INSTYTUT ŚLĄSKI W KATOWICACH.
Serja II. Komunikat Nr. 21.
Polskość Śląska
w archiwalnych źródłach Lwowa.
Znaczenie archiwaliów polskich miast pozaśląskich dla dziejów Śląska B adania naukowe nad dziejam i dawnego Śląska, z n a tu ry rzeczy zogniskowane i zgrupow ane w archiw alnych źródłach m iejscowych oraz w wydaw nictw ach drukow anych — rzadko kiedy sięgają do źródłowego m ateriału postronnego, zaw artego w archiw alnych ze
społach innych m iast dawnej R zeczypospolitej Polskiej. A przecież jest to szczegół o znaczeniu pierw szorzędnym dla w iedzy o dawnym Śląsku i w pełni całej zasługuje na podkreślenie. Chodziłoby tu taj przed e w szystkim o planow ą organizację pracy badaw czej nad p e w nym i zespołam i aktów i ksiąg tych m iast i m iasteczek polskich, z któ
rym i Śląsk pozostaw ał w różnych stosunkach na całej przestrzeni swych dziejów.
Na plan pierw szy wysuwa się w tym zagadnieniu K raków; w ia
domo dobrze, że — szczególnie w okresie medii aevi — Śląsk i K ra ków łączyły pow ażne stosunki handlow e, co za tym i kulturalne, w sparte bezpośrednią wym ianą ludzi: em igracją Ślązaków do K ra kow a, przesiedlaniem się K rakow ian na Śląsk; szczegół ostatni:
w steczna niejako em igracja K rakow ian na Śląsk m a swoje znacze
nie zw łaszcza w wiekach średnich i zasługuje na szczególne p o d k re
ślenie ze w zględu na w ew nętrzne dzieje Śląska.
Obok archiw aliów krakow skich — badania naukow e nad dzie
jami Śląska winny uwzględnić również źródła dochowane w m iastach i m iasteczkach, leżących w zdłuż drogi handlow ej, łączącej K raków ze Lwowem, wreszcie sam Lwów i dalsze miejscowości, leżące znowu p rzy handlow ym szlaku, wiodącym na wschód w kierunku S eretu i Suczawy, a naw et jeszcze dalej.
2 K o m u n ik at In s ty tu tu Śląskiego w K ato w icach nr. 21.
Dotyczy to przede wszystkim chronologicznego okresu wieków średnich, w którym w spom niane drogi handlow e, łączące W schód z Zachodem i ze... Śląskiem, m ają znaczenie europejskie; nie mniej i w późniejszych epokach, w XVI i XVII w., znaczą owe m iejsco
wości, leżące na głównych handlow ych szlakach dla dziejów w e
w nętrznych Śląska, bardzo wiele; w nich przede w szystkim osiedlał się śląski kolonista, kupiec i rzem ieślnik, tu najw ięcej m ieszczań
skich nazwisk, które bardzo łatw o spotkać m ożna w lokalnych źró dłach Śląska.
Zorganizowanie pracy badaw czej nad źródłam i tych w szyst
kich miejscowości, byłoby naszym zdaniem pierw szorzędnym posu
nięciem na te re n ie śląskiej historiografii.
Archiwa lw ow skie a Śląsk
P ra cu ją c od dłuższego czasu nad kulturalnym i stosunkam i d aw nego Lwowa, b a d ając w szystkie czynniki w ew nętrzne i zew nętrzne, które złożyły się na m aterialny i duchowy obraz Lwowa starego — zetknąłem się z zespołam i aktów i luźnie rozrzuconym i zapiskam i w archiw alnych źródłach Lwowa, które szczególnie dużo mówią o w zajem nych kulturalnych stosunkach Lwowa ze Śląskiem na p rz e strzeni wieków XIV do X V III. Zanim owe badania podpisanego z n a j
d ą swój zew nętrzny w yraz w osobnej publikacji, należy zwrócić uwagę na jeden szczegół, dla dziejów Śląska znamienny, mianowicie na napływ ow y element, idący na W schód do Lwowa z różnych m iej
scowości Śląska.
W chodzą tu w grę zarów no m iasta większe, jak i m iasteczka, a rów nież wsie. Po pracę i zarobek spieszą do Lwowa kupcy, rz e m ieślnicy i w ieśniacy ze Śląska. Em igrantów do starczają: W rocław , Opole, Racibórz, Lignica, Cieszyn, Pszczyna — by ograniczyć się do tych kilku większych śląskich ośrodków i pom inąć na tym m iejscu c ałą m asę wsi i m iasteczek Śląska, którego ludność em igrow ała na W schód.
