Falkowska Jadwiga

1

SP IS Z A W A R T O Ś C I TE C ZK I — -hajcłctttwsfói 'iju/undil ęr..i.... ■rrU’

... A . £ ^ 1/1. Relacja ^h ' ^{S -} / - - 0

I/2. Dokumenty (sensu stricto) dotyczące osoby relatora

I/3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące osoby relatora — ■

II. Materiały uzupełniające relację ^ 7

III/1 - Materiały dotyczące rodziny relatora —-

III/2 - Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. —

III/3 - Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji (1939-1945) — - III/4 - Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 r. — "

III/5 - in n e .._

i

iV. Korespondencja

V. Nazwiskowe karty informacyjne

VI. Fotografie | / £ - f

2

3

| ref. S. P. P. T. P. 4

Si OD JUM kguss.. ? rxr«M N & J fęopyright: S. P. P. London

JAGA FAŁKOWSKA. (1889 “ 4

l \ f/l

Jadw iga Falkowska, oórka S ta n isła w a , Sędziego Pokoju i Leontyny a K raszew skich, u r o d z iła s ię w p a ź d z ie rn ik u 1889 r . w Twerze, g d zie dom j e j

fi ■■*-

rodziców b y ł znanym i szanowanym ogniskiem p o ls k o ś c i-

W gimnazjum p ro w ad ziła lcolo sam okształceniow e i organizow ała w ieczory k u ltu raln o -o św iato w e. Po ukończeniu gimnazjum w Twerze, w yjechała w 1908 r . do Lwowa na s tu d ia m atem atyczno-przyrodnicze na ta m te j szum U n iw e rsy te c ie . Na s tu d ia c h we Lwowie n aleay do Z arzew ia, w 1911 r . w stępuje do "A rm ii P o ls k ie j”

(o rg a n iz a c ja k d b p ira c y jn a drużyn S tr z e le c k ic h ) , kończy k u rs ogSlny i z d a je egzamin p o d o fic e rs k i w 1912 r . Gdy w r.1 9 1 1 we Lwowie p o w stała 1 drużyna h a rc e re k w Liceum M a rii Frehklów ny, Jag a Falkowska głęboko z a in te re so w a ła s ię ruchem h arcersk im , pokochała go i oddała mu c a łe swoje ą y c ie . Od w rześnia 1912 r . j e s t komendantką drużyn żeń sk ich we Lwowie, a w g ru d n iu 1912 wchodzi ó.o ifciczelnej Komendy Skautowej od c h w ili j e j po w stan ia.

W 1912 p rz e d o s ta je s ię do W ilna, Warszawy i P o zn an ia, w szędzie z a k ła d a ją c ta jn e drużyny skautowe.

K onferencja in s tr u k to r e k przygotowywana p rz e z nię. w 1914, k tó ra m ia ła omówić dośw iadczenie na t e r e n i e w szy stk ich ziem p o ls k ic h , n ie d o s z ła , z powodu wojny, do skutku.

1 1914 m u siała wyjechać do Moskwy, s tu d iu je w dalszum cię g u f iz y k ę , o rg a n iz u je b u rsę akademicką i zak ład a drużyny h a r c e rs k ie w Moskwie i Twerze.

W 1918 wraca do P o ls k i, zd aje o s ta te c z n e egzaminy na U niw ersy tecie Warszawskim b ie r z e u d z ia ł w p ra c a c h tw orzącego s ię Związku H arcerstw a P o ls k ie g o , j e s t dwu­

k r o tn ie Naczelniczkę. H arcerek , prow adzi W ydiiał Programowy w Głównej Kwaterze H arcerek. J e j dziełem sę. nowe metody pracy h a rc e re k zw łaszcza spraw ności,

o raz ożyw ienie s ta ry c h , ja k gry polowe i wędrówki.

4

- 2 ^-

ref. S. P. P. T . P- "1 | ^ I copyright: S. P. P. London

l^jSWtjajaMsętessBSBBKiBS^^

v^.

W 1920 p ra o u o si s ię do W ilna i obejmuje a s y s te n tu r ę priąy k a te d rz e f i a y k i u p p ro f. D ziew ulskiego i Patkowskiego*

W 1925 wyjeżdża do -<arsaav^r, j e s t asy sten tk ę, na P o lite c h id c e i n a u c z y c ie lk ę f iz y k i w Wyszkowie, dokęd s t a l e d o jeżd ża. W 1927/28 p ra c u je « Seminarium N auczycielskim v,r B odzentynie. W 1929 w Liceum Krzemienieckim obejmuje p ra c ę n a u c z y c ie lk i f i z y k i , a potem k iero w n iczk i in te rn a tó w lic e a ln y c h . Wówczas t e ż z o s ta je odznaczona o rd e re a P o lo n ia i ł e s t i t u t a . $f 1938 p rz e n o s i s ię do Warszawy , p ra c u je w sz k o le , rozpoczyna s ta d i a p s y c h o lo g ii i p e d a g o g ik i, kończy j e w 1943

ze stopniem m a g istra p ed a g o g ik i, b ie r z e udział, w tajnym nauczaniu.

W c z a s ie I I Wojny Św iatow ej, Jag a Falkowska obejmuje w Warszawie komendę Chorągwi W arszaw skiej, potem p rzech o d zi do Wojskowej Służby K o b iet, j e s t

z a s tę p c z y n ię ”L liry", S zefa WSK. ii harcerstw em n ie zrywa, z j e j in ic ja ty w y

p o w staje s p ó łd z ie ln ia p ra c y , k tó ra um ożliwia harcerkom zarobkow anie, ona obmyśla prograayr, nowe m etody, sn u je d a le k o się ż n e p la n y . Prowadzi o s o b iś c ie z a stę p

in s t r u k to r s k i.

Jak w p rz y rz e c z e n iu h arcersk im o b ie c a ła być posłuszną, prawu h arcerskiem u w s łu ż b ie Boga i Ojczyzny, ta k i w y p e łn iła to p rz y rz e c z e n ie , j e j postaw a m oralna, p a trio ty z m , w iedza, o fia rn o ś ć w p ra c y sp o łe c z n e j i zawodowej z je d n a ły j e j lic z n e zastęp y p r z y ja c ió ł i współpracowników. Twarda d la s i e b i e , c ic h a , skromna, nigdy n ie wy suwa ję c a s ię naprzód, b u d z iła w lu d z ia c h n a jle p s z e in s ty n k ty , b y ła jakby k a ta liz a to re m w ielu poczynań i p ra c .

Kie l u b i ł a " p o l i t y k i * , ja k ie k o lw ie k zab arw ien ie h a rc e rstw a było j e j obce.

D z ie c i b y ły w ielkę m iło ś ć ię J a g i . Sama za męż n ie w yszła, a l e d z ie c i krewnych i p r z y ja c ió ł odw iedzały nC io cię Jagę” , lg n ę ły do n i e j d z ie c i tru d n e , zbuntowane.;

m łodzież l u b i ł a chodzić z n ię na w ycieczki w T a tr y , a b y ła doskonalę ta t e r n ic z k ę . Choć nigdy n ie w eszła do władz międzynarodowych skautowych ,

5

{£■

f .

