Zasady obowiązywania ustawy karnej
Monika Szczepańska
Asystent prokuratora w Prokuraturze Okręgowej we Wrocławiu Wydział V Śledczy
Doktorantka w Katedrze Prawa Karnego Materialnego
Obowiązywanie ustawy karnej w czasie
Temporalne granice obowiązywania ustawy: od wejścia w życie do
derogacji
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r.
Kodeks Karny była dotychczas
nowelizowana kilkadziesiąt razy,
ostatnia zmiana weszła w dniu 1
lipca 2015 r. – nowelizacja prawa
karnego jako stała tendencja w
polskiej polityce karnej
Czas popełnienia czynu zabronionego
Kryterium czasu i miejsca popełnienia czynu zabronionego ma istotne znaczenie przy ustalaniu istnienia lub nie wielu instytucji uregulowanych w prawie karnym materialnym i procesowym.
Art. 6 § 1 kk Czyn zabroniony uważa się za popełniony w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał
działania, do którego był obowiązany. § 2. Czyn zabroniony uważa się za popełniony w miejscu, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do
którego był obowiązany, albo gdzie skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił lub według
zamiaru sprawcy miał nastąpić.
Zgodnie z art. 6 § 1 KK czyn zabroniony uważa się za popełniony w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany; a zatem w czasie przestępnego zachowania się sprawcy, czyli zachowania
wypełniającego ustawowe znamiona danego typu przestępnego.
21. Takie ujęcie określenia czasu popełnienia przestępstwa, ma istotne praktyczne znaczenie w sytuacjach, gdy przy przestępstwach znamiennych skutkiem (skutkowych), należący do ustawowych znamion czynu skutek następuje w innym czasie niż czas, w którym przedsiębrano działanie (lub zaniechanie) przestępne. Choć bowiem nierzadko nie ma różnicy między czasem przestępnego zachowania się sprawcy i czasem nastąpienia
określonego w ustawie skutku, to jednak nieraz różnica ta może być znaczna np. w wypadku przestępstw przeciwko środowisku, zob. art. 185 KK. Innym
przykładem mogą być zamachy bombowe (np. "samochody-pułapki"), w których podłożenie bomby, która sama eksploduje w oznaczonym czasie, następuje
wcześniej niż eksplozja. (Jeśli jednak bomba będzie zdalnie sterowana i do wywołania eksplozji również potrzebne jest działanie sprawcy, to wówczas zachowanie się sprawcy będzie rozłożone w czasie, a jego ostatnim etapem będzie spowodowanie eksplozji). Akademickim przykładem różnicy między czasem zachowania się sprawcy i czasem skutku przestępnego jest podłożenie ofierze trucizny, którą spożywa ona w czasie późniejszym.
Czas popełnienia czynu
zabronionego
4. Określenie czasu popełnienia czynu zabronionego.
Określenie czasu popełnienia czynu zabronionego, a także upływu potem pewnego odcinka czasu, ma znaczenie przede wszystkim w następujących przypadkach:
1) dla ustalenia, czy czyn w czasie jego popełnienia był
zabroniony przez obowiązującą ustawę pod groźbą kary (art. 1
§ 1 KK);
2) dla rozstrzygnięcia, którą ustawę należy stosować, w sytuacji zmiany ustawy po popełnieniu czynu zabronionego (art. 4 KK);
3) przy ustalaniu winy sprawcy (art. 1 § 3 KK), w kontekście ustalenia kwestii poczytalności sprawcy - art. 31 KK, a także działania lub zaniechania pod wpływem błędu - art. 28, 29, 30 KK;
Czas popełnienia czynu
zabronionego
Czas popełnienia czynu zabronionego
4) w celu ustalenia, czy sprawca popełniający czyn
zabroniony osiągnął wymagany w ustawie wiek i może odpowiadać na podstawie KK, np. czy jest już osobą
dorosłą w rozumieniu Kodeksu karnego (art. 10 § 1) lub nieletnim w rozumieniu art. 10 § 2 KK;
Czas popełnienia przestępstwa wyprzedza - i to niekiedy nawet znacznie -czas orzekania w sprawie o to
przestępstwo
.
