Wartość dowodowa badań osmologicznych

Tomasz Bednarek

Wa

rtość

dowodowa

badań

osmologicznych

Nie machybaw teorii procesukarnego bardziej wieloznacznegopojęcia niż"dowód". S.Waltoś

Wartość dowodowa każdej meto-dy identyfikacj i jestpojęciemcałkowi­

cie różnym od wartości diagnostycz-nej. Wartość dowodowa nie moż e być ustalana abstrakcyjnie w stosun -ku do całej metody, lecz każdorazo­ wo musi zostać określona i ndywidu-alnie w odniesieniu do realiów danej sprawy.Może byćona przypisana je -dynie konkretnemu ustaieniu d oko-nanemu w określonym procesie1.

Dosyć obszerne rozważania na te -mat wartości diagnostycznej badań

osm ologiczny ch znaleź ć można wwielu publikacja ch,w tym również na łamach "Problemów K ryminalisty-ki"2. Niestety o wieie mniej miejsca w literaturze zarówno prawniczej,jak i specjalistyczne jpoświ ęcanodotych -czas wartości dowodowej tych ba -dań.Ztego powoduwarto jejpoświę­ cić całkowicie odrębne opracowanie . Motyw wiodący niniejszego s tu-diumbędątworzyćrozważani ana te -mat wartośc i dowodowej bada ń osmologicz nych, stanowiące niejako natu ralną konsekwencję i uzupełnie­ nie ostatnich doniesień autoraś. P o-nadto dość interes ująca jest próba odniesienia dowodu osmoiogicznego do amerykańskiego standardu Dau -berta formułującego kryteria oceny dowodów naukowych i ich wykorzy-staniawprocesie''.

Na począte kwarto kilka słów po-święcić histo rii dowodowego wyko-rzystania badań śladów osm ologicz-nych w procesiekarnym.Propozycję wykorzystaniabadańzapachowychz

PROBLEMY KRYMINALISTYKI256107

użyciem specjaln ie wytresowany ch psów w procedurze karnej jako pierwszy wysunął rosyjski kryminal i-styk A.1. WinbergS.Spotkała sięona z bardzoostrą krytyką.Oponen ci me-tody,tj.M.S.Strogowicz iW.I.Szika -now, odrzucili wszystkie podawane przez Winberga racje, ograniczając

zasto sowanie badań wyłączn ie do

działań operacyjnych. Na poparcie swejtezyprzytoczyli następujące ar-gumenty:

1) wykorzystanie psa służbowego ma wyłącznie charakter opera -cyjny,pozaprocesowy,

2) zachowaniesiępsa nie mażad­ nego znaczenia procesowego i niejest dowodem w sprawie, ponieważ prawo karne proce -sowe nie przewiduje takieg o dowodu, jak wskazanie przez psa tro pi ącego określonej o so-bylub miejsca,

3) niema gwarancjiwiarygodności zachowania się psa wskazują­ cego określoną osobę lub rzecz,

4) indywidualn ość i niezm i enność zapachu człowi eka nie została dotychczas przez nikogo do -wiedzionaś,

5) (...) identyfikacja osób na p od-stawie zapachuprzezpsasłuż­ bowego jest niedopuszczalna,

ponieważsprowadzaczłowieka do roli bezprawnego obiektu

badańiwiąże sięzponiżeniem jegogodności?

Jednak z upływem czasu do dys-kusji włączyli sięrosyjscy proces

uali-ści, czego konsekwencjąbyło podję­ cie ważkich decyzji o przeprowa dze-niu bad ań naukowych w tej dziedzi -nie. Ostate cznie ich rezult aty dały

podstawę do stosowania w Rosji tej

metody identyfikacjijako pełnopraw­ nego dowodu w procesiekarnym 8.

Wartobliżej przyjrzeć siędo wodo-wiosmologicznemurównieżna grun-cie polskieg opostępowaniakarnego. Jak twierdzi S. Waltoś, nie machyba w teorii procesu karnego bardziej wieloznacznego pojęcia niż " do-wód"g.Jako przykład tej wieloznacz

-ności przytoczone zostały poglądy trzech Autorów i próby pojęciowego usystematyzowania "dowodu". Dla przykładu S. Śliwiński wyróżnił pięć jegoznacze ń:

1. Przebieg rozumowania, które prowadzi do sądu o pewnym stanie rzeczy; jest to ogół motywów st

wa-rzającychpewność.

2.Samo postępowan iedowodo we ("przeprowadzasiędowód").

3. Ostateczny wynik przebieg u procesu myślowego mającegonac e-lu uzyskaniepewnego sądu.

4. Dowódutożsamianyzeżródłem poznania (świadek, biegłyitp.).

5. Środek dowodowy rozumiany jako tzw. podstawa dowodu (np. ze-znania)10.

Do wyżej wymienionego katalogu M. Cieślak11 dodał jeszcze cztery znaczenia,mianowicie:

1)dowód jako zmysłowa perc ep-cja środka dowodowego przez organ proc esowy w trakcie przeprowadzania dowodu (np. dowodemsą oględziny); 2)czynność mająca doprowadzić

do ujawnienia okoliczności po

-zwalających na wyciągnięcie wniosków w sprawieinteresują­ cych zagadnień (np.ko nfronta-cja lubsekcja zwłok);

3)faktdowodowy (np.alibi); 4)odmiana rozumowaniawlogice

i matematyce.

Do jakiego stopnia wieloznaczne

jestpojęcie "dowód", niechświadczy chociaż by fakt, że P. Horoszowski doszu kał się aż ośmiu jego znaczeń

w przepisach kodeksu postępowania karnegoz 1928r.12.Tylkoczęściowo pokrywająsię one zwyodrębnionymi przez S. Śliwińskiego i M. Cieślaka. Najbardziej realistycznym, zapropo-nowanym przez S. Waltosia, wyj-ściem z tej pułapki terminologicznej, w jakiej zna l azła się nauka procesu

karnego, jest nadanie pojęciu "

do-wód" znaczenia, które najczęści ej występuje w praktyce, a które p

ozo-stawione bez takiej regulacji i tak utożsamiane byłoby z"dowodem"13. Jest nimśrodekdowodowy.W n

iniej-szym opracowaniu,mówiąc o w arto-ści dowodowej badań

osmologicz-nych, autor będzie zawsze mieć na myśli środek dowodowy w postaci

ekspertyzy osmologicznej. Aby unik-nąć pułapek terminologicznych, mó

-wiąco ekspertyzie autor zakłada, że chodzi ocałokształt działalności bie-g/ego w procesie,podjętejw celu wy

-konania zadania powierzonego mu przez organ procesowy - obejm ują­ cej przeprowadzenie badań i

wyda-nie na ich podstawie opinii, łącznie z przedstawieniem jej organowi pro-cesowemul'ł.

