Jan Wysocki
Proces informacyjny biskupa Józefa
Rybińskiego i jego przydatność do
biografii
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 11/1-2, 221-252
P ra w o k anoniczne 11 (19*68) n r 1—2
JAN WYSOCKI
PROCES INFORMACYJNY BISK U PA JOZEFA RYBIŃSKIEGO I JEGO PRZYDATNOŚĆ DO BIOGRAFII
T r e ś ć : I. K ró tk a b io g rafia b isk u p a Jó z efa R ybińskiego. II. P rocesy in fo rm a c y jn e dotyczące k an d y d a tó w n a b isk u p stw a. III U kład i treść procesu in fo rm ac y jn eg o b isk u p a Józefa R ybińskiego. IV. P ro ces in fo r m a c y jn y ja k o źródło do b io g rafii b isk u p a Józefa R ybińskiego.
W s t ę p
N iniejsze stu d iu m dotyczy p ro cęsu in fo rm ac y jn eg o i n p a r t i b u s Józefa R ybińskiego, b isk u p a w łocław skiego i pom orskiego, którego iz ą d y diecezją p rz y p a d a ją n a la ta 1777—1806 2 R y b iń sk im za jm o w a łem się od w ielu l a t 3, a w 1955 r. opraco w ałem jego b io g r a f ię 4. Ze
1 S króty.
AD CH ...A rc h iw u m diecezji C hełm ińskiej w P elplinie. A D W ł... A rc h iw u m diecezji w ło cław sk iej w e W łocław ku. A GAD ... A rc h iw u m G łów ne A k t D aw nych w W arszaw ie. A K K r... A rc h iw u m k a p itu ln e n a W aw elu w K rakow ie. A M CZ...A rc h iw u m M uzeum C z arto ry sk ic h w K rakow ie. A SA V... A rch iw u m S ecre tu m A postolicum V aticanum .
A P P ...A rch iw u m P u b liczn e Potockich. W A K r... W ojew ódzkie A rch iw u m w K rakow ie.
W O KrCz. . . W ojew ódzkie A rch, w K rak o w ie, rk p s C zartoryskich. A cta ep. . . . A cta E piscoporum .
P rocessus. . . . P ro cessu s consistorialis.
2 G a m s PB., S eries episcoporum Eccl. Cath. R atisb o n ae 1873 i L eipzig 1931; F i j a ł e k J., U stalenie chronologii b isk u p ó w w ło c ła w
skich, (odb. z P rzew . N auk. i L iter.) K ra k ó w 1894, s. 74.
3 W y s o c k i J., K r y ty c z n a bibliografia d ru k ó w do biografii Józefa
R yb iń skieg o , b isku p a w ło cła w skieg o i pom orskiego. W arszaw a — U n i
w e rsy te t 1952 (P rac a m a g iste rs k a w m aszynopisie).
4 W y s о с к i J., Jó z e f R y b iń sk i, b isk u p w ło c ła w sk i i p o m o rski
1777—1806. Z a rys b io g ra ficzn y na tle rządów diecezją, W arszaw a 1955
(P rac a d o k to rsk a w m aszynopisie); Tenże, Na m arginesie e r e k c ji d ie
sta n o w isk a p ra w n ik a o pracow ał p raw n o k o ścieln ą działalność R y b iń skiego ks. I. S ubera. P ra c a ta b y ła n a w e t p a rtia m i d ru k o w a n a 5. N ie m niej dla zajm ującego się p ostacią, choć nie sz tan d a ro w ą ale i n ie p rze cię tn ą z X V III w ieku, n a su w a ły się pow ażne tru d n o ści. P olegały one n a b ra k u m a te ria łu biograficznego, m im o sto su n k o w o obfitych m a te ria łó w urzędow ych w arc h iw ach diecezjalnych W łocław ka i P e l p lin a e. Spoza a k t urzędow ych n ie w idać było człow ieka, a b io g rafia ra z po ra z się rw a ła z b ra k u osobistych p apierów , czy choćby re la c ji p o stro n n y ch i o b je k ty w n y ch dotyczących b is k u p a 7. N ie m a łą rolę ode g ra ła tu tru d n o ść, ta k zresztą, ja k i w w iększości naszych p ra c z za k re su dziejów K ościoła w Polsce, d o ta rc ia do archiw ów zagranicznych, zw łaszcza do A rc h iw u m S e c re tu m V aticanum .
S tosunkow o bogate, lecz m ało w y k o rz y sta n e, a k ta n u n c ja tu ry w arsza w sk ie j, z n a jd u ją c e się w A rch iw u m G łów nym w W arszaw ie
5 S u b e r a I., J ó z e f R y b iń sk i, b isk u p w ło cła w ski i pom o rski 1777—18Q6 (art. w P o lo n ia S acra) W arszaw a 1956, s. 316 nn; Tenże,
D ziałalność p o lityc zn a b isku p a Jó zefa R yb iń skie g o (Polonia S acra n r 1)
W a rsza w a 1957, s. 211 nn.: Tenże, P ra w n o -K o ścieln a działalność biskupa
J. R y b iń sk ie g o (Polonia S acra n r 4) W a rszaw a, 1957, s. 121 nn; Tenże, W alka b isku p a J. R yb iń sk ie g o z regencją p ru sk ą (P raw o K anoniczne
n r 1—2) W arszaw a 1958, s. 183 nn.
6 A rc h iw u m diecezjalne w P ep lin ie po siad a 8 w olum inów ak t z u rzędow ym m a te ria łe m do działalności R ybińskiego. 4. to a k ta ko n - systorzy d ziałający ch n a P om orzu, dalsze 4, to cenne a k ta z w izy tacji g e n e ra ln e j d ekanatów . B ytów , L ębork, M irach owo, S taro g ard , N owe M iasto, G niew , G dań sk i P uck, o d b y te j przez R ybińskiego w la ta c h 1780—4782. W łocław ek z czasów R ybińskiego posiad a n a s tę p u ją c e a k ta : 9 w o lum inów A cta episcoporum , w ty m jeden wol. A cta a d m in istra
to rii z 1781—1784, 4 wol. a k t z k o n sy to rza w łocław skiego, 5 tom ów
z w izy tac ji g en e raln e j d ek a n ató w : B rześć K u jaw sk i, R adziejow o, K o w al, Izbica, N ieszaw a, W olborz, S w iecie i F ordon, te o sta tn ie z P om o rza, 3 to m ik i listó w b isk u p a do reg e n cji p ru sk ie j i o d w ro tn ie z la t 1777—1798, 1 wol. L ib er p riv ile g io ru m , 1 wol. R evisio bonorum do 1796 r., 5 wol. a k t k a p itu ły z tego czasu,, w reszcie tzw . „varia”, luźne d o kum enty, k tó re w czasie m ojej k w e re n d y jeszcze nie b yły u p o rzą d kow ane. N ależy dodać, że tom w izy tac ji gen. a rc h id ia k o n a tu k ru s z w ickiego z 1777—1780, zn a jd u je się w G nieźnie, a A rch. K u rii Arcyb. sygn. NE 19.
7 O czyw iście trz e b a b ra ć z p ew n y m zastrzeżeniem . K rak o w sk ie arc h iw a, w ty m B ib lio te k a M. C z arto ry sk ic h i W ojew ódzkie A rch. P ań stw o w e m a ją 10 pozycji, w ty m k o resp o n d e n cja R ybińskiego z k ró lem SA. P on iato w sk im . W A rc h iw u m G łów nym A k t D aw nych w W a r szaw ie znalazłem 2 listy a u te n ty k i oznaczone syg. X II, 39/1. N ato m iast od bard zo pow ażnego bad acza m am w iadom ość, że podobno dochow ał się p a m ię tn ik b isk u p a R ybińskiego. To cenne źródło je st m i w te j chw ili niedostępne.
[3] P ro c es inform , bpa R ybińskiego 223
spłonęły w e w rz eśn iu 1944 r o k u 8. O calały je d y n ie 4 księgi: 1; L ib e r
A cto ru m , n u n c ju sz a F. S arb ello n i, 2 księgi czynności A. A rc h in to
lz 1746—49, i 1 L ib er G ra tia ru m , F. M. S aluzzo S aluzzi z 1789— 1794. O prócz ty c h 4 w y m ien io n y ch k sią g zostały tzw . „ varia”, 4 p lik i a k t lu ź n y ch i 70 d o k u m e n tó w p erg a m in o w y ch od 1673—1793 r . 9.
J a k w iadom o, część a k t n u n c ja tu r y w a rsza w sk ie j, zw łaszcza k o re sp o n d e n cję po lity czn ą i kościelną n u n cju szy z X V III w., W aw rzy niec L itta , o sta tn i n u n c ju sz w P olsce przed ro zb io ro w ej, odesłał do W iednia. S tą d w X IX w. zostały one przew iezione do R zym u i z n a j d u ją się w A rc h iw u m S e c re tu m V a tic a n u m 10. W obec ty c h tru d n o ści, każdy d o k u m e n t z a rc h iw u m w aty k a ń sk ie g o , dotyczący sp ra w p o l skich, m a p ie rw sz o rz ęd n ą w arto ść n au k o w ą . W naszym w y p a d k u udało się uzyskać m ik ro film y z a rc h iw u m w aty k a ń sk ie g o dotyczące p rz e biegu p ro cesu in fo rm ac y jn eg o b isk u p a R ybińskiego i in n y c h b isk u pów polsk ich z X V III w iek u " . Ju ż sam sposób p rze p ro w ad z en ia tego p rocesu je st n ie zm iern ie ciekaw y, n a to m ia st m a te ria ł h isto ry c zn y z a w a rty w d o k u m e n tac h p ozw ala w nieść w iele now ych elem en tó w do b io g rafii biskupa.
Z an im p rz y stą p im y do k ry ty c z n e j analizy procesu, d ajem y zw ięzłą b io g rafię R ybińskiego n a p o d sta w ie znanego d otąd m a teria łu .