Oba te momenty różnić się mogą
m.in. tym, że obowiązuje w nich inny stan prawny. Powstające wówczas
zagadnienie tzw. kolizji ustaw w czasie (czyli tzw. prawa
intertemporalnego) zachodzącej wówczas, gdy w czasie orzekania
obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa, reguluje art. 4 k.k.
Kolizja ustaw w czasie
Tego rodzaju kolizja jest rezultatem zmiany ustawy karnej, jaka nastąpiła w okresie między popełnieniem przestępstwa a momentem orzekania. Zmiana taka nie musi mieć
charakteru całościowego. Wystarczy bowiem, jeśli dotyczy przepisów mających wpływ na wyrokowanie lub wydawanie innego rodzaju orzeczeń w danej sprawie. Zmiana
normatywna w obrębie wybranego zespołu norm (np. gałęzi prawa) polegać może na:
a) wprowadzeniu do zespołu norm nowej normy, dotychczas w nim nieznanej,
b) usunięciu z zespołu norm normy dotychczas obowiązującej, c) modyfikacji treści normy (co w rzeczywistości jest
zabiegiem uchylenia jednej oraz wprowadzenia innej normy przy częściowej tożsamości zakresów zastosowania obu
norm).
Kolizja ustaw w czasie
Zasada lex retro non agit
Kolizja ustaw nie zachodzi, jeżeli jakiś czyn nie był zabroniony w chwili jego popełnienia, a stał się nim dopiero w świetle nowej ustawy. Do
takiego przypadku odnosi się bowiem zasada
wynikająca z art. 1 k.k. (lex retro non agit), zgodnie z którą odpowiedzialności karnej podlega tylko ten, kto popełnia czyn zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.
Zgodnie z treścią art. 42 ust. 1 Konstytucji
odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto
dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.
Problematyka kolizji ustaw w czasie.
Art. 4. § 1. Jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednakże należy
stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy.
§ 2. Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem zagrożony jest karą, której górna granica jest niższa od kary orzeczonej, wymierzoną karę obniża się do górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za taki czyn w nowej ustawie.
§ 3. Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zagrożony karą pozbawienia wolności, wymierzoną karę pozbawienia wolności
podlegającą wykonaniu zamienia się na grzywnę albo karę ograniczenia wolności, przyjmując, że jeden miesiąc pozbawienia wolności równa się 60 stawkom dziennym grzywny albo 2 miesiącom ograniczenia wolności.
§ 4. Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zabroniony pod groźbą kary, skazanie ulega zatarciu z mocy prawa.
Czas popełnienia czynu
zabronionego
ustawa nowa, która nie jest surowsza dla sprawcy, działa wstecz.
Przy rozstrzyganiu kwestii, czy stara ustawa jest względniejsza dla sprawcy w danym konkretnym przypadku, należy uwzględnić całość przepisów
starej i nowej ustawy (także ustawpośrednich), a więc cały stan prawny
dotyczący konkretnego przestępstwa i jego sprawcy. Każdą z ustaw należy przy tym ocenić
nie tylko z punktu widzenia np. grożących kar, lecz na tle całokształtu przepisów uzasadniających
odpowiedzialność karną. Przy dokonywaniu oceny konkurujących ze sobą ustaw bierze się pod uwagę całą ustawę, a nie jej poszczególne uregulowania.
