Maria Próchnicka*
* Dr MARIA PRÓCHNICKA,adiunkt w Instytucie InformacjiNaukowej i Bibliotekoznawstwa UJ, absol
wentka bibliotekoznawstwa iinformacji naukowej UJ(1980), kierownik zaocznych studiów licencjackich BiN UJ. Autorka wieluartykułów orazksiążkipl.Informacjaa umysł(1991). Zajmuje się badaniemzachowańinfor
macyjnych użytkowników, szczególnie procesami interakcji użytkownikaz zautomatyzowanymisystemamiwy szukiwaniainformacji.Adreselektr.: maria@bilon. miks.uj. cdu. pl
InstytutInformacji Naukowej iBibliotekoznawstwa Uniwersytet Jagielloński
ELEKTRONICZNE PUBLIKOWANIE INFORMACJI DOTYCZĄCEJ NORMALIZACJI I CERTYFIKACJI
[ELECTRONIC PUBLISHING OF INFORMATION REGARDING STANDARDS AND CERTIFICATION]
Abstrakt: Normalizacja jest jednym z podstawowych warunków integracji naszego kraju z Unią Europejską. Usuwanie barier w dostępie polskich towarów i usług do rynku europej
skiego wymaga powszechnego dostępu do informacji w takich obszarach tematycznych, jak standaryzacja, systemy zapewnienia jakości, certyfikacja wyrobów oraz sposobów produk
cji, atesty i ochrona konsumenta. Podjęto próbę usystematyzowania i opracowania typologii źródeł informacji publikowanych w sieci, zapewniających dostęp do wiedzy w wymienionych obszarach tematycznych oraz charakterystyki użytkowników tych źródeł.
Abstract: Standardization is one of the main conditions of integrating our country with the European Union. The removal of access barriers for Polish goods and services into the European market requires general access to the information in such fields as standardiza
tion, systems assuring quality, certification of articles and methods of production, certificates and consumer protection. The article tries to systematize and compile the typology of infor
mation sources, which ensure the access to the knowledge in the fields mentioned above, published in the Internet and the characteristics of the source users.
★
★ ★
31
WPROWADZENIE
Normalizacja jestjednymz podstawowychwarunkówintegracjiPolski z Unią Europejską.Informacja normalizacyjna jest potrzebna nietylkoproducentomtowa rów oraz instytucjom świadczącym różnegorodzaju usługi. Dostosowaniejakości towarów i poziomu usług do wymogów Unii Europejskiej wpłynie bowiem na prze
łamywanie barierw dostępie do rynków europejskich. Informacja normalizacyjna potrzebnajest także pracownikom administracji państwowej iniższych szczebli, prawnikom, agentomubezpieczeniowym, rzecznikom konsumentówi tym podob
nym grupom użytkowników. Coraz częściej bowiem odwołania do obowiązujących norm będą się pojawiaływ dokumentach rządowych, w orzeczeniach sądówarbi
trażowych, wustaleniach dotyczących wysokości stawek ubezpieczeniowych itp.
(por. Normalizacja kluczemdo zjednoczonej Europy,url: http: //www. geoland. com. pl/
dodatki).
Jeszczedo niedawna normalizacja i informacja normalizacyjna była dziedziną zarezerwowanądlawąskich grup specjalistów. Dziśw problemy teuwikłani są co
raz liczniejsi reprezentanci różnorodnych grup zawodowych. Stosowanienorm jest wynikiem swojego rodzajupresji mającej swe źródło w uwarunkowaniach ekono
micznych, wymogach jakościowych dotyczących towarów iusług oraz rewolucji technologicznej związanej z przesyłaniem informacji. Presja taustawicznie nara
sta. Dlatego powszechnestaje się przekonanie, iż aktywnośćna polu normalizacji jest podstawą prawidłowego oraz - zgodnego także z indywidualnymi interesami jednostek i organizacji - uczestnictwaw życiuspołecznymi gospodarczym.
