SYTUACJA MAJ¥TKOWO-KAPITA£OWA I WYNIKI FINANSOWE SPÓ£DZIELNI GMINNYCH W WOJ.

36

STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU

Bronis³aw Brzozowski

Akademia Rolnicza w Krakowie

SYTUACJA MAJ¥TKOWO-KAPITA£OWA I WYNIKI FINANSOWE SPÓ£DZIELNI GMINNYCH W WOJ.

MA£OPOLSKIM

THE PROPERTY AND CAPITAL CONDITIONS AND FINANCIAL RESULTS OF COMMUNAL CO-OPERATIVES IN THE

MA£OPOLSKA VOIVODESHIP

S³owa kluczowe: maj¹tek, kapita³, wyniki finansowe, spó³dzielnie gminne Key words: property, capital, financial results, communal co-operatves

Synopsis. Praca oparta jest o wyniki badañ empirycznych spó³dzielni gminnych w woj. ma³opolskim. Na podstawie wielkoœci œrednich dokonano analizy wskaŸnikowej tych firm. Analiza wykaza³a postêpuj¹ce zad³u¿a- nie siê badanych obiektów. S³abe, a w wielu spó³dzielniach ujemne wyniki finansowe powoduj¹ pogarszaj¹c¹ siê p³ynnoœæ finansow¹, oraz znaczne obni¿enie siê wielkoœci kapita³u pracuj¹cego, który w czêœci badanych obiektów przybiera wartoœci ujemne. Ta trudna sytuacja finansowa spó³dzielni gminnych z utrzymuj¹c¹ siê tendencj¹ w kolejnych latach mo¿e doprowadziæ do upad³oœci wielu z nich, ze szkod¹ dla spo³ecznoœci lokalnych.

Wstêp

Spó³dzielczoœæ wiejska stanowi w ruchu spó³dzielczym zjawisko szczególne. Rolnictwo jest bowiem tym dzia³em gospodarki narodowej, w którym wystêpuje wci¹¿ du¿e zapotrzebowanie na spó³dzielcze formy gospodarowania, zw³aszcza w krajach o rozdrobnionym rolnictwie. Spó³dziel- nie wiejskie to zazwyczaj ma³e i œrednie przedsiêbiorstwa. W Polsce tak¿e na obszarach wiejskich, zarówno w produkcji jak i w us³ugach, najwiêkszy udzia³ w liczbie ma³ych i œrednich przedsiê- biorstw stanowi spó³dzielczoœæ wiejska, w tym g³ównie gminne spó³dzielnie „Samopomoc Ch³op- ska” [Drozd-Jaœkiewicz, Wiatrak 2003]. Mimo, ¿e udzia³ spó³dzielni w rynku w ostatnich piêtnastu latach znacz¹co obni¿y³ siê, w dalszym ci¹gu sektor ten zajmuje wa¿n¹ pozycjê w zakresie zaopa- trzenia ludnoœci wiejskiej w œrodki do produkcji, jak i artyku³y konsumpcyjne dla gospodarstw domowych. Nale¿y jednak zaznaczyæ, ¿e spó³dzielczoœæ maj¹c wypracowane przez wiele lat swoje miejsce w gospodarce lokalnej ma szanse rozwoju i oddzia³ywania na spo³ecznoœæ wiejsk¹, œwiad- cz¹c us³ugi i daj¹c miejsca pracy ludnoœci lokalnej. Ich sytuacja i mo¿liwoœæ oddzia³ywania na gminne œrodowisko gospodarcze bêdzie coraz znaczniejsza wraz z normalizacj¹ warunków ze- wnêtrznych funkcjonowania firm w gospodarce rynkowej naszego kraju.

