut potius ftellionum cohorte*
vo b is, V iri celeberrim i, veritatis & genuinae pacis culto- ribus3 fan&isfimum hattenus bellum intercesfit; quo non folum , ut quidam ex Santfu lorum em iffariis, haud absq, bile, fe nullum in tota A cadem ia veftra reperiifle fo- ciu m , palam affirmaret *, fed ut plurim i etiam alibi lo co ru m , in officio continerentur , aut fi deviaffent, ad or
bitam reducerentur, effeciftis. Quae pietas veftra, quas
(B i) inte-
integritas in fide & v fta , qui 7etos pro tuenda veritate, quod bene de pollerita e merendi ftudium, praeter m ul
tos alios ex vicinis longeque disfitis regionibus ac pro
vin ciis, ex noftro quoque Athenaeo, haud paucos per
m o vit, ut T h e o lo g is ulterius excolenda gratia, ad vo?»
ubi a fedu&ionis periculo fe immunes fore noverant, libentius proficifcerentur, quam ad eas A cadem ias, in quibus aut manifefii Pietifhe, vel IndifFerentifmi re d a ad Atiieifm um ducentis fautores; aut vertum ni, omni- um que h orarum , fed vix ullius momenti» homines»
quos Propheta mutos canes vo ca t, (x) cathedram ,ii non foli» faltem re& a fapientibusac tradentibus jun&i, occu
parunt. Qualibus quidem non a vobis tantum» V iricorda- tisfim i, alacriter ha&enus obviam itum eft; fed ab illis pariter» qui veftra do&rina aut praxi excitati ac confir
mati» D ororu m » quse cum laude confecuti fum» privi
legia , adverfus novam & perniciofam h sre fin , in veftro H elico n e,p er privatas quas aperuerunt» fcholas, itemqs Difputationes publicas aliaque fcripta luci expofita, exer
cuerunt D e biga M iniftrorum Ecclefise ad D. Marias famigeratisfimorum loquor, videlicet Dn. D JQ H A N N E S E N S T I O & Dn. D JO H A N N E JO A G H 1M O W E i D N E R O : Quibus D n .D , G E O R G 1U M F R I- D E R I C U M N I E H E N C K 1U M ,fp le n d id is fim is M a jorum veftigiis indefeflo conatu feliciter infirtentem, fu- peradderem , nifi M alm ogiam ad Scanos evocatus, cor
pore ( * ) Efa. LVI. i©»
pore quidem > non vero etiam anTmo a vobis dilcesiv:
jiet. Spe autem, ut opinor, haud vana Ia&or, trigas huiC luturos efle fim illim os>■ qui fummorum in Th eologia h o -' n o ru m , quam obtinuerunt, a d o rta , ad fortitudinem titulo fuo dignam excitantur» D n D . D A V 1 D E M H E N R I C U M K O E P K E N 1 U M » Philof. Prof. P.
D n D . H E R M A N N U M C H R I S T O P H O R U M E N G E L C K. E N , ad D . jacobi Paftorem, D n. D. G E - O R G i U M C H R I S T O P H O R U M S C H Q T - T E R U M & D n .D . F R A N C 1S C U M A L B E R - T U M ^ P I N U M .
Servet vobiscum , D ei & veritatis am icis, coelefte Numen hosce om nes,& quoticscunque arma expedietis*
vincere jubeat. f.*Quod quidem contra Pietiftas obten
tum iri, eo magis con fid o, quo fe<ftas ad fenium ver
gentis res pene tota jam propius, non ad triarios, qui veterani & longo ufu exercitati milites erant; fed ad li
xas, calones & caculas rediit. Q ui enim do& rina ac prudentia in aliis excellunt, fibique per fi& am pietatis larvam , ex morbo bonas opinionis, illudi aliquandiu pasfi funt, nunc pedem magis m agisque, per D e i gra- tiam retrahunt, neque ultra M y iiic is , T erm in ifticis, C hiliafticis, fimilibusque aliis fanaticis n u gis,E ed efiam aperte a d e o ,u t antea fiebat? offendunt. Succefferunt vero > qui Theologia vix ac ne vix quidem extremis la
bris deguftata, ut putidi fungi una quafi nodte nati, favore aliorum, qui improvidis ad turbandam Ecclefiam
(B 3) noftraoi'
,ioirram aDiituntuj, intumeiccm.es; udi quidlibet audet*
d i poteftatem arrogant. Hinc omnis honeltatis, im e
& humanitatis o b liti, feris beftiis fim iliores, quam ho
m inibus, in innocendsfim os, a quibus nunquam ver*
bulo vel etiam vultu k f i fu n t, h ac fc lum d e causa, quod eos ab hsercfi novella abhorrere deprehendunt, caeco impetu irruunt: rationum & argumentorum in d i- fputatorio confiidtu p arciffim i, illoru m , quos fibi ad- verfarios delegerunt, fam a infidiantur; crim ina confin
gunt & obviis fine fronte afpergunt: convitiis eosdem*
n e m inim a quidem aetatis, dignitatis meritorumcjue ha.
bita ration e, onerant, v e x a n t, lacerant.