1. K r ó tk a biografia b isk u p a Jó zefa R yb iń skie g o
U rodził się w T orczynie, d o b rach rodow ych leżących w w oj. k i jow skim w ro k u 1745. N a C hrzcie św. w dniu 30 IV 1745 r., którego to C h rztu u d zielił o. F elik s B iałokurow icz, re k to r kolegium jezuickiego w ' O w ruczu, dziecku n a d a n o im iona: Jó zef T adeusz Ł u k a s z 12. O jcem je g o b y ł Ł u k asz T adeusz, h. R a d w an 13, znany obyw atel, p ełn iąc y sz e
-8 Zob. S t e b e l s k i A., A k ta N u n c ja tu r y P a p ie sk ie j w Polsce 1578—1794. S tr a ty A rc h iw ó w i B ib lio te k w a rsza w sk ic h w za k resie rę
k o p iśm ie n n y c h źró d eł h isto ry c zn y c h t. I, W arszaw a 1958, s. 309—311.
9 P ł о с к a J., N u n c ja tu ra . A rc h iw u m G łów ne A k t D aw nych w W arszaw ie. P rze w o d n ik po zespołach I.' A rch iw a D a w n ej R zec zp o spo litej, W arszaw a 1958, s. 211—212.
10 M e y s z t o w i c z V., De A rc h iv o N u n tia tu ra e V a rsa v ien sis quod
n u n c in A rc h iv o S ec re to V aticano se rv a tu r (Std. Teol. X II) V atica n i
1944, s. 3 n.
11 M ik ro film y dotyczą procesów in fo rm a c y jn y c h p rzeprow adzonych na zlecenie K o n g re g ac ji k o n sy sto ria ln e j. W ty m m iejscu d ziękujem y ks. d r Z. S zostkiew iczow i za u d o stę p n ie n ie m ikrofilm ów .
12 ADWł. A cta ep. 1794—96, s. 54 n ; W y s o c k i J., J ó z e f R y b iń sk i,
dz. cyt., s. 23.
13 O ssolineum , rk p s I, 3700. D rzew o genealogii dom u R y b iń sk ich i K ościuszków .
re g fu n k c ji publicznych. I ta k b y ł cześnikiem i p odstolim k ijow skim , chorążym ow ru ck im i k ijo w sk im i w reszcie przez 24 la ta podkom o rzy m k ijow skim . P isa ł się z R yb iń sk ich n a T orczynie i Rozw ażew ie. .Zakończył życie 7 X II 1789 r. pełn iąc zaszczytną fu n k c ję posła na S ejm ie W ie lk im 14. M ą tk ą była R ozalia K ościuszko, h. Roch III. Z tej to ro d zin y pochodził zn a n y n aczeln ik p o w sta n ia z 1794 r. T adeusz K o
ściuszko 15. B ra te m ojca, a stry je m przyszłego b isk u p a był znany, ce niony i o sta tn i o p at z w olnego w y b o ru cy stersó w w O liw ie Ja ce k Józef, k tó ry u m a rł w O liw ie 15 IV 1782 r o k u 1б. Je m u to Józef R y biń sk i w znacznej m ierze zaw dzięczał sw oją ed u k a cję i k a rie rę d u chow ną l7. Z ro d ze ń stw a najbliższego znam y n apew no dw óch b raci J a n a N epom ucena, k a p ita n a w ojsk fra n c u sk ic h i A ntoniego, szam be- la n a ow ruckiego. O bydw aj b ra c ia b y li posłam i n a S ejm ie W ielkim . E d u k ac ja Józefa odb y w ała się n a jp ie rw w dom u rodzinnym , później w W arszaw ie, n ie w iem y w ja k im k o le g iu m 18, a w 1762 r. w y jec h ał do R zym u i ta m 26 IX zapisał się n a teologię w sły n n y m C ollegium
N a za ren u m p ija ró w . Po dw óch la tac h , w czerw cu 1764 r., ukończyw
szy teologię, w ró cił do k r a j u 19. Po p ew n y m czasie znow u w y jec h ał za granicę. T ym razem do Rzym u, P ary ża, F lo re n c ji i L o n d y n u ao.
14 O pisanie pogrzebu ciała śp. JW M ci Ł u ka sza T adeusza R y b iń s k ie
go podkom orzego gen. k ijo w sk ie g o , z Ż y to m ie rza dnia 6. 1. 1790 r.
(S ta ro d ru k w bibl. U n iw ersy te ck ie j w e W rocław iu); AGAD. Księgi k a n c le rsk ie 49, s. 53; W A KrCz. n r 685, s. 151, n r 930, s. 267 n; AMCz. rk p s 2609, s. 14; ADWł. A cta ep. 1788—93, s. 207 n.
15 A K K r. A cta cap. '1765—1775, s. 154; D rzew o genealogii, jw ; D zien
n ik W a rsza w ski 1852, n r 222, s. 1—2. J e s t to in te rc y z a ślu b n a m iędzy
podstolim brzesk im F au sty n e m Bened. i W ik to rią z G ra b o w sk ich K oś ciuszkam i a Ł u k aszem z R ybna R ybińskim , cześnikiem k ijo w sk im w sp ra w ie jego m a łże ń stw a z córką K ościuszków R ozalią z 20, X I. 1742 r.
16 G azeta W arsza w ska , nr 34, 1782; T am że, n r 52; A P G d ań sk rk p s 300 52; W y b i c k i J., Z ycie M oje, s. 97.
17 ADWł. A cta ep. 1781—84, s. 50. T u ta j nad m ień m y , że n a w e t u b. pow ażnych badaczy, co do osób: o p ata Ja c k a Jó z efa R ybińskiego i jego synow ca b isk u p a Józefa, pan o w ało nieporozum ienie. P o p ro stu u to ż sa m iano o p ata i b isk u p a jako je d n ą i tę sam ą osobę, zob. K o n o p c z y ń s k i W., N ieb e zp iec zn y M nich. Od S obieskiego do K o ściu szki, K ra k ó w 1921, s. 35 n; S k a ł k o w s k i AM., A rc h iw u m W yb ickieg o I, G dańsk 1948, przyp. 4; W у b i с к i J„ Z ycie M oje, s. 97, przyp. 3. Z agadnienie to w y jaśn iłe m już w p ra c y m a g iste rsk ie j, zob. K r y ty c zn a bibliografia,
dz. cyt., s. U n. P rzyczyną u to ż sam ian ia było p raw d o p o d o b n ie za
rów no u opata, ja k i b isk u p a to sam o im ię Józef. 48 ADWł. A cta ep. 1781—84, s. 50 n.
19 В i e g a ń s к i S., O Polakach k tó r z y s4ę kszta łc ili w ko leg iu m
XX p ija ró w w R zym ie . (K w art. H ist. t. X I) 1897, s. 551.
»> AGAD. A PP. rk p s I, s. 108 n ; T r e m b e c k i S., P ism a W s z y s t
»5] P ro ces inform , bpa R ybińskiego
Nie w iem y kied y w ró cił do k ra ju . W iadom o tylko, że w m iędzyczasie został k an o n ik iem k rak o w sk im . N o m in acja ze stro n y S tolicy A postol skiej m ia ła m iejsce w ro k u 1765, n a to m ia st in s ta la c ja przez p ełn o m ocnika n a s tą p iła w 1767 r o k u 21. J a k n ależy w nosić z listó w o p ata Ja c k a do k ró la S ta n is ła w a A u g u sta P oniato w sk ieg o w ro k u 1771 został także opatem k o m e n d arze m cy stersó w w W ą g ro w c u 22
M ianow any przez k ró la 3. I. 1773 r. k o ad iu to re m cu m iure succes
sionis A ntoniego O strow skiego, b isk u p a w łocław skiego i p o m o rsk ie
go 23, został p rek o n iz o w an y przez pap ieża K lem en sa X IV 30 IV tegoż ro k u z ty tu łe m b isk u p a E w arii, czyli E u rei w F e n ic ji24. Po p rze jściu O strow skiego n a G niezno w 1777 r. R y biński o b e jm u je rz ą d y diecezją w łocław ską i po m o rsk ą. Z 22 V II 1777 r. m am y jego „O bw ieszczenie o objęciu rzą d ó w diecezją” 25. F o rm a ln ą stro n ę o bjęcia rząd ó w spełnił przez su fra g a n a J. D em bow skiego, k tó ry 15 IX 1777 r. w e W łocław ku dopełnił tzw . a k tu „ fundatio iu risd ictio n is” 2e. In g re s i w izy tac ję k a te d ry odbył R y b iń sk i 14 V 1780 r. w dzień Z ielonych Ś w i ą t27. W la ta ch 1781—83 w y je c h a ł do F ra n c ji w to w a rz y stw ie p ija r a S. L. G ór skiego, którego, po odejściu G arn y sza n a Chełm , już w czasie sw ojej podróży m ia n o w ał b isk u p e m pom ocniczym pom orskim . W czasie jego nieobecności diecezją rząd ził sprężyście jego a u d y to r, n a te n czas m ia n o w an y a d m in istra to re m , W ojciech Leszczyc S k arszew sk i, p ó źn iej szy arc y b isk u p w a rs z a w s k i28
R y b iń sk i m ieszkał w W olborzu i W arszaw ie. D iecezją rzą d ził przez zespół s ta ra n n ie d o b ran y c h ludzi. I ta k , oprócz w. w ym . S k a rsz e w skiego, posłu g iw ał się w rz ą d ach : Ignacym St. Czyżew skim , p ó źn iej szym b isk u p e m au g u sto w sk im , J a n e m P aw łem W oroniczem , z czasem arcyb. w arsza w sk im , gorliw y m oficjałem po m o rsk im Ignacym S c h u lt- zem, P aw ło w sk im i innym i. L udzie ci d aw a li g w a ra n c ję dobrej i f a
chow ej p rac y ta k w k o n sy sto rzach ja k i w k a n c e la rii zadw ornej. S tą d też diecezja nie odczuw ała o b sen cji sw ojego b is k u p a 29. Sam o rd y n ariu sz , ja k o se n a to r K ró lestw a , b r a ł czynny udział w życiu p a ń stw ow ym . Jeg o ro la doszła do zen itu w czasie S ejm u W ielkiego
1788—92. B ył on w ted y rzecznikiem p rzy m ierza p o lskopruskiego
21 A K K r. A cta cap. 1765—1775, s 154 n.
22 W A KrCz. rk p s 685; AGAD. K sięgi kancl. 49. s. 25 i 45 n. 23 Tam że, 52, s. 1 n.
24 ADWł. A cta ep. 1777—8, s. 19 n.
25 T am że, s. 1. To sam o w y d an e drukiem . 26 G a ze ta W a rsza w ska , n r 77, 1777 r.
27 ADWł. A cta ep. 1779—83 n; G azeta W a rsza w ska , n r 44, 1780 r.
28 ADWł. A cta ep. 1779—83, s. 446 n.
2,1 W y s o c k i J„ J ó z e f R y b iń sk i, dz. cyt., s. 446 n.