I ref. S. P.P. T . P .-f I copyright: S. P. ?. London

{

n la b j'ia w6mr^tńą i s ta r a n n ie u e u sa la się mmse s? o ie ' s nao‘lę s a '-a »ioXo aordaoiii^ch pr% ja :'n i ae skaut kaisi stóaą/ch krabów.-

Pr*i3ii ou⁷to ś^cie miała trudne warunki Bafcerialno* to toS t? jpeseoiiaiGu odbudowała sobie dom, zmxy" ooiaas Baby J a g i" , oauła a l f tym akrfporaana i

siusiała 3I9 sama ae oob§. lornó, 0% taośo proaadłiić ftyoie osiadł©- oj na

<joJ vj tyia prsosjłfcod&ila i Jaga Sycia spokojnego nidgy ale assnalaj ani ą/oia spoko#«|?c, ani urderoi spokojnej rdo olała*

z g in ę ła w Pow staniu ' -araas7akła 7 s ie r p n ia 191A. r . w A le i K i© podległo^«ł, poohoatam na Ciaantarau . cjskoer/ca ;v .iarssaw is*

Odznaczona została K r z y ż e m Walecznych i Zł o t y m K r z y ż e m Zasługi z Mleczarnio

6

Jadwiga Falkowska źołalotis ^w aii Krajowej, H araiaiatrayal

E ^ e s y p a s p a l l t a J . E a K sirsse la isa w Pm rata& lu ^ a r a a a w a k ia - ? a i e r p *

a l a 1944 r . - ł peeturoaaa w A lol Zasłu&myol* aa wojekcmysa C m a ta- rsrn ©srlałlesaie swiąsaSa si§ a rucboza liaraarakija o<3 ałodo&ei a£ sio fajtarol* Osa &©& ** d alek i swej niaaBykłej osabo- woóal 1 płysąoaaa -X iii03 autorytetow i — \r$vm?M om &©a ruch ^ ły s r głęboki i trw ały.

^rodssoaa w r. 18G9 w i-w^rsse, w rodsisie - © żywych tratly- oj ach patriaty^aayeb 1 paafcępawyab - .skupiaaąeo^ -śwemmią kolaalt polską w tysa lielele * Jaga Ju& w latach gimasj&layeb orgaaisuj©

i prouactal koł© sas^kaatałea&lasra, w kićrya r&mm ss grupą koi©«

iaask Polek posaa&a g łę b ie j h is to r ię i li te r a t u r y ojczysty§*

P© 2claxsiu matury r» 1908 w s tę p ie na- Wydalał F ilo zo ficzn y ffetitoaray&etu Jaaa Kaaimiaraa we Issowla # s aamlaraii atudiaw aaia fizy k i i astronom ii /b y ła uczennicą Mariana ^mlachasrakiego i M aralsa Senftta/* w r . 1913 » wafeao. paw ałaaia prof* SiaoXueiiow.sklogo

na Uniwersytet Jag ie llo ń sk i* praoaosi s ię do Krakówa, a w roku następnym w a c a da Fwaru.

$aa G «latnl /1908-14/ okras J©4 śyoia tsrypałnlaay J e s t po bra©gi. Intensywny i absorbujący n a r t studiów pattriar& aają sn a- kastlci© zt e m t agaasiiay* a zdobywana wied&a w sakressi© fis y k i i astroaosail k a sta łta j© spaadb p a trz e n ia J a g ł aa św iat i do końca życia była praekoaa&a o doskonalona! 'aystaaai świat** ktdrogo

wiol© praw cssoka jasso se aa odkrycia «r 3ragl& narta® 4©4 ty c ia była d z ia ła ln o ^ ^ a y ś lą © b lis k ie j aiapodl© gło£oi• W© Lwowie w stąp iła <3© o rg a n iz a c ji niepodległość iawai *,2ar»©‘®l©w /odłam

Swiąsku M łodslaty B ilsk iej* smm&go w skrdai© 8&etV i cło wojsko-

7

- ■ •

woj tajnej organizacji koi>ioaej ^ r a ia dolska14 /* wiej wyszły pd&aiojsze *JQni4yny Stjaałoo&i€“/ t w której w r . 1012 zdała 8§m» min podoficerski • Pirzokomma » i# wolsa Boiska potrzebować

ła prawdziwi© wolaycft obywateli, s>iapa£ią darzyło stowarzyszenia E lsa z is, któro propagował© ideę sorslaago odrodzenia społoczoii- siwa* wi§o także w/oiai^mia ealowisfcft o«l aysłagów# Jak ap. p io is i polonio. So przyjaciół Jagi z fiłen sis salc& ali p^źaiejai wy-

♦ ł

M ta i instruk torzy liaroorsoy /Tadeusz d tn sa lłła * l&aaoy K osie- łM tsk i, M fsc e j Małkowski* Olga ^rsiiaiiowska • •*/* którzy pastu­

lą t w olaoźoi człow ieka od nałogów p r z e n ie ś li do skautiaga i hor*

corstw a. Gdy w r . '1911 pm pitity iilnriiWUl draftyny «> mil mim, Joga w stą p iła do XXX lwowskiej <*Wł£ynyg prowadzanej piaos z a ło ż y c ie l­

ką polskiego skautingu M ( U | i » Olgę t^afeanowską /p ó źn iej Mał­

kowską/* a po w yjaździe O lgi z o sta ła drużynową t e j śtru&ysiy,

prześladowanej na I lwowską ia^iką druż. skautową l a # Em* P la te r . miękł indywidualności Jagi* która prasom przyk&ad własnej dojrzałości społecznej i saoralaej pobudzała rozwój wewattrsny swyeb towarzyszek, atrzyay&8ł& w aicfa zapał i wiar® w słuszność prawa harcerskiego, jak r M « i pogodę t hmar i zdolność nlepod- dawania s ię praeclwaościoa - I Xw* dr* skautowa sta ła s ię Im&nlą żeńskiej kadry skauta(woj i karcerskiej. Jednocześnie z pracą w sk a li jednej drużyny Jaga podejaewała praco w s k a li szerszejs

wyjeżdżała do Warszawy i "Silna, gdzie aa krdtko t trmiao’a?yek knrsaeJ imstraktorskiolk informowała o id eo lo g ii i ołstodiick skautswyoli*

Fo czte r o le tn ie po&yoie w S e s j i /1914-18/, kiedy więcej jszzeze czasu, n iż aa stadia* po&rlęoała aa praot * d aioesi i młodzieżą, dotkniętą przez wojnę - w je s ie n i 1018 r . przyjeżdża

do Warszawy raza® z oatką i słodszą s io s tr ą /któro przez cal®

la ta pozostawały aa Jej utrzymaniu/ • Prowadząc bardzo intsasymją

8

i ref. S .P .P . I. M 3 «* | copyright: S. P. P. London

— 6

%1

pracę Barakową, bo była jedaoaa8^iW 'ęrl&t;

Kimsamteto* a p atos w m * S t a f f a Batarago w K lin ie i liaucay- c ls lk ą w szkołach, n ie praerywa w a le daiaSalaaćoi w Siarcarstwi© • W r* 1919 j e s t dassą atłasu iliatruktar&ki&ga w Zwiarayiicu 2aaay-

s k la # gdala. pa m planraay prasydoelsaty t a i &arearki a ItanutfW aklago, ucaestniaay w red ak cji prawa boroarsklaga, w praoaeh IŁady Naaaalneó ZIIPt GŁównaj .Kwatery Zońekii&$ i eborągffl wila&~

s k ie i t krem li piarwsaa aarysy pra©y ataekawa^, ma w ialu latK ieli a&oaaak prawadal taraaaaiłimatwa 1 |pry palona, w r . i 5)23 j e s t

kasaasidaatką tkrk&tuia mr&mimmmmga /p rz e z a ia b ic t bareKiatK8p<»

a ię Hankę J>ydyiiaką/ S ia ta Marearak w ^ysalcawie *

, <2fc»

dako swalsjm loska ai&aala&aaaa 1 harcarstrea ad ji^yalkow polityaa&yok i &tij^a£&traeyds*yahi na koafar«s»3aofc lasiirtikfcor- sk iek i aa w«2ayob Z jaadaolt adasydawaaie pra© eiwiawia s ię k ie - rtipkam aaieraaj^ays da podparaądka^aaia argaiiiaaaji baraersklaj

©kraślaaym grupoa poi ifcyea ayst lub wojaku, odot&sia sa m i pansyjędo

©tata paźatwawoga, pro panoram g© Jad praaa śmmmm włada© ćMtoia- tawa« U© kaaca p ozostała lastruktas^ ą liaraaraką a dobraJ w a li, nigdy nie aa er pała karayaai u aiarialayok a pracy skautawej f bądź k areorsk iej.

