Projekt reformy prawa na temat miejsc i czasów świętych oraz kultu Bożego

Wojciech Góralski

Projekt reformy prawa na temat

miejsc i czasów świętych oraz kultu

Bożego

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 22/1-2, 131-155

Prawo K anoniczne 22 (1979) nr 1—2

KS. WOJCIECH GÓRALSKI

PROJEKT REFORMY PRAW A NA TEMAT MIEJSC I CZASÓW Św i ę t y c h o r a z k u l t u b o ż e g o

T r e ś ć : Wstęp. 1. M iejsca święte. 2. Czasy święte. 3. K ult Boży. Zakończenie.

Wstęp

Owocem prac powołanej do życia 28 marca 1963 r. Papieskiej K o­ m isji dla rew izji Kodeksu Praw a K anonicznego, w spieranej system a­ tyczną działalnością konsultorów, są projekty zw ane schem atam i po­ szczególnych dziedzin prawa kanonicznego. Jednym z nich jest schem at kanonów w przedm iocie m iejsc i czasów św iętych oraz kultu Bożego, opublikow any w 1977 r. przez w yżej w ym ienioną K o m isję1. Prace nad przygotow aniem projektu rozpoczęły się w dniach 25—29 października 3971 r., kiedy to odbył sw oją pierwszą sesję odnośny zespół konsul­ torów 2. Zainicjowano w ów czas debatę nad pierwszą częścią schem atu obejm ującą zagadnienie m iejsc i czasów św iętych. Do opracowania zaś drugiej części projektu, odnoszącej się do dziedziny kultu Bożego, przystąpiono podczas sesji odbytej w dniach 12—16 lutego 1973 r.3 W sum ie w ięc prace nad redakcją opublikowanego projektu trw ały sześć lat.

Mając na uwadze now y układ K odeksu Prawa Kanonicznego, trak­ tat De locis et tem poribus sacris deque cultu divino Papieska Kom isja K odyfikacyjna postanow iła um ieścić jako drugą część IV księgi zaty­ tułow anej De Ecclesiae m unere sanc\ti}icandi4. Wypada przypomnieć, iż w dotychczasow ym układzie K.P.K. traktaty De locis et tem po­ ribus sacris oraz De cultu divino w ystępują oddzielnie: pierwszy z nich stanow i część drugą, następny zaś część trzecią księgi III. Ca­ łość nowego schem atu składa się zaled w ie z 72 kanonów, podczas gdy Kodeks poświęca tej problem atyce aż 168 kanonów. Taka redukcja

1 Pontificia Commissio Codici Iuris Canonici recognoscendo, Schema cononum libri IV De Ecclesiae m unere sanctificandi, pars II — De locis et tem poribus sacris deque cultu Divino, Typis Polyglottis V ati- canis 1977; Zob. także Communicationes 2 (1977) 266—268.

2 Comm unicationes 2 (1972) 160— 168. 3 Com m unicationes 1 (1973) 42—46.

4 Część pierwsza księgi IV jest poświęcona sakram entom św. i sa- kram entaliom .

ilości norm jest przede w szystkim w ynikiem przyjętego przez K om isję K odyfikacyjną założenia, iż now y Kodeks nie pow inien w zasadzie zawierać norm liturgicznych, w które obfitu je dotychczasowe usta­ w odaw stw o na om awianym odcinku. Poza tym stanow i konsekw encję uznania przez K om isję za stosow ne pom inięcie w ielu z dotychczaso­ w ych przepisów i pozostaw ienie tu w ięcej m iejsca prawu partykular­ nemu, co koresponduje z zasadam i ogólnym i rew izji Kodeksu Prawa Kanonicznego (.Principia quae Codicis Iuris Canonici recognitionem dirigant) 5.

Całość projektu składa się z trzech sekcji: de locis sacris, de tem po- ribus sacris, de cultu divino.

Przedm iotem niniejszego opracowania będzie zreferow anie a — w w ielu przypadkach — zanalizow anie kanonów nowego prawa z za­ kresu w yżej w ym ienionego w zestaw ieniu z odnośnym i kanonam i ko­ d eksow ym i (1154—1254 oraz 1255— 1321).

,1. M iejsca św ięte

W dziale o m iejscach św iętych schem at przyjm uje w zasadzie po­ dział na tytu ły z prawa kodeksow ego w prowadzając tu jednakże p ew ­ ne innowacje. Tak w ięc po krótkim w stępie m ateriał został u syste­ m atyzowany następująco: tytu ł I •— De ecclesiis, podobnie jak w K.P.K., ty tu ł II •—■De oratoriis et sacellis, w m iejsce kodeksow ego tytułu De oratoriis, tytu ł III, zu p ełnie now y — De sanctuariis oraz ty ­ tuł IV — De sepultura ecclesiastica, odpowiadający takiem uż tytu łow i Kodeksu. Pom inięto natom iast zupełnie koreksowy tytu ł De altaribus,

zaw ierający gros przepisów liturgicznych.

W stęp do m iejsc św iętych zaw iera — podobnie jak w K.P.K. — sie­ dem kanonów. Kan. 1154 n ie u legł żadnej zm ianie, podaje on okre­ ślenie m iejsca św iętego jako przeznaczonego — przez konsekrację lub pośw ięcenie — w celu spraw ow ania kultu Bożego lub grzebania ciał zmarłych. Również kan. 1155, ustalający szafarza konsekracji m iejsca św iętego, pozostaje w dotychczasow ym ujęciu z tym, że term in „re­ gu läres” (chodzi o m iejsca św ięte należące do zakonu w yjętego) został zastąpiony term inem w ziętym z nowego prawa zakonnego „institutum vitae consecratae exem ptum ” 6. Poza tym, obok w ikariusza generalne­ go, którem u — bez specjalnego mandatu •— nie przysługuje władza konsekrow ania m iejsc św iętych, w ym ienia się także w ikariusza b i­ skupiego.

W kan. 1156, ustanaw iającym szafarza poświęcenia m iejsca św ięte­ go, nie przew iduje się żadnych zm ian m erytorycznych, jedynie w ym ie­ nia się tu inaczej niż dotąd — im iennie a nie ogólnie —• następujące 6 Pontificia Commissio Codici Iuris Canonici recognoscendo, Schema canonum..., s. 3 (Praenotanda); Zob. „Comrrvunicationes” 2 (1972) 160— — 161.

13]

133

rodzaje m iejsc świętych: kościół, kaplicą i cmentarz. W ystępują poza tym i tutaj n ow e term iny w zięte ze schem atu nowego prawa zakon­ nego, takie jak: „institutum clericale exem ptum ” (zamiast „religio cłe- ricalis exem pta”), „moderator m aior” (zamiast „superior m aior”).

Kan. 1157 utrzym any jest w schem acie bez zasadniczych zmian, m o­ dyfikacją jest tu jedynie im ienne a nie ogólne w skazanie na kościół, kaplicę i cm entarz jako na m iejsca św ięte, których konsekracji lub pośw ięcenia nie w olno — do godziw ości — dokonyw ać bez zgody m iej­ scowego ordynariusza 7. W tym sam ym duchu tzn. z w yszczególnieniem kościoła, kaplicy oraz cmentarza, bez żadnych innych innow acji, zo­ stał na nowo zredagowany kan. 1158, traktujący o obowiązku sporzą­ dzania dokum entu dokonanej konsekracji lub poświęcenia.

Kan. 1159 w obydwu paragrafach przeszedł do projektu bez zmian. Opuszczono jedynie w § 2 w zm iankę o ponow ieniu konsekracji lub pośw ięcenia m iejsca św iętego w w ypadku zaistniałej w ątpliw ości, czy taki akt m iał de facto miejsce.

Inne brzm ienie przybrał kan. 1160 m ówiący o w yjęciu m iejsc św ię­ tych spod jurysdykcji św ieckiej oraz o sw obodnym w ykonyw aniu tam aktów jurysdykcji kościelnej. Pozostaw iono w ięc tylko drugą część norm y z pom inięciem p ier w sze j8.

Tytuł I De écclesiis zaw iera sporo opuszczeń w stosunku do norm kodeksowych. W szczególności pom inięto tu cały balast przepisów liturgicznych, zgodnie z przyjętym założeniem , w yżej wspom nianym .