i z Ignacym P o to ck im s ta n ą ł n a czele postępow ej p a r tii n a tym że S e jm ie 30. B ra ł udział w sprzy siężen iu z 2 n a 3 m a ja 1791 roku, a jego podpis n a a s se k u ra c ji U sta w y R ządow ej z 3 V 1791 r. z n a jd u je się n a p ierw szy m m ie js c u 31. Nie m am y · też dow odów , że przeszedł do T argow icy. W prost p rzeciw nie, w ładze p ru sk ie w drożyły przeciw ko n ie m u dochodzenie w sp raw ie jego ew e n tu a ln y c h k o n ta k tó w z I n s u re k c ją K ościuszkow ską w ro k u 1794 32. P o ro zb io rach o dsunął się do d w o rk u w N iesułkow ie nied alek o W o lb o rz a 33 i ta m też p raw d o p o d o b n ie zakończył życie rażony ap o p lek sją 4 I 1806 r o k u 34. P ochow any został w podziem iach k o le g iaty w W o lb o rz u 35.
W b io g rafii b isk u p a R ybińskiego z b ra k u źródeł sp o ty k a m y n ie w y jaśn io n e za g ad n ien ia i ta k :
A. W ja k im zakładzie p o b ie ra ł on n a u k i po w y jściu z dom u ro d zin nego.
B. D laczego w łaśn ie w y b ra ł C ollegium N azarenum , a nie in n ą uczelnię. C. Czy był w k tó ry m ś z se m in a rió w duchow nych, a je śli nie, to kto
p rzy g o to w y w ał go b ezpośrednio do k ap łań stw a .
D. U sta len ie fak ty czn eg o czasokresu p o b y tu po raz w tó ry zagranicą. E. K to, gdzie i k iedy u d zielał m u św ięceń k ap łań sk ich .
F. U ściślić d atę p rek o n iz ac ji n a k o ad iu to rię w łocław ską. W y d a je się, że w ów czesnych w a ru n k a c h zbyt k ró tk i był o k res od n om inacji k ró lew sk ie j 3 I 1773, poprzez in fo rm a c y jn y przew ód w k ra ju , w y słan ie m a te ria łu procesow ego do R zym u, proces w k o n g reg acji k o n sy sto ria ln e j, w y gotow anie i ek sp ed y c ja b u lli p ap iesk iej już 23 II 1773.
30 AGAD. A PP. rk p s 96, s. 1246; M ow a J W X d za R yb iń skie g o na
se sji s e jm o w e j 4. XI I . 1788; D iariusz S e jm u O rd yn a ryjn e g o 1788 I,
s. 276 n; M ow a J W X d za R yb iń sk ie g o na se sji s e jm o w e j 14. I. 1789;
M ow a J W X d za R yb iń sk ie g o na se sji s e jm o w e j 16. II. 1789; M owa J W X d za R yb iń sk ie g o na se sji se jm o w e j 9. III. ,1789; D zie n n ik c z y n ności S e jm u G łów nego O rd yn a ryjn e g o W a rsza w skieg o 1789, t. I, sesja
CLXX V ; V o lu m in a L eg u m , t. IX, s. 70; P a m ię tn ik i W. E ngeström a
posła n a d zw ycza jn eg o i m in istra pełnom ocnego w Polsce, P oznań 1875,
s. 82 107 n ; K i t o w i c z J., P a m ię tn ik i, t. II, L w ów 1882, s. 79.
31 AGAD. A PP. rk p s 100,, s. 149; D e m b i ń s k i B., P o lska na P rze łom ie, L w ów 1913, s. 484 i assek u rac ja.
32 ADWł. K o re sp o n d en c ja rzą d u do b isk u p a 1777—96, z. 15. V II 1795.
33 O sta tn ie to m y a k t b isk u p ich z podpisem R ybińskiego w yszły w łaśnie z N iesułkow a, zob. ADWł. A cta ep. 1796—98 i 1799—1802, passim .
34 G a m s P., S eries E piscoporum , s. 346. 35 G azeta W arsza w ska , n r 9, 1806 r.
17] P ro c es inform , b p a R ybińskiego 227
G. N aw et gdyby i ta k było, to co skłoniło R ybińskiego do p rz y ję c ia s a k ry b isk u p iej dopiero w ro k później. K o n sek ro w an y n a b isk u p a w W olborzu 1774 r. przez A. O strow skiego.
H. Co ro b ił R y b iń sk i w czasie k o a d iu to ra tu , ch y b a w ja k iś sposób angażow ał się w p rac ę w przyszłej diecezji, a o ty m w dotychczas dostęp n y ch a k ta c h głucho.
I. D laczego w łaśn ie p ija ra G órskiego w ziął ze sobą w podróż z a g ra n ic ę i jego w łaśn ie ty p o w a ł n a b isk u p a pom ocniczego p o m o r skiego. T łum aczenie C h o d y ń s k i e g o S., w p ra c y B isk u p i su-
fragani w ło cła w scy, że G órski b y ł p o trze b n y R yb iń sk iem u dla z n a
jom ości języków n ie w y trz y m u je k ry ty k i. Po pierw sze R y biński sam p rze b y w a ją c w C ollegium Nazarenum ., a po tem p o d ró żu jąc po różn y ch k ra ja c h , m u siał m ieć ja k ą ś p rz y n a jm n ie j w y sta rc z a ją c ą ich znajom ość, a p o w tó re m ógł to być k to ś in n y z zaufanych w sp ó łp raco w n ik ó w z diecezji. Z resztą m am y dow ody na to, że ta k isto tn ie było. P rz y boku R ybińskiego w P a ry ż u i S tra s b u rg u z n a leźli się p rac o w n icy jego k a n c e la rii n a d w o rn ej. M am y sta m tą d d ek re ty , zarządzenia, przy w ileje, zw łaszcza gospodarcze, red a g o w a ne przez p rac o w n ik ó w k a n c e la rii. W ięc pow ód, d la k tó reg o G ó rsk i zn alazł się u boku R ybińskiego, m u sia ł być nieco inny.
Na część p rz y n a jm n ie j z w ym ien io n y ch zagadnień da n am odpo w iedź proces in f o rm a c y jn y 3e, ja k i toczył się w N u n c ja tu rz e W arsza w skiej p rzed p rek o n iz ac ję z Rzym u.
II. P rocesy in fo r m a c y jn e dotyczące k a n d y d a tó w na b isk u p stw a .
Było g łęboką tro s k ą K ościoła, aby ci, k tó rzy m ieli otrzy m ać b i sk u p stw a byli ich godni i ze w zględu n a k w a lifik a c je um ysłow e, a ta k że i m o raln e. Z aró w n o sobory ja k i poszczególni pap ieże p rz y k ła d a li do tego n ajw ię k sz ą w agę. S tąd przez w iek i w y k ształc iły się p rze p isy n a p o d sta w ie k tó ry c h b ad a n o k an d y d a tó w n a b is k u p s tw a 37. S obór try d e n c k i n a sw oich se sjac h z a ją ł się rów n ież tą sp raw ą
36 ASAV. P ro c essu s t. 166, k. 152. P ro cessu s su p e r v ita , m oribus, d o ctrin a c a te ris q u e re q u isitis R PD Jo se p h i R ybiński, eccl. cath. C raco- v ie n si canonici, dan d i in co a d iu to rem cum f u tu r a successione (si Smo Dno N stro p la c u e rit) Illm o e t Rm o D m no A n tonio O strow ski eppo V lad islav ien si et P o m eran iae, ad su p p lica tio n em S ern m i Regis P o lo niae, nec non su p e r s ta tu ecclesiae cath. V lad. co ram Illm o et Rm o D m no Josep h o com te G a ra m p i arch iep isco p o B e ry te n si e t n u n tio A p p li
co in R egno P oloniae, fo rm a tu s.