Postulatem wolaa&al łuiraarstwa i pasaaaawmia godaośai każdego aatowiaka pa&asftaje wiaraa także w ©krasi© awej pracy w LieeuD Kraesilenleaklm /iS £ S ~ 3 8 /. Wtaa&ysi praykładaa i uyprola*

dająe swe poglądy* uaay rdsmaga traktowania s ło d a ia ty p o ls k ie j, akraióskia^ i aydowskisgi , a wykład j e j p t . wSy©taa sastrposry a

to ia lim ® mryptik&ał war&aśó »mibodayelŁ dysku sji w m£y©k grupacb i wartość wolnego irybora saoralmga jad aostfcl, w para©aiwieiisfcwle da ssk&l Mralagnah wyaikająeyek a adgdmaj ^ ttea fraaealagK. i iro sa ry to ta lita r n e j.

9

! ref. S, P.P. t . £ *

1 copyright: S. P. P. London

BaiałałB©j£$ <lagi w Krso«Xo$aa ¥ i>raado w s z y s tk ie’

aaoasoala fizy k i. 1 praw&dzosii® lntosB&tu* w oparcia a prawe i^ir—

carsk ie ^m stosowasiiam metod baseoarakiob * Jak po latach i?spani­

na ją jaj. uczulowie f a is aritodsiofty m m m miaddowała estmf palaa dysicrotnoj gotowości do w spółasaoia, rudy i posocy.

Udsi&ł w ko&f are&cJ aab la s trok tar slsiali, w Mi^dsyaarodowa;!

K onferencji aa flmtzu i głęboko pr»eźywau© probloay wychowywanej sałotisiefcy a& łonlły jfagt do pogłębicniia .studiów paOsgoglcsaycbs rok 1938/39 był piarwssyB rokiem 'Jaj siyp ead iisi naukowago, a a a - raamt rolclam pracy aa o tmwstśkn Chorągwi Warsa*

B ospesstto wó^ouis Oboąema stadium a prasy wj^owasroaaJ wśród dorastającej isłodsia&y, n ie s te ty , sę&batło*

Próby ratowania bytu agro&osogo wypełniły o sta tn ie la ta życia J«(gi: da r . 1S41 prowadziła akej© Pogotowia M aresrskiego, od r* 1942 da isańca — by£a ssasttpoayaią głótm ej inspektorki Wojsk* 31* Kablat*

fa s okras - Jak c a ła poprzednia Sycie dagi - obaraktory- saoroł s ię spartańskim stylem % aia i w iolką dyskrooją* Utrsysay- woła argaaisacyjaa, nałlaaiUft kotłów i ograniasając no£X i- w ośei ®rms&tm%ńm ffeauMRykała s i t sliaam i ^mwMwjf oioba i n ie ­ pokorna* Tylka bardzo rzadko "poamaisoła*® swojo damie Tswasaysski pracy, w alo^oeaeb gabliosayob prowad&ita - a itó rmmawy banalne*

Ba ko&ea zachowała łoltfeoóś racbów, lałodzloJaosą aylwatkę i w ytray- sasłoi^ fizy czn ą , niezwykłą & a osób # tak da-likaias^ budowla*

Ba końca proaieniowała aaiwagółaya wdzi^kioa*

¥ tyoli dołach grosy w rsoały do nas wspornica ia przyrzaosoSi haroorskich, akładaayob no- rtoo w kwltaącyoh sadach lwow­

sk ic h ,, kłody mówiła da nas sławami aa^ p rosw zyai, lecss gorącymi ad wcmtętrznego żarn jo j wiary* Bas. w zniosłych h a se ł u czyła so s żyć dla B&lski i dla bliźnich.

10

Uczyła przez przykład najwyższej zgodności przekonań i życia, nawet p m s staranna i przewidujące planowanie obojów i wycieczek, W czasie ©wiosek, gier i gawęd stwarzała niezapom­

niane przeżycia, gdy - przejęta pięknem rozgwiaM&onage nieba - wyr^&niała poszczególne konstelacje, gdy dzieliła si$ znajomością

tajenayclł ges t&r i znak4w grafie z aycii Indian, gdy tirydobysrała związek Eiiędzy praktyką dobrycli uczynków, a ogólną poprawą lean człowieka «.,

przeto Jaga w opinii swycU towarzyszy praey i wy­

chowanków jako niepowtarzalny prawie wzór człowieka, przywódcy i wychowawcy młodzieży*

11

F A L K O W S K A J A D W I G A / 3 0 . 1 0 . 1 8 8 9 . - 7 . 0 7 . 1 9 4 4 / N a u c z y c i e l k a , d z i a ł a c z k a n i e p o d l e g ł o ś c i o w a i s p o ­ ł e c z n a , w y b i t n a i n s t r u k t o r k a h a r c e r s k a , h a r c m i s t r z y n i R z e c z y ­ p o s p o l i t e j .

U r o d z i ł a s i ę 30 p a ź d z i e r n i k a 1889 r . w Twerze n a d Wołgą / K a l i n i n / , tam t e ż u k o ń c z y ł a gim na zjum . W 1908 r . r o z p o c z ę ł a s t u d i a na W y d zi al e M a t e m a t y c z n o - P r z y r o d n i c z y m U n i w e r s y t e t u im. J a n a K a z i m i e r z a we Lwowie. N a l e ż a ł a do " E l e u s i s " . W c z a ­ s i e s t u d i ó w w s t ą p i ł a do " Z a r z e w i a " o r a z do t a j n e j O r g a n i ­ z a c j i Armia P o l s k a , g d z i e u k o ń c z y ł a k u r s p r z y g o t o w a w c z y o d d z i a ­ ł u ż e ń s k i e g o . S z u k a ł a d r ó g w i o d ą c y c h do n i e p o d l e g ł o ś c i o j c z y z ­ n y , W 1911 r . z e t k n ę ł a s i ę ze s k a u t i n g i e m , w ł ą c z y ł a s i ę e n e r ­ g i c z n i e do p r a c y , w y k o r z y s t u j ą c swoje n i e z w y k ł e z d o l n o ś c i p e ­ d a g o g i c z n e . W 1911 r , r a z e m z A n d r z e j e m Małkowskim i Olgą D r a - honowską z o r g a n i z o w a ł a p i e r w s z e d r u ż y n y s k a u to w e we Lwowie.