Kan. 1161 w nowym brzmieniu, dając n ow e określenie kościoła obej­ m ujące także dotychczasow e p ojęcie kaplicy publicznej, zrywa z do­ tychczasow ym rozróżnieniem kościołów oraz kaplic p u b liczn ych 9. Ro­ zum ie się w ięc pod term inem „ecclesia” budowlę sakralną przezna­ czoną dla kultu Bożego, dostępną dla w szystkich w iernych celem uczestniczenia w spraw ow aniu tegoż kultu 10.

Nowa redakcja kan. 1162, m owiącego o warunkach budowy nowego kościoła, w ykazuje pew ne zm iany w stosunku do dotychczasow ej i za­ w iera trzy w m iejsce czterech paragrafów. § 1 pozostaje bez zmian z dodaniem jedynie osoby wikariusza biskupiego, jako niekom petent­ nego — poza w ikariuszem generalnym — do udzielania bez specjal­ nego m andatu zezw olenia na w znoszenie now ej św iątyni. Treść zaw ar­ ta w §§ 2 i 3 om awianego kanonu w w ydaniu kodeksow ym została ujęta jedndą normą nowego § 2. W ym ienia on dalsze warunki, pod któ­

7 „Non obstante quolibet privilegio, nemo potest ecclesiam orato- rium ve consecrate vel benedicere, aut novum coem eterium benedicere, sine Ordinarii consensu”. — kan. 4 schematu.

8 „Auctoritatis ecclesiasticae est propriam potestatem regim inis in

locis sacris lib ere exercere”. — kon. 7 schematu. 9 „Communicationes 2 (1972) 161.

10 „Ecclesiae nom ine intelligitur aedes sacra divino cultui dedicata ad quam om nibus fidelibus ius sit adeundi ad divinum cultum publi­ cum exercend'um”. — kan. 8 schematu.

rym i ordynariusz m iejsca może udzielić w ym ienionego w yżej zezw o­ lenia. M ówi się tutaj o w ysłuchaniu zdania rządców sąsiednich kościo­ łów , o w ystarczalności środków m aterialnych koniecznych dla spra­ wow ania kultu Bożego oraz o dobru duchowym w ie r n y c h n . W ypa­ da nadm ienić, iż w odniesieniu do środków m aterialnych schem at ma na uwadze jedynie sprawę kultu Bożego pom ijając moment utrzym ania szafarzy, o czym w spom inał § 2 referow anego kanonu w K.P.K. Opusz­ czenie to pozostaje n iew ątpliw ie w związku z zapowiedzią w motu pro- prio Ecclesiae Sanctae reform ą dotychczasowego system u b eneficjal- nego 12. § 3 nowej redakcji kanonu, dotyczący sprawy budowy kościoła zakonnego w ściśle określonym m iejscu, odpowiada co do treści § 4 w ujęciu kodeksowym .

Kan. 1163, w spom inający o szafarzu poświęcenia kam ienia w ęg iel­ nego, pozostaje bez zmian.

K om isja K odyfikacyjna, idąc za zdaniem k o n su ltorów 13, zdecydo­ w ała opuścić w schem acie kanony 1164—1168, ich bowiem treść, do­ tycząca uwzględnienia przy w znoszeniu kościoła w ym ogów sztuki sa­ kralnej i liturgicznych oraz podająca normy w zakresie samej konse­ kracji kościoła i tytułu czyli w ezw ania św iątyni, odpowiada bardziej prawu liturgicznem u, to zaś — jak już nadm ieniono — postanowiono

z K odeksu w yelim inow ać. Z tego samego w zględu podobny los spot­ kał kan. 1170, m ówiący o eksekracji kościoła, następnie kanony 1172— 1177, dotyczące zbezczeszczenia i rekoncyliacji kościoła oraz kan. 1180, odnoszący się do bazylik.

Zachowano w schem acie — co do istoty —- kan. 1169, jakkolw iek został on zredagowany w form ie bardziej skondensowanej, tak iż w m iejsce dotychczasow ych pięciu paragrafów zawiera jedynie dwa. Pierw szy z nich, łączący norm y §§ 1—3 w ujęciu kodeksowym , suge­ ruje posiadanie przez każdy kościół konsekrowanych lub poświęconych dzwonów, których używ anie podlega w yłącznie w ładzy k o ście ln ej14. Z takiego sform ułowania w ynika, że nadal nie można m ówić o naka­ zie prąw nym wprow adzającym konieczność posługiw ania się dzw o­ nam i 15. § 2, odpow iadający w sw ej treści kodeksow em u § 4, podaje w arunki, pod którym i ■— w drodze w yjątku — można używ ać dzwonów

11 „Ordinarius loci consensum ne praebeat nisi, auditis vicinarum ec - clesiarum rectoribus, censeat novam ecclesiam bono animarum inser- vire et media necessaria ad cultum divinum sustentandum non esse defutura”. — kan. 9 § 2 schematu.

12 Ecclesiae Sanctae, I, 8. 13 Comm unicationes 2 (1972) 161.

14 „Cuilibet ecclesiae campanas consecratas vel benedictas esse con - ven it quibus fideles ad divina officia aliosque religionis actus in viten - tur, quarum que usus unice subest ecclesiasticae auctoritati”. — kan. 11 § 1 schematu.

15 Zob. E. S z t a f r o w s k i , Miejsca i czasy święte, W arszawa 1970, s. 53.

P ro jek t reform y praw a 135 dla celów św ie ck ich le. Now ością jest tutaj jedynie opuszczenie dys­ pozycji kodeksow ej zezwalającej na zachow anie w mocy w arunków dotyczących używ ania dzwonów w celach świeckich, które to warunki, za zgodą ordynariusza, zostały dołączone przez tych, którzy dzwony d la danego kościoła ufundow ali.

Kan. 1171, przyznający ordynariuszowi upraw nienie określania go­ dzin nabożeństw liturgicznych, został w cielon y do schematu, podobnie jak kan. 1178, polecający troskę o zachow anie czystości oraz charak­ teru sakralnego świątyni. Ten ostatni został jednak zredagowany -w nieco zm ienionej formie, z dodaniem w zm ianki o obowiązku zasto­ sow ania odpow iednich środków bezpieczeństwa celem ochrony przed­ m iotów św iętych i rzeczy drogocennych należących do k o ścio ła 17.

Nieco zm odyfikow ane brzmienie, lecz bez zmian substancjalnych, uzyskał kan. 1179, przyznający t.zw. prawo azylu dla przestępców, któ­ rzy schronili się w k o śc ie le 18. Również kan. 1181, gw arantujący sw o­ bodny i bezpłatny w stęp do kościoła celem w zięcia udziału w nabożeń­ stw ach, został w pełni zachowany.

Projekt pom ija natom iast zupełnie kanony: 1182— 1186 pośw ięcone «praw ie zarządu m ajątkiem kościelnym (m. in. przy udziale parafial­ n ych rad adm inistracyjnych), utrzym aniu i konserw acji budow li sa­ kralnych oraz zatrudnianiu pracowników kościelnych. U suwając z pro­ jektu w ym ien ione kanony konsultorzy oraz Kom isja K odyfikacyjna postanow ili, zgodnie z przyjętym i założeniam i łącznego traktowania poszczególnych zagadnień, przenieść je do innych działów prawa. I tak norm y w zakresie zarządu m ajątkiem kościelnym i ściśle związanego z tym zagadnienia utrzym ania i konserw acji obiektów sakralnych znaj­ dą się w obrębie przepisów De iure patrimoniali Ecclesiae. Zostaną przy tym u jęte now ą dyspozycją natury ogólnej stanowiącą, iż zarząd m ajątku kościelnego należy do tego, kto bezpośrednio kieruje daną osobą prawną, do której ów m ajątek należy, chyba że coś innego sta­ n ow i prawo partykularne lub praw ow ity z w y c z a j19. Gdy chodzi zaś o spraw ę zatrudniania pracow ników kościelnych, o których traktuje kan. 1185 K.P.K., to znajdzie się ona w części De officiis ecclesiasti- cis 20.

16 „Ecclesiarum cam panae ad usus m ere profanos adhiberi nequeunt, nisi ex causa necessitatis aut ex licentia Ordinarii aut denique ex légitim a consuetudine”. — kan. 11 § 2 schematu.

„Curent om nes ad quos pertinet, ut in ecclesiis illa m unditia servetur, quae ad domum Dei decet, m ediaque securitatis adhibeantur ad bona sacra et pretiosa tuenda atque ab iisdem ecclesiis arceatur ■quidquid a sanctitate loci absonum sit”. — kan. 13 schematu.