1 Praca naukowa finansowana ze œrodków Komitetu Badañ Naukowych w latach 2003-2005 jako projekt badawczy

Sytuacja maj¹tkowo-kapita³owa i wyniki finansowe spó³dzielni gminnych w woj. ma³opolskim

37 Uwagi metodyczne

Praca oparta jest o badania empiryczne przeprowadzone w gminnych spó³dzielniach „Sa- mopomoc Ch³opska” funkcjonuj¹cych w woj. ma³opolskim. Badania starano siê umiejscowiæ we wszystkich spó³dzielniach woj. ma³opolskiego. Jednak mimo wielu zabiegów informacji udzieli³o jedynie 20 spó³dzielni, co stanowi ok. 30% funkcjonuj¹cych na koniec 2003 roku. Z rozmieszczenia terytorialnego, rodzajów i skali dzia³alnoœci wydaje siê, ¿e ta liczba jest repre- zentatywna dla spó³dzielni gminnych woj. ma³opolskiego. Dane empiryczne pochodz¹ z lat 2001-2003 i obejmuj¹ podstawowe wielkoœci bilansu maj¹tkowego oraz rachunku zysków i strat. Istot¹ tego opracowania jest nastêpuj¹ca hipoteza badawcza; poprawne relacje w zakre- sie struktury maj¹tku Ÿróde³ jego finansowania wp³ywaj¹ na osi¹ganie korzystnych wyników finansowych badanych spó³dzielni, a korzystne wyniki finansowe sprzyjaj¹ w³aœciwym rela- cjom bilansu maj¹tkowego i odwrotnie.

Analizowane spó³dzielnie podzielono na dwie grupy. Do pierwszej grupy zakwalifikowano 11 spó³dzielni, które odpowiada³y kryteriom przedsiêbiorstw œrednich, w drugiej zaœ znalaz³o siê 9 spó³dzielni zaliczanych do ma³ych przedsiêbiorstw. Na podstawie wielkoœci œrednich dla tych grup dokonano analizy bilansu maj¹tkowego, p³ynnoœci finansowej oraz poziomu genero- wanego zysku. Zastosowano wiêc podstawowe miary analizy wskaŸnikowej [Wiœniewski, Sko- czylas 1997]. Wyniki badañ przedstawiono w formie tabelaryczno-opisowej.

Wyniki badañ

Maj¹tek trwa³y oraz maj¹tek obrotowy ze wzglêdu na sw¹ istotê spe³niaj¹ podstawowe funkcje wytwórcze w danej jednostce gospodarczej. Wzajemne relacje miêdzy tymi grupami maj¹tku stanowi¹ w gospodarce rynkowej podstawê do oceny elastycznoœci firmy oraz stop- nia ryzyka, co ma istotne znaczenie dla jej wierzycieli. Rzeczywisty obraz sytuacji ekonomiczno- finansowej badanych spó³dzielni mo¿na uzyskaæ przez ocenê zwi¹zków zachodz¹cych miêdzy sk³adnikami maj¹tku, a odpowiadaj¹cymi im kapita³ami. Prawid³owe gospodarowanie maj¹tkiem i kapita³ami firmy polega m.in. na tym, aby p³ynnoœæ œrodków w aktywach odpowiada³a termi- nowoœci kapita³ów w pasywach. Im krótsze s¹ terminy sp³at kapita³ów obcych, tym firma po- winna zachowaæ wiêksz¹ p³ynnoœæ i odwrotnie [Waœniewski, Skoczylas 1997]. Zachowanie prawid³owych relacji miêdzy struktur¹ maj¹tku, a Ÿród³ami jego finansowania wymaga prze- strzegania podstawowych zasad w tym wzglêdzie. „Z³ota zasada finansowa” okreœla, ¿e kapita³ nie mo¿e byæ d³u¿ej zwi¹zany czasowo z danym sk³adnikiem maj¹tku, ni¿ wynosi okres pozosta- wania tego kapita³u w przedsiêbiorstwie. Tak wiêc relacja d³ugookresowego maj¹tku do d³ugo- okresowego kapita³u powinna byæ równa lub mniejsza od jednoœci (relacja I), oraz relacja krótkookresowego maj¹tku do krótkookresowego kapita³u powinna byæ wiêksza lub równa 1 (relacja II). Analiza danych zawartych w tabeli 1 wskazuje, ¿e w przedsiêbiorstwach zaliczonych do œrednich nie zauwa¿a siê wiêkszych zmian w zasobach maj¹tku trwa³ego i obrotowego. Co prawda suma aktywów wykazuje wzrost o 144,7 tys. z³, ale jest to jedynie 3,8% w stosunku do roku wyjœciowego. Struktura maj¹tku te¿ jest stabilna. Natomiast w spó³dzielniach zaliczonych do ma³ych przedsiêbiorstw obserwuje siê zmniejszenie wartoœci maj¹tku o 236,9 tys. z³, co stanowi prawie 22% w stosunku do roku wyjœciowego. Struktura maj¹tku wykazuje tylko nie- znaczne wahania. Analizuj¹c pasywn¹ stronê bilansu musimy zauwa¿yæ zjawisko zmniejszone- go finansowania maj¹tku przez fundusze w³asne. Oznacza to niestety postêpuj¹ce zad³u¿anie siê spó³dzielni. Konsekwencj¹ tego zjawiska s¹ wskaŸniki „z³otej zasady finansowej”, które w badanych spó³dzielniach s¹ na granicy normatywów (tab. 2).