W 1912 r . z o s t a ł a k o m e n d a n t k ą d r u ż y n ż e ń s k i c h we Lwowie. P r z e ­ w o d n i c z y ł a p r a c y Z a r z ą d u Głównego Ż e ń s k i c h Drużyn Skautow ych p r z y Związkowym N a c z e l n i c t w i e Skautowym. Po Oldze D ra h o n o w s - k i e j o b j ę ł a 1 / 3 / Ż e ń s k ą Drużynę Sk au tow ą im. p ł k . E m i l i i P l a ­ t e r . Z r a m i e n i a Komendy S k a u to w e j o r g a n i z o w a ł a - j e s z c z e p r z e d wybuchem I wojny ś w i a t o w e j - d r u ż y n y s k a u t e k w W a r s z a w i e , W i l­

n i e i P o z n a n i u . K i e r o w a ł a i k o o r d y n o w a ł a p r a c ę c a ł e g o s k a u ­ t i n g u ż e ń s k i e g o we w s z y s t k i c h t r z e c h z a b o r a c h . P r o w a d z i ł a

k u r s y d l a s k a u t e k , w B e r e z o w i e Niżnym na H u c u l s z c z y ź n i e / 1 9 1 3 / o r a z w Wa rsz aw ie / 1 9 1 4 / . J e s i e n i ą 1915 r , z a ł o ż y ł a t a j n ą o r g a ­ n i z a c j ę s k a u t e k w Moskwie na J a k u b o w s k i e j , a t a k ż e z a s t ę p i n ­ s t r u k t o r e k a k a d e m i c z e k . Tam r ó w n i e ż k o n t y n u o w a ł a s t u d i a wyższe w z a k r e s i e f i z y k i .

W 1918 r . w r a c a do k r a j u i z d a j e końcowe e g z a m i n y na U n i­

w e r s y t e c i e Wa rszawskim. W ł ą c z y ł a s i ę r ó w n i e ż , , b a r d z o a k t y w n i e , w d z i a ł a l n o ś ć h a r c e r s k ą , na z j e ź d z i e N a c z e l n e j Rady H a r c e r s ­

k i e j w Z w i e r z y ń c u Zamojskim w czerw cu 1919 r . z o s t a ł a wybra na do N a c z e l n i c t w a ZHP. W w o j n i e p o l s k o - b o l s z e w i c k i e j w 19 20 r . p e ł n i ł a s ł u ż b ę w c z oł ów ce s a n i t a r n e j " C z u j k a ” , Po w o j n i e o b j ę ­

ł a a s y s t e n t u r ę w k a t e d r z e f i z y k i U n i w e r s y t e t u S t e f a n a B a t o r e ­ go w W i l n i e . N a t o m i a s t od 1925 r , b y ł a a s y s t e n t k ą na P o l i t e c h ­ n i c e W a r s z a w s k i e j , K o n ty n u o w a ła d z i a ł a l n o ś ć h a r c e r s k ą - b y ł a d w u k r o t n i e k o m e n d a n tk ą S t o ł e c z n e j C horąg wi H a r c e r e k , w 192.6- - 1 9 2 7 p e ł n i ł a f u n k c j ę N a c z e l n i c z k i H a r c e r e k , k i e r o w a ł a rów­

n i e ż Wy działem Programowym Głównej K w a t er y H a r c e r e k - Z H P . W 1934 r . b r a ł a u d z i a ł w M i ę d z y n a ro d o w e j K o n f e r e n c j i O r g a n i z a c j i Ska utow yc h Ż e ń s k i c h w A d e l b o d e n w S z w a j c a r i i . B yła s t a ł y m

12

- 2

c z ł o n k i e m N a c z e l n e j Rady ZHP. W p r a c y z h a r c e r k a m i w y k a z a ł a s i ę n i e z w y k ł ą i n w e n c j ą , w p r o w a d z a j ą c nowe fo rm y p r a c y , d o s k o ­ naląc metodę harcerską. Publikowała w instruktorskich czaso­

pismach z zakresu pedagogiki. Pedagogiem była z wykształcenia., bo jeszcze w ósresie międzywojennym podjęła studia p e d a g o g i c z ­ ne i f i l o z o f i c z n e . W 193 9 r . na p r o ś b ę i n s t r u k t o r e k w a r s z a w s ­ k i c h , o b j ę ł a f u n k c j ę k o m e n d a n t k i c h o r ą g w i i z a r a z e m k o m e n d a n t ­ k i P o g o t o w i a H a r c e r e k .

We w r z e ś n i u 1939 r . u c z e s t n i c z y ł a w o b r o n i e Warszawy, p r a ­ co w ała w s z p i t a l u polowym z o r g a n i z o w a n y m p r z e z Komendę Chorągwi H a r c e r e k , od ko ńc a w r z e ś n i a do 10 p a ź d z i e r n i k a k i e r o w a ł a tym s z p i t a l e m . Od p o c z ą t k u o k u p a c j i d z i a ł a ł a w k o n s p i r a c j i n i e t y l ­ ko h a r c e r s k i e j - od p o c z ą t k u i s t n i e n i a SZP-ZWZ-AK b y ł a c z ł o n ­ k i e m aktywnym. W 1942 r . w e s z ł a w s k ł a d Komendy Głównej AK

j a k o z a s t ę p c z y n i s z e f a Wojskowej S ł u ż b y K o b i e t . Również p r z e z n i ą u t r z y m a n y b y ł s t a ł y k o n t a k t Komendy P o g o t o w i a H a r c e r e k z Komendą Główną AK. P r a c o w a ł a p e ł n a w i a r y w i d e a ł y h a r c e r s k i e ,

s z k o l ą c i w y c h o w u j ą c , p r z y g o t o w u j ą c do w a l k i z w ro g ie m na d z i ś i do n o r m a l n e g o ż y c i a w p o w o j e n n e j p r z y s z ł o ś c i , oddana w a l c e o w o ln o ś ć z n i e w o l o n e j o j c z y z n y .

W d n i u wybuchu P o w s t a n i a J a d w ig a F a lk o w s k a z n a j d o w a ł a s i ę w swoim p u n k c i e k o n t a k t o w y m p r z y A l e i N i e p o d l e g ł o ś c i n r . 2 2 1 , na s k r a j u K o l o n i i S t a s z i c a . Z a t r z y m a ł a s i ę t u t a j w d r o d z e na w yz na cz on e s o b i e m i e j s c e s ł u ż b y p o w s t a ń c z e j . N i e s t e t y o d c i ę t a p r z e z Niemców od m o ż l i w o ś c i p r z e d o s t a n i a s i ę do s ł u ż b y , z o s t a ­

ł a zamordowana p r z e z w k r a c z a j ą c y c h na K o l o n i ę S t a s z i c a ż o ł n i e ­ r z y z b r y g a d y RONA / U k r a i ń s k a f o r m a c j a " S S " / . Z g i n ę ł a w ra z ze.

w s z y s t k i m i m i e s z k a ń c a m i domu 7 s i e r p n i a 1944 r . Pochowana z o s ­ t a ł a na c m e n t a r z u Powązkowskim.

13

14

FALKOWSKA JADWIGA

(1889—1944), przybrane nazwisko Zale­

ska, pseud. Jaga, Ludwika, Zdzisława.

Urodzona 11 listopada 1889 r. w T w e- rze (obecnie Kalinin), córka Stanisła­

wa (właściciela apteki, dyrektora ban­

ku, sędziego pokoju) i Leontyny. Uczy­

ła się w Maryjnym Gimnazjum Żeń­

skim w rodzinnym mieście. Ukończyła je w 1908 r. z e złotym medalem i po zdaniu dodatkowego egzaminu z języ­

ka łacińskiego studiowała od tego ro­

ku fizykę i astronomię na U niw ersyte­

cie w e Lw ow ie, a o d . 1913 r. konty­

nuowała studia na Wydz. Filozoficz­

nym UJ.