T ros Rutulusve fuat nullo difcrimfne habetur.
D e qua mortalium fece, pri lem ante Siracides pradixit^
(y) Dominus non tardabity ne que longanimis erit Juper ipjis, ttfque dum tollat multitudinem calumniantium. Precamur v e ro , Chriftiana cum devotione, ne hoc in hoftibus D ei & veritatis impleatur > fed ut im p ii convertantur, atque ad m apa’ia Ecclefiae Evangelicae, per feriam poe
nitentiam , reducantur, unoque pofthac ore & co rd c■%
in fpiritu & veritate, D E O nobiscum ferviant.
Jnterim quam p ie , quam anim ose, quam profperc
fortiffim i H eroes, quos mea hxc com pe lat E p iftola, bellum D om ini hucusque gefferitisj quisque agnofeit
& praedicat, cui orthodoxia curae cordique e ft: Q ua
propter etiam ex Presbyterio noftro non folum plerique omnes OO S ira c .X X X V . 1 8. ex verfione D .Sebaftiani Sclimidii.
<fne$rlucubrationes veiTfasTqu^ 3d nos perteruntur, in pretio h ab en t, atque aliq ui ex p rim is, prsfertim fum m eReverendus D n .JO A C H I M U S W E I C K H - M A N N U S , S. Theolog. DoCt. ad D. M a r s Paftor prim arius, C olle^iique fui Senior: nec non plurim um Reverendus Dn. J O H A N N E S F A L C K I U S , ad D . Crtthatinae P allo r: item que non gloriae, fed crucis &
lucisTheoiogus, Dn F R 1 D E R I C U S C H R 1S T I A - N U S B U L, H E R U S , C om m ilito nofter indefeflae di- ligentiae» profundae eruditionis , & mirandae in reftis co n flan ti*, cum praecipuis ex venerabili veftra Facul
tate literas com m utant, & juxta m ecum vobis falutem ac felicia & faufta q u *q u e apprecantu r: Quibus votis nofhis fuprem um Numen clementisfime annuat, vosq;
per annos adhuc plurimos Ecclefiae fuae fofpites & inco
lumes fuperefle, tandem que aeternum gaudere & tri- - um phate faciat-
Quod ad me fpeciatim attinet, hanc qualemcunq*
meam A D F O R M U L A M C O N C O R D I A M A N U D U C T I O N E M , incluto veftro nom ini de
dicare volui , quin & d eb u i, ut pofteritati, fi quse fu
tura eft , innotefeerer, non folum quanti veftra in Ec*
clefiam merita femper fecerim & fadturus fim > fed in- fuper etiam , quanto in m ediis armis utrinque flagre
mus defiderio, ut C on cord ia, per Pietifm um rupta», quam prim um Ecclefiae reflituatur. D e C oncordia au- secrc v e ra;& D E O veritatis probata;loqu or ; A lioquit
eniim
enim veriflim um cenfeo, decantatum illud G regou N azianzeni: ( z ) Melius efl diferimen pietatis causa or
tum, quam vitiofa concordia. Valete» V iri D ei & affedtum in V o s m eum , cum debita obfervantia conjundtum , aequi bonique confulite, m eque cultorem reverendis- iim i C ollegii veftri, uc feciftis h a& en us, impofterum quoque amate.
Scribebam G e d a n i, ineunte anno, quo equidem
«ota pene Europa ingemifeit: p a X & C on C orD Ia M i
g ra t: veruntamen q u oqu e, non fine exauditionis fpe»
fufpirat: reDeas C ito p a X , 6 aM IC a.
Orat, de Pace.
L N J .
I. N. I
P R O L E G O M E N A .
G A B R ,
1 O S T E R .
Irca Formulam Concordiae,plane ut circa Augu- JJ T O C K » ftanam Confeffionem a nobis fa£tum e ft, prae- Gedan.
mittimus quaedam de nomine ; quasdam de re ipsa.
II. Quoad nomen occurrit Etym ologia , H om onym ia .& Synonymia.
III. U t ab Etym ologia incipiamus, Form ula, juxta Mat- thiam M artinium , in Lexico Philologico, proprie ejl parva forma: fed citra diminutionis refpiclum fere ufurpatur pr»
norma, & prafcripto ,tanquam externa form a,
quam agentes > aut loqutntes imitamur, & a qua recedere non luet. Noftra autem Formula dicitur Concordia Formula, k fine ; quia cum fcriberetur, Concordia per eam ftabiliri de
bebat , qux non in folorum verborum ,fed ipfius etiam cor
dis confonantia conllftit. Talis Concordia in facris requi
ritur, quoties pacis ftudium Chriftianis imperatur, u tR o m . X V . i j . ? 3 . j .C o r . X I V . 3 j . l .T h e i r i l l . 1 6. atque im primis 2. T im . I I . 2 2. Ne% enim , ut Auguftinus inquit,' Tract. 7 7 . in Johan. pax pote(l effe v era , ubi no» ejl vera concordia. Additur, quod (it Formula Concordiae Chriflian*t a Chrifto nomen habentis, utpote in quo fundatur, adeo ut pax Chrifli dici foleat Coi. III. i j . Volumus certe 8c nos cum Hieronymo Epift. } i„ pacem; fed pacem Chrtflit pacem veram , fine inimicitiis.
