O charakterze petrograficznym otoczaków skał wulkanicznych w utworach dolnego karbonu okolic Zalasu

A C T A G E O L O G I C· A

p

O · L : ' O N I C A

VOL.XU ₁₉₆₂

ND.2

STANISŁAW CZARNIECKI i KAZIMIERZ ŁYDKA

o charakterze petrograficznym otoczaków skał

wulkanicznych w utworach dolnego karbonn okolic Zalasll

STRESZCZENIE: Autorzy kontynuujllc dyskusję (1958) z T. PIłatową (1957, 1960)

.podają dOwody przynależności otoczaków _skał wulkaniCznych . z dolnego karbonu

Orieja (okolice Zalasu) do grupy skał kwaśnych, a nie do grupy . diorytów czy

sjenitów. .

W trzecim zeszycie tomu X "Acta Geologica Polonica"

ukazał się artykuł

T.

Piłatowej,

w którym polemizuje ona zniektórymi u:wagami . zawartymi w naszej pracy "SIady

dolno';'karbońskiej działalności

wulka- nicznej w rejonie Krzeszowic" (1958); Na

szczególną uwagę zasługuje

utrzymywanie przez

Autorkę

swego

poglądu

o

charakterże

petrograficz- . nym otoczaków

skał

.wulkanicznych. Pisze ona

{Piłat

1960, s. 479):

" ... przynależność zatem magmy badanego porfiru określić można nie jako

riolitową - odpowiednik magmy granitowej, jak tego chcą S. Czarniecki i' K. Łydka,

lecz jak poprzednio określiłam - jako· diorytową, średnio" zasadoWIl, charaktery- zującą się ponadto dużll Zawartością potasu, co nadaje jej cechy magmy sjenitowej,

-li ściśle mon'Zonitowej".

T.

Piłatowa

podaje ponownie,

umieszczoną już

w pracy z 1957 r.,

taóbelę· Wyników

analizy chemicznej, jednego otoczaka . porfiru wraz z przeliczeniem tej analizy na stosunki molekularne. W tabeli tej znaj;..

dujemy powtórzenie kilku drobnych

omyłek,

jak przestawienie znaków przy H:P

(?)

i inne.

Ponieważ

analiza chemiczna wyk:anana przez T. Pi-

·łaltową

jest, jak

.dotąd, jedyną analizą

tych

skał,

musimy

oprzeć się

na

.niej w dalszych

rozważaniach

nad ich charakterem · petrograficznym

i

dlatego cytujemy

ją

po sprostowaniu pewnyeh

nieścisłości.

Dla zaklasyfikowania badanej

skały

autorzy

posłllŻylisię metodą

.Johannsena-Niggliego-Smulikows'kiego (Smulikowski 1934),

nanosząc wyriiki

przeliczenia

składu

normatywnego na

trójkąt

klasyfikacyjny

(fig.

1).

Jak

widzimy, miejsce punktu projekcyjnego wskazuje . wyramie

386

-

Składnik

I

Si<h

A1₂0 3 Ti02 FeO Fez03· i~

MoO

~O

Na20

Cao

P:Z<>s

łJ:Z<>

~ Razem

STANISŁAW CZARNIECKI· i I<AZIMIERZ':ŁYDKA

W)'JJiki analizy chcmicmej otoczaJc:a. skały porIJroWej z Orleja

według T. Piłatowej i pa.e1iczenia na skład normatywny C.LP.W.

Procenty

I

^{S l}

I ^Minerały

normatywne

wagowe

t~. ~I~I~I~I~ 1~1~1~lmla

64,01 I06S8 4362 1452 444 170 434 3796

12,14 1191 727 242 222

0,37 46 #

1,96 273 46 2'1:l

3,98 249 23S 14

·1,15 434 434

·0,06 8 8

6,8S .. 727

,.