Od 1911 r. członkini Armii Polskiej, po zdaniu egzaminu podoficerskiego wykładała terenoznawstwo na kursach tej orgSfiizacji. Od 1911 r. członkini pierwszego żeńskiego patrolu skauto- ' wego Olgi Drahonowskiej-M ałkowskiej, od 1912 r. drużynowa I Lwowskiej Żeńskiej Drużyny Skautowej i jedno­

cześnie sekretarz ZG Żeńskich Drużyn Skautowych. Obok Andrzeja M ałkow­

skiego współautorka broszury P olskie skautki. Z arys organizacyjny (Lwów 1913). Faktycznie już od 1912 r. kiero­

w ała pracą żeńskich drużyn skauto­

w ych w zaborze austriackim i była ich współorganizatorką w zaborze rosyj­

skim i w Rosji (m.in. w Twerze i Mo­

skwie).

Od 1915 r. kontynuowała studia na Uniw ersytecie w M oskwie, współorga­

nizując tam polską bursę „Strzecha Akadem icka” i prowadząc I Drużynę Żeńską.

Jesienią 1918 r. przybyła do kraju i zamieszkała w Warszawie. Pracow a­

ła jako asystentka na Politechnice W arszawskiej, uczyła w szkołach w ie­

czorowych, udzielała też lekcji pry­

w atnie. W czasie .wojny polsko-ra­

dzieckiej 1920 r. służyła w II Harcer­

skiej Czołówce Sanitarnej „Czujka”.

Od jesieni 1920 r. asystentka przy katedrze fizyki U niw ersytetu Stefana Batorego w W ilnie, od 1925 r.

ponownie asystentka na Politechnice W arszawskiej. W grudniu 1926 r. zda­

ła egzam in dla nauczycieli przed PańT stw ow ą Komisją Egzaminacyjną w W il­

nie i potem była nauczycielką fizyki w gim nazjum w W yszkowie, od 1927 r.

w Seminarium Nauczycielskim w B o ­ dzentynie, a od 1928 r. w Liceum Krzemienieckim. W latach 1929— 1933 prowadziła jednocześnie Hufiec Krze­

m ieniecki ZHP, a w latach 1933— 1936 była także dyrektorem internatów w Krzemieńcu. Od 1938 r. jako w olny słuchacz kontynuowała studia w za­

kresie psychologii wychow aw czej na UW.

. •*- - -" - *******

Jednocześnie nadal działała w e w ła ­ dzach ZHP. Od listopada 1918 r. nie­

m al przez cały okres m iędzyw ojenny członkini Naczelnej Rady Harcerskiej Od lipca 1919 r. członkini Naczelnictwa ZHP, od marca 1920 r. kierowała dzia­

łem m etodyki w Głównej Kwaterze Żeńskiej. Od września 1926 r. N aczel­

niczka Głównej K watery Żeńskiej, w grudniu 1927 r. jako jedna z czterech kobiet została mianowana Harcmi­

strzem Rzeczypospolitej. Zorganizowała Narodowy Zlot Drużyn Żeńskich w W yszkowie (1928) i Zlot Żeńskiej Starszyzny Harcerskiej w Kiełpinach (1930). Od listopada 1934 r. aż do w y ­ buchu w ojny kierow ała Wydz. Progra­

m ow ym w Głównej Kwaterze Żeń­

skiej.

W czasie obrony W arszaw y w e w rze­

śniu 1939 r. prow adziła szpital w ojsko­

w y w lokalu internatu P raw osław nego Sem inarium Duchow nego przy ul. K o­

pernika.

W czasie okupacji m ieszkała w żeń­

skim domu akadem ickim przy ul. Gór­

nośląskiej, potem u A urelii Żółtowskiej przy ul. W spólnej 52 (do jesieni 1942), u sw ojej siostry stryjecznej Janiny K aplińskiej przy ul. R udaw skiej 3 (od 1943 pod nazw iskiem Zaleska). Praco­

w a ła jako nauczycielka fizyk i w Gim­

nazjum im. A nny W azówny: począt­

kow o na tajnych kom pletach, potem w istniejącej tu oficjalnie przy ul. A l­

berta (obecnie N iecała) szkole galan- teryjno-konfekcyjnej. K ontynuow ała jednocześnie studia na tajnym UW.

W konspiracji ód października 1939 r.

kom endantka W arszaw skiej Chorągwi Harcerek. Prow adziła też pierw szy kurs drużynow ych i pierw szy kurs podharcm istrzow ski („Stare M iasto”).

W m aju 1941 r. założyła spółdzielnię

„Zespół” przy ul. Próżnej 8, stanow ią­

cą zaplecze finan sow e pracy chorągwi.

Jednocześnie czynna w Oddz. I K -dy Gł. ZWZ—AK, w spółpracow ała też z Oddz. V K -d y Gł. ZWZ—AK (m.in. w 1940 zorganizow ała szkolenie łączni­

czek dla K -d y Gł.). Robiła sw etry na drutach dla „hubalczyków ” (zrobiony przez nią biały w ełn ian y sw eter m iał na sofcie w ch w ili śm ierci m jr Henryk Dobrzański, pseud. Hubal). Od jesie­

ni 1942 r. jedna z dw óch zastępczyń M arii W ittek, szefa W ojskowej Służby K obiet w K -dzie Gł. AK. Na początku 1944 r. prowadziła kurs harcm istrzow - ski. W m aju (?) tego roku przeszła do pracy w P odw ydziale Pom ocy Ż ołnie­

rzow i B IP K -dy Gł. AK. W tym cza­

sie w raz z Leonem M arszałkiem om a­

w iała projekt w spólnego napisania książki o ideow ych podstaw ach har­

cerstwa.

15

Zastrzelona w czasie Pow stania War­

szaw skiego 7 sierpnia 1944 r. przez w łasow ców na podwórzu domu przy Al. N iepodległości 223. Po ekshum acji (październik 1945) pochowana w A lei Zasłużonych na Cmentarzu P ow ązkow ­ skim.

Odznaczona Krzyżem ,W alecznych, Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami

i pośm iertnie Krzyżem Arm ii K rajo­

w ej.

O ls z e w ic z L i s t a s t r a t; — A U J : S n 516, W F U 382, W F H 363a; A U W : A l b u m W a l­

n y c h S łu c h a c z y n r w p i s u 22W; — C y w iln a , o b r o n a W a r s z a w y w e w r z e ś n i u 1939 r . D o ­ k u m e n t y , m a t e r i a ł y p r a s o w e , w s p o m n i e n i a i r e la c je ( o p r a ć . L . D o b r o s z y c k i 1 I n n i) , W a r s z a w a 1985; — B ł a ż e je w s k i W . Z d z i e ­ j ó w h a r c e r s tw a p o l s k i e g o (1919— 1939), TT.

1985; H a r c e r k i 1939—1945, w y d . 2 (p o d re«L.

K . W y c z a ń s k ie j) , W . 1983; H a r c e r k i 1033—

— 1946. R e l a c je — p a m i ę t n i k i ( o p r a ć . K . V fy - c z a ń s k a 1 In n e ), W . 1985; P e ł n i ć s ł u ż b ą ( p o d r e d . A . Z a w a d z k i e j 1 Z . Z a w a d z k i e j ) , W . 1983; W i e l k a g ra . L . 1974; Z a w a d z k a A . O p o w ie ś ć o d r u h n i e J a d z e , W . 1*84; — D y d y n - s k a - P a s z k o w s k a H . H a r c m i s t r z y n i R z e c z y ­ p o s p o l i te j — J a d w ig a F a l k o w s k a , „ T y g . P o w s z .” 1984 n r 32. D o ty c h c z a s p o d a w a n e J e j d a t ę u r o d z e n i a w e d łu g s t a r e g o s t y l u : 30 p a ź d z i e r n i k a l u b m y l n ą d a t ę u r o d z e n i a : 12, 13 li s to p a d a ( w y n i k a j ą c ą z* z łe g o p r z e ­ l i c z e n ia z e s t a r e g o s t y l u ) 1 w y m i e n i a n o m y l n e m i e js c e ś m i e r c i : u l . F i l t r o w a 221, A l. N ie p o d le g ło ś c i 22.