Lex mitior retro agit
IV KK 294/14 - wyrok SN - Izba Karna z dnia 03-02-2015
Porównywanie „konkurujących” ustaw karnych; obowiązek sądu odwoławczego rozważenia wszystkich wniosków i zarzutów odwoławczych
1. Porównywanie „konkurujących” ustaw musi mieć charakter kompleksowy, czyli uwzględniający wszystkie ujemne konsekwencje wydanego w oparciu o te ustawy orzeczenia. Odrzuca się zarówno stanowisko, że poprzednia ustawa mogłaby być
stosowana wyłącznie wówczas, gdyby orzeczona na jej podstawie kara nie mieściła się w widełkach ustawowego zagrożenia przewidzianego w ustawie nowej, jak i pogląd, iż w przypadku gdy kara mieści się zarówno w przepisach ustawy obowiązującej poprzednio, jak i ustawy nowej, to nie można uznać, że przepis poprzedniej ustawy jest względniejszy.
2. Dla oceny względności ustawy nie jest prawidłowe najpierw oznaczanie kary
sprawiedliwej, a w dalszej kolejności badanie, czy kara ta mieści się w granicach sankcji nowej ustawy, gdyż taka metoda stanowi odwrócenie logicznego porządku działania.
opubl. Legalis.
II.
Jeżeli chodzi o wykładnię przepisu art. 4 § 1 KK, to poza sporem jest, że zarówno w orzecznictwie Sądu Najwyższego, jak i doktrynie, dominuje pogląd, iż oceny "ustawy
względniejszej", w rozumieniu tego przepisu, powinno dokonywać się nie na płaszczyźnie abstrakcyjnej (poprzez porównywanie samej treści ustaw), lecz konkretnej, uwzględniając wszystkie okoliczności popełnionego czynu, biorąc pod uwagę faktyczne konsekwencje prawne, jakie mogą zostać orzeczone wobec sprawcy na podstawie podlegających ocenie ustaw.
(opubl. Prok. i Pr. 2015/5/1.)
Poglądy SN na
intertemporalność
Czas popełnienia czynu ciągłego
Czyn ciągły. Problem w ustaleniu czasu popełnienia czynu zabronionego może
powstać w przypadku czynu ciągłego.
Zwrócił na to uwagę P. Kardas (Zasady odpowiedzialności za przestępstwo
popełnione w warunkach ciągłości w świetle regulacji nowego polskiego Kodeksu karnego z 1997 r., CzPKiNP, s. 71), podkreślając, że:
"Czasem popełnienia przestępstwa jest czas ostatniego zachowania objętego
znamieniem ciągłości.
Czas popełnienia czynu z zaniechania.
Przy czynach zabronionych popełnionych z zaniechania, czasem ich popełnienia jest czas zaniechania, działania, do którego sprawca był
zobowiązany (art. 6 § 1 KK). W literaturze przedmiotu
przyjmuje się więc, że przy tych przestępstwach czasem ich popełnienia jest czas, w którym sprawca, zgodnie z istniejącym obowiązkiem mógł i powinien działać w określony sposób tzn. mógł jeszcze zrealizować ciążący na nim obowiązek (zob. tak A. Zoll, [w:] Zoll
(red.), Kodeks karny, s. 123). Koniec czasu popełnienia tych przestępstw może zatem wynikać z braku możliwości
dalszego naruszenia obowiązku, jego wypełnienia lub wygaśnięcia.
np. niezawiadomienie o przestępstwie art. 240 kk
Czas popełnienia czynu zabronionego
realizowanego za pośrednictwem urządzeń
teleinformatycznych lub sieci komunikacyjnych
Interesujący problem dotyczący czasu popełnienia czynu zabronionego powstaje w
sytuacji, gdy jest ono realizowane za pośrednictwem urządzeń teleinformatycznych lub sieci komunikacyjnych, w tym Internetu (zob. M. Sowa, Odpowiedzialność, s. 68).
