Nadzorować, karać czy wychowywać.
CZY WIĘZIENIA MOGĄ SKUTECZNIE PRZYGOTOWAĆ PRZESTĘPCÓW DO WOLNOŚCI POZBAWIAJĄC WOLNOŚCI?
Uwagi wprowadzające
Kara pozbawienia wolności powszechnie uznawana jest za jeden z najsurowszych środków reakcji na przestępstwo. Założenie to staje się bardzo wyraźne w kontekście usunięcie z katalogu kar, w ramach międzynarodowej współpracy – niehumanitarnej i nie dającej się
pogodzić z powszechnie prezentowanymi wartościami – kary śmierci.
Orzeczona i wykonywana kara pozbawienia wolności jest sankcją, która w szczególny sposób dotyka skazanego i jego najbliższych.
Jej bezpośrednim następstwem jest izolacja skazanego od rodziny i społeczeństwa.
Dolegliwość ta może doprowadzić do deprywacji najważniejszych potrzeb człowieka.
Kara pozbawienia wolności w dotkliwy sposób doświadcza rodziny skazanych, wiąże się to z przerwaniem normalnych, codziennych kontaktów oraz niemożnością uczestniczenia w życiu osób
najbliższych.
Zakład karny – instytucja totalna
Cechą szczególną zakładu karnego jest to, że
należy on do klasy organizacji społecznych, które Erving Goffman nazwał instytucjami totalnymi.
Czyli organizacjami, które stwarzają dla osób z nimi związanych rodzaj odrębnego świata, rządzącego się własnymi prawami i odseparowanego od reszty społeczeństwa mniej lub bardziej szczelnymi
barierami.
W przypadku zakładu karnego mówimy o instytucji totalnej, represyjnej w swym rzeczywistym
charakterze i resocjalizacyjnej w przestrzeni oczekiwań.
Podkultura więzienna
Oprócz jawnych norm i sposobów zachowania, narzuconych w warunkach
więziennych odgórnie, istnieje inny zakamuflowany, okryty tajemnicą nurt życia więziennego, przeciwstawny celom resocjalizacyjnym, kolidujący z powszechnie wyznawanymi normami, swoisty zbiór zasad regulujących postępowanie w
różnych sferach więziennego bytowania, które zwykło się nazywać drugim życiem.
Zjawisko to jest wyrazem istnienia tzw. podkultury więziennej, pojęcie której wprowadził do literatury Donald Clemmer.
Podkultura dąży do przejęcia władzy nad społecznością skazanych, tym samym doprowadza do sytuacji, w ramach której w zakładach karnych
zaprogramowanych jako jeden z elementów systemu wymiaru sprawiedliwości panuje ukryte bezprawie i brutalność, a poniżanie ofiar i łamanie poczucia
godności własnej są na porządku dziennym.
Grozę zjawiska może pojąć tylko ten, kto potrafi wczuć się w sytuację jakiegoś zaszczutego, nieustannie prześladowanego więźnia, bezradnego, bezwolnego i niezdolnego do obrony w obliczu bezrozumnej agresji współwięźniów.
Więzienny kodeks – reguły nieformalne
Zasady więziennego kodeksu zbudowane są na założeniu zakazu jakiejkolwiek współpracy z administracją, nakazu wzajemnej
solidarności i pomocy ale tylko w obrębie grupy
uprzywilejowanej, manipulacji administracją penitencjarną oraz eksploatacji innych więźniów.
Kultywowane są opanowanie, siła i twardość oraz przyzwolenie na agresję i cwaniactwo.
Normy te stają się niebezpieczne dla oficjalnego nurtu,
zwłaszcza, że podkultura więzienna wytworzyła wokół swoich norm bardzo konsekwentny system autokontroli społecznej więźniów, wsparty na surowym repertuarze sankcji
przewidzianych w przypadku lekceważenia norm podkultury więziennej.
Systemy penitencjarne
Wyróżnić możemy:
system celkowy,
system progresywny,
system reformatoriów amerykańskich.
Obok tych klasycznych systemów w literaturze wymienia się także:
system wspólnego odbywania kary,
system regresywny,
system wolnej progresji.
System celkowy – Filadelfia 1790
System ten oparty na umieszczeniu skazanego w pojedynczej celi powstał w USA, a następnie rozwinął się w dwu odmianach: pensylwańskiej nazywanej również filadelfijską oraz auburnskiej.
