POJĘCIE PRZESTĘPSTWA I JEGO STRUKTURA.
mgr Aleksandra Skotnicka
DEFINICJA PRZESTĘPSTWA
art. 1 § 1 k.k. i art. 115 § 1 k.k.
Przestępstwo – zachowanie się człowieka będące czynem
realizującym znamiona określone w ustawie karnej,
naruszającym – przy braku jakichkolwiek okoliczności
usprawiedliwiających – normę sankcjonowaną (formalnie
bezprawnym), społecznie szkodliwym w stopniu wyższym niż
znikomy (karygodnym), zawinionym, zagrożonym karą w
ustawie.
DEFINICJA PRZESTĘPSTWA
art. 7 kk
§ 1. Przestępstwo jest zbrodnią albo występkiem.
§ 2. Zbrodnią jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą.
§ 3. Występkiem jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych albo powyżej 5000 złotych, karą ograniczenia wolności przekraczającą miesiąc albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc.
ćwiczenie: art. 148 § 1 k.k., art. 155 k.k., art. 156 § 1 k.k., art. 280 § 1 i § 2 k.k.
PRZESTĘPSTWO JAKO CZYN CZŁOWIEKA
• odpowiedzialności karnej, w znaczeniu przyjętym przez kodeks karny, nie podlegają osoby prawne i inne podmioty zbiorowe (zob. ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary)
• Prawo karne czynu a prawo karne sprawcy Czyn:
• Koncepcja naturalistyczno-kauzalna – postrzegany jako wynikające z impulsu woli zachowanie się człowieka; jest psychicznie kierowaną aktywnością woli w postaci albo kompleksu ruchów zewnętrznych (działanie) albo w postaci zahamowanych ruchów zewnętrznych (zaniechanie)
• Koncepcja socjologiczna – czyn musi być rozpatrywany z punktu widzenia jego społecznej oceny jako fragment aktywności sprawcy wyodrębnionej z całokształtu jego zachowań w społeczeństwie. Mówiąc inaczej – jako kontakt sprawcy z otaczającym go życiem społecznym.
Nie jest ważna sama zmiana w fizykalnym świecie zewnętrznym, ważny jest jej stosunek do społecznego środowiska.
PRZESTĘPSTWO JAKO CZYN CZŁOWIEKA
• Koncepcja finalistyczna – na pierwszym planie eksponowana jest celowość ludzkiego zachowania. Czyn to takie ludzkie
zachowanie, które powstało pod wpływem aktywnej roli
świadomości i jako jej produkt przeszło przez stadium decyzji podjętej ze względu na określony cel, a następnie
uzewnętrzniło się w postaci działania
komplek ruchów s fizyczny
ch
przeżyci psychicz a
ne
czyn
Jakie kryteria decydują o tym, że określone fragmenty ludzkiego zachowania traktowane są jako czyn?
Czyn – psychicznie sterowane zewnętrzne zachowanie
się człowieka.
PRZESTĘPSTWO JAKO CZYN CZŁOWIEKA
• Czyn może polegać zarówno na działaniu, jak i na zaniechaniu.
Działanie – istotę można ograniczyć wyłącznie do płaszczyzny ontologicznej (istnieje ono obiektywnie, niezależnie od podmiotu, który je postrzega)
Zaniechanie – wyodrębnienie zaniechania jest możliwe dopiero po uwzględnieniu płaszczyzny normatywnej (ocennej);
postrzegamy zaniechanie przez pryzmat naszych oczekiwań oraz
powinności ciążącej na sprawcy.
PRZESTĘPSTWO JAKO CZYN CZŁOWIEKA
Nie są czynami:
• przeżycia wewnętrzne, stany psychiczne, dopóki nie zostają uzewnętrznione w postaci ruchów skierowanych na osiągnięcie określonego celu
(cogitationis poenam nemo patitur)
• Ruchy refleksyjne (np. odruchy bezwarunkowe, atak epileptyczny)
• Zachowania człowieka, gdzie jego organizm jest jedynie narzędziem w rękach drugiej osoby (np. popchnięcie)
• Dokonanie ruchu pod wpływem przymusu fizycznego (vis absoluta), ale przymus względny (vis compulsiva) już stanowi czyn.
• Brak ruchu z przyczyn fizjologicznych (np. skrajne zmęczenie, kontuzja) lub technicznych (brak odpowiednich narzędzi)
MATERIALNA CECHA PRZESTĘPSTWA (KARYGODNOŚĆ)
• Społeczna szkodliwość czynu (w k.k. z 1969 r. ,,społeczne niebezpieczeństwo”) jest elementem struktury przestępstwa podlegającym stopniowaniu.
,,znikoma” (art. 1 § 2 k.k.); ,,nieznaczna” (art. 66 § 1 k.k.), konieczność uwzględnienia przy wymiarze kary (art. 53 § 1 k.k.)
• Koncepcja przedmiotowa – ocena powinna się opierać na okolicznościach zewnętrznych
• Koncepcja przedmiotowo-podmiotowa – wzbogaca katalog o to, co tkwi we wnętrzu sprawcy – odwołuje się do treści przeżyć psychicznych, jakie towarzyszą sprawcy przy popełnianiu czynu zabronionego
• Koncepcja całościowa – dodatkowo także te elementy, które dotyczą samego sprawcy, ale nie pozostają w bezpośrednim związku z popełnionym przez niego czynem
MATERIALNA CECHA PRZESTĘPSTWA (KARYGODNOŚĆ)
art. 115 § 2 kk.
Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod
uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary
wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności
popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę
obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy,
rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.
MATERIALNA CECHA PRZESTĘPSTWA (KARYGODNOŚĆ)
Postanowienie Sądu Najwyższego V KK 41/15, LEX nr 1765633
,,Nie ulega wątpliwości, że zachowanie oskarżonych w sprawie niniejszej naruszyło dyspozycję art.
193 k.k., jednak samo formalne naruszenie przepisów prawa jest niewystarczające do przypisania odpowiedzialności karnej. Zgodnie bowiem z ustawową definicją, przestępstwem jest czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę pod groźbą kary (art. 1 § 1 k.k.). Dla uznania jakiegoś czynu za przestępstwo konieczne jest wykazanie, że narusza on istotne wartości społeczne, ale w stopniu wyższym niż znikomy (art. 1 § 2 k.k.). Element karygodności jako niezbędny składnik struktury przestępstwa wprowadził ustawodawca w § 2 art. 1 k.k. Karygodność wiąże się z wyższym niż znikomy stopniem społecznej szkodliwości, co z kolei stanowi rację dla sankcji karnej. W tej sprawie Sąd Okręgowy zmieniając wyrok Sądu Rejonowego, nie pominął żadnej z okoliczności składających się na ocenę stopnia społecznej szkodliwości czynu, wymienionych w art. 115 § 2 k.k. i wyraził trafny pogląd, że czyn oskarżonych nie osiągnął takiego stopnia społecznej szkodliwości, który winien wywołać sankcję karną.”
PRZESTĘPSTWO JAKO CZYN ZABRONIONY
art. 115 § 1 k.k.
Czynem zabronionym jest zachowanie o znamionach określonych w ustawie karnej.
,,Sprzeczny z normą sankcjonowaną będzie tylko taki czyn, który naraża na niebezpieczeństwo dobro prawne lub je narusza i jednocześnie narusza wykształconą przez wiedzę i doświadczenie regułę postępowania z tym dobrem prawnym.
Sprzeczność z normą sankcjonowaną jest koniecznym warunkiem do uznania bezprawności czynu. Nie jest to jeszcze warunek wystarczający, gdyż mogą wystąpić okoliczności usprawiedliwiające poświęcenie danego dobra prawnego dla ratowania innego dobra (kontratypy). Brak sprzeczności z normą sankcjonowaną prowadzi do tzw. pierwotnej legalności, podczas gdy w sytuacji kontratypowej zachodzi tzw.
legalność wtórna” (A. Zoll [w:] Kodeks karny. Część ogólna. Tom I. Cześć I. Komentarz do art. 1-52, wyd. V, red. W. Wróbel, Warszawa 2016, art. 1.)
PRZESTĘPSTWO JAKO CZYN ZAWINIONY
• Nullum crimen sine culpa
• Wina stanowi legitymację do stosowania kary wobec sprawcy przestępstwa
• Stopień winy pełni funkcję limitującą wymiar kary (art. 53 § 1 k.k. - Sąd wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych przez ustawę, bacząc, by jej dolegliwość nie przekraczała stopnia winy)
• Należy odróżnić stronę podmiotową czynu zabronionego od winy.
Umyślność oraz nieumyślność stanowią znamiona typu czynu zabronionego. Decydują o karalności i karygodności czynu. Wina stanowi odrębny element struktury przestępstwa, który powinien być też ustalany według specjalnych reguł przypisywania.
PRZESTĘPSTWO JAKO CZYN ZAWINIONY
Przesłanki przypisywania winy:
1) Podmiotowa zdolność sprawcy do ponoszenia odpowiedzialności karnej, warunkowana osiągnięciem odpowiedniego wieku (art. 10 k.k.) i
niezakłócona patologicznymi czynnikami zdolność do rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania swym postępowaniem (art. 31 k.k.) 2) Rozpoznawalność bezprawności (art. 30 k.k.) oraz brak
usprawiedliwionego błędu co do okoliczności wyłączającej bezprawność albo winę (art. 29 k.k.)
3) Wymagalność zgodnego z prawem zachowania, odpadająca w
anormalnej sytuacji motywacyjnej, leżącej u podłoża wyłączającego winę stanu wyższej konieczności (art. 26 § 2 k.k.)
POJĘCIE DOBRA PRAWNEGO
Zadaniem prawa karnego jest ochrona dóbr prawnych (dóbr przedstawiających wartość społeczną)
• Dobro prawne – pojęcie występujące także w innych dziedzinach prawa.
Są to pewne przedmioty (rzeczy), które ze względu na ich znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa wartościowane są pozytywnie. Mogą to być także stany rzeczy, zdarzenia, idee, interesy, stosunki społeczne
Czy dobra prawne mają charakter obiektywny (niezależny od ocen ustawodawcy)? Czy być może ich byt zależy od wcześniejszego ich uznania przez ustawodawcę za dobro?