727

1,SO 242 242

4,05 722 330 222 170

0,14 99 99

P.42. 233

2,98 1654

procenty wagowe

,

. 100,21

0,331 0,70 14O,46112,6816,1715,4412,2411,9714,3s

122,80'

na

przynależność_

badanego otoczaka do

skał

typu ryolitów, a

więc

odpowiedników granitów zwyczajnych.

T.

Piłatowa, klasyfikując magmę

badanej

skały

jako

diorytową

o cechach sjenitoiW. ej czy monzonitowej,

powołuje się

na Niggliego.·

P. Niggli

^iW

swojej monografii "Gesteins-: und Minera1provinzen" (1923) pisze na stronie 93:

,,nie Einteilung nach dem Cbemismus der Magmen wird so gut aIs maglich auf das Mineralogische Riicksieht nehmen, ełner mineralogisehen Einteilung kon- form kann sie aus inneren Griinden nieht werden".

Ale dalej autor ten twierdzi,

że'

,,Der eigentUche Gestełnsname behłllt seinen mineralogisehen Inhalt, zur PrAzisierung geh6rt aber ełne Magmenbezeiehnung".

Dla- zaklasyfikowania wykonanej przez T.

Piłatową

analizy che- micznej zestawiamy parametry

charakteryzujące

odpowiednie typy magm:

si al

Im

^{c · alk k qz}

270 35 26

¹⁵

24 0,42 ' +74 typ magmy normalnogranitowej 155

29

35 '

22

14 0,28

- l

" " normalno diorytowej , .

.1~5 30 30

15

25

0,40

^.~lS

" ^" normalnosjenitowej

140" 30 30 21 19 0,50 -36 " " normalnomonzom.towej 250

30

29 12

29

0,47 +34

" " sjenitowo-granitowej

260 2fJ . 29

18

24 0,75 +64

otoczak z Orleja

OTOCZAKI PORFIROWE ·Z KULMU ORLEJA 337

Jak ilustruje

powyższe

zestawienie, parametry

charakteryzujące analizę chemiczną

otoczaka

skały

wulkanicznej z Orlej a

są

najbardziej

zbliżone

do parametr6w magmy normalnogranitowej lub sjenitowo-gra- nitowej, a od innych

wyróżnia się

ona

wysoką wartością

parametru si.

Fig. 1

Trójkąt klasyfikacyjny,

X punkt projekcyjny analizowanego otoczaka skały porfirowej z Ol"leja według

przeliczed autorów Classification triangle

X projectl.on point of the examined pebble ,!rom a porphyry rock from Orlej as computed by the authors

Jeżeli

zwrócimy

uwagę

na parametr qz, który dla tej analizy

ma

war-

:teść

+

64,

a

więc odpowiadającą

magmom

kwaśnym, to

stanie

się

oczy-

wiste, że magmę

otoczaka

skały

wulkanicznej

należy określić

jako

granitową.

338 STANISŁAW CZARNIECKI i KAZIMIERZ ŁYDKA

Powróciliśmy

jeszcze raz

^do

tego problemu,

^ponieważ

sprawa

^wła­

ściwego określenia

charakteru petrograficznego otoczaków porfirowych z Orleja jest nie tylko zagadnieniem poprawnej terminologii.. Wostat- nich ' czasach kilkakrotnie natrafiono w

wiercenia~h,. prowa~nyCh

we wschodniej

części Zagłębia Górnośląskiego,

na

ślady działalności

wulkanicznej w osadach dolnego karbonu. Z tego

też względu

poprawna

terminolog~a

pierwszych stwierdzonych w Orleju wulkanitów dolllOkar-

bońskiclh

ma istotne znaczenie dla szerszych

zagadnień

geologicznych.

Pracownia Geologiczno-Stratygraficzna Polskie; Akademii Nauk w Krakowie

i

Zakład Petrografii Skal Osadowych Uniwersytetu Warszawskiego

w styczniu 1961 r.

