Marcin ZARSKI
Nowe stanowisko interglacjalu eemskiego w okolicach D~blina
Opisano nowe stanowisko utworow jeziornych interglacjalu eemskiego z OtwOru Kletnia Stara, udokumen- tOwanc badaniami pyJkowymi i geologicznymi. Utwory jeziorne. wyksztalcone w postaci ilow, mulkow i IOrrOW, lei,! na ilach zastoiskowych sladialu warty zlodowaccnia srodkowopolskiego i Sq przykryte osadami zlodowacenia polnocnopolskiego (bahyckiego)
WST~P
W ramach opracowania Szc=eg6loll'ej mapy geologiconej Po/ski w skali 1: 50 000 ark. D<;blin wykonano w 1986
r.Otw6r wiertniczy w Kletni Starej, w k t6rym na- trafiono na utwory interglacjalu eemskiego udokumentowane
analiz~ pylkow~(Z. Janczyk-Kopikowa, 1987). Otw6r ten zosta! zlokalizowany w miejscu archi- walnej sondy poszukiwawczej, w kt6rej profilu opisano
interesuj~ceutwory orga- nogeniczne
(J.Kulczycka, 1980). Otw6r Kletnia Stara odwiercono do podloza czwartorz<;du (37 m).
Stanowisko w Kletni Starej znajduje si<; w zachodniej cz<;sci Wysoczyzny Zele- chowskiej
(1.Kondracki, 1980), ok. 10 km na p6lnocny zach6d od D<;blina (fig. I).
Ziokalizowanejest w obnizonej cz<;sci wysoczyzny
ci~gn~cejsi<; wzd luz doliny Wisly
az po okolice Otwocka (S.Z. R6zycki, 1972). Geologiczne prace badawcze prowadzi-
Ii III m.in.: E. Ruhle (1949, 1955), A. Makowska (1968, 1969) i A. Ba licka-Krassow-
ska (1955. 1956 - 1957) . Najblizsze stanowisko jeziornych osad6w eemskich znaj -
duje si<; w Karczunku. ok. 60 km na wsch6d od omawianego profilu (K.M. Kru-
pinski i in .. 1982).
270
Marcin ZarskiPodobtocie o
o
@KLETNIA STARA
Stei:yco o
Fig. I. Szkic sytuac),jny OtwOru Kletnia Stara The location sketch of the bOrehole Klemia Stara
SYTUACJA GEOLOGICZNA STANOWISKA
Szczego lowa budowa geologiczna osadow
czwartorz~dowychw Kletni Starej zostala przedstawiona na profilu wiertniczym (fig. 2). W podloiu osadow czwartO-
rz~dowych znajduj~
siC; ily gornego miocenu,
reprezentuj~cefazc; Sequoia- Nyssa- Quercus (B. Slodkowska , 1987) - probka z glC;b. 35,76 m. Nad utworami miocen- skimi leiy 13-metrOwa seria eoplejstocenska, ktoq
tWOrz~utwory rzeczne facj i korytowcj i pozakorytowej ,
wystc;puj~cew dwoch cyklach. Pierwszy cyk l,
0 mi~iszosci 9 m. rOzpoczyna 2-metrowa warstwa Bu zielonkawo-szarego. Wyzej znaj- duj'! siC; pia ski drobnoziarniste z
domieszk~piaskow srednioziarnistych , prze-
ehodz~ce
w piaski mulkowate, ktore
stanowi~zakonezenie cyklu. Cykl drugi rozpoczyna
si~zwirem kwarcowo-rogowcowym. Ponad nim znajduje
si~2-metrowa wars twa pias k u drobnoziarnistego. Cykl konczy siC; mulkiem niebieskim
0mi'li- szosci 2 m.
Nad osadami eoplejstocenskimi
wyst~puje13-metrOwa seria osadow wodno- lodowcowych
zwi~zanaze zlodowaceniem srodkowopolskim.
Skladaj~siC; na ni,!:
piaski r6znoziarniste ze iwi r ami, piaski drobnoziarniste i zaglinione.
Powyiej serii piaszezystej znajduje siC; 3,5-metro wy kompleks utwor ow za- stoiskowych wyksztalconyeh w postaci ilow i mulkow, zwi'lzany z
I~dolodemstadialu war ty. Z osadow tyeh zostaly pobrane probki do analiz pylkowych: z glC;b. 8,36,7,26, 6,76 i 6,26 m (Z. Janczyk-Kopikowa, 1986) Oraz z glC;b. 5,80 i 5,20 m (/. Grabowska, 1986).