PODSTAWOWEDEFINICJE I OKREŚLENIA
W dokumentach International Organization for Standardization (ISO) norma jest określana jako udokumentowane porozumienie formułujące wymogi technicz
ne lub inne precyzyjnie określone właściwości materiałów, wyrobów, procesów i usług stosowane konsekwentnie, mające charakter reguł, wskazówek lub definicji cech. Proces opracowywania normISOpodlegatrzem podstawowymzasadom:
• Konsensus, czylijednomyślność wszystkich zainteresowanych, tj. produ centów, dystrybutorów, użytkowników, grupkonsumenckich, rządów,instytucji ba
dawczych oraz innych osób fizycznych lubprawnych mających jakikolwiek zwią zek z określonym materiałem, wyrobem, procesem podlegającym normalizacji
• Globalizacja
• Dobrowolnośćstosowania norm.
Do definiowania zakresu informacji normalizacyjnej można przystąpić, uwzglę
dniającdwa punktywidzenia: wąski i szeroki. Wedlepierwszego aspektu informa
cjanormalizacyjnaogranicza się do dokumentowania norm orazinformowania o obo wiązujących normach i zachodzących zmianach. W szerokim rozumieniu wzakres informacji normalizacyjnej wchodzą także zagadnienia dotyczące projektowania norm,instytucji odpowiedzialnych za ustanawianie norm,regulacji prawnych w za
kresie normalizacji, współpracy międzynarodowej w tej dziedzinie, konferencji i szkoleń dotyczącychnormalizacji, klasyfikacji norm. W niniejszym referacie przy
jętoszerokierozumienie informacji normalizacyjnej i zaprezentowano wybórźró
deł elektronicznych dostępnych wsieci WWW, dotyczących wskazanych wyżej kategoriizagadnień.
Korzystanie w wielu źródeł z zakresu informacji normalizacyjnej dostępnych w sieci jestodpłatne. Odpłatność lub jej brak zależy od rodzaju informacjidostar
czanej przez serwis. Bezpłatna jest informacjao organizacjach normalizacyjnych, oferowanych przez nich usługach, procedurach ustanawiania norm, formularzach doopracowywania projektów norm. Swobodny jest także dostęp do katalogównorm oraz serwisów umożliwiających zamówieniedokumentów. Teksty norm, podręcz nikidrukowane katalogi norm oraz korzystanie z banków danych jest odpłatne. Pre zentowane wniniejszym opracowaniu źródłainformacji normalizacyjnej publiko wanew sieci są w większości bezpłatne. Są one jednak opracowanei udostępniane ze stron najbardziej prestiżowychorganizacji normalizacyjnych, co stanowi o ich wysokim poziomiei wiarygodności.
OGÓLNE ZASOBY SIECIOWE DOTYCZĄCE NORMALIZACJI
Jednym z najciekawszych serwisów jest WSSN (World Standards Services Network)[www.wssn.net], który zapewnia bezpośredni dostęp do międzynarodo wych organizacji normalizacyjnych (International Organization for Standardisation, International Electrotechnical Commission, International Communication Union) oraz narodowych i regionalnych członkówtych organizacji. Projektanci WSSNdążą do tego, by informacja o organizacjach dostępna za pośrednictwem tego serwisu była prezentowana w zharmonizowany sposób w celu ułatwienia nawigacji użyt
kownikowi. Serwis WSSNjest indeksowany, co pozwalanawyszukiwanie specy ficznych i ściśleokreślonych miejsc w sieci dotyczących standaryzacji. W WSSN umieszczono ponadto rozbudowaną informacje tekstową dotyczącą terminologii i podstawnormalizacji, certyfikacji i akredytacji oraz charakterystykę międzynaro
dowychorganizacji zajmujących się normalizacją.