Opinia biegłego z zakresu krym

i-nalistycznych badań osmologicz-nych, podobnie jak każda inna opi-nia,podlega ocenie. przy czym,"sąd niejest z góryzwiązanyz ustalonymi

faktami dowodowymi.W każdej kon-kretnej sprawie może rozstrzygnąć problem związany z dowodami, któ-rych dostarcza osmologia,oceniając je wspólnie i wpowiązaniu z innymi dowodamiw sprawie"15.Ocena oraz wartościowanie "szeroko rozumia

-nych wyników pracy węchowej psa, tj. faktów dowodowych uzyskanych

na tej podstawie,powinno się odby-wać wedł ugtych zasad,które stosuje się do innych środków do

wodo-wych"16.Postanowienia kodeksu po -stępowaniakamego w sposóbj edno-znacznystatuują zasadę"swobodnej oceny dowodów". Zgodnie bowiem z art.7 k.p.k. "organypostępowania. kształtują swe przekonanie na pod-stawie wszystkich przeprowadzonych

24

dowodów, ocenianych swobodnie zuwzględ nienie mzasadprawidłowe­

go rozumowania oraz wskazań wi

e-dzy i doświadczenia życiowego'" 7. Artykułten wymienia wszystkiecz yn-niki, którełączn ie wpływają na

prze-konanie,czyli:

1)wszystkie przeprowadzone

dowody (niedopuszczalne jest pomijanie jakichkolwiek istot-nych dla wydania orzeczenia dowodów w czasie d

okonywa-nia ustaleń dowodowych; o ce-niać należy wszystkiedowody, na co wskazuje nadto art. 92 mówiący,że podstawęro zstrzy-gnięć może stan owićtylkocało­ kszt ałt okoliczn o ści u

jawnio-nych wpostępowaniu mających znaczeniedlarozstrzygnięcia) ; 2)zasady prawidłowego

rozu-mowania,czyliregułylogikif

or-malnej;

3)wskazania wiedzy, inaczej mówiąc stan nauki w danej dziedzinie;

4) wskazania płynące z do

-świadczenia życiowego18.

Jednak zawsze należy pamiętać, że pojęcie"swobodnie" w ramachza

-sadyswobodnejocenydowodów nie

oznaczawżadnejmierze"dowolnie".

Mówiąco stosowaniuzasady s

wo-bodnej oceny dowodów,warto z wró-cić uwagę na praktykę orzeczniczą. Za przykłady niech posłużą dwa orzeczenia: wyrok Sądu Najwyższe­ go z 14 stycznia 2003 r., sygn. akt III

KKN465/2000'9 , oraz wyrok Sądu

Apelacyjnego w Warszawie z 19

stycznia 2000 r., sygn. akt II AKa

436/9920.Są to przykłady orzeczeń nakazujących z dużą ostrożnością traktować dowód z opinii osmolo-gicznej i sceptycznie podchodzące dowartościdiagnostycznej tego typu badań.Wtreści uzasadnieniawyroku Sądu Najwyższego wskazujesię , że "dowód osmologicznynie dajejak do -tąd takiego przekonania, jakie może wynikać np. z badań daktylos

kopij-nych lubbadańDNA (...). Nie dyskre-dytując go, należyzatem dowód ów

in conereto

poddawać wnikliwej

i wszechstronnej analizie". Podobnie w uzasadnieniu wyroku Sądu Apela-cyjnego w Warszawie stwierdzasię,

że "na obecnym etapie postępu na

-ukowego i dorobku praktyki dowód z badań osmologicznych powinien być traktowany z dużą ostrożnością (...) i w każdym jednostkowymp

rzy-padku poddany wnikliwej i w

szech-stronnej analizie". Nie ulega żadnej wątpl iwości,że sąd- wramachsw

o-bodnej oceny dowodów - może w każdym przypadku ocenić opinię biegłego z zakresu osmologii jako niewiarygodną czy nieprzekonującą,

jednak trudno ustalić, dlaczego do-wód ten ma być a priori traktowany jako mniej wartościowy. Podobień­

stwem między badaniami o smolo-gicznymiigenetycznymi jest na p

rzy-kład to,że sątometody stosunkowo

krótko wykorzystywane w procesie karnym, materiał badawczy nie jest możliwy do zaobserwowania gołym okiem i w obu tychbadaniachistnieje realna moż liwość kontaminacji,czyli zanieczyszczenia dowodu, zarówno

na etapie jego zabezpieczania, jak też w trakciewykonywania eksperty-zy przez biegłego . Zagrożenia są więcpodobne. Niemożna uznać, że przewagą badań genetycznych jest wykorzystaniew ekspertyzie wysoce

specjalistycznegosprzętub adawcze-go, podczas gdy "na rzęd zi e m" w osmologiijestpies,na co w skazu-je Sąd Apelacyjny w Warszawie. Oczywiście nie należy wykl u czyć możliwości, że ekspertyza os

moto-giczna przeprowadzona zostanie błędnie , jednak zdarzyć się tomoże w przypadkukażdej innej ekspertyzy, także daktyloskopijnej lub genetycz

-nej.Wkażdym raziepodkreślić war-to, że każdy dowód - nie tylko osmologiczny czy biologiczny- sto-sownie dowskazańart. 7 k.p.k.po

-winien być analizowany przez sąd wnikliwie Iostrożnie, takwięcuwa

-gi zawarte w omawianych orze

cze-niach traktować należy jako uniwer-salne21.

Pozostając jeszcze przy proble

-matyce swobodnej oceny dowodów,

wartozwrócić uwagę na kolejne dwa orzeczenia,tym razem Sądu Apela-cyjnego w Lublinie22. Oba wyroki do-tyczą wiarygodności dowodu z opinii biegłego z zakresu badań osmolo-gicznych. Pierwszy z nich wskazuje

wprost na celowość (konieczność) "powtórzeniabadańwinnymośrodku z użyciem nieotwieran ych wcześniej konserw zapachowych", drugi zaś ostro krytykuje stanowisko sądu I in-stancji, który odrzucił dowód z uwagi m.in.na "brak możliwości weryfikacj i opinii osmologicznej wykonanej przez ośrode k lubelski", Ów brak możliwości weryfikacji dowodu mial być spowodowany przez nieutrwale-nie przebiegu badańnataśmiewideo i niestawieniesię uczestnikówpostę­ powania na czynności ekspertyzy. Jakłatwo za uważyć, wyroki pozosta-ją we wzajemnej sprzeczności. Je-den z nich zakłada a priori niewiary-godnośćdowodu z opinii osmologicz-nej, nakazując standardowo powtó -rzenie badań w innym ośrodku.

Z

proc esowego punktu widz en ia jestto stan owis ko nie up raw nione, gdyż obce zasadzie swobodnej oce-ny dowodów. Drugie z orzeczeń slusznie gani sądI instancji za dowol-ne założenie, że badania osmot o-giczne przeprowadzone zostały nie-rzetelnie (inaczej,niż opisane to zo -stało w treści protokołów i opinii), i wprowadzanie, chyba niesłusznej, zasady weryfikowania opinii osmolo-gicznej poprzez przeprowadzanie do-datkowych dowodów23.

Jak twierdzi S.Waltoś,w praktyce dużą rolę w przestrzeganiu zasady swobodnej oceny dowodów odegrał Sąd Najwyższy24Wiele jego orze-czeń przestrzegało sędziów przed przyznawaniem a priori określonym dowodomwiększejwagi bądż niedo-puszczeniem niektórych tylko dlate-go, że ich wiarygodność nie budziła zaufania25. Jednym z takich orze-czeń odnoszących się do opinii osmologicznej jest postanowienie Sądu Najwyższegoz 5 lutego 2001 r., w sprawie sygn. akt III KKN 333/9826. W orzeczeniu tym Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że dowódz opin ii osmolo giczne j mo -że być jed y nym dowodem obcią­ żającym, uznając, że przepisy ko-deksu postępowania karnego nie dzielądowodów na takie, któremogą występować samodzielnie, i takie, które nie mogą być jedynymi dowo-dami winy oskarżonego. Omawiane

PROB LEMY KRYMINALISTYKI 256/07

postanowieniejest niezwykle istotne, gdyż wska zuje w sposób jed no-znaczny,żeopiniabiegłego z zakre-su osmologii stanowi pełnowa rto­ śc iowy dowód w sprawie i podlega swobod nej oceniesądujakkażdy in-nydowódwproces iekarnym 27.