18 „Qui ad aliquam ecclesiam alium ve locum sacrum ad asylum ob- tinendum confugerint extrahendi non sunt sine assensu com petentis auctoritatis ecclesiasticae”. — kan. 14 schematu; Kan. 1179 K.P.K. m ówi tu im iennie o zgodzie ordynariusza lub przynajmniej rządcy koś­ cioła.

w Comm unicationes 2 (1972) 161. *° Tamże.

Kom isja była zdania, że należy utrzymać w m ocy przepis kan. 1187 m ów iący o m ożliwości przeznaczenia kościoła na cele św ieckie przez: ordynariusza m iejsca, gdy obiekt ten nie może być przystosow any doi spraw ow ania w nim kultu i brak funduszów na jego restaurację. Opuszczono jednak w kanonie w zm iankę o przeniesieniu w takim w y ­ padku przez ordynariusza m iejsca ew entualnych obowiązków i do­ chodów oraz tytułu parafii (gdy chodzi o kościół parafialny) na in ną św iątynię. Kanon ten został n astępnie w zbogacony o now y paragraf, w którym upoważnia się m iejscowego ordynariusza do przeznaczenia danego kościoła na cele św ieckie także w ów czas, gdy jego zdaniem- zaniechanie dalszego używ ania w ym ienionego obiektu dla pełnienia w nim kultu publicznego przyczyni się do w zrostu dobra duchowego< zainteresow anych w iernych. W takim przypadku w ym agana jest jed­ nak zgoda tych, którzy słusznie roszczą sobie prawa w stosunku doi danej św ią ty n i21.

Tytuł II De oratoriis et sacellis, odpowiadający kodeksow em u tytu ­ łow i De oratoriis, przynosi zasadniczą zm ianę w postaci przyjętego- nowego podziału kaplic, co pozostaje w związku ze wspom nianym już w yżej zniesieniem rozróżnienia kościołów oraz kaplic publicznych. Tak w ięc utrzym ał się w schem acie podział kaplic jedynie na oratoria („oratorium”) oraz kaplice pryw atne („sacellum privatum ”). U leg ł przeto zasadniczej zm ianie kan. 1188 dzielący kaplioe na publiczne, półpubliczne i prywatne. W nowej redakcji zm ieniona treść tegoż ka­ nonu została ujęta w dwóch odrębnych kanonach, które podają okre­ ślenie oratorium oraz kaplicy prywatnej. Tak w ięc oratorium d efin iu je się jako m iejsce dla spraw ow ania kultu Bożego, przeznaczone za zgo­ dą ordynariusza na użytek jakiegoś stowarzyszenia lub pewnej grupy w iernych, z m ożliwością w stępu także dla innych w iernych, za zgodą kom petentnego zw ierzch n ik a22. Natom iast przez pojęcie kaplicy pry­ w atnej rozum ie się m iejsce dla spraw ow ania kultu Bożego, p rzezn a- czone na użytek jednej lub w ielu osób fizycznych 23.

Za zniesione Kom isja uznała kanony: 1190, 1191 i 1194, m ów iące o kaplicach publicznych, o kaplicach cm entarnych i innych kaplicach prywatnych, a w szczególności o odprawianiu w nich m szy św. P o­ zostałe kanony zostały —■ w ich istotnej treści — w cielon e do pro­ jektu. Kan. 1192, u jęty w czterech paragrafach, odnoszący się do erekcji 21 „Item si Ordinarius loci iudicat bono anim arum m agis p roficere ut aliqua ecclesia ad cultum publicum non am plius adhibeatur eam in usum profanum redigere potest, de consensu eorum qui iura in ea. sibi legitim e vindicant”. —■ kan. 16 § 2 schematu.

22 „Ordinatorii nom ine intelligitur locus divino cultui, in com m odum alicui-us com m unitatis v el coetus fidelium eo conveniemtiiuim, de licentia Ordinarii destinatus, ad quem etiam alii fideles de consensu superioris-. com petentis accedere possunt”, —■ kan. 17 schematu.

28 „Nom ine sacelli privati intelligitur locus divino cultui, in com m o­ dum unius vel plurium personarum physicarum , destinatus”. — kan. 18: schem atu.

17

]

Bez zm ian co do treści znalazł w projekcie kan. 1193, zezw alają­ cy na p ełnienie w erygowanym oratorium funkcji liturgicznych i na­ bożeństw z w yjątkiem tych, których zabraniają przepisy liturgiczne lub tych, które w yłączył ordynariusz. Również kan. 1189 został zacho­ w any co do istoty, doczekał się jednak now ej redakcji. Stanow i on, że kaplice pryw atne kardynałów i biskupów, także tytularnych, rządzą się tym i sam ym i normami, jakim podlegają oratoria 2i.

M odyfikacji i zarazem uproszczeniu uległ kan. 1195 dotyczący ce­ lebrowania m szy św. i spraw ow ania tzw. funkcji kościelnych w kap­ licach prywatnych. W sw oim nowym , bardzo lapidarnym brzem ieniu — K. P. K. obejm ow ał tu dwa paragrafy — uzależnia spełnianie w ym ie­ nionych czynności od zgody ordynariusza m ie jsc a 25. Wypada dodać, iż. analogiczna norma kodeksow a była w tym w zględzie surowsza dopu­ szczając m. in. m ożliwość odprawiania w kaplicach pryw atnych m szy św. w św ięta uroczyste, za zgodą ordynariusza, udzieloną jedynie dla słusznej i rozumnej przyczyny oraz „per modum actus”. Gdy chodzi zaś o pozostałe dni, to ordynariusz mógł tutaj zezwalać na celebrę ty l­ ko jednej i to czytanej m szy św. N ie mógł zaś zezwalać na pełnienie w kaplicach pryw atnych innych czynności i funkcji kościelnych. Nowa w ięc redakcja kanonu, nie zawierająca tego rodzaju klauzul, daje tu szerszą sw obodę ordynariuszowi.

W reszcie kan. 1196, obejm ujący w K odeksie dwa pragrafy, uległ in ­ now acji i został ujęty w znacznie krótszej formie, Zaleca on p ośw ięce­ n ie kaplic pryw atnych oraz zakazuje ich używ ania dla innych celów domowych, zgodnie z ich przeznaczeniem dla kultu religijn ego.26

K olejny — trzeci — zupełnie now y tytu ł De sanctuariis składa się z czterech kanonów. Pierw szy z nich podaje definicję sanktuarium jako

24 „Sacella privata S.R.E. Cardinaliu-m et Episcoporum sive residen- tialium sive titularium eodem iure quo oratoria reguntur”. — kan. 21 schematu.

23 „Ad m issas v e l ad functiones ecclesiasticas in sacello privato ■ celebrandas requiritur licentia Ordinarii lo ci” — kan. 22 schematu.

26 „Decet ut sacella privata benedictione congrua donentur; debent autem esse divino tantum cultui reservata et ab om nibus dom esticis usibus libera”. — kan. 23 schematu.

m iejsca św iętego przeznaczonego dla publicznego sprawowania kultu Bożego, w którym w ierni, za aprobatą kom petentnej w ładzy kościel­ nej, gromadzą się z uw agi na szczególną okoliczność natury religijnej, związaną z tym m iejscem . Jako okoliczności, o których tu mowa, ka­ non w ym ienia przykładowo pbchody religijne, kult św iętych obrazów, przechow yw anie słynnych relikw ii, cud, jaki m iał m iejsc e27.

N astępny kanon w § 1 dokonuje podziału sanktuariów na narodo­ w e, w ym agające aprobaty K onferencji Episkopatu oraz m iędzynarodo­ w e, ustanaw iane za zgodą Stolicy A p o sto lsk iej28. § 2 kanonu w spom i­ na natom iast o m ożliwości uzyskania przez sanktuarium pew nej eg- zem pcji, jeśli w ym agają tego okoliczności m iejsca oraz frekw encja w iernych przybywających t a m 29.