W swej pierwszej odmianie, zwanej systemem filadelfijskim, wykonywanie kary pozbawienia wolności, oparte na pojedynczej celi, wykształciło się w kręgu
religijnej doktryny sekty kwakrów.
Podstawą zaproponowanej przez kwakrów koncepcji wychowawczego
oddziaływania na skazanych stała się wiara w regeneracyjną siłę samotności oraz przekonanie o wrodzonej dobroci każdego człowieka.
Wykonywanie kary pozbawienia wolności polegać miało na całkowitym osamotnieniu skazanych, umieszczanych w pojedynczej celi.
Ścisła izolacja miała w konsekwencji zapobiegać wzajemnej demoralizacji skazanych, będąc jednocześnie fundamentem pozytywnych przemian
osobowości. Odizolowany od całego świata więzień powinien oddawać się
wyłącznie rozmyślaniu nad swoją winą i nagannością dotychczasowego trybu życia.
System celkowy – Auburn 1816
Drugą z odmian systemu celkowego, odmianę auburnską , zwana czasem
systemem milczenia, można uznać za ostatni etap ewolucji systemu opartego na pojedynczej celi.
Podstawową zasadą tej odmiany stało się odosobnienie skazanych, ale tylko w nocy oraz wspólna praca w dzień, z zachowaniem bezwzględnego nakazu milczenia.
Twórcy odmiany auburnskiej w lenistwie i braku nawyku do pracy widzieli
zasadnicze źródło przestępczości, stąd za najlepszy środek poprawy uznali pracę.
Wybrane zakłady karne dzięki sprawnie zorganizowanemu systemowi zatrudnienia skazanych z wypracowanego dochodu pokrywały swe bieżące wydatki związane z utrzymaniem skazanych oraz koszty administracyjne, a także wykazywały spore nadwyżki. Te wzorowo zorganizowane warsztaty stanowiły niejednokrotnie sporą konkurencję dla prywatnych przedsiębiorstw.
System auburnski wyzyskał w pełni możliwość twórczej współpracy międzyludzkiej, zaskakując jednocześnie człowieka surowo egzekwowanym zakazem
komunikowania się, co jest przecież tej współpracy tworzywem.
System progresywny – A.Maconochie
Maconochie podzielił okres wykonywania kary pozbawienia wolności na trzy etapy:
pierwszy to okres pełnej izolacji – polegający na umieszczeniu skazanego w więzieniu celkowym typu pensylwańskiego (od 3-9 miesięcy),
kolejny (zasadniczy) stanowiły roboty przymusowe wykonywane na wzór systemu auburnskiego, ale bez nakazu milczenia,
ostatni etap stanowiło warunkowe zwolnienie – które kończyło się uzyskaniem
bezwarunkowej wolności po upływie okresu próby, równego pozostałej do odbycia części kary.
Warunkiem zmiany klasy na wyższą było uzyskanie określonej ilości punktów (marek), które przyznawane były skazanemu każdego dnia (maksymalnie 6 punktów).Wyjątkowa pilność i sumienność w pracy gratyfikowana mogła być dodatkowymi punktami (następne 2 punkty). Zaś niedbalstwo i lenistwo w pracy kończyło się utratą punktów, co w
konsekwencji mogło przyczynić się do degradacji.
Na wyróżnione 4 klasy składały się: klasa próby, klasa trzecia, klasa druga i klasa pierwsza.
W celu awansu z klasy próby do klasy trzeciej skazany musiał uzyskać 720 punktów, dalsze awanse następować mogły po uzyskaniu za każdym kolejnym razem 2920 punktów.
Walter Crofton
Jeremy Bentham
Alexander Maconochie
System progresywny – W.Crofton
Udoskonalona przez Croftona wersja systemu progresywnego obejmowała cztery fazy, którymi w kolejności były:
1. okres osamotnienia celkowego, w wydaniu systemu pensylwańskiego,
2. ciężkie wspólne roboty na wolnym powietrzu i odosobnienie nocne – była to podstawowa część systemu obejmująca około połowy całej orzeczonej kary,
3. więzienie przejściowe,
4. warunkowe przedterminowe zwolnienie połączone z systemem kontroli nad skazanym.
więzienie przejściowe (intermediate prison). Nowa faza stanowiła zupełnie inną jakość tak w procesie wykonywania kary pozbawienia wolności.
W chwili warunkowego zwolnienia skazany otrzymywał tzw. kartę uwolnienia (ticket of leave), w której określane były warunki uwolnienia, jak również podstawy jego
ewentualnego odwołania. W okresie próby skazanych oddawano pod dozór policyjny, jednocześnie zobowiązując ich do utrzymywania dalszego kontaktu z zakładem karnym z którego byli zwalniani.