LITERATURA CYTOWANA

CZARNIECKI S. & ŁYDKA K. 1958. SIady dolno-karbońskiej działalności wulka- nicznej w rejonie Krzeszowic (Lower Carboniferous volcanism in the Krze- szowice area). ~ Acta Geol. Pot, voL VIII/4. Warszawa.

NIGGLI P. 1923. Gesteins- und Mineralprovinzen. Berlin.

PIŁAT T. 1957. "otoczaki porfk'owe z łupków górnego wizenu z okolic Załasu, okolice Krakowa (Porphyric pebbles from the shales of the Upper Visean of the region of ZaIas, Cracow. region). - Biul. I. G. (BulI. Inst. Gl!:ol. Pol.) 115. Warszawa.

1960. KlIka uwag o dolno-karbońskim wu1k~izmie w okolicy Krzeszowic (Quelques remarques sur le volcanisme intra-earbonifa-e aux environs de Krzeszowice). - Acta GeoL Pol., vol.' X/3. Warszawa.

SMULIKOWSKI K. 1929. Zagadnienie systematyki skał magmowych. Pol. Tow.

Przyrod. Im. Kopernika. - Kosmos, t. LIV. Lw6w~

OTOCZAKI POliFmOWE Z KULMU ORLEJA ₃₃₉ C. 'tJAPHEl$H H K. .JlLI,l(KA

o

IIETPOI'PAIllIfH

rAJJLKH

BYJIKAHHiłECICHX nopo~

B OTJIOZEIłHJIX HIDKBEI'O KAPOOHA B OICPECI'HOCI'.RX 3AJDICA

(Pe3lOMe)

ABTopw, npo.u;O.JmWI ,llHCE}'CCHIO (1958) c T. l1ima.ToBOH (1957, 1960), upH·

BO,lVlT .u;OU3a'I'CJI&CTBa Toro, no I"aJIbUByJID.lfll'łCCmX nopo.u; u:mmero xap6.OHa B3 OprrCJI (OKpCCTHOCTCH 3aJmca -ICpWtoBCDł pemOH), upBJI8"D;JIemlT E' rpynne XHCJILIX nopo.u; (PHOJIHT-rpamrr), a HC E Ipynnc ,llHOpBTOB BJIH CHCHBTOB (cJ.>Hr. 1).

Y'rJIe.pz.u;e.HHC aBTOpOB OImpaCTCJI H8. aHaJIII3C MHHcpa.narH'lCCXoro _COCT8.Ba. 3TBX nopo.u; (oEono

23

BecoBLIX

%

oa.p~) H cpUHe.HHH na.pa.MeTpOB HBrrJIH, BLIC'IH- 'I8BHLIX H8. OCHOBaHBH XHMIl'łccxoro 8.118J1113a O,/J;Horo 3K3eMIIIDIpa ram.m, c na.pa-

MeTpaMH pa3BYX MarM BLI.D;CJIe.IIBIalX HHrrnH

(1923).

S. CZARNIECKI & K. ŁYDKA

ON TBE PETBOGBAPmC CBAlLACTEB OF PEBBLES FIlOM VOLCANIC BOCD IN LOWER CABBONIFEBOUS _DEPOSITS NEAB ZALA8

(Summary)

In further pursuing their previous argumentation ' (1958) with T.

Piłatowa

(1957, 1960) the authors mention evidence supporting their assigmnent of pebbles from Lower Carboniferous volcanic rocks in the vicinity of Zalas (the Cracow Region) to the group of acidic rocks (rhyo- lite-granite) and not to the group of diorites or syenites. The author's assertment is based on the mineral oompositi<.m of these rocks which oontains ca. 23 weight per cent of quartz, also on a oomparison of Niggli's parametres computed from the chemical analysis of one of the pebbles (fig. 1) with Niggli's patametres of various magmas (1923).

LaboratorlI ol GeoloU1I and Stratigraph1l ol the Polish Academ1l ol Science., CrQ.COW Bf'anch

lnstłtute ol Petrographll ol Sedimentaf'1J Rock. and of the Warsaw Unłuersłt1l

January 1961