Można bowiem podnieść wątpliwość, czy - jak ma to miejsce, np. w przypadku przestępstwa zniesławienia - umieszczenie materiału niosącego treści zniesławiające w systemie
pozwalającym na wielokrotne jego odtworzenie nie modyfikuje sposobu czynności sprawczej przestępstwa z art. 212 § 2 KK i w związku z tym czasu jego popełnienia. Argumentem na rzecz takiego stanowiska jest pozostawiona autorowi nieograniczona możliwość jego zmiany lub usunięcia (tak M. Sowa, Odpowiedzialność). Nie jest to argument do końca prawdziwy i przekonywujący, jednak i niepozbawiony do końca racji. Sąd Najwyższy w postanowieniu z 29.6.2010 r. (I KZP 7/10, OSNKW 2010, Nr 9, poz. 75) opowiedział się za poglądem, że chwilą popełnienia przestępstwa określonego w art. 212 § 2 KK, polegającego na umieszczeniu w sieci Internet treści o charakterze zniesławiającym, jest chwila dokonania danego wpisu a nie jego usunięcia. Wtedy bowiem dochodzi do wyczerpania wszystkich znamion
określonych we wskazanym przepisie karnym, zaś sposób popełnienia czynu zabronionego nie modyfikuje czasu czynności sprawczej wymaganej dla realizacji znamion przez ustawę. Trzeba jednak rozważyć również takie sytuacje, w których moment wpisu jest rozdzielony od
momentu ukazania się informacji w sieci, a zatem możliwości dotarcia do niej przez użytkowników sieci lub gdy wykorzystano rozwiązania atakujące informacją komputery użytkowników sieci, w końcu gdy w wielu częściach systemu dana informacja pojawia się w różnym czasie. Wydaje się, że ze względu na gwarancyjny charakter konstrukcji definicji czasu popełnienia czynu zabronionego, w tych sytuacjach wypełnienie znamion należy wiązać albo z dokonaniem wpisu (gdy jest on bezpośrednio ujawniany w systemie, a opóźnienia wynikają jedynie z procedury przepływu danych), albo z początkowym momentem ujawniania tych informacji (gdy sprawca dysponuje instrumentami kształtującymi ten moment).
miejsce popełnienia czynu
zabronionego ma istotne znaczenie przede wszystkim w następujących przypadkach:
1) dla ustalenia, jaką zasadę
obowiązywania ustawy pod względem
miejsca należy stosować wobec sprawcy;
2) dla procesowego ustalenia właściwości miejscowej organów wymiaru
sprawiedliwości.
Miejsce popełnienia czynu
zabronionego
Obowiązywanie ustawy karnej w przestrzeni
Miejsce popełnienia czynu
zabronionego. Zgodnie z art. 6 § 2 KK, miejscem popełnienia czynu
zabronionego jest miejsce, w którym sprawca działał lub zaniechał
działania, do którego był obowiązany
albo gdzie skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił lub
według zamiaru sprawcy miał
nastąpić.
Określenie miejsca popełnienia czynu zabronionego ma znaczenie przy ustalaniu, czy czyn został popełniony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a w konsekwencji, czy stosujemy zasadę terytorialności (art. 5 KK), czy inne zasady.
Miejsce popełnienia czynu zabronionego zostało określone w Kodeksie karnym bardzo szeroko, co powoduje znaczne
rozszerzenie zasady terytorialności wyrażonej w art. 5 KK.
Wystarczy bowiem, aby jeden z elementów wskazanych w tym przepisie, np. działanie sprawcy na terytorium RP lub potencjalne planowanie wystąpienia skutku czynu zabronionego na
terytorium RP, był spełniony, aby można było zastosować ustawę karną polską. Tak też wyrok SA w Łodzi z 24.1.2001 r. (II AKA
240/01, KZS 2004, Nr 8, poz. 83) uznający, iż przyjęcie zasady
"wielomiejscowości" rozszerza znacznie polską jurysdykcję w oparciu o zasadę terytorialności.
Obowiązywanie ustawy karnej w przestrzeni
Przestępstwa tranzytowe. W kontekście regulacji art.
6 § 2 KK pojawił się spór w doktrynie o możliwość
zakwalifikowania przestępstwa tranzytowego jako popełnionego na terytorium RP. Przestępstwo
tranzytowe polega bowiem na tym, że zarówno miejsce zachowania sprawcy, jak i jego skutek leżą poza
granicami Polski, jedynie związek przyczynowy
przebiega przez terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Zdaniem K. Buchały i A. Zolla (Polskie prawo karne, s.