Podsumowując ten fragment

roz-ważań, należy jednoznacznie

stwier-dzić, żeostrożnośćw podejściudo

oceny dowodów (wszystkich ),z któ-rymi spotyka się organ proceso wy, wydajesięz punktuwidzenia proce-sowego jak najbardzi ej uzasadnio -na. Nie może ona jednak zmierzać do wartościowania ich na "lepsze" i"gorsze",polegającego na przyzna -waniu niektórym dowodom większej rangi, przy jednoczesnym obniżaniu wartości pozostałych.

T.Widłatwierdzi, izpoglądemtym należy się zgodzić, że organ proce-sowy w ocenie wszystkich zgroma-dzonych w sprawie dowodów powi-nien kierowaćsię zobiektywizowan y-mi kryteriay-mi28. Tego typu interesu-jące kryteria,któremożna byłoby za-stosowaćdo oceny dowodów , zapro-ponował J. Widacki i są to zdaniem tego Autora czynniki, które wyzna-czają wartość dowodową ustalenia dokonanego zapomocą jakiejśmeto -dy identyfikacji, anależądo nich:

1)kwalifikacje biegłego (jego ogólne i specjalistyczne wy -kształcenie),

2) dostęp biegłego do specjali-stycznej aparatury i jej wykorzy-stanie w przeprowadzonych ba-daniach,

3) możliwość bieżącejkonsultacji, 4) prawna dopuszczalnośćmeto

-dy,

5)wykorzystany materiał bada w-czy (dowodowy i porównaw-czy),

6)odległość (bliskość) ustaionego tą metodą faktu od tzw. faktu głównegow procesie,

7) kontekst innych dowodów i we r-sji podanej przez podejrzanego (oskarżonego),

8) relacja między pytaniem zada-nym przez organ procesowy a pytaniem,na które ma odpo -wiedzieć biegły,

9)poprawność konkluzji w kon-frontacji z przesłankam i (spra-wozdanie iwnioski),

10) dobór argumentów i popra w-nośćprocesu rozumowania, 11)psych ologiczna preo rie ntacj a

organu procesowegow stosun-ku doźródładowodoweg029. W odniesieniu do czynników

wy-znaczających wa rtość dowodową

należyzw rócić szczególną uwagęna dwaspośródz nich,amianowiciena odległość (bl i s kość) ustalonego tą metodąfaktu od tzw.faktu głównego w procesie oraz kontekst u zyska-nych wyników z badań osmologi

cz-nych w świetle innych dowodów

w sprawie. Konieczne wydaje się zatem wprowadzenie do rozważań innego jeszcze znaczenia "dowodu" utożsam i an eg o z faktem dowodo -wym. Za T.Grzegorczykiem i J. Tyl-manem 30przez fakt dowodowy ro-zumieć należy pewną okoliczność udowodnioną za pomocą określo­

nych źródeł iśrodkówdowodowych,

która sama w sobie stanowi teraz do-wód na istnienie lub nieistnienie innej dowodzonej okoliczności. Wyodręb­ nianie dowodu w tym ujęciu wiąże się z wyróżnianiem jako przedmiotu dowodzenia tzw. faktu główn ego, czyli przestępstwa, za które odpo-wi edzi al ność jest przedmiotem pro -cesu, oraz tzw. faktó w uboczny ch , z których następnie, w drodze logicz-nego rozumowan ia , wysnuwa się wnioskiodnośnie do faktu głównego (o czym będziejeszcze mowa w

dal-szej części opracowania). Aby

zakończyć rozważaniana ten temat, warto wspomnieć jeszcze o ściśle wiążącym sięzomawianą problema-tykąpodziale dowodów na:

1. dowo dy bezpośrednie- czyli takie, które dotyczą wprost faktu głównego - bezpośrednio bowiem potwierdzają istnienie przestępstwa lub mu zaprzeczają (np.: zeznanie świadka"naocznego",przyznanie się oskarżonego do winy czy zeznanie świadka"zesłyszenia");

2. dowody pośrednie - zwane częściej pos zlako wymi , które doty -czą faktu dowodowego ubocznego i służą jedynie udowadnianiu prze-słanekdo dalszego rozumowania

nośnie do faktu głównego (np.

odbit-ki linii papilarnych oskarżonego na

miejscu przestępstwa czy chociażby

śladybiologiczne należącedo

oskar-żonego na rniejscu przestępstwa

itp.).

W tym miejscu aż prosi się, żeby

zadać jedno podstawowe pytanie. Czego dowodzą zab ezp iecz enie

śladów zapach owych na miejscu

zdarzenia, a następnie wyn iki

po-zytywnej identyfikacji osmologicz

-nej? Odpowiedż jest następująca: wskazują one wyłącznie na kontakt

osoby, od której pobranomateriał

po-równawczy, z przedmiotem lub

miej-scem, z którego w trakcie oględzin

zabezpieczono ślad zapachowy.

Tyl-ko tyle iażtyle.Wzwiązkuz tym na

-leży mieć świadomość, że nawet naj-rzetelniej opracowana ekspertyza po-twierdzająca zgodność śladów

dowo-dowych z porównawczymipobranymi

od podejrzanego (oskarżonego), nie

może być utożsamianaod razu z

do-wodem sprawstwaprzestępstwa.Sa

-mo uznanie obecności określonej osoby na miejscu zdarzenia nie po-zwala jeszcze na przypisanie jej

sprawstwa tego zdarzenia. Mogłoby

tu dojść, jak wskazuje T. Hanausek, do błędu pars pro toto - czyli zastą­

pienia desygnatu przedmiotu desy

-gnatem jego części3 1. Na gruncie

kryminalistyki istotę żródła tego błę­

du można sprowadzić do twierdze-nia, iż pomiędzy śladem obecności

na miejscu zdarzenia a śladem

sprawstwa tego zdarzenia

niejedno-krotnie występują ogromne różnice.

Klasycznym wręcz przykładem, co

prawda z dziedziny daktyloskopii,jest

odbitka linii papilarnych ujawniona na

ladzie sklepu, w którym dokonano

kradzieży z włamaniem. Fakt ujaw

-nienia linii papilarnych i wykonanie

ekspertyzy daktyloskopijnej nie

świadczą otym,że osoba, od której pobrano odbitki porównawcze, jest sprawcą tego przestępstwa. To, czy

tak jest, czy też nie,wykazać może

dopierocałyproces dowodowy i

wza-jemny układ poszczególnych

dowo-dów w sprawie. Na ten wzajemny

układ dowodów należy zwrócić szczególną uwagę już na etapie po-stępowania przygotowawczego i

za-26

dbać o to, aby przez ich wzajemny

i niejako równoległy układ stworzony

został zamknięty łańcuch dowodowy.

Dopiero wtedy, gdy inne dowody

zgromadzone w sprawie wykażą ist

-nienie związku między

przebywa-niem określonej osoby na miejscu zdarzenia i jej kryminalną działalno­

ścią w tym miejscu, można wysnuć

wniosek o sprawstwie osoby, która pozostawiła ślad.