37 G r z y w a c z J., N om in a cja b isk u p ó w w Polsce przedrozbiorow ej, L u b lin 1960, s. 91 n.
i p rze p isał n o rm y p o stę p o w an ia p rzy b ad a n ia ch k a n d y d a tó w n a b i sk u p stw a . Ju ż n a siódm ej sesji p rzy p o m iał on w ty m w zględzie p rz e pisy soboru la tera ń sk ie g o IV i p ap ież a A le k s a n d ra I I I 38. S esja X X II obok u rodzenia, w ieku, obyczajów , św iątobliw ego życia i innych w a ru n k ó w p rze w id zia n y ch w k an o n ach , żąd a od k an d y d a tó w n a b isk u p
stw a 6 m iesięcy k a p ła ń s tw a i odpow iedniej w iedzy teologicznej,
w zględnie znajom ości p ra w a kanonicznego. A w łaściw ie p o stu lu je
p o siad an ie sto p n ia naukow ego z je d n e j z w ym ienionych d z ie d z in 39. O prócz w sp o m n ian y ch ju ż n a p o przednich se sjac h p rzy m io tac h d o ty czących u rodzenia, w ieku, n au k i, życia itp., obok przy p o m n ien ia, że w w yborze k a n d y d a ta n a b isk u p stw o n ie in n e m otyw y w inne grać rolę, a ty lk o o b je k ty w n a w arto ść i przy d atn o ść e le k ta do p ełn ien ia ta k w zniosłego u rzędu — se sja X X IV — n a k re śliła fo rm y p rz e p ro w a d za n ia ta k ic h b a d a ń 40. P ierw sza część ty c h b ad a ń : inqu isitio , e x a m e n ,, m ia ła się toczyć n a te re n ie sk ą d pochodził k a n d y d a t, n a to m ia st d ru g a w Rzym ie. W m yśl ogólnych w y ty czn y ch S tolicy A postolskiej poszcze gó ln e syn o d y p ro w in c jo n a ln e z m e tro p o litą n a czele m ia ły w y p ra cow ać sposób p rze p ro w ad z en ia ta k ic h b ad a ń i dostosow ać ich do sp e cyfiki k r a ju i jego w aru n k ó w . Sposób te n w in ie n był p rz y ją ć form ę ja k n a jb a rd z ie j p u blicznego d o kum entu. M iały tu w chodzić zeznania św iadków , p o trze b n e św ia d ec tw a o kandydacie, p rofessio fid e i, sta n w ak u jąceg o b isk u p s tw a i inne. T ak zatw ierd zo n y do k u m en t przez S tolicę A postolską m ia ł być p o d sta w ą do p rze p ro w ad z en ia procesu w k ra ju . W edług tego sc h em a tu ju ż o dtąd należałoby b ad a ć n a m ie j scu k an d y d a tó w . Po p rze p ro w ad z en iu takiego ex a m e n i odpow iednim zred ag o w an iu n ależało go, w ra z ze w szy stk im i załącznikam i, przesłać do k u r ii rzy m sk iej. T u ta j ro zpoczynałaby się jego część druga. K a r d y n ał re la to r w k o n g reg a cji k o n sy sto ria ln e j, w to w arz y stw ie trze ch in n y c h k ard y n a łó w , m ia ł ro z p a try w a ć szczegółowo p rz y sła n y do k u m e n t i je śli w ed łu g ich oceny w yn ik łej z jego analizy, w szystko odpow iadało p rze p isan y m w aru n k o m , w szyscy czterej k ard y n a ło w ie podp isy w ali ów d o k u m e n t41. T eraz dopiero n astęp o w a ło w ygotow anie i e k sp ed y c ja bu lli p rek o n iz a c y jn e j p o d p isa n ej przez papieża.
P rz e p isy soborow e, z n a tu ry rzeczy ogólne, n ie w e w szystkich k ra ja c h zostały w ykonane. W obec tego papież G rzegorz X IV k o n sty
38 Ses. VII. cap. I. de ref. „Ad c a th e d ra liu m ecclesiarum regim en
n u llu s nisi e x legitim o m a trim o n to n a tu s e t a etate m a tu ra , gravitate m o ru m , litera ru m q u e scientia ...
39 Ses. X X II. cap. II. de ref.
40 Ses. XXIV . cap. I. de ref. „N orm a procedendi ad creationem
episcoporum e t cardinalium ".
[9] P ro ces inform , b p a R ybińskiego 229
tu c ją „Onus A p ostolicae s e r v itu tis ”, z 11 V 1591 ro k u szczegółowo w y jaśn ił, k to p ow inien e x tr a C uriam R o m a n a m prow adzić e x a m e n i czego m ia ł on d o ty c z y ć 42. Z ostali do tego przeznaczeni nuncjusze, legaci, w zg lęd n ie inne, przez S tolicę A postolską desygnow ane osoby. B a d an ia w in n i p rzep ro w ad z ać osobiście, n ie zaś przez zastępców . G dyby z a istn ia ła o b je k ty w n a konieczność delegow ania zastępców , m u szą to być osoby całkow icie pew ne, zaufane, k tó re d a ją g w aran c ję o b jek ty w n eg o p rz e p ro w a d z a n ia b ad ań . N ie m ożna te j fu n k c ji w y zn a czać k rew n y m , an i też p o w in o w aty m badanego. P ow o łan y ch św iadków w żad n y m w y p a d k u nie m oże w ysuw ać, w zględnie sug ero w ać k a n d y d at n a bisk u p stw o . M uszą to być ludzie bezw zględnie praw dom ów ni, m a jąc y dobro K ościoła n a względzie.
S am e in q u isitio n e s dotyczące k a n d y d a ta zostały szczegółowo p rz e pisane. A w ięc, ja k ie j je s t narodow ości, pochodzenie z legalnego m a ł żeństw a, z k ato lic k iej rodziny. Czy ju ż ukończył 30 la t i czy o trz y m ał k ap łań stw o przed 6 m iesiącam i. S topień dok to rsk i, w zględnie lic e n c ja t z teologii lu b też p ra w a kanonicznego. Czy sp e łn ia ł k o ścielne fu n k c je i jak ie. Jego dotychczasow e godności kościelne i b e n eficja. Czystość w iary , życia, obyczajów , ja k ą się cieszy opinią w śród otoczenia. Czy je st ro z tro p n y i czy d a je g w a ra n c ję dobrego w y k o n y w an ia obow iązków zw iązanych z urzędem bisk u p a.
P o ty c h p y ta n ia c h dotyczących w iary , życia, obyczajów , n a u k i i ro ztro p n o ści n a s tę p u ją d alsze n a te m a t: k a te d r a i diecezja, w k tó re j m a rządzić i p racow ać. W reszcie k a n d y d a t sk ła d a w y znanie w ia ry i je w łasn o ręczn ie po d p isu je. W szystko to razem z dod atk o w y m i do k u m e n tam i, je śli ta k ie okażą się potrzeb n e, zred ag o w an e w fo rm ie publicznego d o k u m en tu , zo sta je p o d p isa n e p rzez prow adzącego b ad a n ia i odesłane do R z y m u 4S.
W Rzym ie, w k o n g reg a cji k o n sy sto rsk ie j, n a s tę p u je d ru g a część procesu. P rz ep ro w a d zo n y p rze w ó d w k r a ju d okładnie ro z p a tru ją i opi n iu ją k a rd y n a ł re la to r i trz e c h in n y c h k ard y n a łó w , po czym w szyscy go po d p isu ją. Tu n a s tę p u je zakończenie b a d a ń 44.
N aw et pobieżne sp o jrzen ie n a tre ść k o n sty tu c ji w skazuje, że b y ła ona szczegółow ym rozw inięciem u ch w a ł soboru try d en c k ieg o , a jej szczególne n o v u m stan o w iło b ezpośrednie w yznaczenie p rzéz S tolicę A postolską b a d a ją c y c h w poszczególnych k ra ja c h . N ie m a ła to b y ła zasługa G rzeg o rza X I V 45, boć k o n sty tu c ja „Onus A p o sto lica e” n a
42 B u lla riu m R o m a n u m N o v issim u m a C lem en te V II u sq u e ad G re-
gorii XV, t. III, R om ae 1688, s. 530.
43 T a m że, s. 531. 44 T am że.
45 O czym się n ie w sp o m in a ,zob. U m i ń s k i J., H istoria K o è d o la t. II. L w ów 1934, s. 127.
pew no w ja k iś sposób p rzy czy n iała się do p rzepuszczania n a b isk u p stw a osób, k tó rz y n a nie zasługiw ali. A w k ażd y m raz ie b y ła p rz e szkodą dla ty ch , k tó rzy u p raw ia li, w zględnie chcieli u p raw ia ć n epo tyzm w różnej jego form ie. N ależy tu dodać, że ów e x a m e n z czasem o trzy m ał sw oją n o m e n k la tu rę p ra w n ą . P rz e p ro w a d za n y w k r a ju zw ał się „processus in fo r m a tiv u s in p a rtib u s” i b y ł to w łaściw y proces, n a to m ia st d ru g a jego część p rz e p ro w ad z an a w k o n g reg acji k o n sy sto - ria ln e j zw ała się „processus d e fin itiv u s in curia”.
P rz ep isy k o n sty tu c ji „Onus A p o sto lica e” p o tw ie rd z ił i u zupełnił U rb a n V III k o n sty tu c ją „Si p rocessus” z 1623 r o k u 4e. O m ów ione w y żej p rzepisy były rów n ież p o d staw ą do p rze p ro w ad z en ia p rocesu b i sk u p a Józefa R ybińskiego.
III. U kład i treść procesu in fo rm a c yjn eg o b iskupa Jó zefa R y b iń skiego
P ra w n y te n a k t sk ła d a się z k ilk u d okum entów i ta k :
A. I n s t r u m e n t u N u n c j a t u r y W a r s z a w s k i e j o tw ie ra ją cego przew ód sądow y, w k tó ry m to in stru m e n cie:
a. w y m ien ia się kan . k rak o w sk ie g o Jó z efa R ybińskiego, k tó ry s ta nąw szy w n u n c ja tu rz e zaznaczył, że je s t p rzew id zian y n a k o a
d iu to ra b isk u p a A. O strow skiego.
b. m ów i się o p o trze b ie p rz e p ro w ad z en ia p ro cesu ta k co do osoby k a n d y d a ta , sta n u diecezji w łocław skiej i p om orskiej, oraz k o a- diuta.
c. w sp o m in a się o zgodzie b isk u p a O strow skiego n a takiego, a nie innego k o ad iu to ra.
d. w idzi się p o trzeb ę po w o łan ia urzędow ych i w iary g o d n y ch św iad ków , n a zeznaniach k tó ry c h m a się oprzeć proces.
e. n a k a z u je się p rze p ro w ad z en ie p rocesu w w ym ag an ej fo rm ie p raw n ej.
f. w sk a z u je się n a cel procesu, a to odesłanie dan y ch z b a d a ń do S tolicy A postolskiej 47.