S³abe wyniki finansowe, coraz wiêkszy udzia³ kapita³ów obcych w finansowaniu spó³dzielni

gminnych powoduje ograniczenie p³ynnoœci finansowej. Jedynie wskaŸnik I stopnia wyra¿aj¹cy

relacjê œrodków pieniê¿nych do zobowi¹zañ bie¿¹cych wykazuje w obu grupach poziom norma-

tywny (ok. 20%). Pozosta³e wskaŸniki s¹ znacz¹co ni¿sze ni¿ zalecane w dobrze prosperuj¹cym

przedsiêbiorstwie (100% dla II stopnia i 200% dla stopnia III) [Waœniewski, Skoczylas 1997].

38

Na skutek takiej sytuacji znacz¹co obni-

¿y³ siê kapita³ pracuj¹cy, liczony jako ró¿nica pomiêdzy maj¹tkiem obrotowym a zobowi¹- zaniami bie¿¹cymi. Kapita³ pracuj¹cy ilustru- je bowiem tê czêœæ maj¹tku obrotowego, któ- ra pozosta³aby w przedsiêbiorstwie po uregulowaniu wszystkich zobowi¹zañ bie¿¹- cych. Im wy¿szy poziom osi¹ga kapita³ pra- cuj¹cy, tym sytuacja w zakresie wyp³acalno-

œci staje siê lepsza [Bednarski, Borowiecki, Duraj, Kurtys, Waœniewski, Wersty 1996].

Wyniki badañ zamieszczone w tabeli 2 wskazuj¹ na pogarszaj¹c¹ siê sytuacjê w spó³dzielniach w tym zakresie. Zarówno w spó³dzielniach zakwalifikowanych do œred- nich, jak i do ma³ych przedsiêbiorstw w ostat- nich trzech badanych latach kapita³ pracu- j¹cy ulega³ znacz¹cemu obni¿eniu. W grupie ma³ych przedsiêbiorstw w ostatnim roku badañ kapita³ pracuj¹cy przybra³ wartoœæ ujemn¹. Oznacza to, ¿e na zap³acenie zobo- wi¹zañ bie¿¹cych braknie œrodków finanso- wych, nawet wówczas, gdy spó³dzielnie te

spieni꿹 wszystkie œrodki obrotowe. Opisane powy¿ej niekorzystne zjawiska w zakresie go- spodarki finansowej s¹ konsekwencj¹ ujemnych wyników finansowych w wiêkszoœci bada-

