Danuta Mierzwa

188

STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU

Danuta Mierzwa

Akademia Rolnicza we Wroc³awiu

PRZEDSIÊBIORSTWO SPÓ£DZIELCZE W ŒWIETLE OPINII ROLNIKÓW

THE CO-OPERATIVE STRUCTURE IN FARMERS’ OPINION

S³owa kluczowe: spó³dzielnia, g³osowanie mnogie, spó³ka kapita³owa, kwotowanie mleka Key words: co-operative, multiple voting, capital company, assigning limited amounts to milk production

Synopsis. Zaprezentowano stosunek rolników do spó³dzielczej formy wspó³pracy. Ankietowani rolnicy generalnie widz¹ przedsiêbiorstwo spó³dzielcze jako strukturê przysz³oœciow¹. Dostrzegaj¹ jednak potrzebê adaptacji struktur spó³dzielczych do nowych warunków przez wprowadzenie np. g³osowania mnogiego (84%

ankietowanych rolników). 18% uwa¿a, ¿e ich spó³dzielnia jest Ÿle zarz¹dzana, 32% odczuwa niedosyt szkoleñ, a 66% obawia siê o swój los.

Wstêp

Obecnie spó³dzielnie rolnicze rozwijaj¹ siê niestabilnie ze wzglêdu na wzrastaj¹c¹ presjê gospodarki liberalnej. Niepewnoœæ kryje siê w umowach podpisanych przez Œwiatow¹ Organi- zacjê Handlu (WTO), jak równie¿ w konsekwencjach rozszerzenia UE na kraje Europy Œrodko- wej i Wschodniej. Funkcjonuj¹ce spó³ki kapita³owe s¹ zainteresowane w wiêkszym stopniu wartoœciami indywidualnymi ni¿ wspó³prac¹, a spó³dzielnie ulegaj¹ koncentracji w œrodowisku przedsiêbiorstw rolniczych. Wielkoœæ gospodarstw rolnych wzrasta przy zmniejszaj¹cej siê ich liczbie. Zachowanie menad¿erów spó³dzielni ewoluuje w kierunku zrzeszania spó³dzielni ró¿no- rodnych. Te zmiany œrodowiska spó³dzielczego prowadz¹ do zmiany relacji spó³dzielnia–cz³on- kowie. Jaki wiêc wp³yw na strukturê spó³dzielni maj¹ jej cz³onkowie? Czy ta forma wspó³pracy odpowiada rolnikom? Co chcieliby zmieniæ? Czy widz¹ koniecznoœæ zmiany systemu zarz¹dza- nia tym przedsiêbiorstwem? Aby odpowiedzieæ na te pytania autorka artyku³u przeprowadzi³a ankietê wœród rolników Dolnego Œl¹ska zajmuj¹cych siê produkcj¹ mleka. Ocenie podlega³y wiêc spó³dzielnie mleczarskie (poza bankami spó³dzielczymi inne formy spó³dzielczoœci rolni- czej w tym regionie ju¿ siê nie licz¹). Ankietê przeprowadzono w 244 gospodarstwach, co stanowi³o 5% wszystkich gospodarstw, które z³o¿y³y wnioski o przydzia³ kwot mlecznych.

Produkcja i przetwórstwo mleka w regionie

Analizuj¹c produkcjê i przetwórstwo mleka w tym regionie mo¿na zauwa¿yæ bardzo nieko-

rzystn¹ tendencjê. Na Dolnym Œl¹sku do przerobu pozostaje 43,0% ca³oœci wyprodukowanego

mleka, pozosta³a czêœæ jest wywo¿ona poza region (rys. 1). Najwiêkszymi odbiorcami mleka

189

Przedsiêbiorstwo spó³dzielcze w œwietle opinii rolników

Rysunek 3. Struktura gospodarstw wg skali cho- wu krów [%]

ród³o: Materia³y OT ARR, Wroc³aw 2004; Rocznik staty- styczny województw. GUS, Warszawa 2004.

Rysunek 1. Struktura skupu mleka z terenu Dolne- go Œl¹ska wg województw

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych OT ARR Wroc³aw, 2004 r..

LQQH

OXEHOVNLH

OXEXVNLH

áyG]NLH

SRGODVNLH

ZL WRN



'ROQ\ O VN



PD]RZLHFNLH



RSROVNLH



ZLHONRSROVNLH



NURZ\



NUyZ

 SRZNUyZ



NURZ\



Rysunek 2. Wysokoœæ kwot mlecznych w rozbiciu na podmioty skupuj¹ce mleko z siedzib¹ spoza woj.

dolnoœl¹skiego [mln kg]

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych OT ARR Wroc³aw, 2004 r.

spoza terenu woj. dolnoœl¹skiego by³y prywatne podmioty skupowe: Dano- ne sp. z o.o., Zott Polska sp. z o.o., OSM Gomi Grodków (rys. 2) [Mate- ria³y 2004].