B. I n t e r r o g a t o r i a s u p e r e x a m i n a n d i t e s t i b u s . . . P y ta n ia te sk ła d a ją się z 15 p u n k tó w , p o d ajem y je in extenso: 1. T estes congnoscunt RD Jo se p h u m R ybiński eccl. coli. C raco-
viensi canonicum in co ad iu to rem dandum , quom odo e t quo te m
-46 G r z y w а с z J., N om inacja, dz. cyt., s. 91. 47 ASAV. P rocessus, t. 166, k. 152—3.
P ro ces inform , b p a R ybińskiego 231
pore. A n sit ip siu s consanguineus, cognatus, a ffin is, n im iru m fa m ilia ris, inim icus, ae m u lu s v el odiosus.
2. A n sc iat in q u a civ ita te, vel dioecesi e t loco sit n a tu s et qu ae sit cau sae scientiae.
3. A n sciat ip su m n a tu m esse legitim o m a trim o n io , a tq u e h o nestis et ca tholicis p a re n tib u s e t q u a e sit cau sae scientae.
4. A n sc iat cuius a e ta tis sit, p ra e se rtim an e x p le v e rit a n n u m tr ig e sim um e t quae....
5. A n sciat ipsum esse in sa cris O rd in ib u s co n stitu tu m , a quo te m p ore et p ra e s e rtim a n te sex m enses.
6. A n sciat ip su m esse in ecclesiasticis fu n ctio n ib u s hin c v e rsa tu m et dev o tu m e t quae...
7. A n sc iat ipsum se m p er ca th o lica e v ixisse e t in fid ei p u r ita te p erm a n sisse e t quae...
8. A n sc iat ipsum p ra e d itu m esse in n o c en tia v ita e b o n isq u e m o rib u s e t an sit bene co n v e rsatio n is e t fa m a e e t quae...
9. A n sc iat ipsum esse v iru m g rav em , p ru d e n te m e t usu re ru m p ra e s ta n te m e t quae...
10. A n sc ia t ip su m a liq u o g ra d u in iu re canonico, v e l in s. th e o lo gia in sig n itu m esse, q u ib u s in locis, q u a n to te m p o re e t quo
fru c tu ipsi theologiae, vel iu ri canonico op eram d ed e rit, an verer» ea d o ctrin a p o lle at q u ae in" episcopo re q u ir itu r ad hoc u t alias docere p osset et quae...
11. A n sciat ipsum a liq u e m u n e re fu n c tu m esse, vel circ a cu ram an im aru m , a u t reg im en alicuius ecclesiae se ex e rc isse e t q u o m odo in eis se g esserit, ta m q u o ad d o ctrin am q u am quo ad
p ru d e n tia m , in te rg rita te m et m ores et quae...
12. A n sc iat ip su m p u b lic u m aliq u an d o sc an d a lu m dedisse circa fidem , m o res sive d o ctrin am , vel aliquo co rporis a u t an im i vitio aliq u o canonico im p e d im e n to te n e r i q u om inus po ssit ad episco
p a tu m p ro m o v eri e t quae...
13. A n sciat q uoad p ra e d ic tu m RD J. R y b iń sk i p o ssid eat a liq u a b en e ficia q u ae cui sin t e t q u a n tu s sin g u lo ru m re d itu s, an h ab e t a n n e x a m ac tu a lem vel h a b itu a le m cu ra m a n im a ru m et a quo ta lis c u ra e x e rc e a tu r oblig eât ad re sid e n tia m , an ea in titu lu m , vel in com m endam , an p acifice v e l non p acifice p o ssid eat et an possit cedere in alicu iu s p rae iu d iciu m si eo ru n d e m b en e ficio ru m re te n tio ipsi p e r S. S edem c o n c ed a tu r et quae...
14. A n dignum ip su m ex istim e t qui d e p u te tu r in co a d iu to rem eppo V lad islav ien si e t an ce n se at (si casus co n tin g at) eius su sc ep tio n em ipsi c a th e d ra li ecclesiae e t dioecesi V lad islav ien si u tilem
15. A n co n ste t te s ti aliquo pacto, a u t conditionibus, occasione dictae c o a d iu to ria e et q u aten u s, q u ae e t q u ales s i n t 48.
C. T r z y p y t a n i a dotyczą k o ad iu ta, w ty m w y p a d k u b isk u p a A K. O strow skiego. T reść ich spro w ad za si ędo tego czy isto tn ie je st on ch o ry i czy to uniem ożliw ia m u sp raw o w an ie rządów diecezją i czy rzeczyw iście n iezb ęd n y je s t m u k o a d iu to r 4S.
D. Z kolei n a s tę p u ją interrogatoria su p e r sta tu eccl. cath. V
ladisla-viensis.
J e s t ty c h p y ta ń 13, a dotyczą one zarów no położenia diecezji, jej zależności p o litycznej, ilości w iern y c h , sta n u sam ej k a te d ry , je j w y posażenia, u trzy m an ia , a ta k że k a p itu ły , je j sk ła d u , obow iązków , u trzy m an ia . Nie pom in ięto te ż siedziby bisk u p a, dóbr stołow ych, w reszcie istn ie n ia se m in a riu m d u c h o w n e g o 50.
E. N a pow yższe p y ta n ia odpow iedzieli w N u n c ja tu rz e W arszaw skiej
te ste s e x o fficio, zaprzysiężeni przez n u n cju sza . Nie w szyscy byli in
d agow ani n a trz y ro d za je p y ta ń , tzn. k o ad iu to ra, k o a d iu ta i sta n u diecezji. W naszym w y p a d k u sta n o w i w y ją te k p ierw szy św iadek M a ciej G arnysz, ów czesny k u sto sz k a p itu ły k a te d ra ln e j w łocław skiej i au d y to r k u rii b isk u p iej. Z n ając zaró w n o b isk u p a A O strow skiego, R ybińskiego, ja k też i diecezję, m ógł o w szystkim dać, m niej lu b w ięcej, w y cz erp u jąc e o d p o w ied z i51.
G arn y sz znał R ybińskiego od 10 la t, n a jp ie rw z Rzym u, a potem sp o ty k a ł się z nim w W arszaw ie 52. Wie, że u rodził się w ziem i k ijo w
48 Tam że, k. 154—55. S ch em aty p y ta ń b y ły podobne i w innych procesach. M odyfikow ano je ty lk o w p a rtia c h dotyczących p ełnienia obow iązków , np. su fra g a n a , k o ad iu to ra, czy o rd y n a riu sz a ,por. ASAV. P rocessus, t. 121, k. 449 n. AS. G rabow skiego proces n a su fra g an ię p o zn a ń sk ą w 1733 r., tegoż przejście n a W arm ię w 1741 r. jw . t. 128, k. 497 n. Z la t późniejszych proces I. K rasickiego n a k o a d iu to ra b isk u p a A. G rab o w sk ieg o w 1766 r. jw . t. 154, k. 421 n. A. O kęckiego na Chełm , jw . t. 160, k. 163 n.
49 ASAV. P rocessus, t. 166. k. 155. 50 Tam że, k. 156.
51 M aciej G arn y sz stu d io w a ł w Rzym ie, gdzie w 1767 r. otrzy m ał d o k to ra t obojga p raw . B ył k an o n ik iem w łocław skim , k ustoszem k ru s z w ickim , kan . płockim , k an c le rz em w łocław skim , k ustoszem i dziekanem te jż e k ap itu ły . Po śm ierci su fr. pom orskiego C. W olickiego w 1775 został po nim su fra g a n e m i ja k sądzim y za p o p arc iem R ybińskiego, k tó ry już w tenczas był koad iu to rem . P e łn ił też fu n k c ję re fe re n d a rz a K ró lestw a, p otem podkanclerzego. W 1782 r. został bisk u p em ch ełm s kim . U m arł w W arszaw ie 6. X. 1790 ,zob. C h o d y ń s к i S., B isk u p i
su fra g a n i w łocław scy, W łocław ek 1906, s. 88 n.
52 Cognosco RD Jo se p h u m R ybiński, ecci. cath. Cracov. canonicum a decem c irc ite r an n is et p rim o ipsum novi in U rbe et ta m ibi quam
[13] P ro ces inform , b p a R ybińskiego 233
skiej z k a to lic k ich i zacnych rodziców , co też w ykazało b ad a n ie p o prze d zając e o trzy m an ie k rak o w sk ie j kanonii. W ydaje się m u, że R y b iń sk i ukończył 30 la t życia, w ie rów nież, że o trzy m ał św ięcenia k a p ła ń sk ie i to już trze ci m iesiąc. Z obcow ania z nim stw ie rd z a, że zaw sze żył po k ato lic k u , zachow yw ał czystość w ia ry i nic złego o nim nie słyszał. D obrych obyczajów , czystego serca, zo staw ił p rzy je m n ą p am ięć w R zym ie i tu w W arszaw ie to sam o o nim m ożna p ow ie dzieć. N ie wie, czy m a sto p ień d o k to rsk i z teologii, w zględnie z p r a w a kanonicznego. S tw ie rd z a je d n ak , że w R zym ie w szczególniejszy sposób stu d io w a ł teologię m o raln ą, n a to m ia st z obcow ania z nim w nosi, że do b rze zna n a u k i teologiczne i m a w y sta rc z a ją c ą w iedzę p o trze b n ą biskupow i. Nie słyszał rów nież, ab y R y biński popełnił ja k ie pu bliczne w ykroczenie, czy to p rzeciw w ierze, obyczajom , czy też do k try n ie . Nie zn a też, a b y m ia ł z tego ty tu łu ja k ą ś przeszkodę u n ie m o żliw iającą m u p rzy ję cie b isk u p stw a. W ie rów nież, że je st k a n o n i kiem krak o w sk im , nie zn a n a to m ia st dochodów zw iązanych z rzeczoną kanonią. O gólnie stw ie rd z a, że k a n d y d a t w zupełności n a d a je się na p rze w id zia n e sta n o w isk o k o ad iu to ra.