Co do zasady wyniki badań śla­

dów zapachowych nie stanowią

do-wodu bezpośrednio świadczącego

o sprawstwie oskarżonego, a jedynie

poszlakę, i wzwiązkuz tym powinny

byćtraktowane jako element dowodu

poszlakowego, niezaśdowód

bezpo-średni. W takim właśnie tonie wypo-wiedział się

- Sąd Apelacyjny w Krakowie:

"Jak by nie oceniać tego dowodu,

może on świ adczyć jedyn ie o ze -tkn ięc i u się określonej oso by z określonym przedmiotem, a

po-winienbyćoceniany - jakinne

dowo-dy - wcałokształcie materiałudowo

-dowego sprawy"32

- oraz Sąd Apelacyjny w Lublinie:

"Wyniki eksperymentu

osmalogiczne-go i wyniki badań wariograficznych

mogą być uznane za dowody stano-wiące podstawę stosowania środka

zapobiegawczego, wskazaną wart.

209 k.p.k., jeśli ich wymowa jest

jednoznaczna ijeśliwzaje mnie się

one uzupełniają,stanowiąc isto tn e

ogniwa ła ńcu cha poszlak przema

-wiających przeciwko podejrzane

-mu"33

- iSądApelacyjny wBiałymstoku:

"Nie negując (...) ani wartości, ani

znaczenia dowodu z ekspertyzy

osmologicznej stwierdzić (...) należy,

iżdowód ten w procesie dowodzenia

stanowi jedynie istot ną poszlakę,

która dopiero wsparta innymi dowo

-dami bezpośrednimi bądż chociażby pośrednimi układającymi się w za -mknięty krąg, może stanowić pełno­ wartościowydowód winyprowadzący do stwierdzenia jednej tylko pewnej

wersji zdarzenia,z której wynika,że

nikt inny pozaoskarżonym (oskarżo­

nymi) czynu przestępnego popełnić

nie mógł"34 Ilustrując ten problem,

wskazać można,że jeślinp.nanożu,

którym dokonano zabójstwa, znajdu-ją się śladyzapachoweoskarżonego, toświadczyto w sposóbbezpośredni

jedynie o fakcie, że miał on fizyczny

kontakt z tym przedmiotem. Nie da

się jednak wykluczyć sytuacji, że

trzymał on nóż bezpośrednio przed sprawcą, a następnie zgubił go iub wyrzucił. Możliwe jest, że próbował ratować pokrzywdzonego, wyjmując

mu nóż z rany, więc jego kontakt

znarzędziem nastąpił już po

zdarze-niu35. Na konieczność budowania

łańcucha poszlak słusznie wskazy-wał Sąd Najwyższy w wielu swoich

orzeczenlacbśś.

W tym miejscu zcałą siłąjawi się

problem poszlaki i dowodu

poszlako-wego. O iie problematyka

tradycyj-nych - jak twierdzi E. Gruza - dowo

-dów wpostępowaniu karnymzostała

bardzo gruntownie i obszernie

opisa-na w literaturze przedmiotu, o tyle

poszlaki i dowód poszlakowy są

za-niedbane

w

piśmiennictwie iorzecz

-nictwie polskim 37 Ukazały się

zaled-wie dzaled-wie monografiez tego zakresu,

z których ostatnia- autorstwa J.

Nel-kena - datowana jest na rok 197038.

Bardzoczęsto,zdaniem S.Waltosia,

szczególnie wśród laików sądzi się,

żedowód poszlakowy jest dowodem

gorszego rzędu, niepewnym, mało

prawdopodobnym, rzucającym tylko

cień na oskarżonego, niepozwalają­ cym na jednoznaczne

stwierdze-nie39.Pogląd mylny,jak dalej

wywo-dziAutor,a nawet niebezpieczny,bo

prowadzący do nadmiernie silnego podkreślenia roli przyznania się do

winy. Dowód bezpośredni nie musi

być i często nie jest bardziej

wiary-godny. W doktrynie wskazujesię, że

dowód poszlakowy wżadnej mierze

nie jest gorszą postacią dowodu,

a jego zaletą jest trudność sfałszo­

wania wynikająca z wielości faktów

ubocznych'iv. Podobnie uważa E.

Gruza, która dodaje, że dowodu

po-szlakowego nie naieży się obawiać,

ale do prawidłowegozebrania i

oce-ny materiału dowodowego w

proce-sach poszlakowych koniecznisąpra

-cownicy szeroko pojętego wymiaru

sprawiedliwości o wyjątkowo wyso-kim poziomie kwalifikacji zawodo-wych irnoralnvctr".

o

tym, że problematyka poszlak idowodu poszlakowegonie jest wca -le prosta,świadczyćmoże chociażby orzeczenie Sąd u Apelacyjnego w Warszawie, w którym sąd

m

etiti

dokon ując, co prawda ocenyrealiów konkretnej sprawy, odniósł się sze-rzej do dowodu zbadań osmo logicz-nych,a mianowicie dokonał s formu-łowania czterech kryteriów jego do -puszczaln ości. O ile trudno jest dys -kutowaćz pierwszymi trzema war un-kami,o tyle warunekczwarty mówi ą­ cy,że:"wnioskiwynikająceztegod o-wodu muszą wprost wskazywać na działani e łubzaniechanieoskarżone­ gowyczerpująceznamionatypu czy-nuzabronionego (musi tobyćzatem dowódbezpoś red ni , a niejedyniepo -szlaka)..:42 pozostawiajużwieledo życzenia , gdyż stoi w sprzeczności z naturą dowodu osmologicznego (o czym mówiono wcześ niej). Należy jednak w tym miejscu zastrzec, że ocena iwa rtości owa n ietego dowodu odnosily się do wczesnych etapów wykorzystania dowodu o smologicz-negooraz jak wynika zuzasadnienia wyroku,powstały"podwpływem"wy -rokuSądu Najwyższegow sprawie IV KKN-440/9943 (ok.miesiąc póżniej).

Często na gruncie polskiego pro-cesu karnego poszukuje się kryte -riów,którymimógłbywspierać sięor -gan procesowy,dokon ującoceny d o-wodów.Przykłademwtejmateriim o-że być np. jedno z orzeczeń Sąd u

Najwyższeg044_{, które w sposób} kompleksowy irzetelnyomawia pro -blematykę dowodu z badań osmoto -gicznych,stanowiącsuigeneriskom -pendium wiedzy o ocenie tego typu dowodu. W postanowieniu tym Sąd Najwyż szyzajmujesię kwestiami tak istotnymizpunktu widzeniaorganów procesowy ch, jak istota zapachu osobniczegoi jegoniepowtarzalność, procesowe i rnetodologiczneaspekty pobierania materiału por ównawcze-go i zabezpieczania materiału do wo-dowegona miejscu zdarzenia,zas a-dy poprawnej organizacji przebiegu bada ń porównawczych z użyciem

psów specjalnych. Sąd Najwyższy

wskazał nawszystkie aspekty,które

powinien wziąć pod uwagę organ

procesowy, oceniając dowód, nie

PROBLEMY KRYMINALISTYK I256107

wchodząc przy tym w kompetencje biegłychco do wyboru metodyki eks-pertyzy (jak to nieraz niestetysięzda

-rza45 ), awskazując jedynie - za M. Kulickim - na kryteria przekonywaI -ności badańosmologicznych,na któ-re składa się dziesięć czynników związanychzarównoz uzyskiwaniem materiał u badawczego,jakteż orga-nizacją ekspertyzy i dokum entowa-niemczynności46.