IV . Quod ad Homonymiam attinet, noftra haec For
mula confundenda non eft cum Formula Concordiae alia, quam Lutherus A . C. 1 5 3 6 . d. 2 9 . Maji erexit,cu m T h eo-
A logis
2 O L f G O M r i *
logis aliquot in re Sacramencaria diffidentibus. Illa enira unum dunraxat fidei articulum accingebat; h sc plures: illa Witebergenfis dici folet, haec Bergeabs, a loca ubi Theo
lo g i, qui condenda: re.videndsque Formula: adhibebantur, conveniebant & aliquandiu relidebant: illi perquam pauci fubicripferunt, nimirum a parte Orthodoxorum , cum Lu- thero & Mclanchthone, fe x, atque a parte Heterodoxorum, cum W olffgango Capitone & Martino Bucero undecim ; huic Iong£ plurimi.
V. A d Synonymiam progredimur, ubi Hofpiniamrs in Concordia difcorde c. i j . p. 78- 7?* collegit X X X I V . nom inar quibus Formula noika indgniatur,ex quibus agno- fcimus ut genuina, quando-nuncupari perhibetur Declarati?
sonfenfus de controverjis articulis: Opus chrifiian£ Censordu\
Bergen/is Concordia Uber: Emendatus Torgenjis Uber: Reco
gnitio Bergen jis lib ri; NotuU Concordis.- Repetitio fett Expo- jit 10 unanimis, clara & pojirema, aliquot Articulorum Augu»
jian& Confesjionis , qui inter Theologos contrevertuntur. N o
m ina quaedam tribuebantur Formulae nofttse, cum in fieri' (u t loqvuntur ) edet, priusquam complementum nancifce*
batur. Eo ipetiant euuli Torgeu(is lib ri, Torgcnjium Articu
lorum , Conctiutienis Torgainftttutje &c. Reirqua^-nomifia ab Hofpiniano allegata de malevolentia Ad veriariorum reftaiuur, a quibus videlicet jfalutarifertur, Angvis i» herba y Mater in litist Concordia difeors, CtSt 3 rtitCt' SlftH UltD ij)rt*Ctv / & c. Iftud prseprimis obisrvandum, quod Formula, noft/a, quandoque Liber Concorda nominetur, fed in fenfu anguftior-i: Nams proprie loquendo Liber Concordiae notae Syftema omnium Symbolorum Eccleilae noftrae y inter quae
& Formula Concordiae ut pars locum invenit.
V L Ad rem ipfam pertinet conlideratio Caufarum, Ad- ju n c o ru m E ile n tix & Oppoliccrum-.
' i V I I . Cau-
1J B ' ' ' L E G O M F - K K . $
___ , ---^ ‘ ----— --- —--—--- --- — V I I . Caufae quatuor fu nt> Efficiens, M ateria, Form a & \ Finis. Efficiens in fummam & intermediam difpefcitur.
Quod ad Efficientem fummam attinet, non erubefcimus cum Selneccero Formulam Concordiae agnofcere pro epire foflremo, quo Deus ingrate mundo valediUurus fit. A D eo certe originem habet, mediante Scriptura, ceu verbo di
vino , cui ex aifc convenit; prouti ex fingulorum articulo
ru m , cum norma ifthac collatione, ad oculum patebit.!
Conf. Jacob. I. 1 7 .
V I I I . Efficiens intermedia fubdividitur in moventem'
& agentem: atque haec porro ia-mcfvynftem &
xr-v. Efficientem confideraturis fciendum,quod ab intra adronferibendam hancce form ulam , majores no- liros moverit amor veritatis & ftudium i>ene de Ecclefia ac pofteritate merendi. Praecavere enim volebant, ne facro- fanctum doctrina: Evangelicae depofittim contaminaretur,' aut prorfus amitteretur; qualem curam merito fufeipi, exenv*
pium Pauli docet. Adfc. X X . 1 7 . feqq.
IX . Sequitur Efficiens >ubi ab extra eosdeni movebant ( t ) Interimilticorum motuum reliquis. Nam oc
catione libri Interim, juifu Caroli V. antehac publicati, cui y nonnulli ex intempeft-iva formidine nimium celTerantJ, in
ter Socios Auguftanac ConfeiKonis difputabatur de viribus liberi arbitrii; cie fola fide in articulo Juftificationis; de ne- ceilitate bonorum operum adfalutem &c. ( 2 } Caivinifmi, fub Auguftans Confefllonis ■& C orporis'dodrinae, a Phi
lippo Melanchthone denominati, fchemate irrepentis con- ragium; cui niii Orthodoxi obicem pofuifTent, brevi mirata fuiilec Germania ,fc trwpwitofaflam e(feCtlvinian<tm.( j ) Alio
rum H creticorum colluvies, nominatim Socinianorum, Ana- baptiihrum, Sch^enckfeldianorum &C. qui egrediebantur tx riebtj, fe d non erant de nabis, i.jLph.IL 19 . ( 4 ) Q y°*
A z rundam
',4 i G&y f z * av
yundam casteroqui orthodoxorum pruritus in fingendis:
ufurpandisquc novis loquendi formulis, qui tandem in Schif- mata imo & Hxrefes degeneravit: ut patet ex Anti nomis,- Flacianis, M ajoriftis, Ofiandriftis &c. (5") Pontificiorum convitia, qui noftris fubinde diifcnliones objiciebant , & ea
rum obtentu fimplices a via reda- feducere moliebantur.