Cele kary kryminalnej
W rozważaniach o celach kary, jej racjonalizacji, zwykle wyróżnia się:
1. sprawiedliwą odpłatę,
2. prewencję ogólną
3. prewencję szczególną,
4. cele kompensacyjne.
Cele wykonywania
kary pozbawienia wolności
Art. 67. § 1. Wykonywanie kary pozbawienia wolności ma na celu wzbudzanie w skazanym woli współdziałania w kształtowaniu jego społecznie pożądanych postaw, w szczególności poczucia
odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego i tym samym powstrzymania się od powrotu do przestępstwa.
§ 2. Dla osiągnięcia celu określonego w § 1 prowadzi się
zindywidualizowane oddziaływanie na skazanych w ramach
określonych w ustawie systemów wykonywania kary, w różnych rodzajach i typach zakładów karnych.
Art. 73. § 1. W zakładzie karnym utrzymuje się dyscyplinę i
porządek w celu zapewnienia bezpieczeństwa i realizacji zadań kary pozbawienia wolności, w tym ochrony społeczeństwa przed
przestępczością.
Rodzaje zakładów karnych
Zakłady karne podlegają Ministrowi Sprawiedliwości.
Karę pozbawienia wolności wykonuje się w następujących rodzajach zakładów karnych:
zakładach karnych dla młodocianych,
zakładach karnych dla odbywających karę po raz pierwszy,
zakładach karnych dla recydywistów penitencjarnych,
zakładach karnych dla odbywających karę aresztu wojskowego.
Typy zakładów karnych
Zakłady karne (każdy z wymienionych wcześniej rodzajów) mogą być organizowane jako:
1) zakłady karne typu zamkniętego,
2) zakłady karne typu półotwartego,
3) zakłady karne typu otwartego.
Poszczególne typy zakładów karnych, różnią się w szczególności stopniem zabezpieczenia, izolacji skazanych oraz wynikającymi z tego ich obowiązkami i uprawnieniami w zakresie poruszania się w zakładzie i poza jego obrębem. (art. 70 kkw)
Systemy odbywania kary (art.81 kkw)
Karę pozbawienia wolności wykonuje się w jednym z trzech przewidzianych przez kkw systemów:
1) system programowanego oddziaływania, 2) system terapeutyczny,
3) system zwykły.
Katalog środków
oddziaływania penitencjarnego
Zatrudnienie,
Nauczanie,
Zajęcia kulturalno-oświatowe,
Kultura fizyczna i sport,
Kontakt z rodziną,
Kontakt ze światem zewnętrznym,
System nagród i kar dyscyplinarnych.
Środki terapeutyczne.
(tzw. postulat ultima ratio w zakresie stosowania kar izolacyjnych)
Niska efektywność,
wysokie koszty społeczne i ekonomiczne,
negatywne następstwa w sferze indywidualnej,
schemat organizacyjny więzienia, jako organizacji która stwarza rodzaj
odrębnego świata, rządzącego się własnymi prawami i odseparowanego od reszty społeczeństwa,
W praktyce mamy do czynienia z wyraźnym paradoksem, polegającym na stworzeniu instytucji represyjnej w swym rzeczywistym charakterze i
resocjalizacyjnej w przestrzeni oczekiwań (związanej z oczekiwaniem na pełną społeczną readaptację skazanego).
mit resocjalizacyjnej zdolności do przeobrażenia każdego
przestępcy
wyobrażenie więzienia sprawiedliwego i budzącego powszechny lęk, a
jednocześnie wyrażającego poszanowanie dla wartości chronionych prawem i kształtującego nawyk zgodnego z tym prawem postępowania, nigdy nie miało nic wspólnego z rzeczywistością.
Takie założenie jest zapewne atrakcyjne w przestrzeni populistycznych strategii walki z przestępczością.
ten kierunek myślenia o karze pozbawienia wolności to jeden z głównych czynników rozczarowania efektywnością kary pozbawienia wolności i źródło wadliwego postrzegania tej sankcji.
rozmiary populacji osób karnie izolowanych na całym świecie
Szacowana populacja skazanych na świecie oscyluje w granicach 10 milionów 350 tysięcy osób.
największe systemy penitencjarne na świecie to liczące: 2,2 ml USA, 1,65 ml Chiny, 640.000 Rosja, 607.000 Brazylia, 418.000 Indie, 311.000 Tajlandia, Meksyk 250.000, Iran 225.000, Turcja 172.000 oraz RPA 159.000.
populacja całej planety w relacji do roku 2000 wzrosła o 18% - populacja skazanych w tym samym okresie urosła aż o 20%.