16

s z ta b ie „ W a c h la rz a ” p o d p se u d . P r z e ­ m y sła w .

A re s z to w a n y 1 g ru d n ia tego r o k u w sw o im lo k a lu k o n s p ir a c y jn y m p r z y ul.

C h m ie ln e j ^54 i o sa d z o n y n a P a w ia k u , z o s ta ł w y w ie z io n y 17 sty c z n ia do o b o ­ zu k o n c e n tr a c y jn e g o n a M a jd a n k u i ta m z a m o rd o w a n y 25 m a rc a 1943 r.

D e n u n c ja to r, k tó r y w y d a l D. w r ę ­ ce n ie m ie c k ie — /p se u d . S m u g a — s k a ­ z a n y n a k a r ę śm ie rc i w y ro k ie m W S S K -d y Gl. A K /z 5 lip c a 1943 r., z o stał z lik w id o w a n y 30 s ie rp n ia te g o r o k u .

AUW: R P ^/uw (akta studenckie) n r alb.

14817; CA KC PZ PR : 202/11/61,\ k . 23, 203/IX/7, k. 14, 15;' M ateriały w posiadaniu córki, Ew y Sw iderskiej — Chlebow ski Wachlarz-, D om ańska Pawiak.-, — W ysocki S. L ist do red a kcji, „S to lica” 1978 m 39.

lA oIajuA ut/ t SC o Ątwi b j l/jOAM) ff) rrO/ 1

/ W tM u 5 LaŁl /I & '5 $ - < 8 *1

7 -'y U X ,

F Ir & w U Cy$ ł

FAŁKOWSKA JADWIGA

(1889— 1944), p r z y b r a n e n a z w isk o Z a le ­ sk a , p se u d . J a g a , L u d w ik a , Z d z isła w a . U ro d z o n a 11 lis to p a d a 1889 r. w T w e - rz e (obecnie K a lin in ), c ó rk a S ta n is ła ­ w a (w ła śc ic ie la a p te k i, d y r e k to r a b a n ­ k u , sędziego p o k o ju ) i L e o n ty n y . U c z y ' ła się w M a ry jn y m G im n a z ju m Ż e ń ­ sk im w ro d z in n y m m ieście. U k o ń cz y ła je w 1908 r. ze z ło ty m m e d a le m i po z d a n iu d o d a tk o w e g o e g z a m in u z ję z y ­ k a ła c iń s k ie g o s tu d io w a ła od te g o r o ­ k u fiz y k ę i a s tro n o m ię n a U n iw e r s y te ­ cie w e L w o w ie , a od 1913 r. k o n ty ­ n u o w a ła s tu d ia n a W ydz. F ilo zo fic z­

n y m U J.

O d 1911 r. c z ło n k in i A rm ii P o ls k ie j, po z d a n iu e g z a m in u p o d o fic e rs k ie g o w y k ła d a ła te re n o z n a w s tw o n a k u r s a c h te j o rg a n iz a c ji. O d 1911 r. c z ło n k in i p ie rw sz e g o ż e ń sk ie g o p a tr o lu s k a u to ­ w ego O lgi D ra h o n o w s k ie j-M a łk o w s k ie j, od 1912 r. d r u ż y n o w a I L w o w s k ie j Ż e ń sk ie j D ru ż y n y S k a u to w e j i je d n o ­ cz eśn ie s e k r e ta r z Z G Ż e ń sk ic h D ru ż y n S k a u to w y c h . O b o k A n d rz e ja M a łk o w ­ sk ieg o w s p ó ła u to rk a b ro s z u ry P o ls k ie s k a u tk i. Z a r y s o r g a n iz a c y jn y (L w ów

1913). F a k ty c z n ie ju ż od 1912 r. k ie ro ­ w a ła p r a c ą ż e ń sk ic h d r u ż y n s k a u to ­ w y c h w za b o rz e a u s tria c k im i b y ła ich w s p ó ło rg a n iz a to rk ą w z a b o rz e r o s y j­

s k im i w R o s ji (m .in. w T w e rz e i M o­

skw ie).

O d 1915 r. k o n ty n u o w a ła s tu d ia n a U n iw e rs y te c ie w M o sk w ie , w s p ó ło rg a ­ n iz u ją c ta m p o ls k ą b u rs ę „ S trz e c h a A k a d e m ic k a ” i p ro w a d z ą c I D ru ż y n ę Ż e ń sk ą .

J e s ie n ią 1918 r. p r z y b y ła do k r a ju i z a m ie s z k a ła w W a rsz a w ie . P r a c o w a ­ ła ja k o a s y s te n tk a n a P o lite c h n ic e W a rs z a w s k ie j, u c z y ła w sz k o ła c h w ie ­ cz o ro w y c h , u d z ie la ła te ż le k c ji p r y ­ w a tn ie . W czasie w o jn y p o ls k o - r a ­ d z ie c k ie j 1920 r. s łu ż y ła w II H a r c e r ­ sk ie j C zołów ce S a n ita r n e j „ C z u jk a ”.

O d je s ie n i 1920 r. a s y s te n tk a p rz y k a te d r z e fiz y k i U n iw e r s y te tu S te fa n a B a to re g o w W iln ie , od 1925 r.

ja o n o w n ie a s y s te n tk a n a P o lite c h n ic e W a rs z a w s k ie j. W g r u d n iu 1926 r. z d a ­ ła e g z a m in d la n a u c z y c ie li p rz e d P a ń ­ s tw o w ą K o m is ją E g z a m in a c y jn ą w W il­

n ie i p o te m b y ła n a u c z y c ie lk ą fiz y k i w g im n a z ju m w W y szk o w ie, od 1927 r.

w S e m in a r iu m N a u c z y c ie lsk im w B o ­ d z e n ty n ie , a od 1928 r. w L ic e u m K rz e m ie n ie c k im . W la ta c h 1929— 1933 p ro w a d z iła je d n o c z e śn ie H u fie c K rz e ­ m ie n ie c k i Z H P , a w la ta c h 1933— 1936 b y ła ta k ż e d y r e k to r e m in te r n a tó w w K rz e m ie ń c u . O d 1938 r. ja k o w o ln y słu c h a c z k o n ty n u o w a ła s tu d ia w z a ­ k r e s ie p sy c h o lo g ii w y c h o w a w c z e j n a

UW.

J e d n o c z e ś n ie n a d a l d z ia ła ła w e w ła ­ d za ch Z H P . O d lis to p a d a 1918 r. n ie ­ m a l p rz e z c a ły o k re s m ię d z y w o je n n y c z ło n k in i N a c z e ln e j R a d y H a rc e rs k ie j.

O d lip c a 1919 r. c z ło n k in i N a c z e ln ic tw a Z H P , od m a rc a 1920 r. k ie ro w a ła d z ia ­ łe m m e to d y k i w G łó w n ej K w a te rz e Ż e ń sk ie j. O d w rz e ś n ia 1926 r. N a c z e l­

n ic z k a G łó w n e j K w a te r y Ż e ń sk ie j, w g r u d n iu 1927 r. ja k o je d n a z c z te re c h k o b ie t z o s ta ła m ia n o w a n a H a r c m i­

strz e m R z e c z y p o sp o lite j. Z o rg a n iz o w a ła N a ro d o w y Z lo t D ru ż y n Ż e ń sk ic h w W y szk o w ie (1928) i Z lo t Ż e ń sk ie j S ta rs z y z n y H a r c e rs k ie j w K ie łp in a c h (1930). O d lis to p a d a 1934 r. a ż do w y ­ b u c h u w o jn y k ie ro w a ła W ydz. P r o g r a ­ m o w y m w G łó w n e j K w a te rz e Ż e ń ­ sk ie j.