X . Efficientem moventem excipit Efficiens agens, quae fe tripliciter exerebat, nempe partim per diredtionem, par- tim per Formulas ipfius conlcriptionem, partim per confcri- ptae approbationem. Inter diredores eminet Auguftus, Sa
x o n i* Eledor. Hic enim cum Georgio Ernefto, Comite ac Principe Hennebergico, fene prudenti/ltmo , verseque reli
gionis amantiriimo, forte A. C. I f / f . eodem curru vehe
b atur, i quo Eledor de corruptelis Theologorum W iteber- genfium , Calvinifmo m fedorum r notandis & damnandis adm onitus, co^filium probavit animumque e veftigio ad Formulam dodrinae concinnandam applicuit,, rogans, ut Princeps Hennebergicus rem hanc fecum pro viribus ur
geret. Hennebergicus ergo poft paucos menfes, occafione nu
ptiarum Ludovici, Ducis Wurtenbergici, cum Dorcthea llr - fu la , Caroii Marehionis Badenfis filia, finitis conviviis cae- terisque folennitatibus, confilium Electoris Ludovico Duci
Carolo Marchioni aperiebat. His autoribus Principes &c alii in focietatem pii operis per tradi &c Theologorum con*»
ventus paflim celebrati funt.
X I . De Form ula ipfius confcriptione, haec in hifloria illorum temporum obveniunt. A. C. 1 5 7 6 . menfe Februarii, in Coenobio Maulbrunnenfi, duo Theologi Wiirtenbergici,
<}uo Hennebergici, unusq; Badenfis conveniunt,ac feriptum a Luca Ofiandro & Balthafare Bidembachio pro fopiendis controverliis, Principum jufiu elaboratum, perlegunt, ac poftguam jftudiose expendiilent, ad EledoremSaxonise mit
tunt»
tunt. Ille eodem anno, menfe Ju n ii;' conventum Torga»
indicit, advocatis, exconuiio W ilh d m i, Haffke Landgra- b i i , exteris etiam aliquot Theologis. Adfunt ergo Andreas Mufculus, Chriftophorus Cornerus, Jacobus Andreae, Da- vid C hytrxus, Martinus Chemnitius, Maximilianus Mccrli- nus, Paulus Crellius, Nicolaus Selneccerus, W olfigangus Hardcrus, Martinus Mirus 8c feptem a lii, qui fcriptum W ur- tenbergicum per omnia quidem uc orthodoxum , recipi»
unt; fed cum nimis concitum videretur, aliud prolixius ad
jungunt, & fuper eo exterarum Ecclefiarum liberi & iincera judicia expetunt. Cenfuris ejusmodi ad Auguftum Eledto- rem miflts , ex illius voluntate A. C. \ $ 7 7 - in Monafterio' B ergenfi, prope Magdeburgum, fex Theologis, nimirum Jico b o A n d res, cognomine S c h n iid lin o e x Ducatu W iir- tenbergico ; Martiiio Chem nitio, ex inferiori Saxonia ; N i' colao Selneccero, ex fuperiori Saxonia; Da vidi Chytraeo, ex Ducatu Megapolitano; A nd re* Muiculo &: Chriftophoro C ornero, ex Marchionatu Brandenburgico, judiciorum ex
terorum revifio committebatur, qui lcriptum ijftud emen
datum , ea, qua nunefub Formulae Concordiae titulo ma*
nibus teritur, facie emiierunt. Tandem poft varias Syno
dos, fubfcriptionis promovendae gratia agitatas, A . C. i 5 8 0 . Formula Concordias, typis im prefla, publicam lucem afpexitr
X I I . Superelt approbatio. Sublcripferunt autem For
mulae Concordiae, 1II. Eledlores: X X - Principesr X X IV . Com ites: I V. Barones Im perii: X X X V . Civitates : C olle
gia Theologica Academiarum Lipiienfis s W itebergenfis, Francofurtanae,- Jenenfis, Helmftadienfis, Roftochienfo Tubigenfis; Paftorum & Ludimoderatorum, fi Micraelio credimus (H ifto r. Ecclef L . j . S e d . 2. n if%. p. m. 7 1 6 . " ) ultra ofto m illia,quorum nomina, in Editione Germ anici Libri Concordiae Magdeburgenfi 15 8 0 . 4 t o , & recentiffims
A j Lipli-
J ^ K O L E G O M E N A .