Bardzo znamienny jest wzrost w ramach tej populacji kobiet, który osiąga wartość 50%. W liczbach bezwzględnych oznacza to, iż aktualnie w instytucjach izolacyjnych na całym świecie przebywa ok. 700.000 kobiet.
Populacja osadzonych (dane na 2015 r.)
Populacja mieszkańców w poszczególnych
państwach (dane na 2015 r.)
Współczynnik pryzonizacji (dane na
2015 r.)
Wyszczególnienie w latach
Populacja osadzonych
Współczynnik pryzonizacji
U.S.A.
2,217,000
317.76ml
698
2000 2005 2010
1,937,482 2,195,471 2,270,142
683 739 731
Meksyk
255,138
120.20ml
212
2000 2005 2010
154,765 205,821 219,027
156 195 194
Brazylia 607,731 202.03ml 301
2000 2005 2010
232,755 361,402 496,251
133 193 253
Anglia i Walia
85,843
58.02ml
148
2000 2005 2010
64,602 75,979 84,725
124 142 153
Francja
60,896
64.39ml
95
2000 2005 2010
48,049 55,302 61,430
82 91 98
Niemcy
63,628
81.29ml
78
2000 2005 2010
70,252 78,664 69,385
85 95 85
Polska
72,609
37.99ml
191
2000 2005 2010
70,544 82,955 80,728
184 217 210
Rosja
642,470
144.4ml
445
2000 2005 2010
1,060,404 763,115 864,197
729 532 609
IX 2009 IX 2015 VIII 2017 VII 2018
Orzeczenia oczekujące na
wykonanie
42.356 50.603 55.939 54.568
Osoby, których orzeczenia
dotyczą
36.287 40.777 44.311 43.914
Osoby, które nie stawiły się do
odbycia kary pomimo upływu
terminu
32.536 36.365 40.162 39.590
Koszty więziennictwa
Nowoczesne systemy penitencjarne na całym świecie w praktyce bardzo dużo kosztują i jak się wydaje trudno spodziewać się jakiś redukcji w zakresie tych wydatków.
Wyszczególnienie Ogółem (w tys. zł.)
Średni stan osadzonych w
roku
Wydatki na utrzymanie 1 osadzonego w zł.
dzienny miesięczny roczny
wydatki ogółem poniesione
w 2008 r. 2 393 958,00 85 920 76,13 2 321,89 27 862,64
wydatki ogółem poniesione
w 20014r. 2 719 671,00 78 987 94,00 2 869, 00 34 432,00
wydatki ogółem poniesione
w 2016 r. 2 774 506,00 71 456 106,00 3 236,00 38 828,00
w tym szacunkowo wydatki bieżące pozapłacowe
497 582,00 xxx 15,82 482,60 5 791,22
Europa i USA
Średni koszt izolacji penitencjarnej dla Europy, wynosił w 2014 r. 102,61 € na dzień, Mediana kształtowała się na poziomie 59,72 €.
Równie wysokie są koszty wykonania kary w USA, w 2015 r.
wydatki na jednego osadzonego wyniosły średnio 33.274 USD w skali roku.
Najmniej kosztował podatników skazany w Alabamie – 14.780 USD.
Najwyższe koszty zanotowano w Nowym Jorku, gdzie w ciągu roku na jednego osadzonego należało wydać aż 63.355 USD. Alaska, Kalifornia, Connecticut,
Massachusetts, New Jersey, New York, Rhode Island i Vermont – w tych stanach wydatki na jednego więźnia przekraczały 50 tys. USD.
W osiemnastu stanach, głównie południowych, koszty te nie przekraczały 25 tys. USD. W pozostałych stanach koszty utrzymania jednego osadzonego w skali roku oscylowały w przedziale od 25 tys. USD do 50 tys. USD.