Dalszy kanon schem atu poświęcony został statutom, jakie w inny posiadać poszczególne sanktuaria. W § 1 zawarta jest norma przy­ znająca kom petencje ordynariuszom m iejsc do nadawania statutów sanktuariom diecezjalnym , K onferencjom Biskupów — nadaw ania sta­ tutów sanktuariom narodowym oraz zastrzegająca Stolicy A postol­ skiej prawo nadawania statutów sanktuariom m ięd zyn arod ow ym 30. § 2 kanonu wskazuje, co powinny przede w szystkim określać statuty sanktuarium, a m ianowicie: cel, w ładzę rektora sanktuarium oraz w ła ­ sność m ajątkow ą i jej zarząd 31. W reszcie kanon ostatni, mając na uwadze w zględy duchow e i pastoralne, poleca zagw arantow anie w ier­ nym w sanktuariach m ożliwości i korzystania z obfitszych środków uśw ięcenia poprzez troskę o życie liturgiczne i sak ram en talne32. Tytuł IV projektu De sepultura ecclesiastica, analogicznie jak w K.P.K., zaw iera krótkie normy w prow adzające a następnie trzy rozdziały:

27 „Sanctuarii nom ine intelliguntur aedes vel loca sacra divino cul- tu i publice exercendo dicata, ad quae ob peculiarem pietatis causam, v. gr. ob religiosas memorias, ob im aginem sacram ibi veneratam , ob reliquiam insignem ibi asservatam , ob miraculum ibi patratum, fi- deles, approbante auctoritate ecclesiastica com petente, accurrunt.” — kan. 22 schematu.

28 „Ut sanctuarium dici possit nationale accedere debet approbatio Conferentiae Episcopalis; ut dici possit internationale requiritur appro­ batio Sanctae Sedis”. — kan. 25 § 1 schematu.

2S „Quod si id exigant rationes loci et frequentia peregrinantium ad sanctuarium, quaedam exem ptiones eidem concedi poterunt”. — kan. 25 § 2 schematu.

hirrun„roouoj

30 „Ad condenda statuta sanctuarii dioecesani, com petens est Ordina­ rius loci; ad statuta sanctuarii nationalis Conferentia Episcopalis; ad statuta sanctuarii internationalis sola S. Sedes”. — kan. 26 § 1 sche­ matu.

31 „In his statutis determinetur praesertim finis, auctoritas rectoris, proprietas et adm inistratio bonorum, exclusa qualibet com m ercii vel n egotiations specie”. — kan. 26 § 2 schéma tu.

32 „In sanctuariis suppeditentur fidelibus abundantiora media salu- tis, apte fovendo vitam liturgicam et sacram entalem ”. kan. 27 sche­ matu.

[9] P rojekt reform y praw a 139

o cm entarzach, o przeprowadzeniu zwłok do kościoła i nabożeństw ie pogrzebow ym , o tych, którym należy udzielić łub odmówić pogrzebu chrześcijańskiego.

W zakresie norm w prowadzających Kom isja rozbudowała kan. 1203. S i zaw iera nowe, bardziej generalne sform ułowanie, m ówiąc o obo­ w iązk u polecania Bogu w szystkich w iernych zmarłych przez pogrze­ bowe obrzędy k o ście ln e33. Z kolei § 2 nadm ienia, iż ow e kościelne obrzędy pogrzebowe należy sprawować stosow nie do norm liturgicz­ nych, ustanow ionych przez K onferencję B iskupów danego r e g io n u S4. W łaśnie now e Ordo exequiarum z 15 sierpnia 1969 r. odwołując się do art. 63, b soborowej konsytueji o liturgii, upoważnia K onferencje B i­ skupów do przygotowania pogrzebowych rytuałów partykularnych. Om ówiony paragraf stanow i novum w stosunku do ujęcia kodekso­ w ego. § 3, który zm ienia § 2 om awianego kanonu w K.P.K., pośw ięcony je st spraw ie krem acji zwłok. N ow a redakcja idzie po m yśli obowiązu­ jącej Instrukcji Kongregacji dla Doktryny Wiary z 5 lipca 1963 r . 35 Dopuszcza m ianow icie — pośrednio —• krem ację zwłok zezw alając na pogrzeb chrześcijański osobom, które za życia, n ie kierując się m oty­ w am i przeciw nym i zasadom życia chrześcijańskiego, poleciły spalić sw oje ciało. Dyspozycja paragrafu zawiera przy tym klauzulę polecają­ cą, by pogrzeb chrześcijański osób, których zw łoki uległy na ich proś­ bę krem acji, n ie pom niejszył w niczym zwyczaju Kościoła grzebania ciał zm arłych, oraz by w przypadku takiego pogrzebu zażegnać n ie­ bezpieczeństwa, zgorszenia se.

W św ietle now ego Ordo exequiarum , przewidującego trzy w arianty pogrzebu ch rześcijańskiego37 Kom isja postanow iła pominąć kan. 1204 przepisujący porządek — tylko w jednej w ersji — pogrzebu chrześ­ cijańskiego 3S. W prowadziła natom iast now y kanon, który zakazuje o- kazyw ania jakichkolw iek w zględów osobom w ich cerem oniach po­ grzebowych, z w yjątk iem różnic płynących z faktu posiadania przez kogoś w yższych św ię c e ń 39.

33 „Omnes fideles defuncti exequ iis ecclesiasticis Deo com m endandi su n t”. — kan. 28 § 1 schematu.

34 „Exequiae seu ritus sacri quibus Ecclesia defunctis spiritualem opem im petrat sim ulque v ivis spei solacium affert, celebrandae sunt iu xta modum, quem, ad normam legum liturgicarum, Conferentia Epi- scopalis regiionis statuerit”. — kan. 28 § 2 schematu.

35 AAS 56 (1964) 822—823.

36 „Iłlis ©tiaim qui proprii cadaveris cnemationem elegeriot, nisi con- stet ipsos talem electionem fecisse rationibus ductos christianae vitae adversis, concedendi sunt exequiarum ecclesiasticarum ritus, eo tarnen modo celebrati ut non lateat Ecclesiam consuetudinem corpora sepe- liend i anteponere, vitatoque periculo scandali”. — kan. 28 § 3 sche­ matu.

37 Ordo exequiarum , n. 4. 38 Comm unicationes 2 (1972) 163.

sa-Rozdział De caemeteriis uległ w projekcie znacznem u skróceniu £ uproszczeniu, stosow nie — sugerow ali to konsultorzy K om isji Kody^ fikacyjnej — do zasady pomocniczości w K o śc ie le 40. Kan. 1205, gło­ szący zasadę grzebania ciał zm arłych ną cm entarzach, został w schem a­ cie utrzym any, chociaż w zm odyfikowanej formie. Tak w ięc § 1 w n ow ym sform ułowaniu m ówi o posiadaniu przez. Kościół w łasnych cm en­ tarzy lub przynajm niej pew nych części w ydzielonych na cmentarzach, kom unalnych przy czym w obydwu przypadkach należy dokonać po­ św ięcenia 41. § 2, stanow iący novum , poleca, aby podczas pogrzebu od­ byw anego na innych cm entarzach dokonywano przynajmniej p ośw ięce­ nia poszczególnych g ro b ó w 42. U legł zm ianie § 2 referow anego k an on ii kodeksow ego, który w projekcie — jako § 3 — zawęża krąg osób, którym prawo zezw ala na pochowanie zw łok w kościołach. Podczas,, gdy K.P.K. w ym ien iał tu papieża, kardynałów, biskupów rezy d en cja l- nych, opatów i prałatów udzielnych oraz osoby panujące, to w projek­ cie m ów i się zaledw ie o papieżu, kardynałach, biskupach rezyd en cjal- nych oraz o byłych biskupach rezydenjalnych is.

Złożony z trzech paragrafów kan. 1206, przypom inający o p raw ie K ościoła do posiadania w łasnych cmentarzy, uległ znacznemu upro­ szczeniu, zawiera bow iem jed ynie lapidarne stw ierdzenie tego p r a w a 44.. Pozostała treść kanonu w ujęciu K.P.K. została po w iększej części za­ w arta w w yżej przedstawionej now ej redakcji kan. 1205.

U chylony zostaje kan. 1207 m ówiący o interdykcie, zbezczeszczeniu: oraz rekoncyliacji cm entarzy i aplikujący w tej dziedzinie analogicz­ n e normy podane w odniesieniu do kościołów.

Utrzym ano natom iast w mocy co do istoty kan. 1208 przyznający prawo do posiadania w łasnych cm entarzy przez parafie i instytuty za­ konne 46 oraz wspom ianający, że innym osobom prawnym oraz rodzi­ nom prywatnym ordynariusz m iejsca m oże pozwolić na posiadanie osobnego grob ow ca46. W treści całego kanonu zaszły dwie zmiany: po pierw sze schem at przyznaje prawo posiadania w łasnego cmentarza in ­ stytutom życia poświęconego Bogu, w ogóle a nie tylko w yjętym , po ero m anantem, nulla personarum in caerem oniis habeatur acceptio”. — kan. 29 schematu; Por. Ordo exequiarum , n. 20.