Inny znakomity serwis jestoferowany przez American National StandardsIn
stitute (ANSI) [www.ansi.org]. Obejmuje on nie tylko informacje odziałalności i usługach ANSI,ale takżeo międzynarodowej i europejskiej działalności normali zacyjnej. Jedną z najbardziej wartościowych usług dostarczanych przez ANSI jest system NSSN (ANational Resources forGlobal Standards) [www.nssn.org] za
pewniającymożliwość wyszukiwania informacji o normach z różnych źródeł oraz ich elektronicznego dostarczania poprzez ANSI’s Electronic Standards Store do stępny zestrony ANSI online.
NSSNdokumentuje informacje onormach amerykańskich i międzynarodo wych (ISO i IEC), zatwierdzonych iopracowywanych. Szczegółowy opis baz da
nych dostępny jest na stronie [www.nssn.org/about_data.html]. Możliwość bez płatnego wyszukiwaniadotyczy jedynie norm zatwierdzonych. Wyszukiwanie od
bywa się za pośrednictwem systemu STAR (Standards Tracking and Automated Reporting). Formularz wyszukiwawczydostępny jest pod adresem [www.nssn.og/
plweb-cgi/fastweb?searchform+freesearch], zaś charakterystyka kryteriów wy
szukiwaniai zasad budowy wyrażeń wyszukiwawczych w [www.wssn.org/search- tips.html].
MIĘDZYNARODOWE ORGANIZACJE NORMALIZACYJNE
International Organization for Standardization ISO zrzesza narodowe komite
tynormalizacyjne ze 130 krajów.Została założona w 1974 r. Podstawowym jej za
daniem jest wspieranie działalności normalizacyjnej wskali międzynarodowej wcelu ułatwienia wymiany dóbr i usług oraz rozwijania współpracy w dziedzinie nauki, technologii iekonomii. Działalność ISO, obejmująca wszystkie dziedziny oprócz elektrotechniki ielektroniki (odpowiedzialnośćzate obszarytechniki ponosi IEC), jest zdecentralizowana. Realizują jąhierarchicznie podporządkowane zespołytwo rzące komitety techniczne, podkomitety i grupy robocze. Lista wszystkich norm ISO jest publikowana w ISOCatalogue.
Kompletna informacja o działalności, strukturze, podstawach finansowania ISO oraz o procedurach stanowienia norm międzynarodowych znajdują się na stronie ISO online [www.iso.ch].
Ze strony tej można ponadto uzyskać dostęp do katalogu norm ISO oraz do licznych serwerów ISO [www.iso.ch/infoe/docsys.htm]. Możliwość korzystania z większości serwerów jest zarezerwowana jedynie dla członków ISO, jejjednostek organizacyjnychorazgłównego sekretariatu. Część z nich jest otwarta dla wszystkich użytkowników korzystających z sieci. Sąto np. ISO présentationszawierające pre
zentacjeprzedstawianewczasie warsztatów i szkoleń organizowanychprzez komite ty techniczne ISO, jak i prezentacje przygotowane przez pracowników ISO z różnych okazji czyStandards Developer’s Information Site dostarczający informacjio regu łach i procedurachustanawiania norm,formularzach projektów norm itp.
Ze strony ISO online można teżuzyskać dostęp dolicznychdokumentów wsieci odnoszących się do rodziny norm zapewnianiajakości ISO 9000: 2000 oraz ISO 14000 związanychz zarządzaniem środowiskowym. Sąto np. broszury dotyczące obu tychrodzin norm, któresądostępne pod adresem www.iso.ch/9000e/9kl4e.htm. Z kolei na stronie The ISO9000:2000 Séries [www.iso.ch/9000e/revisionstoc.htm] znajdująsię interesujące publikacjedotyczące postępu prac wzakresienormzwią
zanychz jakością, odpowiedzi nanajczęściej stawiane pytania w zakresie tej pro
blematykiorazmateriały pomocnicze dlainstytucji wdrażających nowe wersjenorm jakościowych.