Bardzoczęsto sięga się wtejm a-terii również do rozwiązań z amery -kańskiego prawa karnego proceso-wego.Warto jednakzastrzec,że roz-wiązania właściwe innym systemom prawnymnie zawsze można b ezkry-tycznie przenosić na grunt polski. W ostatnim czasie zaobserwować można niezwykłą wręczpopu la rn ość jednego ze standardów dopuszczal-ności dowodównaukowych. Dnia28 czerwca 1993r.zapadł jeden z naj

-ważni ejszych wyroków w historii am e ryka ński eg o Sądu Naj wyż sze ­ g047, mający swoje bardzo doniosłe następstwa dla wizerunku nauk są­ dowych w postępowaniach karnych. Zdaniemsądu, aby jakakolwiekte ch-nika lub metoda została uznana za dowód naukowy,musispełniać czte-ry warunki:

" musi być sama w sobie sp raw-dzalnai byłajużpoddanatakiej procedurze,

"była opisana w literaturze fa-chowej,

" jest znany (a co najmniej p rze-widywany) procent błędnych rozstrzygnięć uzyskiwanych przy zastosowaniutej metody, "metoda uzyskała powszechną

akceptację specjalistów danej dziedziny.

Warunki te składają się na tzw. standard Dauberta48. W kontekście

powyższeg o wyliczenia warto, jako pewnego rodzaju "wp rawkę nauko

-wą", rozważyć, czy dowód

o

smoto-giczny poddajesiękryteriomskłada­ jącym sięna ten standard.

Sprawdzalność metody

Osmologia, jak twierdzi

J

.

W

ójci-kiewicz,ch oć z trudem,ale poddaje

si ę kryterium empirycznej f

alsyfiko-walności w przeciwieństwie np. do psychoana lizy czy kreacjonizmu. Twierdzi on również, że niektóre jej tezy leżące u samych podstaw tej metody dotyczące (nie)powtarzalno-ści i (n ie)zmienności trudne są do obalenia49.

Warto jednak zwrócić uwag ę, że

badania empiryczne w zakresie osmologii, choć teoretycznie możli ­ we,są ogromnie trudne do zreali zo-wania. Z drugiej jednak strony nie prowadzonotakichbadańz dziedziny daktyloskopii,ale ona dysponuje nie

-porównywalnie większym zasobem

wiedzy praktycznej i realnymi możli­ wościamitakich badań dziękikompu -terowym bazom danych.W odniesie-niudobadań osmologicznych,mimo przeprowadzenia do tej pory dużej liczby badań empirycznych, niestety znajd ują się jeszcze obszary, które należałobyzbadać,anastępn iezwe -ryfikować.

Przeprowadzonedotychczas bada -nia w dziedzinie osmologii wskazują m.in.na moż liwość identyfikacji indy -widualnej śladów zapachowych p o-branych od bliż niąt mo nozygotycz-nych50, możliwość identyfikacji śla­ dów zapachowych ludziz abezpieczo-nychz miejsclub przedmiotówzac ie-ranych 1Q-procentowym kwasem octowym51,brakwpływu zapachuko -smetyków naprawidłowośćpracywę­ chowej psów52,brakwpływu

tzw

.

za -pachu na wyniki identyfikacji zapacho -wej53, brakwpływu zapachu laku na prawidłowość pracy węchowej ps ó-w54czychociażbybrakwpływuz

apa-chu nikotyny na poprawność pracy

psów specjalnych55itp.Pytanie,jakie zadać należy przy tej okazji, to czy przeprowadzone dotychczas badania i prace doświadcza lne dotyczące osmologii wyjaśn iają wszelkie możli­ wewątpliwości.Zpewnościąnie, wie-le pozostaje jeszcze dozrobienia.

Na-leży zgodzićsięrówni eżz

J

.

Wójcikie -wiczem,że "przeprowadzeniebadań, którebyłybywstanieobjąć wszystkie aspektytejdyscypliny,w oparciu o wy-starczająco szeroką populację jest praktycznie niemoż liwe do realłza­ cji"56. Sformułowanie to nie powinno zniechęcać przyszłych badaczy do zajmowaniasię problematykąosmole

gii, szczegó lnie tematyką leżącą u podstaw tej dyscypliny (niezmien-nośćiniepowta rza lność). Wręcz prze-ciwnie, im więcej badań poprawnych naukowo zostanieprzeprowadzonych i zweryfikowanych przez niezależne od siebie ośrodki, tym bardziej wzmocni topodstawytegodowodu.

Przeprowadzone dotychczas do-świadczeniawskazuj ą,że osmologia poddaje się kryterium empirycznej sprawdzalności. Przywołan ie powy-żej kilkuwybranych badań świadczy o tym,że rozwójtejdyscypliny niero-zerwalnie musi być związanyze sta-łym doskonaleniem .warsztatu ba-dawczego',pozwalającjednocześnie na udzielanieodpowiedzi na najczę­ ściejformułowane pytania w ramach procesów karnych. Można oczyw i-ście dyskutować natemat metodolo-gicznej poprawności prac doświad­ czalnych przeprowadzonych dotych-czas w policyjnych laboratoriach. Warto jednak pamiętać, że dyscypli-na ta do niedawdyscypli-na powstała prak-tycznie tylkodzięki osobistemu zaan-gażowaniu grupy policyjnych specja-listów, przy niewielkim raczej zainte-resowaniu poważnych placówek ba-dawczych.

Opis w literaturze fachowej J. Widacki za .poważ n ą literaturę naukową' uznaje prace publikowane w monografiach bądż czasopismach wydawanych przez przodujące na świ ecie ośrodki naukowe, czasopi-smachozasięgumiędzynarodowym, publikowane w językach . konqreso-wych", szczególnie w języku angiel-skim, w którym publikowan ych jest ponad 90 proc. wszystkich nowych informacji na świecie57. Takie prace poddanesąszerszejisilniejszej kon-troli naukowej niż prace publikowane w wydawnictwach o lokalnym zasię­ gu.Biorącpoduwagętylkopowyższą argumentację, można byłoby stwier-dzić, iż osmologia nie poddaje się kryteriumpublikacji.

Z wyrażonym powyżej poglądem można byłoby się zgodzić, gdyby nie to, że w odniesieniu do omawianej dyscypliny nie zawsze ma on(pogląd ten) i powinien mieć zastosowanie.

28

Pamiętać należy, żeosmologia (przy-najmniej polska) jest ciągl e młodą dyscyp liną krymina listyczn ą, dlatego nie miała jeszcze pełnej szansy za-istnieć w czasopismach o zasięgu międzynarodowym. Chociaż i ta teza nie do końca wydaje się prawdziwa, biorąc pod uwagę liczne publikacje anglojęzyczn eG.A.A.Schoon na te-mat identyfikacji zapachowej prowa-dzonejw Holandii,którenależy trak-tować już jako .poważn ą literaturę nau kową'. Nie można również , bez-krytycznie przyjmując postawioną przez J. Widackiego tezę , pomijać dorobku naukowegopolskich specja-listów. Biorąc pod uwagę powyższe zastrzeżenia , moż na uznać, że do-wód osmologiczny spełnia kryterium opisu w literaturze fachowej.

Poziom błędumetody

Poziom błędu metody jest ściśle powiązany z wartością diagnostycz-ną. Szczegółowe informacje na ten temat znaleźć można w całkowicie odrębnym opracowaniu poświęco­ nym wartości diagnostycznej badań osmologicznychorazpracom bada w-czym58. Nie ma więc szczególnego powodu, aby powtarzać w tym miej-scuwcześn iejsze rozważania .

Analizując zawarte we wskaza-nymopracowaniu informacje,można skłonić się ku twierdzeniu,iż metodę osmologiczną zakwalifikować należy, zgodnie zzaproponowanąprzez Pe-tersona i Markhama59 klasyfikacją, do grupy ,umiarkowanego powodze -nia', razem z analizą plam krwi, ba-daniem kwestiono wanych dokumen-tów, ślad ów narzędzi i analizą wło­ sów (współczynniki diagnostyczne: 10,0--29,4).