4(1 Comm unicationes 2 (1972) 163.

41 „Coemeteria Ecclesiae propria, ubi fieri potest, habeantur, v e l saltem spatia in coem eteriis civilibus, fidelibus defumetis destieata, al- terutra rite benedieenda”. — kan. 30 § 1 schematu.

42 „Si vero hoc obtineri nequeat, toties quoties singuli tum uli rite benedicantur”. — kan. 30 § 2 schematu.

43 „In ecclesiis cadavera ne sepeliantur nisi agatur de cadaveribus. Rom ani Pontificis aut S.R.E. Cardinalium v el Episcoporum resid en tia- lium et olim residentalium im propria ecclesia sepeliendis”. — kan. 30' § 3 schematu.

44 „Ius est catholicae Ecclesiae possidendi propria coem eteria”. — kan. 31 schematu.

45 „Paroeciae et Instituta vitae consecratae coem eterium proprium habere possunt”. — kan. 32 § 1 schematu.

I l l ] P rojekt reform y praw a

141

drugie w now ym § 3 uzależnia się w ykon yw anie w ym ienionego pra- ~wa posiadania cm entarzy od postanow ień prawa partykularnego 47.

Kanony 1209— 1214 zostały w całości pom inięte przez schemat. Do­ tyczyły one następujących zagadnień: wznoszenia na cmentarzach gro­ bow ców i pom ników dla różnych kategorii osób, ogrodzenia i strze­ le n ia cm etarza, czasu chowania zm arłych oraz ekshum acji. K onsul- tatorzy K om isji K odyfikacyjnej byli zdania, iż w ym ienione tu zagad­ n ien ia są w K.P.K. ujęte zbyt szczegółowo, stąd też powinny być raczej przedm iotem ustaleń norm atyw nych K onferencji Biskupów poszczegól­ n y ch regionów 48.

Znadznemu uproszczeniu i zredukowaniu uległ m ateriał zawarty w K.P.K. w rodziale De cadaveris translatione ad ecclesiam, funere ac depositione. I tak, w m iejsce kanonów 1215— 1218, traktujących o prze­ prow adzeniu zw łok zm arłych do kościoła, Kom isja zaproponowała je­ den kanon złożony z trzech paragrafów. Stanow i on najpierw regułę, iż nabożeństwo pogrzebowe każdego wiernego zmarłego powinno m ieć m ie jsc e w jego w łasn ym kościele p arafialn ym 49. N astępnie przyznaje s ię każdemu w iernem u lub tym, do których należy zajęcie się nabożeń­ stw em pogrzebowym zmarłego prawo wyboru innego kościoła nabożeń­ stw a pogrzebowego, za zgodą rządcy tegoż k o ścio łam. Klauzula o zgo­ dzie rządcy kościoła stanow i tutaj coś now ego w stosunku do sfor­ m ułowania k od ek sow ego51. Nie w yklucza się poza tym , jak to czyni Kodeks, niedojrzałych od prawa w yboru kościoła nabożeństwa pogrze­ bow ego 52.

N ieco inną regułę w stosunku do kodeksow ej staw ia schem at w od­ n iesien iu do m iejsca nabożeństw a pogrzebowego w przypadku, gdy

śm ierć nastąpiła poza obrębem w łasnej parafii. Norma kodeksowa, zawarta w kan. 1218 § 1, uzależniała m iejsce w spom nianego nabożeń­ stw a od okoliczności, czy zw łoki zm arłego poza w łasn ą parafią można do niej przenieść w sposób dogodny. Gdy n ie można było tego uczy­ nić, m iejscem nabożeństw a pogrzebowego staw ał się kościół parafial­ n y m iejscowości, w której nastąpił zgon. Tym czasem schem at zrywa

z ow ym rozróżnieniem, czy zw łoki można przenieść do w łasnej parafii -w spoób dogodny, czy też nie. Staw ia po prostu zasadę, iż w przypadku

49 „Etiam aliis personis iuridicis v e l fam iliis privatis perm itti potest ab Ordinario loci peculiare sepulcrum rite benedictum ”. — kan. 32 § 2 schematu.

47 „Quoad praedictorum iurium exercitium provideat ius particula- i e ”. — kan. 32 § 3 schematu.

48 Com m unicationes 2 (1972) 163.

49 „Funus pro quolibet fideli defunctio pro reguła in propriae paro- eciae ecclesia celebrari debet”. — kan. 33 § 1 schematu.

50 „Fas est autem cuilibet fideli, v el iis quibus fidelis defuncti e x e - q uias curare com petit, aliam ecclesiam funeris eligere, dummodo con­ se n su s rectoris legitim e accedat”. — kan. 33 § 2 schematu.

51 Por. kan. 1233 § 1 K.P.K. 52 Por. kan. 1224, n. 1 K.P.K.

śm ierci poza w łasną parafią zm arłego, jeśli zwłok n ie przeniesiono- do tejże parafii, a zmarły n ie w ybrał uprzednio innego kościoła dla sw ojego nabożeństwa pogrzebowego, to powinno ono odbyć się w koś­ ciele w skazanym przez prawo partykularne 6S.

Kan. 1219, podający dospozycje w odniesieniu do kościoła nabożeń­ stwa pogrzebowego pewnych określonych kategorii osób, został przez schem at uproszczony. Pom ijając spraw ę kościoła nabożeństwa pogrze­ bowego kardynałów oraz prałatów i opatów udzielnych wspom ina je­ dynie o biskupach rezydencjalnych stanowiąc, iż kościołem ich nabo­ żeństw a pogrzebowego ma być w łasna św iątynia katedralna, jeśli n ie w ybrali innego kościoła S4.

Pom inięto zupełnie w projekcie kan. 1220 traktujący o m iejscu nabo­ żeństw a pogrzebowego beneficjatów zobowiązanych do rezydencji. Ob­ szerny zaś kan. 1221, dotyczący m iejsca w ym ienionego nabożeństw a dla członków instytutów zakonnych, zastąpiono lapidarnym stw ierdzeniem iż należy się tutaj kierow ać norm am i zaw artym i w konstytucjach po­ szczególnych instytutów 55.

N ie znalazł m iejsca w schem acie kan. 1222 dotyczący m iejsca nabo­ żeństw a pogrzebowego osób zm arłych w domu zakonnym lub kolegium a przebyw ających tam w charakterze w ychow anków, gości lub z racjt choroby, zm arłych w szpitalu oraz zmarłych w sem inarium duchow­ nym.

Znacznej zm ianie uległa redakcja kan. 1223 m ówiącego o upraw nie­ niu w szystkich w iernych do swobodnego wyboru zarówno kościoła n a­ bożeństwa pogrzebowego, jak i cm entarza oraz o korzystaniu z tego- uprawnienia także przez kobiety zm ężne oraz dzieci po osiągnięciu dojrzałości, niezależnie od w ładzy m ężowskiej lub rodzicielskiej. W no­ w ym bowiem brzem ieniu, pom inąwszy sprawę wyboru kościoła nabo­ żeństw a pogrzebowego, co stało się przedm iotem innego, w yżej om ó­ w ionego przepisu, § 1 zaznacza najpierw, że jeśli dana parafia posia­ da w łasny cmentarz, na nim należy grzebać ciała zmarłych, chyba że w ybrali oni — lub ci, do których należy zajęcie się pogrzebem — u - przednio inny cm en tarz56. § 2 stanow i natom iast generalną zasadę, że

53 „Si extra propriam paroeciam mors acciderit, neque cadaver ad earn translatum fuerit, neque aliqua ecclesia funeris legitim e electa,, exequiae celebrentuir in ecclesia iure particular! designanda”. •—■ kan. 33 § 3 schematu. (

. 54 „Exequiae Episcopi residentialis defuncti in propria ecclesia cathe— drali celebrentur, nisi aliam ecclesiam elegerit”. — kan. 34 sche­ matu.

55 „Exequiae sodalium Institutorum vitae consecratap eorumque qui cum illis stabiliter commorantur fiant ad normam constitutionum ”. — kan. 35 schematu.

56 „Si paroecia habet proprium coem eterium in eo tum ulandi sunt, fideles defuncti, nisi aliud coem eterium legitim e electum fuerit v e t ab ipso defuncto vel ab iis quibus defuncti sepulturam curare co m p e- tit”. — kan. 36 § 1 schematu.