Wydatki na utrzymanie
jednego osadzonego
(średnia wartość w przeliczeniu na jeden dzień w €)
Wydatki na
utrzymanie jednego osadzonego
(średnia wartość w przeliczeniu na
jeden dzień €)
Austria 112,97 Rosja 22,51
Belgia 137,28 Hiszpania 59,72
Bułgaria 13,68 Szwecja 354,00
Czechy 45,00 Turcja 21,72
Dania 191,00 Słowacja 39,39
Finlandia 175,00 San Marino 480,81
Francja 102,67 Portugalia 41,22
Niemcy 129,35 Gruzja 5,66
Grecja 28,16 Serbia 19,38
Węgry 26,57 Anglia i Walia 115,76
Irlandia 189,00 Północna Irlandia 112,20
Włochy 141,76 Szkocja 125,00
Litwa 16,05 Średnia 102,61€
Holandia 273,00 Mediana 59,72 €
Norwegia 348,00 Minimalna wartość 5,66 €
Polska 22,50 Maksymalna wartość 480,81 €
(Risk-Need-Responsivity) –
J. Bonta, D.A. Andrews, R.D.Hoge
Tzw. wielka czwórka, czyli czynniki bardzo mocno wpływające na zachowania kryminalne, do których zaliczamy:
antyspołeczne zachowania w przeszłości (zatrzymania, odpowiedzialność na zasadach przewidzianych dla nieletnich, nieudana probacja oraz łamanie warunków podczas zwolnień z zakładów poprawczych i zakładów karnych),
antyspołeczna osobowość (skłonność do zachowań impulsywnych, agresja i
przemoc w relacji ze światem zewnętrznym, potrzeba mocnych wrażeń, wypracowane techniki manipulacji),
antyspołeczna postawa (internalizacja wartości, zasad, reguł związanych ze
światem przestępczym, rozbudowany system racjonalizacji uzasadniający przestępczy styl życia, identyfikacja ze światem przestępczym),
oraz antyspołeczna grupa odniesienia (powiązanie i silna identyfikacja ze środowiskiem przestępczym, zakotwiczenie w podkulturze, braku możliwości lub potrzeby zerwania kontaktów ze środowiskami patologicznymi).
(Ris k-Nee d-Respons ivi ty) – J . Bo nta , D.A. Andrews, R.D.Ho ge
Druga czwórka czynników nazywana jest umiarkowaną i zaliczamy do niej:
trudną sytuację rodzinną (charakter związku partnerskiego, poziom i częstotliwość konfliktów, struktura rodziny, zjawiska patologiczne, np. przemoc, znęcanie, brak
należytej opieki nad małoletnimi),
środowisko szkolne i zawodowe (relegowanie ze szkoły, porzucenie szkoły, niski poziom wykształcenia i kwalifikacji, okresy bezrobocia, brak motywacji do pracy),
nieumiejętność zagospodarowania czasu (brak zainteresowań, brak potrzeby korzystania z istniejących w danej społeczności instytucji kultury i aktywnego
wypoczynku),
oraz używanie względnie uzależnienie od substancji psychoaktywnych
https://encrypted-tbn0m/images?
q=tbn:ANd9GcRoHQGbW6HU3zVcJj30vHSG3RL47QiLAvMM0rYG.gstatic.coG9GZanMQbWuA4A
https://cdn.oem.com.mx/tribunadesanluis/2017/04/tent.jpg
http://sfbayview.com/wp-content/uploads/2017/08/Joe-Arpaios-Tent-City-prisoners-in-pink-undershorts-must-stroll-yard-hand-in-hand-humiliating-to-purify-by-Paul-ONeil-AP.jpg
http://media.oregonlive.com/politics_impact/photo/deerridgeoct72011jpg-f366e484fb59f559.jpg
https://static01.nyt.com/images/2007/04/29/us/29jail.xlarge1.jpg
https://i.iplsc.com/w-polskich-wiezieniach-przebywa-85-488-osob-fot-w-tolyz/000220QZF325H1PJ-C122-F4.jpg
http://bi.gazeta.pl/im/5d/85/13/z20470877IE,Cela-wiezienna.jpg
https://www.wroclaw.pl/files/cmsdocuments/7628836/IMG_0042.JPG
https://m.gadzetomania.pl/6a35ff9b50564a6975bd214a-98ccae9,750,470,0,0.jpg https://static.polityka.pl/_resource/res/path/a6/ec/a6ec9feb-8692-4758-959c-
20755d13a69a_600x
https://i.iplsc.com/jedno-z-pomieszczen-strefy-rekreacyjnej-w-wiezieniu-halden-w/0002KAWOF4A5SLMB-C122-F4.jpg
http://swidnica24.pl/wp-content/uploads/2013/11/wi%C4%99zienie-Norwegia.jpg
http://www.banzaj.pl/pictures/roznosci/odjechane/wiezienie/luksusowe_wiezienie_austria_14.jpg
To już koniec