Lipde-nfi Larino - Germanica atque cura laudabili M. Chri- ftiani R eineccii, S ’S. Theol. Baccalaurei adornata, 17 0 8 - 4 t o , videantur, Reliqui Augufiansc Confe&oni invariatat addidti, qui ex caufis politicis primum fubfcribere recufa- runt» contenta tamen ipfius Formulse fuo probarunt cal
culo. Memorabile eft, quod D. Conradus Tiburtius Rango ex publicis documentis oftendat, Formulam noftram a Clero S ve- ticoA .C i63B.probatam) a Rege Carolo XI. reliquis libris fvm- bolicis, ibi locorum receptis, A.C. 16 6 3. denuoq; in -ncvislimis Agendis Ecclefiafticis A.C. I expretle annumeratam c fle.
, v X I I I . M ateris locum obtinet-obje&um, circa quod For
mula Concordis-verfatur, u tiu n t Articuli fidei, cumprimis illi, de q-uibus inter Theologos nonnullos ,po/t editam Con- iesfionemAuguftanamdiiceptatumefl, numero X l i .
X I V . Formam vocamus m ethodum , qua Scriptoresfor- m ul* nOftrse uti funt. Prsm i&runt nempe Epitomen arti«
iulorum controverferuvi' p. 3 0 7 . ([^7;o.)feq. -cui deinde, iKufirationis gratia, fubjunxerunt foiidiim, fU m m ac ferfyU m im Repetitionem .& Declarationem, p. ( 62%. ) ieq.
X V . Finis ultimus, /impliciter talis, fuit gloria D ei; fe
cundum quid talis, Talus Ecclefis. De Fine fubordinato certatur ipfum nomen Form uls Concordia:, ideo iic d :6 t*, quod ex intentione A u torum , Concordiae inter Theologos Augu- - ftans Confesfioni addivtos redintegrandae. •& impcflerum fbabiliendx -infer vire deberet, prouci circa Etymologiam ,£xpol'uimus.
X V I . Adjuncti prar-cipua Form u is, de qua agimus» duo funt, Neces (Itas & Auroritas. L)e Nepesfttate agi cur in ipsa Formula p. £89* & 8 9 5- (^5
X V I I . Autorkatem quod Goncernit, Formula nofha non habetur pro principio -fidei; fed pro teftimonio Jk Ec- clffiae noftrse fyjnbolo, Norm a etiam appellari potell: non
tamen
F K 0 I. E 0/0 M E WX " 7
•am en independens, qualis fola Scriptura cft; feci depen
dens. Hutterus fcomcCsw appellari pofie ftatuit, Proleg. in Libr. Concord, c. i. p. i . videlicet non quod im m ediate, fed quod mediante Scripturi, divinitus infpirata fit. Ut libri Symboliri reliqui habentur pro divinis qua objectura ; tan>
erli humani fint maneantque qua modum communicandi»;
ita idem de Formula noftra verum eft.
X I I X. EHentia Formulas Concordiae exprimitur per de
finitionem & divifionem, Definitio ex haftemis djdtis emer, g itifta : Formula C oncordis eft liber fyrabolicus Ecclefist Evangelioe, de quibusdam fidei articulis, qui pofl Aug.u- fla nae Confeillonis oblationem, in controverfiam venerunt, juxta verbum Dei, in- ccsnobio Bergenil A. C. 1 577. confoi- ptus, atque hinc A. C . 1 5 3 0 . editas, ut concordia inter dis- fcntientes refhuraretur & puritas do&rinas confervaretur,
X 1 X . Obfervandum verd, quod cum Formula Concor
d is materialiter Ipe&ata, feu quoad articulos contentos, non nili una fit,form aiiter tamen, feu quoad modtim tradendi,, duplex exhibeatur. Praecedit enim , ut diximus, Epitome per Theologos W urtenbergic&s, praefcrtim Ofiandrum &
Bidembachium conicripta p. S07. ( 5 7 o). Sequitur Dctlarfi
lio eorundsm articulorum uber^er, a Theologis Saxonicis aliarumque Eocleflariim adornata, p. S86> ( 6 1 9 )
X X . D ividitur, ut ante monuimus, in X I I . Articulos ( 1 ) de Peccato Originis, (2 ) de libero Arbitrio» ( 3) de Ju - ftitia fidei cor.im D eo , ( 4 ) de bonis.O per.bu9, (5 ; de Lege
& Evangelio, (6 j de tertio Ufu Legis, ( 7 ) de Ccena Domini,.
(&> de Perfcna C h .r ifti,^ ) de Defcenfu Chrifti ad In fero s, ( t o j de Ceremoniis Ecclefiafticis,. ( 1 1 ) de sterna. Pi;aede- ftinatione & E k & io n e 'D e i, . ( 1 2 > de alii, Haerefibus & Se
d is , qua: nunquam Auguftanam Confesiionem iunt ample
xae Subjungitur per mudum coronidis Catalogus Teftimo-
< niorum ,
* u w i . l a U J.N A
niorum , de divina Majeftate humanae naturae C h rifti, la ^ cum peculiari E; Logo.