Nie jest to wobec powyższego me-toda doskonała (ale czy taką znaj-dziemy w kryminalistyce?),jak chcie-liby niektórzy Autorzy, nie da się jej

również wysunąć poza granice nauk

sądowych, jakproponująinni. Powszechna akceptacja

Warunkiem determinującym wyko-rzystanie dowodu naukowego w ra-mach postępowań sądowych jest

je-go "powszechna akceptacja" ito nie tylko przezspecjalistówrealizujących na co dzień ekspertyzy osmologi cz-ne, ale rów nież, a może przed e wszystkim, przez przedstawicieli po-ważnych ośrodków naukowych zaj-mujących się danąproblematyką.

Dosyć przychy lnie do meto dy osmologicznejodnosząsię kryminali-stycy uniwersyteccy60 i przedstawi-ciele instytutów naukowychś", fakt ten niemożejednakbyć utożsamiany z całkowicie bezk rytyczną akcepta-cją. Świadcząotymchociażby toczo-ne na łamach specjalistycznych pe-riodyków polemiki, które generalnie zmierzają do wyjaśniania wielu wąt­ pliwości i zbliżania stanowisk62. O przychylnym podejściu do metody możeświad czyćrealizacjabadań na-ukowych przez Centrum Szkolen ia Policji i Centralne Laboratorium Kry-minalistyczne KGP we współp racy z Instytutem Genetykii Hodowli Zwie-rzątPolskiej AkademiiNauk63.

O akceptację metody, która jest przedmiotem rozprawy, praktyków re-alizujących badania pytać chyba nie trzeba. Świadczą o niej prowadzone na bieżąco prace badawcze i do-świadczalne. Autor niniejszego opra-cowania, który w zasadziezajmował się problematyką badań osmologicz-nych od początku ich wprowadzania do laboratoriów kryminalistycznych Policji, jest rzecznikiem wykorzysta-nia wyników badań zapachowych w procesiekarnym. Przyczym wyko-rzystania dowodu osmologicznego nie powinno charakteryzować bez-krytyczne podejści e, polegające zjednejstrony,na przecenianiu moż­ liwości tkwiących w tym dowodz ie, a z drugiej,na jego całkowitym dys-kredytowaniu.

Podsumowując tę część opraco-wania, można stwierdzić, że dowód osmologiczny poddaje się kryteriom składającym się na tzw. standard Dauberta. Jednak w odniesieniu do tego standardu bezwzględnie należy stwierdzić, że nie powinno się bez-krytycznie, i chyba dokońcaniemoż­ na, przenosić go na grunt polskiego prawa karnego procesowego i stoso-wać przy ocenie dowodów. Mogłoby

to stwo rzyćwielepułapekdlaorgan u

procesoweg o iprowadzićdo d

yskwa-lifikacj ijakiegośdowod u litylkod late-go, że nie do końcapod daje się on

pojedynczemu kryterium,np.

publika-cji.Oczywiście kryteria te mogąipo -winny stanowić cen n ą wskazówkę

dla organu procesowego przy ocenie

dowodów naukowych, szczeg ólnie

tych "nowych". Naprzykładw formie,

w jakiej proponuje to

J

.

Widacki,

czy-ii pytań, jakie zadać sobie powinien

organ procesowy przy podejmowaniu

decyzjiprocesowych. Należądo nich: 1.Czy metodę proponuje osoba ciesząca się autorytetem na-ukowym wśrodowiskunauksą­ dowych, mająca jako zaplecze

liczącą siępiacówkę nau kową?

2

.

Czy proponowana metoda była

już opisywana w poważnej lit

e-raturzenaukowej? W s

zczegól-ności,czy opisten dotyczył:

a)teoretycznych, naukowo

sprawdzalnych założeń

me-tody i meme-todyki jej stoso

wa-nia? Czy opis metodyki sto

-sowania był na tyle

szczegó-łowy, że na jego podstawie

badaniemógł powtórzyćinny

specjalista?

b)wartości diagnostycznej me -todyi jejwydolności(tj.emp

i-rycznie ustalonego procentu

rozstrzygnięć prawidłowych , błędnych i ew. procentu bra -ku rozstrzygnięć uzyskanych

przy zastosowaniu tej meto

-dy, a nadtookolicznościktóre

mają, lub mogą mieć wpływ narozstrzygnięci błędne.

3.Czy metoda ta była (jest) już

stosowana w praktyce sąd owej

lubśledczejw krajachprzodują­

cych pod względem poziomu

nauki i techniki, a szczególnie

rozwoju nauksądowychi oc

hro-ny prawczłowieka64.

Wświetlerozważańna temat w

ar-tości dowodowej w połączeniu ze

wcześniejszymi, odnoszącymi się do wartości diagnostycznej badań

osmologicznych, sformułowane

przez

J

.

Widackiego pytania (jakie

powinien postawić sobie organ

pro-PROBLEMY KRYMINALISTYKI 256/07

cesowy) stanowią chyba trafn e p

od-sumowanie.

Wnioski

1.Wartośćdow odowa każdej me -tod y identyfi kacji jest pojęciem całkowicie różnym od wa rtości

diagnostycznej. Każdorazowo

musi zostać ustalona i ndywidu-alnie w odniesieniu do realiów

konk retnej sprawy karnej nie

ustala si ę jej abstrak cyjnie

w odniesieniu docałejmetody.

2.Każdy dowód - nie tylkoosm

o-logicz ny - stosown ie do ws

ka-zań art. 7 k.p.k. powinien być

analizow any przez sąd w

nikli-wieiostrożnie.

3.Opinia biegłego z zakr esu osmologii stanowi pełnowarto­

ściowy dowód w sprawie ip

od-lega swobodnej oceniesądujak

każdy inny dowód w procesie

karnym.

4. Nie ma potrzeby, i chyba

praw-nej możliwości, wyjątkowego

traktowania dowodu z badań

osmologicz nych.Wszelkieuw

a-gizawartew orzeczeniachdoty

-czących osmologii traktować należyjako dyspozycje uniwer

-salne, od n oszą c e się do

wszystki ch dowodów, który mi

dyspon uje sąd, dochodząc do prawdy materialnej.

5.Ostrożnośćwpodejściudo

oce-ny dowodów (wszystkich) ,

z którymi spotyka sięorgan

po-stępowania, wydaje sięz punk -tu widzenia procesowego jak

najbardziej uzasadniona. Nie

może onazmierzać do ich war-tośc iowania na "lepsze" lub "gorsze", które miałoby polegać na przyznawaniu niektórym do-wodomwię kszejrangi,przyj

ed-noczesnym zmniejszaniuwarto

-ści pozostałych.

6.Co do zasady wyniki badań śla­

dów zapachowych niestanowią

dowodu bezpośrednio świad­

czącegoo sprawstwie oskarżo­

nego, a jedynie posziakę,

i w związku z tym powinny być traktowane jako element dowo-du poszlakowego.

7. Dowód osmo logiczny podd aje

się kryteriom składającym się

na tzw. sta ndard Daub erta.

Stwie rdzićjedna knal eży,żenie powinn osię- i chyba do końca bezkrytyczn ie nie można -przenos ićgo na grunt polskiego

prawa karnego procesowego

i stosować go do ocen d

owo-dów.