Badania wykaza ly, ie w utwOrach tyeh wystc;puje przemieszany, roinowiekowy
material pylkowy. W probkach z glC;b. 5,80 i 5,20 m notOwane
s~o ligoeenskie
spektra pylkowe. Material ten poehodzi ze zn iszczo nych osadow podloia. Prze-
mieszane trzeciorzc;dowe i starsze spektr a pylkowe znajdowane S'l czc;stO
w osadach zastoiskowych (Z. Janezyk -Kopikowa, 1986). MOina wnioskowac, ie w
miejscu tym znajdowa lo siC; nieduie jezioro
0dlugosei ok. 500 m i szerokosci nie
przekraczaj'lcej 100 m (fig. 3),
rozci~gaj'lcesiC; od poludniowego wschodu ku
Fig. 2. Prolii OtwOru Kielnia Stara The profile of the borehole Kletnia Stara
J - Ily.2 - mulkl: J - IOrl~: 4 - pla~kl luglinlOnc: j -
piaski mu!kowate; 6 - zwiry; 7 - piaski drobno-i sred- nioziarniste; M - miocen; Eo - eop!ejstocen; S - z!o- do\\accnie srodkowopolskie; E - interglacjal eemski; B - zlodowacenie p6!nocnOpolskie (baltyckie)
I - clays: 2 - muds: 3 - peats: 4 - loamy sands: 5 - mudy sands, 6 - gravels; 7 - fine- and medium-grained sands; M - Miocene: Eo - Eop1cistocenc; S - Mid-Po- lish Glaciation; E - Eemian Interglacial, B - NOrth-Po- lish Glaciation
5,0
15,0 i'jj ...
.' . .. ..
: j j' . ' ' : : , : : ':-';
.... '#;.'.;'J:
'": :;:;j
,'.'. '
.. ..
.. . ..
20,0-'<
25,0- ,. '
f6,cr.#~
... .:..:. ;,.,; .. : :. ...
:...
. ......:
.... :30,0- , '.
123000
S ! 18000 B.P.TL
~ LlJ7
[J] , .;.; , ... '.:: . , 6
... .. ...
Eo 1 ."- -15 ..
,...,. '.".1(11J4
35,01-==-==--:=+- M 37,LJn-t==-- -=.J
1 1 1
m
polnocnemu zachodowi , Wiek stropowej
cz~sciosadow zastoiskowych (probka z
gl~b,5,30-5,20 m) wynosi 123 ± 18 tys. lat B.P,
(1,Butrym, 1987, Lub·1295), Po recesji
l~dolodustadialu warty
dzi~ki sprzyjaj~cejkonfiguracji terenu jezioro prze trwalo do interglacjalu eemskiego,
Nad osadam i zastois kowymi znajduje
si~3-metrowa seria osadow jeziornych interglacjalu eemskiego, Zaczyna
si~ona Hem szarym ze
szcz~tkamiorganicznym i (0,5 m
mi~zszoSci), przechodz~cymw szary mulek rowniez
zawieraj~cymakrosko- powe SZczCltki organiczne . Ocieplenie klimatu spowodowalo intensywne zarastan ie zbiornika. jego splycenie i lqdowacenie. Powstala warstwa torfu
0miqzszosci 1,4 m, ktorego wiek jest starszy niz 43 tys . lat B,P, (probka Gd-5160 z
gl~b.3,5 m datowana przez M.F. Pazdura , 1987). Nad torfami lezy 0,5-met rowa warstwa ilu z przewarstwieniem szaro-niebieskiego mulku. Nizsza temperatura,
zwi~kszoneopady i mniejsze parowan ie spowodowaly, ze torfowisko przeksztalcilo
si~w je-
zioro.
272
....
o . ....