X X I, Oppoiicoruir, nomine com pledimur Adverfarios, quos Formula Concordias experta eft., videlicet ( i )exC al- vinianis longe plurimos, prae ceteris ZachajriamLIriinum in Admirntione N(.«fladtcnft, Rudolphum Hofpinianum in Con~
cor dia difcorde, Ambrofium W olffium in Hifioria Augujlm»
ConfufioKis & A flij Conco>d:,t &c. Contra hos A. C. 1 5 8 1 . Theologi tres, videlicet Kirchnerus, Selneccejus & Chem- nitius, Erphordise congregati, fcripferunt Apologiam For
mulae Concordiae, editam Dresdas A. C . 1 f 83. Hofpiniano Leonhardus Hutterus oppofuit .Concordiam Concordem & c.
( H) e x Pontificiis haud paucos, prsfertim Bellarminum, quem ex orthodoxis refutavit Matthias Hoc. Ingolftadien- Ics Jefuitae, ur aegrenofi/is facerent, cognominibys eorum, a quibus Formula haec lubfcnptione approbata e /l, iliuferunt, in Tra& atulo, cujus titulus eft 3tUft«8lfd)dnlid)C
Die Formula Concordis DOtt alliti ©tvltlbett Wtlt) tun unf€tfc^vicbcn fn> /edito A .C . l 6 o j . 4 t o . (3 ) e x S y n - cretiftis prae reliquis Calixtum &Hornejum Helmftadii» Dreie- rum & 'Zeidierum Regiomonti. ( 4 ) ex Pietiftis plerosque, qui ut de reliquis libris fymbolicis, ita pariter de Formula Concordiae abje&fc fentiunt: ex Hyperpietiftis Thomafium, dc quo videatur Pietiimi Sedarii art. 10 . praecipuc 11. 19 . & A r
no Iduo} in Hift. Ha^et. L 2. c. I 8- n. 1 6. feqq. (5 ) ex O r
thodoxis quosdam, non tam do&rinae, quam Aucoribus Formulae infehfps; inter quos excellet Paulus ab Eitzen, Superintendens Holfatiae, cujus rationibus contra Formu
lam Concordis abunde refpondit Jacobus Andreae,
P R O E -
I ' R O O H M I U M ,
P R O O E M I U M continet tria, videlicet
I. P R A E F A T I O N E M , p. 886. C<*2 8 )k q - I I . C O M P E N D I A R I A M D O C T R I N A F O R
M A M , five R E G U L A M p, $ 8 9 . ( 6 }i.jf e q . & ira Epitom e p. 20/ . ( $ 7 0 - )
III. A N T I T H E S I N p, 89*. ( 6 3 6 . ) feq.
P R ^ E F A T l O exhibec
'I. Proteftationcm, quod per Formulam Concordi* non.
derogemus Auguftan*Con£eflioni: ubi
f i . exponitur, q u s cau£a Majores noftros ad confcri- bendam & offerendam Confefilonem illam impule
rit, quodque eadem Confeffio ha&enus everti nequi
verit. lmmenfa DeiOPT. M A X . --- »e% evertere f t - luerunt, p. 8 8 6 . (< 2 8 - 6 2 9 .)
2. declaratur, quod Confefllonem iftam etiamnum pro Symbolo agnofeamus, neque ab e i vel minimum J difcedere velimus. Hanc piam att^e fundamentis — -
aut novam Confesfionem tondere. p. 8 8 7. ( 6 2 9 ) [ II. Dem onftrationem , quod Formula Concordiae neceila*
rio condenda fuerit, ubi
[ i . narratur, quanta diludia inter Theologos, tametfi
1
omnes Auguftanse Confesfioni addidi e/fe videri vellent, alicjuandiu viguerint. Et f i autem pia Canfesjienis
— — disfidia funt orta. p. 8 8 7 .8 8 8 . ( 6 2 9 .6 3 0 ) 2. oftenditur, quod Ecclefia Apoftolorum tempore fimi-
lem fortunam experta fit* Jztuemadnudum olim etiam ---quam apud infirmos in fide excitare, p. 888- ( 6 j o ) ). recenfentur mala, quje ex diifidiis hiice provenerint,
{ l. a parte Pontificiorum, ex eo gaudentium &c rui- j nam O rthodoxi* fper antium. Perinde ac htdte-——
a , B
meri'-PRO O EM IU M bl interitus confequantur. ibid.
[z . a parte Infirm orum , fcandalo hoc graviter turbato
rum. Infirmi vero interim---fubfirtbere debeant. Ibid.