Europejskie organizacje normalizacyjne. Informacja o normach europejskich i normach ustanawianych w krajachnależących doUniiEuropejskiej
Najważniejszymi europejskimi agencjami wyznaczającymi kierunki działań normalizacyjnych w krajachUnii Europejskiej sąComitće Européen deNormalisa tion (CEN) [www.cenorm.be] oraz jego organizacje partnrskie: European Com-
mittee forElectrotechnical Standardisation (CENELEC)[www.cenelec.org] i Eu
ropeanTelecommunications Snandards Institute (ETSI)[www.etsi.org].Jednocze sny dostęp do informacji o trzech europejskich organizacjach normalizacyjnych (European Standards Organizations) zapewniastrona dotycząca harmonizacji norm europejskich European harmonised standards under the New Approach Directives [www.NewApproach.org], Dostęp do stron Europejskich organizacji normaliza cyjnych zapewniają także połączenia istniejącena stronie PolskiegoKomitetu Nor
malizacyjnego[www.pkn.pl]. Na stronic tej możnam.in. znaleźć także informacje o zasadach organizowania działalności normalizacyjnej w Polsce, usługach, szko
leniach, konferencjach organizowanych przez PKN, wykaz normalizacyjnych ko
misji problemowych i współpracy międzynarodowej PKN.
Europejski Komitet Normalizacji nie zajmuje się bezpośrednio projektowa niem i stanowieniemnorm. Głównąjego funkcjąjestpromowanie i rozwijanie dzia łań związanych z harmonizacją norm wskali europejskiej. Prowadzeniem działal
ności normalizacyjnej zajmują się narodowi członkowie CEN. Ich zadaniemjest projektowanie i ustanawianie norm europejskich oraz zastępowanie norm narodo
wych normamieuropejskimi. Członkami narodowymi CEN są komitetynormaliza cyjne działającewkrajach Unii Europejskiej, w krajachnależących doEFTA oraz Republika Czeska.Podstawowe informacje o poszczególnychnarodowychkomite tach normalizacyjnychmożna uzyskać nastronie [www.cenorm.be/aboutcen/wha- tis/membership/members.htm].
Z tego miejsca można też uzyskać dostęp online do katalogównorm poszcze gólnych komitetów narodowych. Możliwejest także zamówienie kopii wyszuka
nych normlub skorzystanie z bardziej rozwiniętych usługpolegających na dostar czaniu tekstów onlinewformacie PDF, po opłaceniu rocznej subskrypcji.Wyszuki
wanie w katalogach normmożebyćprowadzonewedługstandardowychkryteriów:
numeru normy, słów kluczowych, symboluklasyfikacyjnego, autorów,daty (baza Francuskiej AssociationFrançaisede Normalisation)lub może być poszerzoneo do
datkowe kryteria związane np. z możliwością wyszukania takżeprojektów norm, norm wycofanychitp. (baza British Standards Online).
CENELEC [www.cenelec.org] zajmuje sięorganizowaniemdziałalności nor
malizacyjnej w dziedzinie elektrotechniki. Jego członkami sąkomitetynormaliza cyjne z 19 krajów europejskich. Na stronie organizacji CENELEC dostępnajest codziennie aktualizowana baza CELIS [www.cenelec.org/BASIS/celis/free/pro- jects] zawierająca dane o projektach norm oraz normach ustanowionychpod auspi
cjamiCENELEC.
ETSI zajmuje się działalnością normalizacyjną w dziedzinie telekomunika cji.Liczy 789 członków z 52krajów europejskich i pozaeuropejskich (operatorzy siecitelekomunikacyjnych, producenci sprzętu,usługodawcy, instytucje badaw cze). Strona poświęconatej organizacji [www.etsi.org] zawiera informacje o struk turze ETSI orazjego działalności, publikacjach,usługach informacyjnych, orga
nizowanych szkoleniach i konferencjach. ETSI Documentation Service (EDS) jest dostępny na CD-ROM lub DVD-ROM z aktualizacjamionline w interwałach mię dzy dostarczeniemkolejnych płyt (EDS On-line Update). Usługi te są odpłatne.