14), jeżeli część skutku przestępnego, tzn. związek przyczynowy, przebiega w Polsce, tym samym można uznać, że przestępstwo jest dokonane w Polsce
Obowiązywanie ustawy karnej
w przestrzeni
Przestępstwa internetowe. Analiza miejsca popełnienia
przestępstw internetowych powoduje w doktrynie i orzecznictwie trudności interpretacyjne wynikające z charakteru tych przestępstw.
Jeżeli przestępstwo internetowe jest przestępstwem (formalnym) bezskutkowym, wówczas miejscem jego popełnienia jest miejsce zachowania sprawcy (działania lub zaniechania). Jeżeli natomiast jest to przestępstwo skutkowe, wówczas - jak słusznie zauważa A.
Wąsek - "sprawca dopuszcza się działania lub zaniechania w jednym miejscu, umieszcza swój komunikat na serwerze znajdującym się w innym miejscu zaś treści przez niego prezentowane dostępne są w całej sieci. W każdym takim miejscu skutek czynu może nastąpić.
Zamiarem sprawcy może być wystąpienie tego skutku w
którymkolwiek z tych miejsc". W takim wypadku należy przyjąć, że potencjalnie przestępstwo może być popełnione wszędzie, gdzie nastąpił skutek danego czynu zabronionego.
Obowiązywanie ustawy karnej
w przestrzeni
Przestępstwa popełnione wirtualnie. W kontekście miejsca popełnienia czynu zabronionego oraz problematyki przestępstw internetowych, w doktrynie (zob. J. Kulesza, Gra "Second life" - wirtualny świat, realne przestępstwa?, Prok. i Pr. 2009, Nr 3, s. 23- 40) poruszony został kolejny problem związany z popełnianiem
różnych przestępstw związanych z rozwojem gier internetowych, w szczególności gry Second Life 2, a w związku z tym zagadnienia dotyczącego możliwości stosowania ustawy karnej polskiej do
przestępstw popełnianych wirtualnie, z różnych miejsc świata. Autorzy powyższej publikacji wskazują jednoznacznie, iż możliwość zastosowania polskich przepisów karnych nie budzi w tym kontekście żadnych wątpliwości, ponieważ biorąc pod uwagę szeroki zakres jurysdykcji, jaki wynika z przepisów KK, zarówno dotyczących miejsca popełnienia czynu (art. 6 § 2 KK), jak i
jurysdykcji personalnej (art. 109-113), należy uznać, iż w większości przypadków będziemy mogli stosować przepisy KK.
Obowiązywanie ustawy karnej
w przestrzeni
Art. 5. [Zasada terytorialna]
Ustawę karną polską stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak również na
polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba że umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, stanowi inaczej.
Obowiązywanie ustawy karnej
w przestrzeni
Znaczenie zasady terytorialności - jest stosowana w większości krajów na całym świecie, a w Unii Europejskiej obowiązuje we wszystkich państwach. Oznacza to np., że jeżeli polski obywatel popełni
przestępstwo na terytorium innego
państwa, może być potencjalnie przez to państwo sądzony. Tym samym pojawia się kwestia możliwości ekstradycji polskiego obywatela do innego państwa.
Obowiązywanie ustawy karnej
w przestrzeni
Poza przepisem art. 5 KK,
regulującym kwestie obowiązywania polskiej ustawy karnej na terytorium RP, przepisy Rozdziału XIII, art. 109- 114a KK, regulują zagadnienie
odpowiedzialności sprawców za przestępstwa popełnione za granicą.
Obowiązywanie ustawy karnej
w przestrzeni
Zasada terytorialna. Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, zgodnie z ustawą z 12.10.1990 r. o ochronie
granicy państwowej oraz ustawą z 21.3.1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej obejmuje obszar powierzchni ziemi określony granicami państwowymi, pas wód terytorialnych o szerokości 12 mil morskich, słup powietrza nad tym terenem do granicy przestrzeni kosmicznej (ok. 90 km) oraz obszar wnętrza ziemi aż do jej środka.