G arn y sz ja k o u rzędow y św iadek o d pow iadał rów nież n a p y ta n ia dotyczące diecezji w łocław skiej i p o m o rsk iej. Ja k o a u d y to r k u rii b i sk u p ie j i k u sto sz k a p itu ły zn ał dobrze sta n diecezji i m ógł go p rz e d staw ić w yczerpująco. Ó w czesny W łocław ek oblicza on n a 120 domów. D iecezja liczy 80|000 w iern y c h , k a te d r ę gotycką w idzi w d obrym s ta nie, nie w y m ag a ją cą re p a ra c ji. W ylicza gro n o k ap itu ły . Dochód jej członków je s t ró żn y i rocznie dochodzi do 220 sk u d ó w rzym skich. W ik ariu sze k a te d r a ln i o trz y m u ją po 100 skudów rocznie. P a ła c b iskupi został odb u d o w an y przez b isk u p a O strow skiego, n ato m ia st p rz y tu łe k dla k a p łan ó w em ery tó w został zniszczony przez P ru sa k ó w i p o trz e b u je .re p a ra c ji. D ochód sto łu b iskupiego oblicza n a około 36 000 sk u dów rzym skich.
W p y ta n ia c h dotyczących b isk u p a O strow skiego, G arn y sz s tw ie r dza, że zna go od 15 la t ja k o jego a u d y to r. Wie, że je s t on chory n a sz k o rb u t, rozpoczęty zaś 60 ro k życia nie p ozw ala na odpow iednie w yp ełn ien ie jego obow iązków b iskupich. P o trz e b n y w ięc je st k o a- d ju to r 53.
subinde hin c in P o lo n ia saepius sum cum ipso co n v e rsatu s, ASAV. P rocessus, jw . k. 156 n.
23 T am że, к. 158. Cognesco Ilm u m A. O strow ski ab quindecem a n nis q u ia fu i et sum se m p er ad la tu s eius e t in m u n e re a u d ito rii ca u sa ru m c u ria e m anco a sex a n n is ideoque co n tin u o habeo co n v e rsatio n em cum ipso... ipsum esse v a le tu d in a riu m , nam ipse a ffa tu s est m orbo scorbutico e t etiam a e ta te g ra v a tu s, est, nam a n n u m su a e a e ta tis se xagesim um eccepit...
N ależy tu dodać, że proces in fo rm a c y jn y w sp raw ie k o a d iu to ra tu R ybińskiego rozpoczęto w W arszaw ie 23 X II 1773 r o k u 54, n ato m ia st zezn a n ia G arn y sza o d byw ały się 24 X II tegoż r o k u 55.
W procesie ze w zględu n a św ię ta Bożego N aro d zen ia n a stą p iła p rz e rw a . W szczęto go 3 I 1774 roku. W d n iu ty m pow ołany św iadek F ra n cisz ek P iechow ski, k a p e la n k u r ii b isk u p a O strow skiego, liczący w ów czas 24 la ta , o d pow iadał n a p y ta n ia dotyczące osoby O strow skiego i sta n u d ie c e z ji5e. Z ez n an ia jego n a ogół p o k ry w a ją się z zeznaniam i G arn y sza, ta k co do choroby O strow skiego, ja k i do s ta n u d ie c e z ji57. D ro b n e różnice w y stę p u ją w stw ie rd z en iu o uposażeniu w ik ariu sz y k a te d r a ln y c h 57 o k an o n ik ac h m ów i ogólnie, że dochód ich sk ła d a się z d y stry b u c ji dziennych. Co do uposażenia b isk u p stw a p a n u je zgod ność m iędzy obu św iadkam i. P iech o w sk i rów n ież ocenia je n a 36 000 sk u d ó w rzym skich rocznie 58. R óżni się P iechow ski od G arn y sza w oce n ie używ alności p ałac u biskupiego. S tw ierd za on, że rezy d en cja, po zniszczeniach przez p ru sk ic h żołnierzy, p o trze b u je re p e ra c ji, aby w niej m o żn a było zam ieszkać 59.
T rzecim św iadkiem urzędow ym w p ro cesie R y bińskiego b y ł p ija r, L u d w ik S. G órski, ów czesny re k to r k rólew skiego p ija rsk ieg o kolegium w W arszaw ie, k tó ry ta k sam o zaprzysiężony, ja k pop rzed n i św iadko wie, złożył sw oje zezn an ia w n u n c ja tu rz e 4 I 1774 r o k u m. W ybitny
53 Tam że, k. 158. Cognosco Ilm u m A. O strow ski ab quindecem a n - C h risti m illesim o sep tin g en tesim o sep tu ag esim o te rtio , die v ero vige sim a te rtia , m ensi D ecem bris...
55 Tam że, k. 160.
56 P iechow ski był k an o n ik iem w olborskim , w a rsza w sk im i p ro boszczem w Tczewie. B isk u p O strow ski w r. 1775 zro b ił go oficjałem n a P om orze z siedzibą w Tczewie. Z atw ierd ził go n a ty m sta n o w isk u b isk u p R y b iń sk i 4. IX. 1777 r. W krótce je d n a k zo rien to w ał się w n ie p rzy d a tn o ści P iechow skiego n a ty m urzędzie. Na jego m iejsce 9. III. 1778 r. m ia n o w ał R ybiński o ficjałem W incentego Schultza, zob. W y - s о с к i J., Jó ze f R y b iń sk i, dz. cyt., s. 232.
57 S tw ierd za, że o trz y m u ją rocznie 40 skudów rzym skich.
58 ASAV. P ro cessu s ,jw. k. 160,. R e d itu s m en sae eppalis p o st m o d ern a m accvisitionem p er P ru ssia n o s n o n n u llo ru m b o n o ru m eccendent a n n u a tim ad tr ig in ta sex m ilia sc u to ru m m oderno tem pore.
59 Jw . H ab e t dom um m u ra ta m pro eppi h ab itatio n e, p a ru m ad p rae sen s p e r m ilite s p ru ssia n o s desolata est e t in d ig et p a rv a rep a tio n e, fu i in d icta domo et vidi... S tw ierd ze n ie to je st zgodne z k o resp o n d en c ją b isk u p a R ybińskiego do w ład z p ru sk ic h w k tó re j m ów i, że p a łac b isk u p i w e W łocław ku nie został w ykończony przez b isk u p a O strow skiego, a on sam ze w zględu n a tru d n o śc i fin an so w e nie m ógł tego dokonać, zob. W y s o c k i J., J ó z e f R y b iń sk i, jw . s. 334.
60 ASAV. P rocessus, jw . k. 162. E x a m in a tu s f u it p e r eu n d em Illm u m et R m um D m num quem su p ra N u n tiu m A plicum Adm . Rm. Dmn. L u - d ovicus G órski, re c to r collegii regii V arsav ien sis S ch o laru m P iia ru m
Γ15] P ro ces inform , b p a R ybińskiego 235
te n p rze d staw ic ie l sw ojego z g ro m a d z e n ia 81 zn ał odd aw n a przyszłego b isk u p a i ja k n ik t in n y m ógł w iele pow iedzieć o jego k w a lifik a cjach 62. Z ezn an ia G órskiego dotyczą ty lk o osoby R ybińskiego. M ów ią
a e ta tis su a e a n n o ru m 49 p ro u t a s se ru it ex asp ec tu eius a p p a re b a t, te stis ex officio v o ca tu s e t secreto ex am in atu s...
61 G órski L u d w ik S ta n is ła w (1724— 1799) w stą p ił do p ija ró w w 1741 w P odolińcu. U czył się w M iędzyrzeczu 1743, w R zeszow ie 1744—46, w 1747 w W arszaw ie, jednocześnie p ełn iąc fu n k c je su b p re fe k ta w C ol
legium N o b iliu m . W 1752 r. był n au czycielem sk ła d n i i g ra m a ty k i
w Chełm ie. W 1753—55 w y k ła d a ł poezję i re to ry k ę w Złoczowie. W 1756 w ychow aw ca synów W. R zew uskiego, h e tm a n a polnego. P r e fek t szkoły i n auczyciel poezji i re to ry k i w Złoczow ie w la ta c h 1756—59. R ektor w Złoczow ie w la ta c h 1760—65; Na ty m sta n o w isk u podniósł poziom pedagogiczny. W ybudow ał tu rów nież now y gm ach dla k o le gium . W 1766 r. lu b 1765 ja k o d eleg a t p olski u d ał się n a k a p itu łę do Rzym u. T am też przez pew ien czas p rac o w a ł w e F lo re n c ji z bisk u p em de R iancour. L a ta 1767-—68 spędził w P ary żu . Po pow rocie do k r a ju ob jął now ozałożone kolegium p ija rsk ie w e L w ow ie i w y k az ał tu duże zdolności o rg an izacy jn e i a d m in istra c y jn e w 1769—1770. Ze L w ow a w ró cił do W arszaw y, gdzie w 1771 r. b y ł su p e rio re m , a od 1772— 1774 re k to re m kolegium . T u ta j, oprócz budow y i r e s ta u ra c ji gm achów , za służył się p o w iększeniem bib lio tek i, p rzełożył w iele dzieł n a języ k p o l ski, zach ęcając do te j p ra c y w spółbraci. D oczekał się n a w e t za to p ochw ały G. P iram ow icza. W 1774 r. w y b ra n y p ro w in cja łem energ icz nie rząd ził p ro w in cją , zob. H istoria D om us V a rsa vien sis Schol. P iiarum , opr. C h m a j L., (W rocław — O ssolineum 1959), ss. 115, 116, 117, 118, 121, 122, 195; C h o d y ń s k i S., B isk u p i, d z .cyt., s. 90—91; C z a p i e w s k i P., (art. w Slow. Biogr.) t. V III/3, z. 38 W rocław — K ra k ó w —■ W arszaw a 1960, s. 447—48; K o n o p c z y ń s k i W., S ta n isla w K o n a rski, W arszaw a, 1926, s. 405—6, 411, 418; C h r a m e c k i T., K r ó tk i za rys
d zie jó w zgro m a d zen ia szk ó ł p o bożnych czyli oo. p ija ró w , K ra k ó w 1880,
s. 147; B i e l s k i S., V ita e t Opera S ch o la ru m P iia ru m in provincia
P olona, V arsav iae 1812, s. 96—97.