- --A
Marcin Zarski
-
1km ,Fig. 3. Mapa geologiczna okolic KleIn; Slarej Geological map of the vicinities of Kletnia Stara
Zlodowacenie srodkowopolskie - stadial maksymalny odry: 1 - pill~kl I l\\lr~ \\,/\JIIl/ludu\,,;,,·
we dolne. 2 - gliny zwalowc; stadial mazowiecko-podlaski: 3 - piaski wodnolodowcowe doJnc i g6rne nierozdzie- lone. 3a - piaski wodnolodowcowc dolne i g6rne nicrozdzielone na glinie lwalowcj. 4 - piaski zastoisko~~c na gli. nie zwalowej: zlodowllcenic p6lnocnopolskie: 5 - piaski pylaste. 6 - rczydua glin zwalowych:
hoi 0 c en: 7 - namuly piaszczyslc den dolinnych, 8 - lorfy: A - zasicg zbiornika jeziornego z interglacjalu eern- skiego
Mid -Pol ish G J II C i II I ion - Maximum Qdra Stadia!: I - lower fluYioglacial sands <llld gravels. 2 - tills;
Masovian-Podlasie Stadial: 3 - lower and upper individed fluvioglacial sands. 3a - lower and upper indi\'ided flu- vioglacial sands laying on !ill. 4 - ice-dammed lake sands laying on till: Nor t h -Pol ish G I a cia t ion:
5 - silty sands. 6 - residua of tills: Hoi 0 c e n e: 7 - sandy muds of river valley flOors, 8 - pealS: A - range of the lacustrine reservoir in the Eemian Interglacial
Wszystkie opisane osady
s~bezwapienne.
Nad osadami jeziornymi interglacjalu eemskiego znajduj e silO 2-metrOwa war- stwa osadow zlodowacenia polnocnopolskiego (ba/tyckiego).
Skladaj~silO na
ni~ piaski pylaste, miejscami z przewarstwieniami mUlk6w. Na powierzchni
wyst,puj~
pojedyncze iwiry. Ochlodzenie klimatu
zwi~zaneze zlodowaceniern polnocnopolskim spowodowalo
wzmoion~denudacj, terenu
otaczaj~cegozbiornik, a w kon sekwencji jego zasypanie. Rzezba terenu z interglacjalu eern- skiego zostala zamaskowana osadami zlodowacenia polnocnopolskiego. Na wschod od badanego stanowiska znajduje silO nieckOwata dolinka
rozcinaj~caosady tego wieku , ktora
ci~gniesilO w kierunku poludniowym. Powstala ona w
pocz~tkowejfazie holocenu: Od strony zachodniej zaznacza silO lagodny stok. ktory byl skarN
omawianego zbiornika.BADANIA PYLKOWE
Wyniki badari pylkowych jeziornych osadow eemskich przedstawiono na
diagramie pylkowym (fig. 4) i w orzeczeniu (Z. Janczyk-Kopikowa , 1987), na pod-
-l." ~
-.
!:!. =: 0 ~ ~ :': "g f:> '" ""' ~ 0 I ::l iii"'~ N
,.
3 c.. (lei ... 3=.
iii"~ 8 ~,...OQ3 ~
~:-: 2 '0 .. 3~
:!l ... I 3 '" o 0 ~c
0~
0 ~a-. - .
'<;;; W ~ ~ ~ . g: ~ 8
!::EI ~
§III ~ ;;
~I I
~ " " 0 ~ii>}l ~ ;
0<;>l!]
0~i ~...,
0 '" 00, , ~ ~ / · - ~ s a.
iii" en~~ . • • • I!. "' -
o "" "
!'J~ ~~• • , ,
n n N N ~~ ~':""""
o 0~~
o 0~ ~ =. ~;; jO ~~ '"
..::!.::!~ V ~ I ~ ~ ~
0 0
~
l, N'" t-- - 1\
OJ>~ 1/ --- V ~ i ~ 0' ~
u
TTT11"",
""111/11 0 ~ <5 ~~~t~~:± ;:;<.0 ~ ~V 1 \ ~ V V 1\ '" V &' " ~ --- 2 f\
3 § "-~
t
§/ ""II l(r r-- ~ -
I--t ~ ~ It 1[\ ~. ~~
~ ~
II ,
S·! 1\
Q q 0
~ [
,/--
ij~ ~ V V
~-- l£' "
~ I~ Q ,/- r l . f V I-- I /f I"
~i"-
~!i i<'
~~~ t--- ~
l;-~ ""
• - -I-- '
/'V
0 ~ ~ ~ ~ N
/ V ~ V ~ 1/ J...--- 1\ v "" V ~ I-- -
~~ ~
VII
I--• I/~ - -
Prom Utologiczoy Gl~bokosc w m 'mer pr6bki ~ r
Ii'
~.f
o 11 ~ ! ~s
~8
i'l ~ 1l~
B~
oZ
Spor 11 ~ l!i S o ~ ~ ~ ~ o,
~Pinus
8 .