Woj. dolnoœl¹skie nale¿y do defi- cytowych w zakresie produkcji mle- ka. W 2002 r. œrednia wielkoœæ stada krów w oborze wynosi³a 3,3 szt. Naj- wiêkszy udzia³ w strukturze gospo- darstw na Dolnym Œl¹sku mia³y go- spodarstwa posiadaj¹ce 1-2 krowy co stanowi³o 74,8% ogó³u gospodarstw i odpowiednio: od 3 do 9 szt. – 21,3%, a posiadaj¹cych stada licz¹ce 30 szt.

by³o zaledwie 0,9% (rys. 3) [Rocznik 2004, Rolnictwo 2004].

Analiza struktury dostawców wy- kaza³a, ¿e 13,0% dostawców produ- kuje 57,0% ca³oœci mleka, a 87,0% do- stawców pozosta³¹ jej czêœæ, tj. 43,0%

(rys. 4).

Spoœród 19 423 gospodarstw utrzymuj¹cych krowy, tylko 4810 z³o-

¿y³o wnioski, co stanowi³o 24,8% ca-

³ej populacji [Gandecka 2004]. Ozna- cza to, ¿e grupa gospodarstw utrzymuj¹cych 1-2 krowy rezygnowaæ bêdzie z produkcji mleka, dlatego te¿

istotne by³y odpowiedzi rolników, którzy w przysz³oœci zamierzaj¹ roz- wijaæ tê produkcjê. Strukturê dostaw- ców mleka wg podmiotów skupo- wych oraz liczby krów w stadzie w badanej próbie przedstawia tabela 1.

Najwiêcej dostawców mieœci siê w przedziale od 10 do 30 krów, bo 60,5%, z tego 38,0% odstawia swoje mleko do spó³dzielni, a 22,5% do pod- miotów prywatnych. Drug¹ grupê sta- nowi¹ gospodarstwa prywatne, po by³ych pegeerach, które stanowi¹ 33,9% badanej populacji maj¹cych powy¿ej 30 krów w stadzie. Spoœród nich 22,5% posiada powy¿ej 100 krów w stadzie. Ogó³em 67,6% producen- tów mleka to dostawcy spó³dzielni, a 32,4% – dostawcy podmiotów pry- watnych.

       

&(.2*ROLV]HZ 2605DZLF]

260.R FLDQ

=01875,&,$.URWRV]\Q 260.RáR

=2773ROVND6S]RR

'$121(6S]RR

6SyG]'RVWDZFZ0OHND:LHOX 260*20,*URGNyZ

260%U]HJ 2606]SURWDZD

190

a k e l m w ó c w a t s o d a r u t k u r t S . 1 a l e b a

Tgpodmiotówskupowychoraz ilczby wrówwstadzie[%]

k a b z c i Lrów kwstadzie

a k e l m w ó c w a t s o d a r u t k u r t

Swgpodmiotówskupowych e

i n l e i z d

³ ó p

s podmioty e n t a w y r p 3

- 14-9

0 3 - 0 1Powy¿ej30

m e

³ ó g O

–,6 58,0 34,0 27,6 6

–– 5 , 2 29,9

4 , 2 3 m

e z a

R 100,0

.r 5 0 0 2 e n s a

³ w a i n e z c il b o : o

³ d ó r



Rysunek 4. Struktura dostaw- ców i dostaw mleka do pod- miotów skupuj¹cych

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych OT ARR Wro- c³aw, 2004 r.

h c y w o t e i k n a ñ a d a b i k i n y W . 2 a l e b a T

w ó k i n l o r o d a i n a t y

P Odpowiedzi

]

% [ k a t nie

? e i g o n m e i n a w o s o

³ g æ i z d a w o r p w m y z c l e i z d

³ ó p s e i w t s r o i b ê i s d e z r p w y b o

³ a

¿ e l a n y z C .

12.Czyspó³dzielniajestsrtuktur¹przysz³oœciow¹?

? m e r e

¿ d a n e m m y r b o d t s e j s e z e r p y z C .

34.Czywspó³dzielniszkoilsiêrolników?

?

¹ i n l e i z d

³ ó p s

¹ n n i z ê i s u i n e z c

¹

³ y n w i c e z r p n a P t s e j y z C .

5.CzyjestPanprzeciwny,³¹czeniusiêzkaptia³emprywatnym? 6.Czyuwa¿aPanswójloszaniepewny?