82 B iskup R y biński w y jeż d ża ją c zag ran icę w 1781 r., rzekom o dla p o ra to w a n ia zdrow ia, z a b ra ł ze sobą G órskiego. W tym że ro k u po p rz e j ściu G arn y sza n a C hełm m ian o w ał go bisk u p em pom ocniczym p o m o r skim 20. V. 1781 r. T am te ż został G órski k o n se k ro w an y przez a rc y b isk u p a P ary ża . R y b iń sk i b aw ił zag ran ic ą trz y la ta i pod koniec 1784 r. p rzy je ch a ł do k ra ju . J e s t zu pełnie praw d o p o d o b n e, że i G órski do tego czasu b aw ił u boku biskupa. W iadom o, że po pow rocie do k r a ju G órski nie w y k o n y w ał fu n k c ji s u fra g a n a pom orskiego. P rz eb y w ał z R yb iń sk im w W olborzu. U m arł 25. IX. 1799 r. W cześniej jeszcze, bo 14 V II. 1796 r. ze w zględu n a cho ro b ę i niem ożność p e łn ie n ia obow iąz ków , G órski w N u n c ja tu rz e W arszaw sk iej rezy g n o w ał z su fra g a n ii po m o rsk iej. Na o p różnioną su fra g a n ię bp R y b iń sk i d ek re te m z 16. V. 1797 r. m ia n o w ał K azim ierza L eona L ipskiego, o p ata k o m e n d arza w L u b in iu i p rep o z y ta in fu ła ta w Choczu, zob. W y s o c k i J., J ó z e f R y b iń
ski, dz. cyt., s. 243—244, 251—52 Nie zn a ją ty c h szczegółów b io g ra
ficznych z życia G órskiego w yżej w ym . autorzy. P oza ty m m ylnie po d ają rok w y jaz d u G órskiego z R y b iń sk im z a g ran ic ę n a 1780 akt^ b isk u p ie w y ra źn ie w sk az u ją n a 1781. J e s t to rów nież ro k nom inacji
one, że G órski znał R ybińskiego od la t 15, n a jp ie rw w kolegium p i ja rsk im w W arszaw ie, potem w C ollegium N a za ren u m w Rzymie. W P a ry ż u p rze b y w a ł z n im w je d n y m dom u 15 m iesięcy, a od sze ściu la t, pow róciw szy z za g ran ic y , m a z nim k o n ta k t w W arszaw ie*5. Na dalsze trz y p y ta n ia dotyczące m iejsca urodzenia, pochodzenia, ro dziców, w ieku odpow iedział G órski rzeczow o, p o w ołując się n a św ia dectw o C h rztu św. W łaściw ie też ok reślił w iek R ybińskiego na 29 l a t 64. Było to zgodne ze sta n e m faktycznym . W ażną je s t odpow iedź n a p ią te p y ta n ie, w k tó ry m G órski, pow oław szy się n a sw ą obecność, stw ierd za, że R y biński p rze d cz te re m a m iesiącam i, w kościele p jia - rów , o trzy m ał św ięcenia k a p ła ń sk ie z rą k b isk u p a p o z n a ń sk ie g o 6S. Szóste p y ta n ie dotyczyło bezpośrednio cerem onii, a d m in istra c ji sa k ra m en tó w , itp. Je d n y m słow em chodziło o to, co zw ykle daw ało se m in a riu m duchow ne. G órski w sw ej odpow iedzi stw ie rd z a d efin i ty w n ie , że R y biński nie był w żadnym se m in a riu m duchow nym . N a to m ia st litu rg iczn y c h fu n k c ji uczył go u p ija ró w je d en z ojców, w tym
celu sp e c ja ln ie delegow any przez G órskiego. Tam że pod k ie ru n k ie m jednego z p ija ró w odbył d w u k ro tn ie rek o le k cje i p rz y stą p ił do sa k ra m e n tó w św ięty ch 6б.
P y ta n ia 6, 7 i 8 dotyczyły życia m oralnego i obyczajów k a n d y data. P o w o łu jąc się n a stosunkow o długą znajom ość i obcow anie, za
i p re k o n iz a c ji G órskiego n a su fra g a n ię pom orską. S ądzim y rów nież, że G órski w P a ry ż u , czy też w S tra sb u rg u był p o trze b n y R y bińskiem u nie ty le ja k o znaw ca języków , ale p rzede w szystkim jako d oradca do s p ra w politycznych. D ziało się to przecież w p rze d ed n iu S ejm u W iel kiego, n a k tó ry m odegra R y b iń sk i czołow ą rolę, ja k o jed en z p rzew ó d - ców S tro n n ic tw a R eform y. S tąd i s p ra w a p o b y tu G órskiego p rzy R y b iń sk im w W olborzu, a nie w e W łocław ku, sta je się zro zu m iała i zro zum iałe przyczyny. B ył jego zau fan y m p o w iern ik iem i doradcą.
63 ASAV. P rocessus, t. 166, k. 162. Cognosco RD J a sp h u m R y biński eccl. cath. C rac. canonicum ab an n is quindecem , in p rim is in collegio n o stro S ch o la ru m P iia ru m hic V arsav iae, ta n d e m in collegio N asareno R om ae e t P a risis quindecem c irc ite r m ensibus in u n a dom o cum ipso co m m o ratu s sum , p o st re d itu m ab e x te riis n atio n ib u s a n n is sex hic V arsav iae sum in co n tin u a cum ipso conversatione...
64 Tam że. Scio, ipsum c o n stitu tu m esse in anno a e ta tis vigesim o nono, p ro u t ex B a p tism atis colligo...
65 Tam że... Scio ipsum in n o s tra ecclesia V arsav ien si ad p re sb ite - r a tu m p ro m o tu m esse a q u a ttu o r m en sib u s p er ep p u m P osnaniensem , fu i praesens...
66 Tam że... Non m ih i co n sta t v e rsa tu m esse in ecclesiasticis fu n c tio nibus, sed ta m e n id assero, quod ego ipsi unum ex religiosis n o stris v e rsa tu m in ecclesiasticis cerem onis. ...assero, ipsum esse fre q u e n te m et dev o tu m in susceptione sa c ra m e n to ru m e t scio ipsum non ita p r i dem bis recollectiones obtulisse, cui ego in p a tre m sp iritu a le m unum religosi n o stru m d ep u tav i pro directione...
[17] P ro ces inform , bpa R ybińskiego 237
rów no z a g ran ic ą ja k też i w k r a ju p rz e d sta w ił G órski R ybińskiego w b ard z o pozy ty w n y m św ietle *7. O k reślił go ja k o człow ieka praw ego,
ro ztro p n eg o i obdarzonego odpow iednią w iedzą “ . W ym aganego od
k a n d y d a ta sto p n ia doktorskiego, ta k z teologii, ja k też z p ra w a k a nonicznego, R y b iń sk i nie posiada, n ie m n ie j z obcow ania z nim , z ro z trz ą sa n ia i d y sk u sji n ad za g ad n ien ia m i teologicznym i i p ra w n y m i, w yniósł G órski w rażen ie, że m a on d o stateczn ą i w y sta rc z a ją c ą w ty c h sp ra w a c h w iedzę p o trz e b n ą dla k a n d y d a ta n a b is k u p s tw o " .
Z beneficjów , w edług G órskiego, po siad a R y b iń sk i k an o n ię k a te d ra ln ą k ra k o w sk ą o b ligującą do rezy d en cji. D ochód z n iej w ynosił 100 skudów rzy m sk ich rocznie. K an o n ię tę o trz y m a ł z p ro w izji S to licy A p o s to ls k ie j70. Z eznania sw e kończy G órski stw ierd zen iem , iż w idzi R ybińskiego ja k o odpow iedniego k a n d y d a ta n a diecezję w łoc ła w sk ą i p o m orską 71.
P ow yższe zeznania n u n cju sz G a ra m p i u w ierz y teln ia sw oim
pod-67 Tam że, k. 162—64. A ssero, se m p er ipsum ca th o lica e v ix isse et in fidei p u r ita te p erm a n sisse , p ro u t m ih i c o n sta t ex co n tin u a, u t su p ra dixi, co n v e rsatio n e h a b ita a p rin cip io cognitionis eius. A ssero, ipsum in n o c e n tia vitae, bonis esse in s tru c tu m m o rib u s et esse b en e co n v e rsa
tio n ib u s e t fam a e p ro u t m ih i ex co n v e rsatio n e cum ipso h a b ito co n stat et n ih il n u n q u a m in c o n tra riu m audivi...
68 Tam że, k. 164. ...Assero, esse v iru m g rav em , p ru d e n te m , sic en tia p ra e d itu m u t ex co n v e rsatio n e h a b ita collegio et n u lla m in eo le v ita tem vidi...
69 Tam że. ...sed ta m e n ex c o n v e rsatio n e m ih i co n sta t in m a te riis fid ei canonicis ipsum esse doctum ...