Pojęcie granicy państwowej wyjaśnione jest w ustawie o ochronie granicy państwowej i oznacza "powierzchnię
pionową przechodzącą przez linię graniczną oddzielającą terytorium państwa polskiego od terytoriów innych państw i na morzu pełnym. Granica państwowa rozgranicza również przestrzeń powietrzną, wody i wnętrze ziemi".
Obowiązywanie ustawy karnej
w przestrzeni
Statek wodny lub powietrzny. Polską ustawę karną stosuje się również, gdy sprawca popełnił czyn zabroniony na polskim statku wodnym lub powietrznym, co dotyczy wszelkich rodzajów statków tego typu, oczywiście znajdujących się poza terytorium RP, np. w porcie lotniczym innego państwa czy na wodach terytorialnych państwa obcego lub pełnym morzu. Pojęcie statku wodnego
rozumiane jest szeroko i obejmuje statki wszelkiego typu - pływające po morzach i oceanach, ale także po wodach wewnętrznych, niezależnie od ich przeznaczenia. Przepis art. 2 § 1 KM za statek morski uznaje "każde urządzenie pływające przeznaczone lub używane do żeglugi morskiej". Prawo lotnicze natomiast określa jako statek powietrzny "urządzenie zdolne do unoszenia się w
atmosferze na skutek oddziaływania powietrza innego niż oddziaływanie powietrza odbitego od podłoża" (art. 2 pkt 1 PrLot). Statek taki musi mieć polską przynależność państwową - musi
znajdować się w polskim rejestrze statków powietrznych. Do pojęcia statków powietrznych PrLot wyraźnie włącza wojskowe statki powietrzne, statki powietrzne lotnictwa służb porządku
publicznego.
Spod jurysdykcji polskiej wyłączone są okręty wojenne znajdujące się na wodach terytorialnych Polski. Natomiast przyjmuje się, że teren, na którym znajduje się obce przedstawicielstwo, nie jest eksterytorialny, a więc gdy w tym miejscu popełniony zostanie czyn zabroniony, do sprawcy stosować się będzie, na mocy zasady terytorialnej, polską ustawę karną, chyba że korzysta on z immunitetu dyplomatycznego lub konsularnego (zob. L. Gardocki, Zasady, s. 90; A. Zoll, w: Zoll (red.), Kodeks karny, t. I, 2007, s. 117).
Obowiązywanie ustawy karnej
w przestrzeni
Wyłączenia i ograniczenia. Stosowanie zasady terytorialności do sprawców, którzy popełnili przestępstwo na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, doznaje kilku wyłączeń i ograniczeń uregulowanych w prawie materialnym, procesowym lub w umowach
międzynarodowych.
Immunitet dyplomatyczny i konsularny. Zasada terytorialności nie ma odniesienia do osób, które korzystają z immunitetów dyplomatycznego lub - w określonym zakresie - z immunitetu konsularnego (ar. 578-584 KPK). Reakcją na zachowanie
naruszające polską ustawę karną może być wydalenie z Polski takiej osoby jako persona non grata. Osoby korzystające z immunitetu
formalnego, w zakresie, jaki obejmuje ustawowo przyznany im
immunitet, chociaż popełniają czyn zabroniony na terytorium Polski lub polskim statku wodnym czy powietrznym, nie podlegają
jurysdykcji polskich sądów.
Obowiązywanie ustawy karnej
w przestrzeni
Obowiązywanie polskiej ustawy karnej za przestępstwa popełnione za granicą
-zasada narodowości podmiotowej (art. 109 kk) -zasada narodowości przedmiotowej ograniczona
(art. 110 § 1 kk)
zasada odpowiedzialności zastępczej (art. 110 § 1 kk)
zasada narodowości przedmiotowej nieograniczona (art. 112 kk)
zasada represji wszechświatowej (art. 113 kk)
Prawo Karne materialne, Część ogólna i
szczególna, pod red. Marka Bojarskiego, Str. 73,
Art. 109 [Obywatel polski] Ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego, który popełnił przestępstwo za granicą.