4. afleritur, quod de rebus non parvi, fed maximi momen-- ti difceptetur. Meta enim tlla certamini--- excufari aut defendi, p. 888. 8 8 9.(63,0. 6) I .)
concluditur, quod Formula Concordia? opus fuerit in' Ecclefia. Q uare necesfit<ts ex ig it---ef i ug?rg & vitare queant. p. 8 8 ? . (6 3 1 )
C O M P E N D I A R I A D O C T R I N A F O R M A . Hanc propoflturi Autores Formula: noftrse, docent 'l . NeceJlariam elle compendiariam doctrina: form am , ab
omnibus recipiendam. Primo adfolidam, diuturnam— un
animi confenfu profitentur, p. 889. 890. (6 3 0 . 6 5 1 ) II FormulamConcordiae non elle novam, aut eum aliis fym--
bolis Eccleflarum -noftrarura, quae conftanter retine- musr, pugnantem Confeffionem. Mentem nofiram in v i
tem---retenta at% ufurpata fuir. p. 890- ( 6 ) 2 . ) III. Primam & independentem omnium dogmatum nor
mam eamque unicam , effe Scripturam S. Primum igitur tot» peffore---Dottoribus judicare oporteat, ibid. Et in Epitome: Credimus, confitemur & docemus---fincerter confervafa fit. p. go7- 8 0 & { $ 7 ° 5 71 )
IV . Proximum a Scriptura locum , deberi Symbolis ex Seri- i ptura collectis» de quibus agitur
I f 1. Sigillatim. Enumerantur enim Symbola;
f I. univerfalia, ut funt Apoftolicum, Nicaenum &
| I Athanafianum. Et quia jam olim—folide refutan-
I
j tur. p. 8 90' 89 r ( 6 ) 2 ) Ac in Epitom e: Et qui»\ | jlatim pofi Afofiolorum— i» Ecclesiam Dei junt /n- vefts»
b c
ItMl u u i m i u m. xs c
I ve fla. p. 80 8 . 0 * 7 0 [2 . particularia, ut funt
[ i . Auguftana Confeflio. Deinde cum pojlremis hifce
— ample ch publice prcfiterentur. p. 89 I. (^33 ) 2. Apologia illius Oonfeifionis. Vofita tum hoc et-
tam — teftimoniis confirmatur, p. 8 9 1 . 8 9 2 . (6 3 j . 6)4. )
3. Articuli Smalcaldici. Trai er ea etiam articulis
— conciliari nequeamus, p. 892. 8 9 3. ( 6 3 4 ) J.4- Catechifhius Lutheri uferque. Vofiremb quando
negotium — dilucidi declarata, p. 8 9 3 . ( 6 1 4 ) H xc de Symbolis particularibus, in Epitome uno quafi fafce comprehenduntur: £>*od v e r i ad Schijmata---ad aternam falutem tjl neces«
far ia, p. 808. 809 ( $ 7 1 . 5 7 2 ) [ i . conjunctim. Monfttatur .enim
1. quod in hifce Symbolis exhibeantur, quae Luthe- rus, tanquam conformia Scripturae S ., cui omnia hominum fcripta fubjiciantur, tradidit. Hac pu
blica & ab ommbtn— fubjictenda ejfe. p. 8?3 894 . ( 6 3 4 . *%%•)
2. quod etiam aliorum Theologorum orthodoxi li
bri cum fru£tu legi pofltnt» ut explicationes eo*
ru m , qua: in Symbolis proponuntur. Hac autem non ita— cum fruclu legi pojjunt. p. 89 4 . ( 6 ) $ ) 5. quod ad Symbola illa, tanquam ad confenfum un
animem totius Ecclefias, tutd provocetur. £>uit’
quid enim baflenut — in obortis tontrovcrfiii pro*
votamus, p. 894. 89 5. (6 3 5. 6 i 6) Et in Epitome:
Adnas ratienes— declaratione pugnet- p. 80 9 f $ 7 i) Scripturam folam effe fundamentum, principium, judi-
B z cemquc
T r O O g M I U M . -
^ _______ _-— — —~
cemque in caufis fidei; Symbola autem & reliquorumTfieo».
logorum fcripta fe habere ut teftes. Ut snim verbnmDei— refib froducimus, p. 8? J- ( 656 ) E tin Epitom e: Hoc mode Ittculen- tum dtjcrim n— rejecta & condemnata fin i. p. 809. ( $ 7 3 )
. a n t i t h e s i s . Hujus oh oculos nobis ponitur,
'I. Necesfitas, quod orthodoxia fine ea confetvari neqneaf.
Neceffarium ejl ad ctnfervandam—i t ilt fice ruere pot- fint. p. 8 ? y . ( 6 3 6 )
I I . M oderatio, quando oftenditur, quod rejectione hetero- ' doxias non in omnibus controverfiis, fed tantum in ne- cefifariis opus fit. in bac etiam parte— fal/a dcttrins eft refutanda, p; 895-. 896. ( 0 J 7 )
III* Objectum, de quo agitur,
f i . generaKter, adducendo caufas , cur poft tot alios li
bros , cumprimis fym bolicos, ex quibus Thefis &
Antithefis peti queant , nunc denub Antithetis exhi
beatur. Etfi autem paulo — dectfio at% fen tenti a. p.
696. ( 6 3 7 ) .
^ 2", fpecialiser, rejiciendo-
f i . Hserefes a primitiva Ecdefia damnatas. Videlicet prima rettcimm—-rejettt funt & damnati, p.