70 Tam że. Co do sam ego o trz y m a n ia i p o sia d an ia k an o n ii k ra k o w skiej przez R ybińskiego G órski je s t zgodny z p rze k aza m i z a k t k a p itu ły k rak o w sk ie j ,zob. A K K r. A cta cap. 1765—1775, s. 153 n. N ato m iast ż a den ze sta w a ją c y c h św iadków nie w sp o m in a o o trzy m an ej przez R y bińskiego w 1771 r. k o m e n d a rii o p actw a cy stersó w w W ągrow cu, k o lla - cji k ró lew sk ie j, za p ro te k c ją s tr y ja o p ata Ja c k a z O liw y, zob. AGAD. A kta kancl. 49, s. 25 n., „...N om inatio Jo se p h i R y b iń sk i can. cath. Crac. ad a b b a tia m V ągrovecensem ” ; Tam że, p ro śb a do p ro te k to ra k a rd y n a ła JF. A lb an i o za tw ie rd z en ie p apieskie. P o r. rów n ież lis t dziękczynny o p ata Ja c k a z O liw y do S. A. P o n iato w sk ieg o za opactw o w ąg ro w sk ie z 26. II. 1771 r. AMC. rkips 685, s. 163 n. Być m oże, że zatw ierd zen ie p apieskie nie doszło do sk u tk u , rów nież dobrze m ożna przypuszczać, że w 1773 r. R y biński już z niego zrezygnow ał, a m ożliw e je st także, ze św iadkow ie o nim nie w iedzieli, bo tr u d n o przypuszczać, by nie chcieli o ty m w iedzieć. Np. w ty m sam y m czasie, bo w 1773 r. w p ro cesie in fo rm ac y jn y m M ichała Jerzego P o n iatow skiego k a n d y d a ta n a k o a d iu to ra b isk u p a płockiego, św iadek, te a ty n A n to n i M. P o rta lu p i w ym ienia w szystkie jego beneficja. A w ięc kan o n ię k rak o w sk ą, w a r szaw ską i opactw o k an o n ik ó w re g u la rn y c h la te ra n e ń sk ic h w C zer w ińsku ,zob. ASAV. P ro cesu s, t. 164, k. 276.
pisem , d aje im p ełn ą w iarę, u w aż ają c R ybińskiego n a p odstaw ie tychże zeznań odpow iednim k a n d y d a te m n a k o a d iu to ra b isk u p a A. O strow skiego 7*.
F. Do a k t procesow ych przedłożył R y biński szereg p o trze b n y ch i w y m aganych d o k u m e n t ó w .
1. Tzw. „ In s tru m e n tu m co a d iu to ria e ep isco p atu s V ladislaviensis et P orner a n ia e ” .
D ok u m en t ów zred ag o w an y w obow iązującej fo rm ie p ra w n e j zo s ta ł p o d p isa n y przez b isk u p a O strow skiego i św iadków w obecności C y p ria n a Sow ińskiego, publicznego n o ta riu sz a apostolskiego i in g ro - sow any do a k t w N u n c ja tu rz e W arszaw sk iej 15 X II 1773 roku. A oto k ró tk a jego treść. B iskup O stro w sk i po w o łu jąc się n a sw ój wieH, chorobę, zajęcia p ań stw o w e i dobro diecezji ośw iadcza, że na swojego k o a d iu to ra z p raw em n a s tę p stw a w y b iera znanego i polecanego k a n o n ik a krak o w sk ieg o , Jó z efa R y b iń sk ie g o 7S. P rz y ty m dodaje, że chce zachow ać p rzy w ilej k ró lew sk i m ia n o w an ia biskupów i przyszłe be
n ep la citu m S tolicy A p o s to ls k ie j74. W y b ierają c R ybińskiego n a sw o
jego k o a d iu to ra d aje m u w szystkie p raw a, ja k ie w ta k im w y p ad k u p rz y słu g u ją k o a d iu to ro m 7S, n ie m n iej zastrzega, że pełnię w ładzy o rd y n a riu sz a o trzy m a po jego odejściu ze stolicy diecezji. Tę w ładzę, a ta k ż e p ro w e n ty , z a trzy m u je sobie dopóki je s t rzą d cą d ie c e z ji76.
72 Tam że.
73 Tam że, k. 165 n.
74 T am że iu x ta s ta tu ta sa n cta e T rid e n tin a e S ynodi in co ad iu -to re m m eu m irre v o ca b ile m p ra e fa ti episcopatus V lad islav ien sis et P o -
m e ra n ia e P erill. R ndum D num Jo e sp h u m R ybiński, canonicum cath. C racoviensem g en e re n o b ilita tis ac p ra e c la ris v irtu tib u s donatum , m ihi optim e n o tu m et com m endatum , sp e ra n s eu n d em in fu tu ru m pro m ihi ad iu m en to , E cclsiaeque utilem , ta m in s p iritu a lib u s qu am te m p o ra li b us assu m en d u m , co n stitu e n d u m , d ep u tan d u m et d ec la ra n d u m esse duxi, u ti q uidem sa lv a sen su sa crae R egiae M a iestatis et b eneplacito S -ta e Sedis A plicae, cui h u m illim a s preces r e v e re n te r defero, e ju sq u e a u c th o rita ti et iudicio m e in om nibus iu x ta sa c ro ru m can o n u m p ra e se - rip ta su b m itto ”...
75 Tam że.
76 Tam że, „...salva ta m e n p e r o m nia iu re m eo pacifice possessionis eidem ep isco p atu s p o te sta te m p le n a ria m ta m in s p iritu a lib u s quam te m p o ra lib u s a d m in istra tio n e , eo non p erc ep tio n e fru c tu u m et p ro v e n tu m q u o u sq u e v ix ero , m ih i r e s e rv a ta e t p ra e sc rip ta ...” D okum ent n o m in a cy jn y w y d an y przez O strow skiego nie je st ja k im ś n o vu m . B yły to p rze p isan e i w y p ra co w a n e przez k a n c e la rię fo rm u larze. Z m ieniały się ty lk o stosow nie do okoliczności i osoby k o ad iu to ra. Np. podobny do k u m e n t w '1766 r. w y d ał b isk u p AS G rabow ski, p rz y jm u ją c na W a r m ię za k o a d iu to ra I. K rasickiego, zob. ASAV. P rocessus, t. 154, k. 432 n.
[19] P ro ces inform , b p a R ybińskiego 239
D o k u m en t p o d p isa ł w łasn o ręczn ie b isk u p O stro w sk i i dw óch u rzę d o w ych św iadków . M aciej G arnysz, d o ktor obojga p raw , k u sto sz k a te d ra ln y w łocław ski i k an o n ik płocki, oraz F ra n cisz ek P iechow ski, k a p elan k u rii b isk u p a O stro w sk ie g o 77.
2. D rugim d o k u m e n tem przedłożonym w N u n c ja tu rz e W arszaw skiej przez R ybińskiego, a w y d an y m przez S te fa n a K ochalskiego, k o m en - d arz a p a ra fii K orostyszew , w diecezji k ijo w sk iej 19 V III 1763 r. była jego w ła sn a m e try k a C h rztu św. J e s t ona co p ra w d a in g ro so w an a do a k t b is k u p ic h 78, w y k o rz y sta n a w m ojej p rac y o R y b iń s k im 79, ks. I. S u b e ra dał je j n a w e t fo tokopię z ty c h a k t ®°, n ie m n ie j w iem z w ła snego dośw iadczenia, że je st tr u d n a do całkow itego odczytania. N a to m ia st w a k ta c h p ro cesu z a rc h iw u m w aty k a ń sk ie g o je st d oskonale c z y te ln a 81. T o św iadectw o C h rztu zostało w y d an e przez k o m e n d arza par. K orostyszew , w diecezji k ijo w sk iej, n a te re n ie k tó re j leżały d o b ra R ybińskich. T o rc z y n 82 i R o z w aż o w 83. T reść d o k u m e n tu m ów i, że obrzędu, w asyście m iejscow ego w ik ariu sz a, dokonał re k to r k o le gium je zu itó w w O w ruczu, o. F elik s B ia ło k u ro w ic z 84, 30 k w ie tn ia 1745 roku. Na C hrzcie św. n a d a n o dziecku im iona. Józef, Ignacy, T a deusz 85. N ajp ra w d o p o d o b n iej p ierw sze i o sta tn ie ze w zględu n a stry ja , o p ata o liw sk ie g o 86 i ojca 87, d ru g ie zaś m ożliw ie dlatego, że ch rzczą
77 ASAV. P ro cessu s, t. 166, k. 166. 78 ADWł. A cta eppi 1794—96, s. 54 n.
79 W y s о с к i J., Jó z e f R y b iń sk i, dz. cyt., s. 23.
80 S u b e r а I., J ó z e f R y b iń sk i, dz. cyt., s. 326.
81 ASAV. P rocessus, jw . k. 166—7.
82 T orczyn leżał n ad bezim ien n y m dopływ em rze k i B y stry jó w k i i liczył 400 dusz. S ło w n ik Geogr. X II, s. 406, p odaje, że b y ła to wieś. N ato m iast J a b ł o n o w s k i A., Z iem ie R u sk ie . P olska X V I w. t. X I.
Ź ródła D ziejow e, t. X X I I , W arszaw a 1897, ss. 232, 616, 660 p odaje, że
już od p o czątk u X V II w. było to m iasteczko.
83 Rozw ażow , w ieś n a d rze k ą Ż erew ą, pow. rad o m y jsk i. M iała 848 m ieszkańców p raw o sła w n y c h , 400 k ato lik ó w i 196 Żydów , zob. Slow .
Geogr. IX ,s. 848. W ydaje się, że ta k p o k aźn a ilość m ieszkańców
w ów czesnych czasach k w a lifik o w a ła Rozw ażow do rzę d u m iasteczka, a n ie wsi.
84 Z a l e s k i S., J e zu ic i w Polsce, t. IV, K ra k ó w 1905, s. 1388—1399. O. B iałokurow icz b y ł re k to re m w O w ruczu w la ta c h 1741—44. Być m o że, że k a d e n c ja p rze cią g n ęła się n a p ierw sze m iesiące 1745 r. albo też w czasie C h rztu R ybińskiego zw ano go re k to re m grzecznościow o, ze w zględu n a u p rzed n ie p ełn ien ie tego urzędu.
85 ASAV. P rocessus, jw . k. 166—7.
86 P ły ta n ag ro b n a o p ata R ybińskiego w kościele po cy stersk im w Oliw ie, w lew ej naw ie, nosi napis: Illu striss im u s hic sibi locum q u ie tis elegit. F r. Jo se p h u s H v ac in 4h us R y b iń sk i ab b a s m o n a ste rii BVM de O liwa. O biit anno M D C C IX X X II, die X V A prilis.
87 O iciec b isk u p a m ia ł dw a im iona. Ł ukasz T adeusz ,zob. O ssoli neum , ak p s I, 3700. D rzew o genealogii R y b iń sk ich i K ościuszków .