Art. 110 [Cudzoziemiec]
§ 1. Ustawę karną polską stosuje się do cudzoziemca, który popełnił za granicą czyn
zabroniony skierowany przeciwko interesom Rzeczypospolitej Polskiej, obywatela polskiego, polskiej osoby prawnej lub polskiej jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej oraz do cudzoziemca, który popełnił za granicą przestępstwo o charakterze terrorystycznym.
§ 2. Ustawę karną polską stosuje się w razie popełnienia przez cudzoziemca za granicą czynu zabronionego innego niż wymieniony w § 1, jeżeli czyn zabroniony jest w ustawie karnej polskiej zagrożony karą przekraczającą 2 lata pozbawienia wolności, a sprawca przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i nie postanowiono go wydać.
Art. 111 [Czyn popełniony za granicą]
§ 1. Warunkiem odpowiedzialności za czyn popełniony za granicą jest uznanie takiego czynu za przestępstwo również przez ustawę obowiązującą w miejscu jego popełnienia.
§ 2. Jeżeli zachodzą różnice między ustawą polską a ustawą obowiązującą w miejscu popełnienia czynu, stosując ustawę polską, sąd może uwzględnić te różnice na korzyść sprawcy.
§ 3. Warunek przewidziany w § 1 nie ma zastosowania do polskiego funkcjonariusza publicznego, który pełniąc służbę za granicą popełnił tam przestępstwo w związku z wykonywaniem swoich funkcji, ani do osoby, która popełniła przestępstwo w miejscu nie podlegającym żadnej władzy państwowej.
Obowiązywanie polskiej ustawy karnej za
przestępstwa popełnione za granicą
Art. 113 [Ściganie na mocy umów międzynarodowych] Niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia przestępstwa, ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego oraz cudzoziemca, którego nie postanowiono wydać, w razie popełnienia przez niego za granicą przestępstwa, do którego ścigania
Rzeczpospolita Polska jest zobowiązana na mocy umowy międzynarodowej, lub przestępstwa określonego w Rzymskim Statucie Międzynarodowego Trybunału Karnego, sporządzonym w Rzymie dnia 17 lipca 1998 r. (Dz.U.
z 2003 r. Nr 78, poz. 708).
Art. 114 [Ukaranie za granicą]
§ 1. Orzeczenie zapadłe za granicą nie stanowi przeszkody do wszczęcia lub prowadzenia postępowania karnego o ten sam czyn zabroniony przed sądem polskim.
§ 2. Sąd zalicza na poczet orzeczonej kary okres rzeczywistego pozbawienia wolności za granicą oraz wykonywaną tam karę, uwzględniając różnice zachodzące między tymi karami.
§ 3. Przepisu § 1 nie stosuje się: 1) jeżeli wyrok skazujący zapadły za granicą został przejęty do wykonania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak również wtedy, gdy orzeczenie zapadłe za granicą dotyczy
przestępstwa, w związku z którym nastąpiło przekazanie ścigania lub wydanie sprawcy z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
2) do orzeczeń międzynarodowych trybunałów karnych działających na podstawie wiążącego Rzeczpospolitą Polską prawa międzynarodowego,
3) do prawomocnych orzeczeń sądów lub innych organów państw obcych kończących postępowanie karne, jeżeli wynika to z wiążącej Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej.