Informacja o cenach i warunkach udostępniania jest opublikowana pod adresem [www.etsi.org/eds/cds.htm].Częśćpublikacji ETSI jest dostępna bezpłatnie ze stro
nyETSI Publications DownloadArea[webapp.esti.org]. Jest to narzędziepromo cyjne umożliwiające dostęp do publikacji ETSI, a szczególnie norm europejskich z dziedziny telekomunikacji.
„NOWEPODEJŚCIE” DOHARMONIZACJI TECHNICZNEJ I NORM
New Approach totechnical harmonization stanowi nowoczesne podejście do harmonizacji normwUniiEuropejskiej. Jego podstawowe założenia zostałyzdefi
niowane w 1985 r. Określono w nichzakres odpowiedzialności UniiorazEuropej skich Organizacji Normalizacyjnych (CEN, CENELEC, ETSI) wzakresie projek towania i stanowienia norm. ZadaniemUnii Europejskiej jest wyznaczaniedyrek
tyw obejmujących podstawowewymagania(essential requirements') dotyczące pro
duktów iusług, np. związane zochroną zdrowiaczy zapewnieniem bezpieczeństwa.
Europejskie organizacje normalizacyjne mają czuwać nad tym, aby tc wymagania były uwzględniane wnormach,określanych jako normy zharmonizowane (harmo nisedstandards). Dane o normach zharmonizowanych są publikowane w Official Journal.Ich stosowanie jestcałkowiciedobrowolne,producenci mogą wykorzysty
wać inne rozwiązania zapewniające spełnienie podstawowych wymagań określo nychprzez UE. Jednakże wszystkie produkty i usługi dopuszczone na rynek euro
pejski musząbyć poddane stosownym procedurom określania zgodności (confor
mity assessement)z zasadniczymi wymaganiami.
W sieci znajduje sięwiele publikacji dotyczących „Nowego Podejścia”. Wśród nichnależy wymienić przede wszystkimGuidetotheImplementation of Directives Based on NewApproach andGlobalApproach [europa.eu.int/comm/enterprise/
n...oach/legislation/guide/legislation.htm]. Przewodnik ten jest dostępny online wformacie PDF w oficjalnych 11 językach UE.Można też zamówić jego drukowa
ną kopię w językach angielskim, niemieckimi francuskim.
Zinnych miejscwartowymienić New Approach and Global Approach - Stan dardization [europa.eu.int/comm/enterprise/newapproach/standardization] oraz NotifiedBodies, a także NewApproach Standardization in the European internal market [www.NewApproach.org].Strona ta umożliwia dostęp do informacjio Eu ropejskich Organizacjach Normalizacyjnych oraz ich usługach, wyjaśnia podsta
wowe pojęcia związane z „Nowym Podejściem”do standaryzacji, opisujeprocedu ry projektowania norm, umożliwia zakuponline tekstównorm.
Z „Nowym Podejściem” są ściśle związane procedury oceny zgodności pro
duktówiusług z obowiązującymi dyrektywami oraz nadawania certyfikatów zgod
ności. Informacjina ten temat należy poszukiwać na stronie Forumfor Conformity Assessment in Europe [www.eotc.be].
ADRESY ELEKTRONICZNE
American National Standards Institute [www.ansi.org]
Comitteé Européen de Normalisation [www.cenorm.be]
European Committee for Electrotechnical Standardization [www.cenclec.org]
European Harmonised Standards under the New Approach Directives [www.NewApproach.org]
European Telecommunications Standards [www.etsi.org]
Forum for Conformity Assessment in Europe [www.eotc.be]
International Organization for Standardization [www.iso.ch]
National Resources for Global Standards [www.nssn.org]
Polski Komitet Normalizacyjny [www.pkn.pl]
World Standards Services Network [www.wssn.net]