7.Czykwotowaniemlekaograniczarozwójprodukcijmleka? 8

1 , 3 87,4 81,7 87,6 619,7 5 , 5 16,2 61,5 9

9 , 6 12,6 18,3 12,4 30,3 84,5 83,8 38,5 .r

5 0 0 2 , e n s a

³ w a i n e z c il b o : o

³ d ó r



Z relacji spó³dzielca-spó³dzielnia mo¿na wyci¹- gn¹æ wnioski jaki jest stosunek rolników do tej for- my gospodarowania i czy widz¹ oni przysz³oœæ tych przedsiêbiorstw. Cz³onek jest tutaj u¿ytkownikiem i w³aœcicielem. Jego przynale¿noœæ do spó³dzielni zale¿y od korzyœci jakie on osi¹ga oraz od cen i us³ug, które mo¿e otrzymaæ od przedsiêbiorstwa spó³dzielczego. Niewielka czêœæ rolników podkre-

œla inne walory spó³dzielni (presti¿owe, spo³eczne, itd.). Odpowiedzi rolników wyra¿aj¹ce ich stosu- nek do tej formy gospodarowania przedstawia ta- bela 2.

Wiêkszoœæ pytanych rolników, bo a¿ 83,1% jest za wprowadzeniem g³osowania mnogiego, czyli od- rzucenia zasady demokracji. Wiêkszoœæ (87,4%) jest te¿ zdania, ¿e spó³dzielnia to struktura przysz³oœciowa, bo czuj¹ siê tam podmiotem i maj¹ wp³yw na rozwój tego przedsiêbiorstwa. 18,3% uwa¿a jednak, ¿e ich prezes jest z³ym menad¿erem. Ponad 30%

rolników ma niedosyt szkoleñ nt. zmieniaj¹cego siê otoczenia. Wiêkszoœæ nie jest przeciwna ³¹cze- niu siê spó³dzielni, nie widz¹ równie¿ zagro¿eñ w ³¹czeniu siê ze spó³kami kapita³owymi. Ponad 66%

obawia siê o swój los, który zapewne jest zwi¹zany z wprowadzeniem systemu kwotowania mleka, który jest im jeszcze nieznany. Ponad 8% uwa¿a, ¿e system ten nie ogranicza rozwoju produkcji mleka, ale 52,6% spoœród nich nie potrafi uzasadniæ swojej odpowiedzi.

6WUXNWXUDSURGXFHQWyZPOHNDQD'ROQ\P O VNX 3URGXFHQFL

VSU]HGDM F\POHNR

SR]DWHUHQ27$55

:URFáDZ



3URGXFHQFL

VSU]HGDM F\POHNR

QDWHUHQLH27$55

:URFáDZ



6WUXNWXUDGRVWDZPOHND 'ODSRGPLRWyZ 

VSR]DWHUHQX27

$55:URFáDZ



'ODSRGPLRWyZ ]

WHUHQX27$55

:URFáDZ



191

Przedsiêbiorstwo spó³dzielcze w œwietle opinii rolników

Podsumowanie

Bior¹c pod uwagê wypowiedzi ankietowanych rolników generalnie mo¿na stwierdziæ, ¿e pozostaj¹ oni w wiêkszoœci cz³onkami spó³dzielni (nawet te bardzo du¿e gospodarstwa powy-

¿ej 100 krów w stadzie). Poniewa¿ struktura dostawców bardzo siê zmieni³a, nale¿a³oby wiêc zastanowiæ siê nad mo¿liwoœci¹ wprowadzenia g³osowania mnogiego. W nowym dyskutowa- nym prawie spó³dzielczym nie przewiduje siê takiej opcji. Nale¿a³oby wiêc siê nad tym mocno zastanowiæ. Rolnicy w wiêkszoœci czuj¹ siê gospodarzami w spó³dzielniach i chcieliby w nich pozostaæ. Du¿a czêœæ rolników ocenia negatywnie zarz¹d, byæ mo¿e w chwili obecnej nie maj¹ mo¿liwoœci jego zmiany.

Reasumuj¹c, forma spó³dzielcza jest dobrze odbierana przez rolników, nale¿a³oby tylko bardziej j¹ zmodernizowaæ i przystosowaæ do zmieniaj¹cego siê otoczenia.

Literatura

Gandecka E., Jendrysiak-Lipieta G., Kozubowski M. 2004: Hodowla zwierz¹t na Dolnym Œl¹sku.

DWODR, Œwidnica.

Materia³y OT ARR, Wroc³aw 2004.

Rocznik statystyczny województw. 2004: GUS, Warszawa.

Rolnictwo w województwie dolnoœl¹skim w 2003. 2004: US, Wroc³aw 2004.

Summary

Taking into account the statements of the questioned farmers it is clear that generally they perceive the co-operative as a structure with a future. They can see, however, the necessity of evolution of the co-operative structures along the new conditions, through the introduction, for instance, the multiple voting system (84%

of the questioned farmers). 18% of them think that their co-operative is badly managed, 32% feel unsatisfied as far as training is concerned, while 66% are afraid of their future.

Adres do korespondencji dr hab. Danuta Mierzwa Akademia Rolnicza we Wroc³awiu Katedra Ekonomiki i Organizacji Rolnictwa ul. M. Sk³odowskiej-Curie 42 50-369 Wroc³aw tel. (0 71) 3 205 288, tel. kom. 0 605 276 490 fax (0 71) 3 205 248 e-mail: mierzwa@ekonom.ar.wroc.pl