i n l e i z d

³ ó p s h c y n a d a b a w o

³ a ti p a k o w o k t

¹ j a m a j c a u t y S . 1 a l e b a T

e i n e i n l ó g e z c z s y

W Lata

1 0 0

2 2002 2003

³ z . s y

t % tys.z³ % tys.z³ % a

w t s r o i b ê i s d e z r p e i n d e r

Œaj¹tek rtwa³y

Maj¹tekobrotowy,wtym: M–œrodkipieniê¿ne

i c

œ o n

¿ e l a n

–zapasy

–azemaktywa Runduszew³asne Funduszeobce,wtym: F–zobowi¹zaniabie¿¹ce

e w o s e r k o o g u

³ d y t y d e r k

–azempasywa Ra³eprzedsiêbiorstwa Maj¹tek rtwa³y

Maj¹tekobrotowy,wtym: M–œrodkipieniê¿ne

i c

œ o n

¿ e l a n

–zapasy

–azemaktywa Runduszew³asne Funduszeobce,wtym: F–zobowi¹zaniabie¿¹ce

e w o s e r k o o g u

³ d y t y d e r k

–azempasywa R

8 , 8 9 5 21222,1

9 , 7 2 205,6 288,6 720,9 8 3498,4 2322,5 1063,6 1258,9 9 , 0 2 8 3

6 , 7 7 0 1475,4

1 , 0 1 102,3 163,0 253,0 5 1993,6

4 , 9 5 544,7 314,7 253,0 5 1

0 , 8 62,0 36,0 4 , 5,6 0 20,0 0 165,4

6 , 4 37,8 26,8 0 , 0 0 1

4 , 9 60,6 37,1 6 , 6,9 6 10,0 0 164,0

0 , 6 32,2 23,8 10,0 0 1

9 , 8 4 7 21226,1

3 , 5 3 299,4 191,4 775,0 9 3431,8 2543,2 11118,4 8 , 4 2 475,0 9 3

4 , 7 6 0 1432,4

7 , 0 99,7 82,0 5 299,8 4 1 879,

6 , 0 2 606,3 414,3 299,8 4 1

1 , 9 60,9 35,9 0 , 5,0 0 20,0 0 161,2

8 , 8 328,1

7 , 0 10,0 0 1

2 , 1 78,8 26,0 0 , 6,8 6 10,0 0 158,6

4 , 1 427,1

3 , 4 10,0 0 1

1 , 6 4 7 2219,5 1223,2 8 , 0 1 285,5 765,6 9 3401,0 2564,6 11167,1 5 , 7 9 365,6 9 3

7 , 8 0 907,4 495,1 2 , 0 832,1 216,1 3 1786,4

7 , 9 2 510,9 418,8 1316,1 1

2 , 9 60,8 35,6 3 , 5,9 9 10,0 0 160,5

5 , 9 39,4 210,1 0 , 0 0 1

0 , 9 61,0 37,2 1 , 6,7 7 10,0 0 159,8

2 , 0 41,2 39,0 0 , 0 0 1 .

e n s a

³ w e i n a w o c a r p o : o

³ d ó r



i k i n

Ÿ a k s w i a w o s n a n if a d a s a z a t o

³ Z . 2 a l e b a

T³ynnoœci ifnansowej p

e i n e i n l ó g e z c z s y

W Lata

1 0 0

2 2002 2003 a

w t s r o i b ê i s d e z r p e i n d e r

Œ³otazasada ifnansowa: ZelacjaI

Relacja II

R³ynnoœæ ifnansowa: PIstopnia

– IIstopnia

–IIIstopnia

–aptia³pracuj¹cywtys.z³ Kysk

Za³eprzedsiêbiorstwa M³otazasada ifnansowa: ZelacjaI

Relacja II

R³ynnoœæ ifnansowa PIstopnia

– IIstopnia

–IIIstopnia

–aptia³pracuj¹cywtys.z³ Kysk

Z

4 9 , 0,15 1

4 , 1 20,7 45,0 1 158,5 194,0 4

9 8 , 0,38 1

9 , 1 31,6 67,9 3 130,7 1110,0 -

6 9 , 0,10 1

0 , 1 28,9 39,6 0 107,7 135,0 4

8 9 , 0,06 1

3 , 2 24,4 46,4 0 126,1

0 , 5 8 1 -

6 8 , 0,04 1

1 , 9 17,2 34,5 0 152,4

0 , 0 6 4

0 0 , 1,99 0

1 , 3 22,7 499,1 5 , 3 -63,0 - .

e n s a

³ w e i n a w o c a r p o : o

³ d ó r

¯

Sytuacja maj¹tkowo-kapita³owa i wyniki finansowe spó³dzielni gminnych w woj. ma³opolskim

39

nych spó³dzielni, szczególnie w grupie ma³ych przedsiêbiorstw. W grupie œrednich przedsiê- biorstw œredni poziom zysku nie w pe³ni odzwierciedla sytuacjê poszczególnych spó³dzielni gminnych, gdy¿ jedna spoœród 11 spó³dzielni zakwalifikowanych do tej grupy osi¹gnê³a zysk na bardzo wysokim poziomie, 5 z nich mia³o zysk niewielki i 5 w niektórych latach generowa³o stratê. Gdyby wiêc wyeliminowaæ t¹ jedn¹ spó³dzielniê, sytuacja w pozosta³ych by³aby tylko niewiele korzystniejsza ni¿ w spó³dzielniach ma³ych.