O ⁵¹

17

$. . óźśouryisCtc

%Cd>v^yi ~f hftCt'y/fA/X C^y JT , 5 /? ' $Z/

F

FALKOWSKA JADWIGA

(1889— 1944), p r z y b r a n e n a z w is k o Z a le ­ ska, pseud. J a g a , L u d w ik a , Z d z is ła w a . U ro d zo n a 11 lis to p a d a 1889 r. w T w e ­ rze (obecnie K a lin in ), c ó r k a S t a n i s ł a ­ wa (w łaściciela a p te k i, d y r e k t o r a b a n ­ ku, sędziego p o k o ju ) i L e o n ty n y . U c z y ­ ła się w M a r y j n y m G i m n a z j u m Ż e ń ­ skim w r o d z in n y m m ieście. U k o ń c z y ła je w 1908 r. ze z ło ty m m e d a le m i po zdaniu d o d a tk o w e g o e g z a m in u z j ę z y ­ ka łaciń sk ieg o s tu d io w a ła od teg o r o ­ ku fizykę i a s tr o n o m ię n a U n i w e r s y t e ­ cie w e L w o w ie , a od 1913 r. k o n t y ­ n u o w ała s tu d ia n a W ydz. F ilo zo ficz­

nym U J.

Od 1911 r. czło n k in i A r m ii P o lsk ie j, po z d a n iu e g z a m in u p o d o fic e rsk ie g o w y k ła d a ła t e r e n o z n a w s t w o n a k u r s a c h tej o rg a n iz a c ji. Od 1911 r. c z ło n k in i pierw szego ż e ń sk ie g o p a t r o l u s k a u t o ­ wego Olgi D r a h o n o w s k ie j- M a łk o w s k ie j, od 1912 r. d r u ż y n o w a I L w o w s k ie j Żeńskiej D r u ż y n y S k a u t o w e j i j e d n o ­ cześnie s e k r e t a r z Z G Ż e ń s k ic h D r u ż y n S k a u to w y c h . O b o k A n d r z e j a M a łk o w ­ skiego w s p ó ł a u to r k a b r o s z u r y P o l s k ie skautki. Z a r y s o r g a n iz a c y j n y (L w ów

1913). F a k t y c z n i e ju z oa 1912 r. . . . c n X w a ł a p r a c ą ż e ń s k ic h d r u ż y n s k a u to ­ w y c h w zab o rz e a u s tr i a c k i m i b y ła ich w s p ó ł o r g a n i z a t o r k ą w z a b o rz e r o s y j­

s k im i w R osji (m.in. w T w e rz e i M o­

skw ie).

Od 1915 r. k o n t y n u o w a ł a s tu d ia na U n iw e r s y te c ie w M o sk w ie, w s p ó ło rg a ­ n iz u ją c t a m p o lsk ą b u rs ę „ S trz e c h a A k a d e m i c k a ” i p r o w a d z ą c I D ru ż y n ę Ż e ń sk ą .

J e s i e n i ą 1918 r. p r z y b y ła do k r a ju i z a m ie s z k a ła w W a rsz a w ie . P r a c o w a ­ ła ja k o a s y s t e n t k a n a P o lite c h n ic e W a r s z a w s k ie j, u c z y ła w szk o ła ch w ie ­ c zo ro w y ch , u d z ie la ła też le k c ji p r y ­ w a tn ie . W czasie w o jn y p o ls k o -ra ­ d z ie c k ie j 1920 r. s łu ż y ła w UL H a r c e r ­ sk iej C zołów ce S a n i t a r n e j „ C z u jk a ”.

Od je sie n i 1920 r. a s y s t e n t k a p rzy k a t e d r z e fiz y k i U n i w e r s y t e t u S te fa n a B a to re g o w W ilnie, od 1925 r.

p o n o w n ie a s y s t e n t k a n a P o lite c h n ic e W a r s z a w s k ie j. W g r u d n iu 1926 r. z d a ­ ła e g z a m in d la n a u c z y c ie li p rz e d P a ń ­ s tw o w ą K o m is ją E g z a m in a c y jn ą w W il­

nie i p o te m b y ła n a u c z y c ie lk ą fizy k i w g i m n a z j u m w W y szk o w ie, od 1927 r.

w S e m i n a r i u m N a u c z y c ie ls k im w B o ­ d z e n ty n ie , a od 1S28 r. w L iceu m K r z e m ie n ie c k im . W l a t a c h 1929— 1933 p r o w a d z iła je d n o c z e śn ie H u fie c K rz e ­ m ie n ie c k i Z H P , a w l a t a c h 1933— 1S36 b y ła ta k ż e d y r e k t o r e m in te r n a tó w w K r z e m ie ń c u . O d 1938 r. ja k o w o ln y s łu c h a c z k o n t y n u o w a ł a s tu d ia w z a ­ k r e s ie p sy c h o lo g ii w y c h o w a w c z e j na

UW.

J e d n o c z e ś n ie n a d a l d z ia ła ła w e w ł a ­ d z a c h Z H P . Od lis to p a d a 1918 r. n ie ­ m a l p rz e z c a ły o k re s m ię d z y w o je n n y c z ło n k in i N a c z e ln e j R a d y H a rc e rs k ie j Od lip c a 1919 r. c z ło n k in i N a c z e ln ic tw a Z H P , od m a r c a 1920 r. k ie r o w a ła d z ia ­ łe m m e t o d y k i w G łó w n ej K w a te rz e Ż e ń sk ie j. O d w r z e ś n ia 1926 r. N a c z e l­

n ic z k a G łó w n e j K w a t e r y Ż e ń sk ie j, w g r u d n i u 1927 r. ja k o je d n a z czte re c h k o b ie t z o s ta ła m i a n o w a n a H a r c m i ­ s tr z e m R z e czy p o sp o litej. Z o r g a n iz o w a ła N a r o d o w y Z lo t D r u ż y n Ż e ń s k ic h w W y s z k o w ie (1928) i Z lo t Ż e ń sk ie j S ta r s z y z n y H a r c e r s k i e j w K ie łp in a c h (1930). Od lis to p a d a 1934 r. aż do w y ­ b u c h u w o j n y k i e r o w a ł a W ydz. P r o g r a ­ m o w y m w G łó w n e j K w a t e r z e Ż e ń ­ skiej.

51

18

W czasie o b r o n y W a r s z a w y w e w r z e ­ śn iu 1939 r. p r o w a d z iła s z p ita l w o j s k o ­ w y w lo k a lu i n t e r n a t u P r a w o s ł a w n e g o S e m i n a r i u m D u c h o w n e g o p r z y ul. K o ­ p e r n i k a .

W czasie o k u p a c ji m ie s z k a ła w ż e ń ­ s k im d o m u a k a d e m i c k i m p r z y ul. G ó r ­ n o ś lą s k ie j, p o te m u A u r e lii Ż ó łto w s k ie j p r z y ul. W sp ó ln e j 52 (do je s ie n i 1942), u sw o je j s io s try s tr y je c z n e j J a n i n y K a p liń s k ie j p r z y ul. R u d a w s k ie j 3 (od 1943 p o d n a z w i s k i e m Z a le sk a). P r a c o ­ w a ł a ja k o n a u c z y c ie lk a fiz y k i w G im ­ n a z j u m im. A n n y W a z ó w n y : p o c z ą t­

ko w o n a t a j n y c h k o m p le ta c h , p o te m w is tn ie ją c e j t u o fic ja ln ie p r z y ul. A l ­ b e r t a (obecnie N iecała) szkole g a la n - t e r y j n o - k o n f e k c y j n e j . K o n t y n u o w a ł a je d n o c z e ś n ie s tu d i a n a t a j n y m UW.