8 9/ . (.6 1 7)
S. Seftas in Auguft.maConfesfione reprobatas. De«
ipde probamus — reprobata funi. p. 8 9 7 . 3 7) ( j . Heterodoxiam nonnullorum Theologorum , qui
fe Atiguffanam Confesfionem , ample d i profiten
tur. Vraterea cu-i» intra — declarare volam us, p;
8 9 7- (< S j8 )
| I V . Finis, qui e.ft
i. et
V R 6 OEM I - " " T $
(
I. ut orthodoxia confirmetur, & heterodoxis obex pona~tur- ld% ea de causa—*auteritate /educantur. ibid.
2. I it conllet, ros eandem veritatem cum majoribus no (Iris tueri. HaKt.nojiram controverfurum-^conpaniss per*
feveremus. p. 8 9 /. 8<?g (<Sj8)
Thef I. Scriptura S. quatenus libris Canonicis conflat,
nobis tfl ad<squatum religionis Chrifliana principium, prima£
& tndependens credendorum ac agendorum norma \cui perperam»
ut ejusdem autoritatis fubjfotuunttir, aut adjunguntur > v e l Tra
ditiones non [cripta t v e l Revelationes po(l completum canonem fafixt v e l Rationis lumen, velprcnuncuium licctefix»
^ quomodoenn.^ [ic dicfi,
E
ubois E .ReligKjChriftiana a Konigio recte definitur, Ratio colendi Deum verum , fide in chrtjlurn Cr tharttate erga Z>eum & proximum, fecundum verbum (criptam, ut homo * Deo avulfus, Deo redimiatur.2. Principium Religionis aliud eft eflendi; aliud cogno- fcendi. De illo jam rion quan imr, quod Deus ipfe eft;fed de hoc.
j . Loquimur autem de principio cognofcendi adaeqnato, e quo orania prim& deducuntur, & in quod omnia ultim a re{olvuntur3’ non de inad3:quato> e quo nonnulla tantum atq; ad tempusftuunt, & in quod eadem refluunt, eujusmodi principium porell dici inform atio, feu publica, fcu etiam pri
vata-. Cunf. Joh. IV . 59. 4 2 .
4. Principium cognofeendi acfaquatum, (i in prafcilldne {pectes, eft Revelatio, olim nunc vero fyyytQQp.
Quapropter Revelatio ifh quia abhinc kripcocon>
prehenfa eft, impraefentkrum Scriptura S'. vocatur.
y. Viri , antequam- verbum Dei literis confio gnaretur, per revelationem, idem plane in eflentialibus ver
bum acceperunt, quod nos hodierno tempore habemus; fed
ao ii eodem modo, B ) 4. Qu-hi-
t tk U U t MJ i u ..
6. Quando nos principium adaequatum Religionis perni
tem us eiTe Scripturam S. alii vero propoiitionem illam : £>uu- cjuid Scriptura S. docet, divinitus snjp iratum, adeoy, infalitbi«
It ter verum eft: res eodem recidit: quod enim nos incom- plex£ per Term inum ; iftud alii complexe per Enunciatio- nem exhibent.
f . Obfervandum v e r® quid Scripturse S. nomine veniat.
Neque enim omnia quje in codice ejus reperiuntur; etiam ad canonem pertinent.
8% A canone denominationem fortiuntur libri Canonici, ideo a Deo amanuenfbus infpirati, ut eflent C anon, i. e.
regula & norma credendorum atque agendorum, Gal. V.
5-0. P hil.III itf. 2. Cor. X . 15 . quibus opponuntur libri Apocryphi , £ie-di&i_>5sB J- '&zp£$v7rjM q. d. abfconditos: non tam ab abfcondito autore, quSaa ab abfcondcnda doctrina, quoties de principio religionis qua-ritur; nempe quod pu
blice in Ecclefia, ad aut or Hat em Ecclrfitflicorum dtgmatum comprobandam, non legantur ; fed ad morum duntaxat aedifica«
ttonem: qua; verba funt Hieronymi Proleg, fuper Proverb.
,9. Ex quibus /imid patet, quod libris Apocryphis non denegemus omnem utilitatem; ied tantum .infallibilem nor
mandi facultatem..
IO. Quicquid eft adaequatum religionis Chriftianac prin
cipium, iftud limul eft prima & independensNorma. Quan
do igitur libris fymbolicis normativa poteftas adferibitur, Norm a orta & dependere intelligitur, plane ur modius, pon
dus velukia priyati hom inis, norma dependens in menfu- ran d ocft; cum modius, pondus vel ulna, julTu Magiftratus publico loco jffixa, norma independens dici mereatur.
I t. Ut uber iis mentem noftram explicemus, libri fym- bolici non tam funi norma fid ei; qi a:n profedlor.Js de fide;
jion gignunt fidem ; fed genitam ccnfervant & propagant:
non
!["Poczet odkrywców i zdobywców Ameryki Łacińskiej : z dziejów konkwisty", Jarosław Molenda, Warszawa 2007 : [recenzja]]()