, J- l --::J l J
J--::J
J J--::J
J OJ oBetulo <5 i'! !'i
S
o Quercus <I ~ ~s
o Ulmus o TWo <$ /j <l o Cory/us <$ 1! !;S
o <S Alnus o Carpinus <$ 1l !'i 15 IS o Taxus o Picea <I 1! o Ab,es <5 o .... Hedero he fix o Froxinus o Sambucus o fricoceae o Solix ~ Juniperus ~ HippopooeJ:
o ArtemiSia <IJ
::;: Coryophylloceae "'] o CompositeeJ
o Comorum po/ustraeJ:
o CyperaceaeJ
~ Chenopodiaceoe o Gromineoe--:J:
J--:J
J J "'] "'] ':::J--:J
':::JJ
J "']J J
"']J
J-J J
oMenyanthes trifo ~ Polygonum bistorta o Ronunculocea ~ Rosaceae o Vt Rubiaceoe ::;: Tholictrum o Umbeliferae o Myriophyllum e! o Potamogeton o Typho latifoUa o Botryococcus ~ Pediastrum o Hystrichosphaeridoe o Nyssa o Vt Pterocarya o ... Sciodopltys ~ Spar), mezozo!czne o Seq.uoio o Tricolporopotlenites o Vt Varia
,.
Nowe stanowisko interglacjalu eemskiego w rej. D~blina
273 stawie ktorych autor omowil
sukcesj~interglacjaln,! z Kletni Starej. Autorka badan pylkowych wykonala
analiz~24 probek z
gl~b.4,96 - 2, 13m. Diagram pylkowy przedstawia peln,!
sukcesj~interglacjalu eemskiego.
W ilastej, sp,!gowej
cZ~Sciosadow eemskich notowano przemieszane spektra pylkowe
czwartorz~dowei
trzeciorz~dowe.Utwory te reprezentuj'! okres zmiany klimatu peryglacjalnego na borealny, chlodny. 0 tym ostatnim swiadcz,! borealne bory sosnowe (udzial sosny ok. 65 %, brzozy ok. 20 %) z
wspolwyst~powaniemwierzby,jalo wca i krzewinek z rodziny wrzosowatych. Przejsciowo dominuje brzoza (probka z
gl~b.4,74 m). Lasy byly zwarte, a udzial roslinnosci zielnej nie prze- kraczaI20%. W tym okresie osadzily
si~ily i mulki
0mi,!iszosci I m. Pewne niewielkie ochlodzenie klimatu dokumentuje spektrum pylkowe z
gl~b.3,87 m, ktore wyraia
zwi~kszenie
udzialu roslinnosci zielnej do 26%.
Ozi~bieniebylo krotkotrwale, po czym klimat konsekwentnie
si~ocieplal. Sosna i brzoza ust,!pily. pojawily
si~na - tomiast lasy lisciaste, cieplolubne z
d~bem,leszczyn'!, wi,!zem i lip'! , okreslane jako swie tliste d,!browy z leszczyn'!. Maksymalny udzial
d~buwynosil44,8%. zas leszczy- ny 40%. Wysoki udzial tych drzew jest charakterystyczny dla optimum interglacjalu eemskiego (Z. Janczyk-Kopikowa. 1987) . Optimum interglacjalu udokumentowane jest osadami torfowymi
0mi,!iszosci ok. 20 em
(gl~b.3,75 - 3,55 m).
Po okresie panowania swietlistych d,!brow pojawily
si~lasy grabowe, co jest rowniei charakterystyczne dla sukcesji eemskiej
(Z.Janczyk-Kopikowa, 1987).
Maksymalny udzial grabu w omawianym profilu wynosil 56,4 %, (probka z
gl~b.3,35 m). Oprocz niego
wyst~pujeleszczyna 22 %. lipa ok. 8% i olsza ok. 9%. Bardzo wyraznie maleje udzial
d~bu.Minimalna jest domieszka wi,!zu, brzozy, sosny i cisu. Okresowi lasow grabowych odpowiada warstwa osadow torfowych
0mi,!i- szosci 25 cm (3 ,55 - 3,30 m).