Wykazane relacje i ich utrzymywanie siê w kolejnych latach mo¿e powodowaæ wiele upa- d³oœci spó³dzielni gminnych, ze szkod¹ dla œrodowisk lokalnych. Stracone bêd¹ bowiem miej- sca pracy oraz nast¹pi uszczuplenie liczby i rodzajów us³ug dla miejscowej ludnoœci.

Wnioski

1. Gminne spó³dzielnie „Samopomocy Ch³opskiej” w woj. ma³opolskim to g³ównie ma³e i œrednie przedsiêbiorstwa. Analiza bilansów tych firm wskazuje na du¿e zwi¹zanie kapita³u maj¹tkiem trwa³ym, przy zachowaniu doœæ stabilnej struktury maj¹tku w obu badanych grupach.

2. W badanych spó³dzielniach obserwuje siê postêpuj¹ce zad³u¿anie, gdy¿ spada udzia³ fun- duszy w³asnych w finansowaniu maj¹tku, czego konsekwencj¹ jest poziom wskaŸników

„z³otej zasady finansowej” bêd¹cy na granicy wielkoœci uznawanych za normatywne.

3. Bardzo s³abe, a w wielu spó³dzielniach ujemne wyniki finansowe powoduj¹ pogarszaj¹c¹ siê p³ynnoœæ finansow¹, oraz znaczne obni¿enie siê wielkoœci kapita³u pracuj¹cego, który w czêœci badanych obiektów przybiera wartoœci ujemne.

4. Bardzo trudna sytuacja finansowa spó³dzielni gminnych z utrzymuj¹c¹ siê tendencj¹ w kolejnych latach mo¿e doprowadziæ do upad³oœci wielu z nich, ze szkod¹ dla spo³ecznoœci lokalnych, wskutek ograniczenia konkurencyjnoœci w zaopatrzeniu, a co jeszcze wa¿niejsze przyniesie to wzrost bezrobocia w œrodowiskach lokalnych.

Literatura

Bednarski L., Borowiecki R., Duraj J., Kurtys E., Waœniewski T., Wersty B. 1996: Analiza ekonomiczna przedsiêbiorstwa. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wroc³awiu, Wroc³aw, 89- Drozd-Jaœniewicz I., Wiatrak A. P. 2003: Spó³dzielczoœæ wiejska w gospodarce rynkowej, Krajowa Rada111.

Spó³dzielcza, Warszawa, 44–45.

Waœniewski T., Skoczylas W. 1997: Zasady analizy finansowej w praktyce – przyk³ady i zadania. Fundacja Rozwoju Rachunkowoœci, Warszawa, 104–109.

Summary

This paper is based on empirical research carried out in the communal cooperatives in the Malopolska region. The indicatory analysis of those companies has been conducted taking into account the quantity of mean.

This analysis has shown gradually running into debt of the buildings, because the level of individual fund in the finance process of property is decreasing with the consequence of the indicators level of the „gulden financial rule”, having the limit of norms. The financial results, which are very law, and even in many cooperatives below zero, lead to worsening of the financial fluency as well as to decrease of the “working capital”, also below zero in many co-operatives. This, very hard situation of the communal cooperatives with the permanent tendency throughout the years can lead to liquidation of many of them with the big harm for the local communities.

Adres do korespondencji dr in¿. Bronis³aw Brzozowski Akademia Rolnicza w Krakowie Katedra Ekonomiki i Organizacji Rolnictwa al. Mickiewicza 21 31-120 Kraków tel. (0 12) 662 43 56 e-mail: rrbrzozo@cyf-kr.edu.pl