W k o n s p ir a c j i od p a ź d z ie r n ik a 1939 r.

k o m e n d a n t k a W a r s z a w s k ie j C h o r ą g w i H a r c e r e k . P r o w a d z i ł a te ż p ie rw s z y k u r s d r u ż y n o w y c h i p ie r w s z y k u r s p o d h a r c m i s t r z o w s k i („ S ta re M ia s to ”).

W m a j u 1941 r. założyła sp ó łd zieln ię

„ Z e sp ó ł” p r z y ul. P r ó ż n e j 8, s t a n o w i ą ­ cą zap lecze f in a n s o w e p r a c y c h o rą g w i.

J e d n o c z e ś n ie c z y n n a w Oddz. I K - d y Gł. Z W Z — A K , w s p ó ł p r a c o w a ł a te ż z Oddz. V K - d y Gł. Z W Z — A K (m.in. w 1940 z o r g a n iz o w a ła sz k o le n ie łą c z n i­

czek d la K - d y Gł.). R o b iła s w e t r y n a d r u t a c h d la „ h u b a lc z y k ó w ” (zrobiony p rz e z n ią b ia ły w e ł n i a n y s w e t e r m ia ł n a sobie w c h w ili ś m ie rc i m j r H e n r y k D o b rz a ń sk i, p seu d . H u b a l). Od je s i e ­ ni 1942 r. j e d n a z d w ó c h z a s tę p c z y ń M a rii W itte k , szefa W o js k o w e j S łu ż b y K o b ie t w K -d z ie Gł. AK. N a p o c z ą tk u 1944 r. p r o w a d z i ł a k u r s h a r c m i s t r z o w - ski. W m a j u (?) tego r o k u p rz e sz ła do p r a c y w P o d w y d z ia le P o m o c y Ż o łn ie ­ rzo w i B I P K - d y Gł. A K . W t y m c z a ­ sie w r a z z L e o n e m M a r s z a łk ie m o m a ­ w ia ła p r o j e k t w s p ó ln e g o n a p i s a n ia k s ią ż k i o id e o w y c h p o d s ta w a c h h a r ­ c e rs tw a .

Z a s tr z e lo n a w czasie P o w s t a n i a W a r ­ sz a w sk ie g o 7 s ie r p n ia 1944 r. p rz e z w ła s o w c ó w n a podwór?;u d o m u p r z y Al. N iep o d leg ło śc i 223. P o e k s h u m a c j i (p a ź d z ie rn ik 1945) p o c h o w a n a w A lei Z a s łu ż o n y c h n a C m e n t a r z u P o w ą z k o w ­ skim .

O d z n a c z o n a K r z y ż e m W a le c z n y c h , Z io ty m K rz y ż e m Z a słu g i z M iec zam i

i p o ś m ie r tn ie K r z y ż e m A r m ii K r a j o ­ w e j.

O lszew icz L i s t a str a t; — A U J : S II 516, W F II 362, W F I I 363a; A U W : A lb u m W ol­

n y c h S łu c h a c z y n r w p is u 2265; — C y w il n a o b r o n a W a r s z a w y w e w r z e ś n i u 1939 r. D e- k u m e n t y , m a t e r i a ł y p r a s o w e , w s p o m n i e n i a i r e la c j e (o p ra ć . L . D o b ro s z y c k i i in n i), W a rs z a w a 1965; — B ła ż e je w s k i W. Z d z ie ­ j ó w h a r c e r s t w a p o l s k i e g o (1319—1339), W.

1985; H a r c e r k i 1939—1945, w y d . 2 (pod re d . K . W y c z a ń s k ie j), W . 1983; H a r c e r k i 1939—

—1946. R e l a c j e — p a m i ę t n i k i (o p ra ć . K . W y- c z a ń s k a i in n e ), W . 1985; P e ł n ić s łu ż b ę (pod re d . A. Z a w a d z k ie j i Z. Z a w a d z k ie j), VT.

1983; W i e l k a gra, L . 1974; Z a w a d z k a A.

O p o w ie ś ć o d r u h n i e J a d z e , W. 1984; — D y d y ń - s k a -P a s z k o w s k a H. H a r c m i s t r z y n i R z e c z y ­ p o s p o l i t e j — J a d w i g a F a l k o w s k a , ,,T yg.

P o w s z .” 1984 n r 32. D o ty c h c z a s p o d a w a n e j e j d a tę u ro d z e n ia w e d łu g s ta r e g o s ty lu : 30 p a ź d z ie rn ik a lu b m y ln ą d a tę u ro d z e n ia : 12, 13 lis to p a d a (w y n ik a ją c ą ze złego p r z e ­ lic z e n ia ze s ta r e g o s ty lu ) i w y m ie n ia n o m y ln e m ie js c e ś m ie rc i: u l. F iltr o w a 221, A l. N ie p o d le g ło ś c i 22.

52

19

20

F u N P A C J A Archiww' Ponv^ <.\y

ul. W. Gaitsry i, m i/ .‘80 87-100 T O R U Ń

/ . < k . ą ty !&>«■(*$ Toruń 09.IV.1998r.

Pani Jadwiga Wiśniewska ul.Lubicka 156 E m 120 87-100 Toruń

Szanowna Pani !

Zgodnie z naszą umową ( rozmowa telefoniczna z dnia 07.IV. 1998r. ) przesyłamy Pani zdjęcie Jadwigi Falkowskiej. Przepraszamy, że odsyłamy je dopiero teraz. Przyczyną tego opóźnienia jest długotrwała choroba komisarza wystawy, na którą wypożyczyliśmy zdjęcie Jadwigi Falkowskiej.

Jeszcz raz przepraszamy. Życzymy szybkiego powrotu do zdrowia oraz radosnych Świąt Wielkanocnych.

Z wyrazami szacunku

Katarzyna Mirczy ko wska Dokumentalistka Działu WSK

zał.:

1/ Biuletyn Fundacji Archwum Pomorskie Armii Krajowej 2/ Komunikaty Memoriału Gen.Marii Wittek ( nr 1,3,5 )

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

Jadwiga Falkowska 1889-1944

Nauczycielka. Od 1911 r. wybitna organizatorka skautingu żeńskiego. W 1920 r. w czołówce sanitarnej. W 1939 r. komdtka Pogotowia Harc., uczestniczka obrony W-wy; od początku w SZP-ZWZ-AK; od 1942 zastępczyni Szefa WSK Komendy Głównej. Zamordowana w W-wie 7 sierpnia przez Ukraińców.

33

34

35

Jadwiga Falkowska „Jaga”, „Ludwika” 1889-1944.

Od 1908 działała we Lwowie w „Zarzewiu” i w Tajnej Arm ii Polskiej.

Od 1911 była w ZHP stałą członkinią Rady Naczelnej. Podczas okupacji w tajnym nauczaniu i żołnierz Z W Z -A K , od jesieni 1942 zastępczyni szefa W SK KG A K . Zginęła w Powstaniu Warszawskim.

36

37

38

39

Jadwiga Falkowska 1889-1944

Nauczycielka. Od 1911 r. wybitna organizatorka skautingu żeńskiego.

W 1920 r. w czołówce sanitarnej. W 1939 r. komdtka Pogotowia Harc., uczestniczka obrony W-wy; od początku w SZP-ZWZ-AK; od 1942 zastępczyni Szefa WSK Komendy Głównej. Zamordowana w

W-wie 7 sierpnia przez Ukraińców. 40

41