[13]

Pozostaw iając szersze pole ustaw odaw stw u zainteresow anych K on­ ferencji B isk u p ó w 58 Kom isja postanow iła .pominąć zupełnie kanony 1224— 1233, podające szereg szczegółów w zakresie prawa, sposobu i w arunków dotyczących wyboru cm entarza pogrzebania zwłok, a także w skazujące na szafarza nabożeństw a pogrzebowego i pochowania oraz m ów iące o udziale w pogrzebie duchow ieństw a i stowarzyszeń.

Gdy chodzi o kanony 1234—1237, ujm ujące dość szczegółowo sprawą opłat pogrzebowych, polecające m. in. ordynariuszom m iejsc sporzą­ dzenie wykazu w spom nianych opłat dla sw oich tery to rió w 59, Kom isja K odyfikacyjna, idąc za sugestią Synodu B isk u p ó w 60, przyjęła zało­ żenie, że w dziedzinie, o której m owa powinno się form ułow ać normy nie tyle w celu ścisłego określenia prawa poszczególnych kościołów" do taks lub ofiar pobieranych z racji pogrzebu, ile raczej w celu ok­ reślenia, na jakim kościele ciąży obowiązek odprawienia p ogrzebu 61. Pozostaw iono zatem, lecz w bardzo zm ienionej postaci, jedynie kan. 1235. Stanow i on, iż jakkolw iek należy podtrzymać zwyczaj w iernych dowolnego składania ofiar z okazji pogrzebów, to jednak do ordynariu­ sza m iejsca należy czuw anie nad tym , aby w żaden sposób n ie były w ym agane w tej dziedzinie tzw. taksy pogrzebowe. N astępnie tenże kanon poleca, by obrzędy pogrzebowe w szystkich w iernych zm arłych były spraw ow ane w edług prawa liturgicznego oraz przepisów K onfe­ rencji Biskupów 62. Wypada zauważyć, iż przepis kanonu w ujęciu ko­ d ek so w y m 03 zabraniał jedynie pobierania ofiar przekraczających w y ­ sokość ustaloną taksam i diecezjalnym i. Zrywając z pojęciem owych taks nowa redakcja kanonu pomija w ięc konsekw en tnie ów przepis.

Kan. 1138, nakładający na m inistra pogrzebu obowiązek zapisania faktu pogrzebu w księdze zmarłych, został zachowany w indentycz- nym brzmieniu.

67 „Omnibus licet, nisi expresse iure prohibeantur, eligere coem ete- rium sepulturae, quo in casu in illo sepeliantur cadavera, dummodo consensus accedat superioris a quo coem eterium pendet”. — kan. 36 § 2 schematu.

58 Comm unicationes 2 (1972) 164. 59 Kan. 1234 K.P.K.

60 Com m unicationes 2 (1972) 164.

61 Zob. Pontificia Commissio Codici Iuris Canonici recognoscendo,. Schem a canonum..., s. 4 (Praenotanda).

62 „Quamvis fovenda sit fidelium consuetudo oblationes Ecclesiae oc- casione funerum lib éré donandi, curent tarnen Ordinarii ne ullo modo taxae exigantur; om nibus autem fidelibus defunctis semper exequ iae persolvantur iuxta leges liturgicas et C onferentiae Episcopalis p rae- scripta”. — kan. 37 schematu.

Stosunkowo duże zmiany w stosunku do K.P.K. zawiera kolejny roz­ dział De iis quibus sepultura ecclesiastica concedenda est aut dene- ganda, objęty kanonam i 1139— 1242. Kan. 1239 został zachowany co do istoty, lecz u jęty w sposób pozytywny. § 1, zam ykający treść aż trzech paragrafów kodeksowych, zezw ala na pogrzeb kościelny w szystkim w ier­ nym oraz katechum enom z w yjątk iem tych osób, których prawo w yraź­ n ie pozbawia tego ob rzęd uu . N ow ością jest dodanie przez schemat w kolejnych dwóch paragrafach dyspozycji w odniesieniu do obrzę­ dów pogrzebowych akatolików czyli tzw. braci odłączonych. I tak w § 2 stanow i się, że w edług roztropnego sądu ordynariusza można zezw o­ lić na w spom niane obrzędy w stosunku do zmarłych braci odłączo­ nych, którzy przez chrzest pozostaw ali w pewnej łączności z K ościo­ łe m 65. Z kolei § 3 zaw iera dyspozycję w m yśl której także inni, którzy b yli w jakiś sposób związani z Kościołem lecz zm arli przed przyjęciem chrztu, mogą korzystać z duchowej pomocy Kościoła, stosow nie do przepisów liturgicznych i w edług roztropnego uznania ordynariuszaC6. N ie chodzi tutaj o katechum enów, o których m owa w § 1 i którzy idą tu taj na równi z ochrzczonymi, lecz o inne osoby, których związek

z K ościołem pozostaw ał m niej ścisły i mniej form alny.

Radykalnej zjmianie uległ § 1 kan. 1240 pozbawiający prawa do po­ grzebu kościelnego sześć ściśle określonych kategorii osób. Otóż zda­ niem K om isjii stosow niejszym jest przyjęcie jedynie ogólnego k ryte­ rium, w m yśl którego należy odmówić cerem onii pogrzebowych. Jest nim m ianowicie okoliczność publicznego zgorszenia w iernych. K on­ sekw en tnie w ięc schem at stanowi, iż odm awia się pogrzebu kościelne­ go grzesznikom , którzy przed śm iercią nie dali żadnych oznak pokuty, jeśli tego rodzaju cerem onie spowodow ałyby publiczne zgorszenie w ier­ nych 67. Bez zm ian natom iast w szedł do schem atu § 2 om awianego ka­ nonu, polecający konsultację z ordynariuszem m iejsca w w ypadku za­ istniałej w ątpliw ości co do prawa danego zmarłego do pogrzebu koś­ cielnego oraz stanowiący, iż „permanentne dubio” należy zastosować

cerem onie pogrzebowe, z w ykluczeniem jednak zgorszenia.

Schem at opuszcza kanony 1241— 1242, traktujące o zakazie m szy św. pogrzebowej i rocznicowej oraz innych publicznych nabożeństw za tych

64 „Omnes fideles et catechum eni defuncti exequ iis ecclesiasticis do- nandi sunt nisi iisdem a iure expresse priventur”. — kan. 39 § 1 schematu.

65 „Fratribus seiunctis, qui per baptism um in quadam cum Ecclesia catholica com m unione constituti sunt, concedi possunt exequ iae eccle- siasticae de prudenti loci Ordinarii iudicio”. — kan. 39 § 2 sche­ matu.

66 „Etiam alii, qui aliquo modo ad Ecclesiam propinqui, videbantur, sed antequam baptism um receperint decesserunt, suffragia Ecclesiae, de prudenti loci Ordinarii iudicio, ad normam legum liturgicarum, re- cipere possunt”. — kan. 39 § 3 schematu.

67 „Exequiis ecclesiasticis privandi sunt, nisi ante m ortem aliquae dederint poenitentiae signa, peccatores quibus eaedem non sine publi- -co fidelium scandalo concedi possunt”. — kan. 40 § 1 schematu.

1151

₁₄₅

2. Czasy św ięte

U kład treści sekcji II De tem poribus sacris utrzym ywał się w sche­ m acie bez zmian: po krótkim w yprow adzeniu zawiera dwa tytuły: o dniach św iętych oraz o dniach pokuty przy czym brzm ienie drugiego tytułu, w m yśl k onstytucji apostolskiej Paenitem ini z 17 lutego 1966 r . 09, uległo m odyfikacji, Kodeks bowiem używ a tu terminu: o w strze­ m ięźliw ości i poście.

W szystkie kanony w prow adzenia zostały co do istoty zachowane, w zw iązku jednak z zaistniałym i już w u staw odaw stw ie kościelnym zm ia­ nam i, w prow adzonym i w yżej w ym ienioną konstytucją Paenitemini,

p rojekt zaw iera pew nego rodzaju uzupełnienia oraz innowacje. I tak w kan. 1243, określającym p ojęcie czasów św iętych, znalazł się now y term in — dni pokuty, zam iast kodeksow ego „dni w strzem ięźliw ości i postu”. Również kan. 1241 § 1, m ówiący o ustanaw ianiu czasów św ięty ch w K ościele Pow szechnym •— utrzym any bez zm iany — zaw iera ó w n ow y term in „dies paenitentiae”. U chylono natom iast § 2 kanonu, przyznający ordynariuszom m iejsca w ładzę ustanawiania — per m o- dum actus — szczególnych dni św iętych oraz dni w strzem ięźliw ości i postu w sw oich diecezjach. Pom inięcie tej norm y należy w iązać z treścią konstytucji Paenitemini, przyznającej w tej dziedzinie kom ­

p etencje K onferencjom Episkopatu.