PRZYPISY

1Kryminalistyka,pracazbiorowa pod

redakcjąJ.Widackiego,Wydawnic

-two C.H.Beck,Warszawa2002, s. 192;

2G.A.A.Schoon: Wpływróżnych

pa-rametrów eksperymentalnych

stoso-wanych w szerega ch ide

ntyfikacyj-nych na ichwiarygodność , .Prob

ls-myKryminalistyki"2002, nr 236,s.

43; także: T. Bednarek: Wartość

diagnostyczna badań osmo logicz-nych, "Problemy Kryminalistyki"

2006, nr254 ,s.14; także: D.Szy·

mańskl : Niepewnaosmologia, " Pro-blemy Kryminalistyki"2006,nr 254,

s.51;

3T. Bednarek: Wartośćdiagno

stycz-na...op.cit.s.14;

4 Dnia 28czerwca 1993 r.zapadł j

e-den z naj waż niejszych wyroków

whistoriiamerykańskiegoSąduNa

j-wyższego, mającyswoje bardzop

o-ważne następstwa dla wizerunku

nauk sądowych w postępowaniach karnych (Oaubert v. Marrell Oow

PharmaceuticalsInc.,1993);

5 A.I. Wlndberg: Kryminalistyczna

odoroloqla,Kryminalistyka wsłużbie

śledztwa ,Wilno1967,s.11;

6 M.S. Strogowicz: O krymi

nalistycz-nej odorologii,Iw:] "Problemy walki

z przestępczością", Irkuck 1970, s.

122-11 9;

7 WJ. Szikanow:Istota eksperymentu odorolo giczn e go i jego miejsce

w systemie metod krym

inalistycz-nych. Iw:)"Problemy walki z prze -stępczością",Irkuck1970,s.147;

8R.S.Biełkin:Problemmetodo

coro-logicznych, "Problemy Kryminalisty -ki"1978,nr 133-134 ,s.379;

9 S. Waltoś: Proces karny - zarys

systemu, Wydawnictwo Prawnicze

Lexis Nexis,Warszawa 2005, s.339;

10S. Śliwiński: Polski proces karny

przedsądempowszechnym.

Zagad-nienia ogólne, Warszawa 1948, s.

574;

11M. Cieślak: Zagadnieniadowodowe

w procesiekarnym,Warszawa 1955,

s.37-38;

12P. Horoszows ki: Nazwa i pojęcie

"dowodu" w teorii i praktyce prawa sądoweg o, .Pa ń stwoiPrawo"1956,

nr10, s.596;

13S.Watloś: Proces karny...op.cit.,s.

340;

14A. Wolny: Ekspertyza sądowa. Wy

-branezagadnienia,pod red.J. Ma r-kiewicz,Warszawa 1981,s.9-10; 15M. Lisiec ki: P

rocesowo-kryminali-styczne aspekty dowodu z użycia

psatrop iącegocz.II,"Monitor

Praw-niczy" 1997,nr1,s.22;

16J.Gurgul: Wykorzystaniepsatropią­

cego do celów postępowania k arne-go, "Nowe Prawo"1982,nr3-4;

17Ustawa z dnia 6czerwca 1997,

Ko-deks postępowan ia karnego, OzU

1997r.,nr 89,poz.555;

18S.Waltoś: Proces karny... op.cit.,s. 255;

19 Wyr ok Sądu Najwyższego z 14

stycznia 2003 r., sygn. akt III KKN

465/2000, opublikowanyw "Lex", nr 56843;

20 Wyrok Sądu Apelacyjneqo w Wa

r-szawiez19stycznia2000,sygn.akt IIAKa 436/99 , opublikowanyw"Wo

-kanda",2001, nr3,s.49;

21M.Całkiewicz,T.Bednarek:Os

mo-logia(badanieśladówzapachowyc h)

- problematyka procesowa i k

rymi-nalistyczna - referat wygłoszony

podczas Konferencji Sędziów Izby

Karnej i Izby Wojskowej Sądu Naj

-wyższeg o , któraodbyła sięw dniach

29-31 maja 2006 r.w Jachrancek.

Warszawy;także: T. Bednarek:L

e-galAspectsot OsmologicalExpertiz e

- tekst wystąpienia wygłoszonego podczasmi ędzynarodowejkonf eren-cjipoświęconej"Standaryzacjimetod

badawczych w zakresieidentyfikacji

śladów zapachowychwcelu p opra-wy współpracy orga nów ścigan ia wUniiEuropejskiej"- 27-29 wrz

e-śni a2006 r., Bydgoszcz;

22Wyrok SąduApelacyjnegow Lublinie

z 29 wrześ n ia 1998 L, sygn. akt II

AKa 142/97,opublikowany

wProku-30

raturaiPrawo",2000,nr1,s.28oraz

wyrokSąduApelacyjnegow Lublinie

z 4listopada 2003 r.,sygn.aktII AKa

162103,opublikowany w" Prokuratu-raiPrawo",2004,nr 7-8,s.32;

23M.Całkiewicz,T.Bednarek:

Osmo-logia (bada nie śladów zapac

ho-wych) ... op.cit.;

24S.Waltoś: Proces karny...op.cit.,s. 259 ;

25 Naprzykład:wyrokSąduNajwyższe­

gozdnia 1 stycznia 1919 r.(2.K 19),

ZO,poz.1211919;także:wyrokSądu Najwyższegozdnia20grudnia192 1

r.(2.K 2298/21),ZO,poz.203/1921;

także: wyrok Sądu Najwyższego

z dnia 31 marca 1959 r. (IV K

S86/57),RPEiS 1959,s.351;także:

wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18

grudnia 1975 r. (Rw 680175),

OSNKW 1976,poz.69;także:wyrok

Sąd u Najwyższegoz dnia 15styc z-nia 1980 L (III KR428179),OSPiKA

1981,poz.59;

26Postanowienie Sądu Najwyższego

z 5lutego 2001r.,sygn.akt III KKN

333/ 98, opublikowany w "Lex" nr

52013;

27 M.Całkiewicz,T.Bednarek: O

smo-logia (badani e śladów

zapacho-wych).; op.cit.;

28T.Widła: Wartośćidentyfikacyj naj

a-ko wyznacznikwartości dowodowej,

[w:]Wybranezagadnieniateoriii me-todologiikryminalistyki, pracazb

ioro-wa pod red. J. Wldackiego, s.

106--120;

29Kryminalistyka, praca zbiorowa pod red. J.Widackiego,op.cit.,s.193;

30 T. Grzegorczyk, J. Tylman: Polskie

postępowanie karne, Wydawnictwo

Prawnicze Lexis Nexis, Warszawa

2005,s.418;

31 T. Hanausek: Meandry osmologii,

"Palestra"1998,nr 1- 2,s.43;

32Wyrok SąduApelacyjnego wKr

ako-wiew sprawie sygn.aktII AKa 94/02

z 29 maja 2002 r., opublikowa ny

w KZS200219/14;

33Posta nowienie Sądu Apelacyjnego

wLublinie w sprawiesygn.akt II AKz

385/96,z4 grudnia 1996r.o

publiko-wany wOSA 1998/1/9;

34WyrokSąduApelacyjnego wBiałym­

stoku sygn. aktIIAKa 90/03z 29

ma-ja 2003 L, opublikowany w OSAB

2003,nr 4,s. 17;

35 M.Całklewicz,T.Bednarek :

Osmo-logia (badanie śladów

zapacho-wych)...op.cit.;

36 WyrokiSądu Najwyższego:z 21paź­

dziernika 2002 r., sygn. akt V KKN

283103, opublikowany w "Lex", nr

56843;z 4lipca 1995r.•sygn.akt II

KRN 72/95,opublikowa nyw"Lex", nr

162495;z 23lipca 1992 r.,sygn.akt

II KRN 102/92, opublikowa ny

w "Lex", nr 22075 ; z 26 września

1979 r.,sygn.aktIVKR182179 ,

opu-blikowa nywOSNPG 1980/4/54 ;

37 E.Gruza:Dow ódposzlakowy wcz

o-raj i dziś [w:]"Problemy Współcze­

snej Kryminalistyki",tom X.