Ochlodzenie klimatu spowodowa lo, ie w lasach grabowych
zwi~kszyl si~udzial swierka do 20% i jodly do 15%, po czym nast'!pilo ich wyrazne panowanie z do- mieszk,! grabu i olszy. Stopniowo wzrastalo znaczenie sosny i brzozy. Dalsze ochlodzenie klimatu spowodowalo powstan ie borealnego boru sosnowego, w ktorym sosna
osi,!gn~la76%, a brzoza 10%. Wzroslo znaczenie krzewinek z rodziny wrzosowatych. Okres pariowania boru sosnowego odpowiada schylkowi inter- glacjalu eemskiego.
Diagram ten jest typowy dla interglacjalu eemskiego. Charakteryzuje
si~kolej- no dominacj,!: borealnych borow sosnowyqh, swietlistych d,!brow (w optimum klimatycznym), lasow grabowych, lasow swierkowo-jodlowych i bOrow sosnowych .
WNIOSKI
I.
Interglacjal eemski zostal udokumentowany nowym stanowiskiem w Kletni Starej.
2. Pocz'!tek interglacjalu eemskiego rozpocz'!l
si~pozniej nii 123 ± 18 tys.
lat B.P.
(1.Butrym , 1987; Lub - 1295).
3. Jeziora zastoiskowe ze stadialu warty zlodowacenia srodkowopolskiego w sprzyjaj,!cych warunkach przechodzily w jeziora interglacjalne.
4. W okresie zlodowacenia polnocnopolskiego nast'lpil zanik jezior eemskich.
Zaklad Zdjec i Map Geologicznych Panstwowego Instytutu Geologicznego Warszawa. ul. Rakowi~ka 4 Nadcslano dnia 6 czer ... ca 1988 r.
BUTRYM J. (1987) - Wyniki datOwan TL probek osad6w czwartorzydowych z ark. D~blin Szczegolo- wej mapy geologicznej Polski w skali I: 50000. Arch. Panstw. losl. Geo!. Warszawa.
BALICKA·KRASSOWSKA A. (1955) - Zdj~cie geologiczne oa ark. Kozienice w skali 1-25 000 dla Szczcg610wej mapy geologicznej Polski. Arch. Paristw. lost. Geo!. Warszawa.
BALICKA·KRASSQWSKA A. (1956-1957) - SprawQzdanie raczne. Podstawowe zdj~cie geo]ogiczne dla skali I: 50 000 M34-20B Dyblin. Arch. Panslw. lost. Geo!. Warszawa.
GRABOWSKA l. (1986) - Wyniki aoaHz palinoJogicznych 3 probek W obn;hie osad6w czwartorzydu profilu Kletnia Stara. Arch. PanslW. lost. Geo!. Warszawa.
JANCZYK·KOPIKQWA Z. (1986) - Orzeczenie dotycz<lce pr6bek z miejscowoSci Kletnia Slara, ark. D~blin. Arch. Panslw. Inst. Gcol. Warszawa.
JANCZYK-KOPIKOWA Z. (1987) - Orzeczenie dotycz<lce pr6bek z wiercenia Kletnia Stara, ark.
D~blin. Arch. Panstw. lnst. Geol. Warszawa.
KONDRACKI J. (1980) - Geografia fizyczna Polski. PWN. Warszawa.
KRUPIN"SKI K.M., RYTEL A., SALINSKI P. (1982) - Stanowisko eemskich osad6w jeziornych w Karczunku na Wysoczyinie Lubartowskiej. Kwart. Geol., 26, p. 147-158, nr I.
KULCZYCKA J. (1980) - Sprawozdanie z badan geologiczno-zwiadowczych za kruszywem drobnym (Ryki, Nowodwor, Przytoczno). Arch. Panstw. lnst. Geol. Warszawa.
MAKOWSKA A. (1968) - Mapa geologiczna Polski I: 200 000, ark. Radom, Wyd. B. Panstw. lnst.
Geol. Warszawa.
MAKOWSKA A. (1969) - Mapa geologiczna Polski 1 :200 000. ark. Radom, Wyd. A. Panstw. Inst.