Kan. 1245, u jęty w K.P.K. w trzy paragrafy i traktujący o dyspen­ sach od obowiązku zachowania dni św iętych, uległ m odyfikacji za­ rów no co do treści, jak i form y. N ie podzielony na paragrafy powtarza sform ułow anie kodeksowe, zawarte w § 1 i § 3, że oprócz biskupów die­ cezjalnych w ładza dyspensow ania od obowiązku św ięcenia dni św ię­ tych oraz zachowania dni pokuty przysługuje proboszczom, w odnie­ sien iu do poszczególnych osób i poszczególnych rodzin a także przeło­ żonym kleryckich instytutów zakonnych wobec sw oich podwładnych. Kanon został w zbogacony —• po m yśli konstytucji Paenitem ini ■—• o nor­ m ę, w edług której w ym ienione w yżej kategorie osób mogą tak że za­ m ienić obowiązek św ięcenia św ięta lub zachowania pokuty na inne po­ bożne uczynki 70. Również kan. 1264, przytaczający sposób liczenia 68 Por. Dekret Kongregacji dla Doktryny Wiary De Missa publice celebranda in Ecclesia Catholica pro aliis christianis dejunctis z 11 czer­ w ca 1976 r., AAS 68 (1976) 621—622.

69 AAS 58 (1966) 177— 198.

70 „Firmo iure Episcoporum dioecesanorum de quo in can. 246 (de Popuło Dei), pacrochus, iusta de causa et seoumduim O rdinarii loci prae- scriptiones, potest eoncedere siv e singulis fidelibus, siv e singulis fa- m iliis dispensationem ab obligatione servandi diem festum vel diem p aeninitentiae aut com m utationem eiusdem in alia pia opera; idque

trw ania czasów św iętych został, wzbogacony o dyspozycję, w m yśl której obowiązkowi uczestniczenia w św iątecznej m szy św. zadośćuczy­ ni się rów nież w ieczorem poprzedniego dnia, jeśli takie prawo został® przyznane danemu terytorium 71.

W tytu le De diebus jestis w szystkie trzy kanony u legły znacznym- zmianom. Tak w ięc kan. 1247 § 1, przytaczający katalog św iąt „de p r a e - cepto” — w szystk ie niedziele oraz 10 św iąt Pańskich, NMP, i Ś w ię­ tych —■ został rądykalnie zm odyfikow any. Do rzędu bow iem dni św ię­ tych, obowiązujących w K ościele Pow szechnym , zalicza jedynie ■— o - bok niedziel — uroczystość Bożego Narodzenia oraz jedno ze św iąt NMP, w skazane przez K onferencję Episkopatu. Poza tym norma upo­ w ażnia w ym ienioną K onferencje do ustalenia innych dni świętych- tzw . nakazanych dla sw ojego r e g io n u 72. Schem at opuszcza §§ 2 i 3 o - m ów ionego kanonu, traktujące o obchodzie św iąt patronów lokalnych: oraz o przenoszeniu św iąt.

Interesujące zm iany wprowadza się do kan. 1248, przepisującego spo­ sób św iętow ania dni św iętych. Gdy chodzi o obowiązek pozytyw ny — uczestniczenia w e m szy św. — n ie został on w niczym przez projekt zm ieniony. N atom iast inaczej zostaje ujęty przedmiot obowiązku n e­ gatyw nego, polegającego — w ujęciu kodeksow ym — na pow strzy­ m aniu się od tzw. prac służebnych oraz następujących zajęć: publicz­ nego handlu, jarm arków oraz w szelkiego innego rodzaju kupna publi­ cznego czy sprzedaży. Otóż K om isja K odyfikacyjna, mając na u w ad ze zw yczaje a także w arunki sp ołeczno-ekonom iczne73, przyjęła in ne kry­ terium prac i zajęć, od których należy pow strzym yw ać się w dni św ię­ te podkreślając tu bardziej p ozytyw nie charakter owych dni. Tak więc. norma projektu nakazuje generalnie pow strzym yw anie się od tych prac i zajęć, które uniem ożliw iają spraw ow anie św iątecznego kultu Bożego„ korzystanie z radości w łaściw ej dniow i św iątecznem u lub też stanow ią przeszkodę w odpoczynku fizycznym i d u ch ow ym 74.

potest etiam Moderator in stitu ti clericalis v ita e consecratae, quoad proprios subditos”. — kan. 43 schematu.

71 „Supputatio diei festi, item qe diei paenitentiae, facienda est a m e­ dia nocte usque ad m ediam noctem, salvo praescripto can. 170 (d e Sacram entis) ieit firm a faeu ltate satisfaciendi vespere praecedenti p rae­ cepto M issae assistemdi, wbi id concessum fuerit”. — kan. 44 sche­

matu.

72 „Praeter diem dominicum, qui in universa Ecclesia uti prim ordia- lis dies festus de praecepto servari debet, diem quoque N ativitatis Do­ m ini N ostri Jesu Christi et unam ex sollem nitatibus B.M.V. a C onfe- rerutiis Episcopalibus designandam , penes eandem Conferentiam Episco- palem' est determ inare quinam alii dies festi in suo territorio sub- praecepto servandi sin t”. — kan. 45 schematu.

73 Comm unicationes 2 (1972) 167.

74 „Festis de praecepto diebus Missae celebrationi fideles participentj et abstineant ab illis operibus et negotiis quae cultum Deo reddendum, laetitiam diei Dom ini piropriam, aut debitami m entis ac corporis r e la - xation em im pediunt”. — kan. 46 schematu.

[17] P ro jek t reform y praw a 147

Каи. 1249, określający m iejsce święte, w których zadośćczyni się obowiązkowi św iątecznego uczestniczenia w e mszy św., został zreda­ gow any w uproszczonej formie. Zam iast taksatyw nego w ym ieniania o- w ych m iejsc schem at podaje generalną dyspozycję zezw alającą na sp ełnienie w spom nianego obowiązku w jakim kolw iek m iejscu, w któ­ rym odprawia się m sza św. w obrządku katolickim , stosow nie do prze­ pisów prawa 75.

W zw iązku z reform ą dyscypliny pokutnej zasadniczym zmianom uległa treść tytułu De abstinentia et ieiunio, ujętego — jak już zazna­ czono —• w now ą szatę słowną: De diebus paenitentiae. Zawarte tutaj dwa kanony porządkują na nowo m aterię objętą przepisami kanonów 1250— 1254.

Pierw szy z now ych kanonów, zawiera w § 1 przypom nienie skiero­ w an e pod adresem duszpasterzy o obowiązku ciągłego pouczania w ier­ nych o nakazie czynienia pokuty, do której w szyscy są zobow iązani oraz zachęcania ich, aby w ciągu całego okresu W ielkiego Postu i w e w szystk ie piątki roku, a zwłaszcza w W ielki Piątek, w ypełniali uczyn­ k i pokutne, do których na pierwszym m iejscu zalicza się zachow anie p o stu 76. § 2 uzależnia u stalen ie dni oraz form y pokuty od decyzji K on­ ferencji Biskupów danego regionu kościelnego, która powinna uw zględ­ n ić w sw oich projektach okoliczności m iejsca 77.

K olejny kanon nawiązując do § 2 kan. 1244 powtarza w całości jego treść i zezw ala biskupom diecezjalnym na u stanaw ianie dla diecezji — lecz tylko w poszczególnych przypadkach •— dni św iętych oraz dni po­ kuty 78.

3. Kult Boży

Na w stępie należy zwrócić uw agę na ogromne uproszczenie schem a­ tu w stosunku do części III De cultu divino, objętej w stępem i pię­ ciom a tytułam i, zaw artym i w kanonach 1255— 1321 K.P.K. Można je uznać za w ynik trzech założeń, jakie przyjęli konsultorzy oraz sama K om isja K odyfikacyjna. Po pierwsze, uznano za stosow ne pom inięcie

75 „Legi de M issae participamdo satifacit qua M issae assistit ubicum - que legitim e celebratur ritu catholico”. — kan. 47 schematu.