§ 4. Jeżeli nastąpiło przejęcie obywatela polskiego, skazanego prawomocnie przez sąd obcego państwa, do wykonania wyroku na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, sąd określa według polskiego prawa kwalifikację prawną czynu oraz podlegającą wykonaniu karę lub inny środek przewidziany w tej ustawie; podstawę
określenia kary lub środka podlegającego wykonaniu stanowi wyrok wydany przez sąd państwa obcego, kara grożąca za taki czyn w polskim prawie, okres rzeczywistego pozbawienia wolności za granicą oraz wykonana tam kara lub inny środek, z uwzględnieniem różnic na korzyść skazanego.
Obowiązywanie polskiej ustawy karnej za
przestępstwa popełnione za granicą
Art. 112 [Bezwzględne stosowanie ustawy polskiej] Niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia czynu
zabronionego, ustawę karną polską stosuje się do obywatela
polskiego oraz cudzoziemca w razie popełnienia: 1) przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu wewnętrznemu lub zewnętrznemu
Rzeczypospolitej Polskiej, 1a) (utracił moc)
2) przestępstwa przeciwko polskim urzędom lub funkcjonariuszom publicznym,
3) przestępstwa przeciwko istotnym polskim interesom gospodarczym,
4) przestępstwa fałszywych zeznań złożonych wobec urzędu polskiego,
5) przestępstwa, z którego została osiągnięta, chociażby pośrednio, korzyść majątkowa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Obowiązywanie polskiej ustawy karnej za
przestępstwa popełnione za granicą
W przypadku kolizji ustaw karnych w czasie zasadą jest stosowanie :
A)ustawy nowej B)ustawy dawnej C)obu ustaw
D) ustawy, która jest dla sprawcy względniejsza
Pytanie za plusa
A. Zientara, Prawo karne materialne, Kazus
Stan faktyczny
Pani Patrycja Ch. w czasie obowiązywania ustawy U1 popełniła przestępstwo zagrożone karą od roku do 8 lat pozbawienia wolności. Kilka dni po popełnieniu tego przestępstwa weszła w życie ustawa U2, która za czyn ten przewidywała karę od 6 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności. Niedługo potem stan prawny ponownie uległ zmianie wraz z wejściem w życie ustawy U3, która przewidywała za to przestępstwo karę pozbawienia wolności od 2 lat do 12 lat. Zarówno w momencie wszczęcia postępowania karnego wobec Patrycji Ch.., jak i w czasie orzekania obowiązywała ustawa U3.
Problem
Którą z ustaw powinien zastosować sąd wobec Patrycji Ch.. przy przyjęciu, że zmianie uległa jedynie sankcja, a pozostałe przepisy Kodeksu karnego mające wpływ na wymiar kary (np. przepisy o nadzwyczajnym złagodzeniu kary, recydywie, okolicznościach
wyłączających bezprawność, winę) nie uległy w tym czasie zmianie?
Obowiązek analizy wszystkich zmian stanu prawnego
Przy rozważaniu problemu względności ustaw (w tym w kontekście ustania karalności czynu) nie należy poprzestawać wyłącznie na porównaniu ustawy nowej z ustawą obowiązującą w dacie popełnienia przestępstwa, lecz należy brać pod uwagę
wszystkie zmiany stanu prawnego zaistniałe między datą popełnienia przestępstwa a datą
orzekania, tak by zgodnie z regułą opisaną w art. 4
§ 1 KK doszło do oceny zachowania sprawcy przez pryzmat przepisów dla niego najkorzystniejszych.
Wyrok SN z 9.10.2008 r. (WA 40/08, OSNwSK 2008,
Nr 1, poz. 1994).
W niniejszym stanie faktycznym zmiany dotyczyły jedynie sankcji, a pozostałe przepisy pozostawały bez zmian. Zatem ocena względności ustawy U1, U2 i U3 ograniczona będzie tylko do porównania
sankcji przewidzianej w każdej z tych ustaw. Na gruncie ustawy U2 Patrycji Ch. grozi kara od 6 miesięcy do lat 5. Jest to ustawa, która
przewiduje najniższą karę zarówno w dolnej, jak i w górnej granicy.
Dlatego sąd powinien wobec Patrycji Ch. zastosować ustawę U2.