Wydaw-nictwoWPiA UW, Warszawa 2006,s.

74;

38J. Netken: Dowód poszlakowy

w procesie karnym, Wydawnictwo

Prawnicze,Warszawa 1970; 39S. Waitoś: Proces karny...op.cit.,s.

346;

40 T. Grzegorczyk, J.Tytman: Polskie

postępowan ie karne,op.cit.,s.421;

41E. Gruza : Dowód poszlako wy...

op.cil.,s.80 ;

42 Wy rok Sądu Apelacyjnego w W

ar-szawie z dnia 19 stycznia 2000 r.,

sygn.akt " AKa436/99,"Wokanda"

2001,nr 3,s.49,KrakowskieZes

zy-tySądowe2000, nr 12, poz.40, "P

ro-kuratura iPrawo" - dodatek 2001.nr

2,poz.25;

43 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia

5listopada 1999 r.,sygn.aktVKKN

440/99, OSNKW 1999, nr 11-12.

Wyrok ten był przedmiotem glosy

praktyków; zob.: T. Bednarek, G.

Sulows kl: Glosa do wyroku Sądu

Najwyższego z dnia 05 listopada

1999 r. sygnatura akt V KKN 440/99 , .Palestra",2000,nr5--15; 44 Postanowienie Sądu Najwyższego z 7 maja 2002 r.,sygn.akt " KKN 467/99, opublikowa ny w "Lex", nr 53895; 45Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1999 r.,sygn.akt V KKN 440/99, OSNKW 1999 r.,nr 11-12;

46M. Kullckl: Kryminalistyka. Wybra

-neproblemyteorii ipraktykiśledczo­ -sądowe], Wydawnictwo Uni wersy-tetu Mikołaja Kopernika, Toruń , 994,s.289;

47Oaubert v.MarrellOow P harmaceu-licaisInc. ,1993;

Ar

chiv

f

ur

Krimino

logie

Computer

s

a

nd

Secu

rity

E

lektor E

lectronics

Fingerprin

t

Whorld

F

orensic Science International

Forensic Sc

ience

Review

Guide to Cop

iers

Inte

rnationales Waffe

n-Magazin - Visier

Jo

urnal of Forens

ic

Identifica

tion

J

ournal of

F

orensic Scie

nces

Krimina

listik

Masterruzhie

Science and Ju

stice

Verkeh

rsunfalt

u

nd Fa

hrzeugtechnik

Wir

tschaftsschutz

und Sicherhe

itstechnik

48Kryminalistyka,praca zbiorowa pod

redakcją J. Widackiego, op.cit., s.

425;

49J. Wój cikiewicz: Dowód naukowy

w procesie karnym, Wydawnictwo

IES2000,s. 39;

50M. Gawkowski: Identyfikacjaosoby na podstawie śladu zapachowego,

Wydawnictwo CSP w Legionowie,

2000,s.30;

51D. Dudek, G. Sreb n ik: Wplyw za -nieczyszczenia śladu dowodowego

1Q-proc. octem spirytusowym na

pracę węch ową psów specjalnych

do identyfikacji śladów zapacho-wych, "Problemy Krym inalistyki" 2000,nr 227,s.38;

52 R. Marci n ia k : Próby określenia wpływu kosmetyków na prawi dło­ wośćpracypsów,"ProblemyK rymi-nalistyki"1999,nr 226, s.45,także: M. Gawkows ki: Identyfikacja os o-by...op.cit., s.24;

53T. Jezi ers ki , T. Bednar ek, A.Gó -recka, E. Gebler, A. Staw ic ka : Etologiczna ana liza btędówpopeł­

nian ych pod cz as identyfikacji osób na podstawie próbek z apa-chowyc h przez policyjne psy spe-cjaln e - Sprawo zdanie końcowe

z realizacji grantu TOO A 02618, Komitet Badań Naukowych Biuro Spraw Obronnych, Ja st rz ę b i ec 01.2003;

54T. Bed narek : Próby określenia wptywulaku,stosowanegow

zabez-pieczaniu śladów zapachowych na

prawidłowość pracy psów specjał­

nych, "Problemy Kryminalistyki" 1999,nr 226, s.47;

55 K. Misi ewi cz: Badanie wpływu za

-pachu nikotyny na poprawność

wskazań psów specjalnychdo

iden-tyfikacji śladów zapachowych ludzi,

"Problemy Kryminalistyki" 2000, nr 229, s.38;

56J. Wójcikiewicz: Dowód naukowy

wprocesiekarnym...op.cit.,s.39; 57Kryminalistyka, praca zbiorowa pod

redakcją J. Widackiego, op.cit., s.

424-425;

58T. Bednarek: Wartośćd iagnostycz-na... op.cit.,s. 14;

59 J.L. Petersan, P.N. Mar kham :

en-meLaboratory proficiencytesting r e-sults,.Journal of ForensicSciences" 1995,nr 43/6,s.1009-1029;

PROBLEMY KRYMiNALISTYKI 256/07

60 M. Kulic ki: Kryminalistyka- wybr a-ne problemyteoriii praktykisądowo­

-śledczej... op.cit., także T. Hanau

-sek: Meandry osmologii, ,,Palestra" 1998, nr 481-482 (styczeń-luty), s. 41-46 ; także B. Ho/yst: Kryminali -styka ,WydawnictwoPWN 2000oraz

J. W6jc ik iew icz: Dowód naukowy wprocesiesądowym... op.cit.; 61T.Jezi ers ki: Podstawy fizjologiiwę­

chu, uczenia się i etologii zwie rząt,

"Zeszyty Metodyczne"nr4,Badania osmo logiczne, Wydawnictwo CLK KGP,Warszawa 1999;

62J. Wid ac k i: Ani przypadek . Ani pewność.Ojednej z metodok reśla­

niawartości diagnostycznej

identy-fikacji osmologicznej, "Probl emy Kryminalistyki" 1999, nr 225,s.62:

także: G. Sutowski, P. Kozioł, T.

Jezi e rsk i: Między przypadk iem

•

• I

~, I

a ko ni ecz nośc i ą czyli raz jeszcze

o ko ni ecz noś ci obiektywnej

inter-pretacji wyników identyfikacji osmo-logicznej,"ProblemyKryminalistyki" 2000, nr 227,s. 61;także: T. Bed -narek : Przypadek, pewnośćczyt

yl-ko mnożenie wątpliwości? O

kre-owaniu wizerunku badań osmcl

e-giczn ych raz jeszcze, "Problemy Kryminalistyki" 2000,nr 227, s. 64 oraz J. Wida cki: Który wizerune k

badań osmolo gicznych jest p

raw-dziwy?, "Problemy Krymina listyki" 2000,nr229,s. 44;

63 ProjektcelowyKBN "Zapach II"oraz grantnaukowyTOO A02618,

Komi-tet Badań Naukowych Biuro Spraw

Obronnych, Jastrzębiec01.2003; 64Kryminalistyka ,praca zbiorowa pod

reda kcją J. Widac kiego, op.cit., s

424.

I I