Geo\, Warszawa.
PAZDUR M.F. (1987) - Sprawozdanie nr 60/87 dOlyczllce wynik6w datowan C-14. Arch. Pali.stw.
Inst. Oeol. Warszawa.
R6ZYCKI S.Z. (1972) - Oeomorfologia Polski, 2 - Nizina Mazowiecka. PWN. Warszawa.
ROHLE E. (1949) - Materialy Archiwum Wiercen. Ark. Radom I: 300 000. Arch. Panstw. lnst. Oeol.
Warszawa.
ROHLE E. (1955) - przegilldowa mapa geologiczna POlski I: 300 000, ark. Radom. Arch. Panslw.
lnst. Oeol. Warszawa.
SLODKOWSKA B. (1987) - Wyniki analizy sporowo-pylkowej i fitoplanktonowej 7 probek osad6w
trzeciorz~dowych z ark. D~blin. Arch. Panslw. Inst. Oeo!. Warsza\\a.
MOP~HH )KAPCKV1
HOBAR T04KA 3PEHItIR HA 33MCKOE MElKnEAHItIKOBbE B PAiiloHE AEMSnltlHA
PeltOHe
npH GYPCHHH B pCMoHe CTCPC KIleTHR GblnO 06HCPY)KCHO HOBOC MeCTOHCXO)KJ],eHHe OlCPHblX OTIlO)KeHHM ))MCKOrO Me)KIle.a,HHKOllbR, no.a,TIlCp>K.a,eHHoc nblnbllCBbll'1H H rconorM~eCKHMM HCCIleAO- BCHHRMH.
OHH pccnOIlCrOIOTCJI B yrny6neHHoH ~aCTI-1 )f(eIlHxoBCKOH BOlBblweHHOCTH, npoxo.a,Rl..L.leH B.a,onb AonMHbl Blo4cnbl. Il POHOMC tlcM6IlMHO. OJCpHblC OTnO)KeHI-1R oGpc301l0Hbi B IlHAe 3-MeTpoBoro KOM- nnCKCC Hnc, rIlHHbl H TOpcpO H nOnO>KeHbl HO Mne, OTIlO>KHBWeMCR HO AHe lOCTOMHblX mcp ne.a,HHKO- Boro npOHCXO>K.a,eHHR cpe.a,HenOIlbCKoro one.a,eHCHHR CTo.a,Hono BapTbl. B KpOBIlC HMCtOT B03POCT
Streszczcnie
275
123 00Q±18 000 neT B.P. 3~MCKlo1e OTIlO)f(eHIII.II nplllKpblTbl neeKOMM eepXHenOIlbCKoro one,aeHeHI1.11 MO~HOCTblO 2 M.
PelYIlbToTbl nblIlbue8hlX MecIleAo8oHIIIH npeACTOSIleHbl AHorpoMMoH nOKOlbl8olO~eH non Hoe HOcIleAo80HMe ~3MCKoro He)l(IleAHIIIKoSbR, xopOKTepllllylO~eecR npeo6IlOAOMHeH cesepHblX COCHOSblX 6opos, peAKMX Ay6pOB (s KIlMMOTM4eCKOH onTHHYMe), rpo608blX, eIl08o-nIllX-T08bIX Ileeos, COCH08blX 6opos.
Marcin ZARSKI
A NEW LOCALITY OF EEMIAN INTERGLACIAL DEPOSITS NEAR DF;BLlN
Summary
The new station of lacustrine deposits of the Eemian Interglacial was found in the boring at Kletnia Stara. documentated with palynological and geOlogical studies. The station is situated in the lowered part of the Zelechowska upland skirting along the Vistula Valley near D~blin. The lacustrine deposits are developed as the 3'm thick complex of clays. muds and peats. The complex is laying on the stratified clays of the Warta stage of the Mid-Polish Glaciation which are TL dated from 123 OOO± 18 000 years B.P at the tOp. The Eemian deposits are covered with the Vistulian sands (thickness 2 m). The results of the palynological studies arc displayed by the pOllen diagramme which shows the full succession typical of the Eemian Interglacial in turn characterizing by predominance of, boreal pine forests. oak forests (in climatic optimum). hornbeam forests. spruce-fir fOrests and boreal pine forests.
Trwulaled by thi.' Author