Osobną grupę śląskich em igrantów tw orzą ci m ieszczanie i w ie
śniacy, którzy przed osiedleniem się we Lwowie m ają już za sobą pew ien dłuższy lub krótszy pobyt w różnych miejscowościach, łą c z ą cych Lwów z Krakowem , a więc przede w szystkim : Przem yśl, Ł ań cut, Rzeszów, Tarnów, Przew orsk, Bochnia, by znowu ograniczyć się
K o m u n ik at In sty tu tu Śląskiego w K ato w icach n r. 21. 3
do miejscowości stosunkowo większych i większe znaczenie handlow e m ających, a pominąć wielki ośrodek handlow y Kraków, z którego Ślązacy w prost masowo p rze sied la ją się do Lwowa, oraz małe, drob
ne m iasteczka i wsie.
W szystkie te wiadomości zaczerpnięte są ze źródeł pierw szej ręki, z t. zw. „Libri iuris civilis", z „ksiąg przyjęć do dawnego praw a m iejskiego we Lwowie", znajdujących się w Archiw um m iejskim we Lwowie, w których pisarz m iejski skrupulatnie notow ał przy t. zw.
„listach urodzaju" miejscowość, z której pochodzi ubiegający się o praw o m iejskie Lwowa. Na tych „Libri iuris civilis" można oprzeć pewne wnioski, jeśli chodzi o zagadnienie, zaznaczone w tytule n a szych wywodów: o „Polskość Śląska".
Charakter narodowościowy Śląska w św ietle archiwaliów Lwowa A naprzód nazw iska Ślązaków, osiedlających się we Lwowie!
Pew na grupa posiada nazwiska, które mówią do pewnego stopnia o narodowości. Nazwisko Czornberg stw ierdza niew ątpliw e pochodze
nie niemieckie; nazwisko Zarogowski mówi już o narodow ości pol
skiej. Je śli jednak chodzi o nazwisko takie, jak Stecher — tu taj nie m ożna już wnioskować o narodow ości w sposób niew ątpliw y; wszak mogło to nazwisko oznaczać zawód, jak np. „G oldschm idt" może oznaczać „złotnika", którego niemiecki pisarz m iejski zgerm anizował w księdze. W księgach m iejskich Lwowa w okresie wieków śre d nich, przy niew ątpliw ej liczebnej i kulturalnej przew adze niem ieckie
go żywiołu w życiu m iasta, roi się w prost od takich „Goldschm idów",
„K ursnerów " i t. p., którzy — będąc identycznym i osobami — w y
stą p ią tu i ówdzie jako „aurifabri" czy „pellifices", a naw et w prost
„złotnik".
Je śli więc chodzi o jakieś pew ne kryteria, całe wnioskowania o narodow ości Ślązaka, osiedlającego się we Lwowie, to opierać się m ożna tylko na niew ątpliw ym nazwisku, następnie na miejscowości, z której przybyw a Ślązak. W tym drugim momencie dużą rolę gra szczegół, czy przybyw a Ślązak np. w prost z W rocław ia, czy po drodze m ieszkał np. w Bochni.
Na podstaw ie źródeł w ypada stw ierdzić, że większość em igran
tów śląskich, osiedlających się we Lwowie w XV w. — to Polacy.
D otyczy to zarów no m ieszczan i wieśniaków, osiedlających się we
4 K o m u n ik at In s ty tu tu Śląskiego w K ato w icach n r. 21.
Lwowie w prost ze Śląska, jak i tych, którzy m ają już za sobą pobyt w różnych m iejscowościach, leżących na drodze handlow ej Lwów- K raków.
Źródłowe stw ierdzenie tego faktu w św ietle archiw aliów lwow
skich m a sw oje znaczenie zarów no dla dziejów Śląska w wiekach średnich, jak d la historii Lwowa średniowiecznego i tych w szystkich miejscowości, k tó re w em igracji Ślązaków na W schód g ra ją pew ną rolę.
W każdym razie, jeśli chodzi o Śląsk, jest to niew ątpliw y p rz y czynek do problem u narodowościowego tej połaci naszego k ra ju ; je śli zaś chodzi o Lwów — w ypada znowu stw ierdzić, że w łaśnie Ś lą
zacy polskiej narodowości, k tórzy w ydatnie zasilili tu na wscho
dzie m iejski „ p leb s” czy ,,pospolitego człow ieka", m iędzy innymi czynnikam i pow ażnie przyczynili się do stosunkowo szybkiej poloni- zacji średniowiecznego Lwowa. B yłaby to więc b ardzo pow ażna m isja k u ltu ra ln a Śląska wobec Lwowa, m isja tym istotniejsza, że wycho
dząca ze źró d ła w tym czasie germ anizowanego na różne sposoby.
Dr J ó z e f Skoczek.
Katowice, w sierpniu 1936.
U w a g a : Z ezw ala się n a d o w o ln e k o rz y sta n ie z k o m u n ik a tó w In s ty tu tu Ślą
skiego dla celów p raso w y ch .
D ru k a rn ia „ D z ie d zic tw a “ w C ieszynie.