76 „Curent pastores animarum fideles constanter admonere de obli- g'atione qua tenentur omnes paenitentiam agere, eosque hortari ut, toto tem pore quadragesim ali atque feriis sextis per annum, praesertim feria sexta in passione et morte Christi Jesu actus paenitentiales, inter quos ad exem plum Christi Dom ini praeem inet ieiunium , corde con- trito peragant.” — kan. 48 § 1 schematu.

77 „C onferentiarum Episcoporum est dies et form as paenitentiae suis regionibus aptatas determinare, fidelibus suis proponere et, ratione habita adiunctorum , easdem praescribere”. — kan. 48 § 2 schem a­ tu.

78 „Episcopi dioecesani pecüliares suis dioecesibus seu locis dies fe - stos aut dies paenitentiae possunt, per modum tantum actus, in dice- r e ”. — kan. 49 schematu.

w nowym praw ie przepisów liturgicznych, które w om awianym dziale w ystęp ują szczególnie licznie. Za norm y kononiczne, które należy u w ­ zględnić, uznano tutaj tylko te, które zostały ustanow ione dla zacho­ w ania i rozwoju tzw. porządku publicznego w Kościele. Po drugie, w śród norm w yłącznie kanonicznych postanowiono zachować w projekcie jedynie te, które są jednolite dla Kościoła Pow szechnego, inne nato­ m iast m ają znaleźć się w zasięgu prawa partykularnego lub zw ycza­ jowego. Po trzecie w reszcie, opowiedziano się za pom inięciem tych w szystkich kanonów prawa kodeksowego, które przytaczają bardziej doktrynę teologiczną, niż stanow ią normy prawne, chyba że są one konieczne dla lepszego zrozum ienia tych o sta tn ichn . W św ietle pow yż­ szych założeń pom inięto zupełnie trzy tytu ły kodeksowe: o p rzecho­ w yw aniu i kulcie N ajśw iętszego Sakramentu, o procesjach, o sprzę­ tach kościelnych. Zachowano natom iast, obok krótkiego w prowadzenia, dwa pozostałe tytuły: o kulcie Świętych, obrazów i relikw ii oraz o ślu ­ bach i przysięgach.

Jeśli chodzi o zagadnienia w stępne, to z 10 kanonów kodeksow ych pozostały w schem acie jedynie 4 przy czym trzeba tu odnotować n ie­ m ałe zm iany, zwłaszcza w odniesieniu do dziedziny „comm nicatio in spiritualibus”.

Kan. 1255, m ówiący o rodzajach kultu z uw agi na jego przedmiot, uznano za odpowiadający bardziej doktrynie teologicznej i dlatego o- puszczono go w schemacie. U trzym ano natom iast, w uproszczonej jed­ nak form ie, kan. 1256. P odaje on określenie kultu publicznego i pry­ w a tn e g o 80. Kan. 1257, zastrzegający Stolicy A postolskiej kom petencję w sprawach zm iany prawa liturgicznego i ksiąg liturgicznych, został w projekcie rozbudowany w związku z now ym i dyspozycjam i kon­ stytu cji o liturgii Soboru W atykańskiego II. Dodano , w ięc w kanonie, że analogiczne prawo — kierow anie liturgią oraz zatw ierdzenie ksiąg liturgicznych i ich tłum aczeń — przysługuje także biskupom i K onfe­ rencjom Biskupów, w granicach w łasnych kom petencji. Poza tym no­ w ością w sform ułow aniu kanonu jest dodanie wzm ianki, rów nież sto­ sow nie do ustaleń w ym ienionej konstytucji, o tym, że nikt inny, naw et kapłan, nie m oże w łasn ą powagą niczego dodawać, odejm ow ać lub zm ieniać w litu r g ii81.

79 Communicati-ones 1 (1973) 42—43; Zob. E. P r z e k o p , W okół sche­ m a tu 'kanonów „Du cultu divino”, „Roczniki Teologiczno-K anoniczne” 23 (1976) z. 5, s. 100—103.

80 „Cultus, si deferatur nom ine E cclesiae a personis legitim e ad hoc deputatis et per actus ex Ecclesiae institutione exhibendos, dicitur publicus; si m inus, privatus”. — kan. 50 schematu.

81 „Apostolicae Śedis est liturgiam ordinäre, łibros liturgicos necnon eius versiones approbare; idem ius com petit Episcopis eorum que coe- tibus intra lim ites vero propriae com petentiae. Quapropter nem o om - nino alius, etiam si sit sacerdos, quidquam proprio marte in liturgiam addat, demat, aut m utet”. — kan. 51 schem atu; Por. konstytucja So­ boru W atykańskiego II o liturgii Sacrosanctum Concilium, n. 22.

119] P ro jek t reform y praw a 149

Z uw agi na dyrektyw ny dekretów Soboru W atykańskiego II — o ekum enizm ie Unitatis redintegratio oraz o Kościołach W schodnich ka­ tolickich O rientalium ecclesiarum — a także postanowienia Directorium Sekretariatu dla jedności chrześcijan z 14 maja 1967 r., radykalnej zm ianie uległ kan. 1258, traktujący o uczestnictw ie katolików w ob­ rzędach religijnych akatolików. Redagując kanon w nowym sfor­ m ułow aniu konsultorzy byli zdania, iż należy w nim pom inąć to, co dotyczy szafow ania i przyjm owania, sakram entów św., a co zostało uw zględnione w schem acie prawa De sacramentis. § 1 om awianego kanonu zezw ala katolikom , dla słusznej przyczyny, uczestniczyć w ob­ rzędach religijnych braci odłączonych a naw et na jakiś czynny w nich udział, przy zachowaniu jednak ustaleń, jakie w tej dziedzinie w ydał ordynariusz m iejsca lub K onferencja E p isk opatu 82. Jeśli chodzi o par­ tycypację w zakresie przyjm owania sakram entów św., kanon — w m yśl w spom nianego w yżej założenia konsultorów — odwołuje się je­

d ynie do odnośnych przepisów now ego prawa De sacram entis83. W § 2 który w chodzi w m iejsce tegoż paragrafu kodeksowego, tolerującego w pew nych w ypadkach bierną obecność katolików w litu rgii pogrze­ bów , ślubów i innych obrzędów u akatolików , zezw ala się ordynariu­ szom m iejsc na udostępnienie budynków katolickich, cm entarzy oraz kościołów braciom odłączonym, gdy n ie posiadają oni w łasnych tego rodzaju pomieszczeń, dla w ykonania kultu religijnego, z zachowaniem norm w ydanych w tej m aterii przez K onferencję Biskupów M.

D yspozycje kanonów 1259 oraz 1261 § 1, zakazujące odmawiania w kościołach i kaplicach m odlitw oraz odprawiania nabożeństw n ie przepisanych lub n ie uznanych przez K ościół a także zlecające ordy­ nariuszom m iejsca nadzór nad w ykonyw aniem kultu, zostały uijęte łącz­ nie, w form ie nieco łagodniejszej a przy tym bardziej lapidarnej. N o­ w a norma poleca tutaj ordynariuszom m iejsc, by m odlitw y i nabożeń­ stw a, szczególnie będące w używ aniu publicznym przez w iernych, od­ pow iadały w pełni przepisom K o śc io ła 85. Pom inięcie § 2 w kan. 1262, poddającego także zakonników w yjętych przsepisom w ydanym w tym zakresie przez ordynariusza m iejsca, konsultorzy uspraw iedliw iają fak ­

82 „Firmis praescriptis canonum 2 et 5 (de Sacram entis), catholici, iusta de causa, ad esse possunt cu ltui liturgico fratrum seiunctorum vel etiam in ipso aliquam partem habere, servatis tarnen his quae ab Ordinario loci v el a Conferentia Episcopali statuta sint”. — kan. 52 § 1 schematu.

68 K anony 2 i 5. ( 84 „Si fratribus seiunctis desunt loca in quibus caerem onias' suas rite et digne celebrent. Ordinarius loci usum aedificii catholici v e l coem eterii v eil tem pli concedere potest, iu xta norm es a Conferentia Episcopali statutas”. — kan. 52 § 2 schem ata; .Par. D irectorium z 14 m aja 1967 r., n. 61.

85 „Curent locorum Ordinarii ut orationes et pia exercitia, ea prae- sertim quae in publico fideliu m usu sint, norm is Ecclesiae plene con - gruant”. — kan. 53 schem ata.