Seria: A R C H IT EK T U R A z. 38 N r kol. 1447
K atarzyna M A ZU R
NO W E PR ZESTR ZEN IE E K O N O M ICZNE W POLSCE I KRAJACH UNII EU R O PE JSK IE J
Streszczenie. Praca zaw iera syntezę inform acji na tem at klasyfikacji nowych przestrze
ni ekonom icznych, znajdujących się zarów no na terenie Polski, ja k i krajów Unii E uropej
skiej.
NEW ECONOM IC SPACES IN POLAND AND THE COUNTRIES OF THE EURO PEA N UNION
Sum m ary. The study includes a synthesis o f inform ation about classification o f new econom ic spaces, located both in Poland and in the countries o f the European Union.
1. G eneza nowych przestrzeni produkcyjnych
O bszary przem ysłow e w ielu krajów ju ż od dłuższego czasu ulegają znacznym p rze
kształceniom . Stare okręgi przem ysłow e, które znalazły się w głębokim kryzysie, przechodzą procesy restrukturyzacji. N a obszarach dotąd słabo zindustrializow anych powstają now e ośrodki przem ysłow e, a te które istnieją w obrębie aglom eracji m iejskich, zmieniają sw oje oblicze i charakter.
Jed n ą z przyczyn tych zjaw isk, obok kryzysu ekonom icznego, są również now e tech nologie. Pod ich w pływ em zm ienia się sposób produkcji, stopień je j uciążliw ości dla o tocze
nia, w ielkość przedsiębiorstw , sposób ich zaopatrzenia w surow ce, energię i siłę roboczą, a w szystko w konsekw encji prow adzi do now ych m ożliw ości lokalizacji zakładów w y tw ó r
czych.
N ow e technologie, jak o jed en z głów nych sposobów osiągania postępu cyw ilizacyjne
go, od daw na były polem w alki konkurujących ze sobą państw i koncernów . Jako przykład m ożna przytoczyć najstarszy, funkcjonujący do dzisiaj park technologiczny w Bostonie, który
52 K. M azur
pow stał w w yniku ryw alizacji technologicznej pom iędzy Japonią i U SA w okresie II w ojny św iatow ej. Jednakże system w prow adzania innow acji na stałe zakorzenił się w przedsiębior
stw ach ja p o ń sk ich i ja k pisze T adeusz K m ieć2, pod koniec lat 60 rządy państw E uropy Z a
chodniej i U SA uśw iadom iły sobie gw ałtow ny w zrost luki technologicznej, ja k a pow stała pom iędzy nim i a „krajem kw itnącej w iśni” . Rola postępu technicznego została w ięc szcze
gólnie doceniona w m om encie, kiedy pojaw iły się obaw y, czy dobrze rozw inięte państw a nie stan ą się koloniam i ekonom icznym i Japonii. Stw ierdzono w ów czas, że w procesie w zrostu gospodarczego niezbędnym czynnikiem są koncentrow ane na w ybranych dziedzinach badania naukow e, kontynuow ane w eksperym entach przedprodukcyjnych, a następnie przenoszone bezpośrednio do produkcji. N ajbardziej podatne na w drażanie now ości okazały się małe przedsiębiorstw a, liczące czasem zaledw ie kilkanaście osób, skłonne do ryzykow ania całym sw oim m ajątkiem , często kierow ane przez sam ych tw órców now ych rozw iązań, czyli na
ukow ców . W ielkie przedsiębiorstw a, najczęściej zarządzane przez ekonom istów i praw ników , rzadko w y k azu ją tendencje do zw iększania nakładów na badania naukow e i ponoszenia ryzy
ka zw iązanego z ich w drażaniem . Funkcje stym ulacyjne przejęły w ięc na siebie rządy państw zainteresow anych szybkim w zrostem gospodarczym , tw orząc skupiska innow acyjnych firm i now ych przestrzeni ekonom icznych. P olityka innow acyjna państw a je s t procesem bardzo złożonym , a korzyści finansow ania innow acji przez państw o p o zw alają na zm niejszenie ryzy
ka niepow odzenia, które w tej sytuacji nie obciąża sam ego przedsiębiorstw a.
2. K lasyfikacja nowych przestrzeni ekonom icznych
W edług w yrazu przestrzennego, znaczenia i typu działalności w ykształciły się różne form y now ych realizacji przem ysłow ych :
• ^ C e n tr a innow acji,
^ C e n t r a biznesu,
^ P a r k i naukow e,
•^ B ie g u n y technologii (lub parki technologiczne),
* ^ P a rk i biznesu i handlu,
^ W o l n e obszary celne,
^ S p e c j a l n e strefy ekonom iczne.
1 Innow acja - w ed łu g „S łow nika w y razó w o b cy ch ” W. K op aliń sk ieg o [3] - „to w p ro w ad zen ie c z e g o ś n o w eg o ” . Jed n ak że A dam K upczyk i Jarosław O siak z Instytutu S tudiów G o spodarczych, w sw oim arty k u le „Innow acje s za n są dla p o lskich firm ” [ 4 ], ro z sz e rz a ją p o w y ż sz ą definicję, p o d k reślając isto tę i n iero zerw aln o ść dw óch aspektów : n o w o ści oraz w prow adzenia, ja k o elem entów koniecznych do zaistnienia innow acji. „R ó żnica p o m ię dzy in n o w a cją i np. patentem p o leg a b o w iem na w d ro ż e n iu pom ysłu, czyli m o żliw o ści produkcji p rzy kosztach do z aak cep to w an ia p rzez klienta. 1 tak p rzykładow o, sam o lo t w y n alezio n o na p o cz ątku X X w ieku, około 1905 r., je d n a k regularna m asow a obsługa p a sa ż e ró w m iała m iejsce d o p ie ro 30 lat p ó źn iej."
' T ad eu sz K m ieć „Parki tech n ologiczne - stym ulatory restrukturyzacji” [ 2 ].
2.1. C e n tr a in n o w acji
C e n tr a in n o w acji, tw o rz ą c e m ałe je d n o s tk i b a d aw cze lu b d o s ta rc z a ją c e ekspertyz dla k o n k re tn y c h p rz e d s ię b io rstw , z reg u ły p o w s ta ją w ro zszerzen iu k a m p u s u uniw ersy
teckiego.
Przykładem takich przedsięw zięć m oże być centrum innow acji działające przy uniwer
sytecie w C om piegne, Europejskie C entrum Biznesu i Innow acji w Liege w Belgii (nazywane SO CR A N ) oraz struktura tow arzysząca uniw ersytetow i w G roningen (H olandia).
2.2. C e n tr a biznesu - in k u b a to ry p rzed sięb io rczo ści
C e n tru m b iznesu, w p rzeciw ień stw ie do c e n tru m in n o w acji, nie w iąże sw ojej loka
lizacji z u n iw e rs y te te m , p o n iew aż p o d sta w ą jeg o d ziałaln o ści nie są b a d a n ia naukowe.
C h a r a k te r y z u je się w ysokiej ja k o ś c i o toczeniem , w k tó ry m sied zib ę m o g ą zn ale źć firmy ro z p o c z y n a ją c e sw oje istn ien ie n a ry n k u h a n d lo w o -w y tw ó rczy m . M o g ą one w ynająć n ie z b ę d n e pom ieszczen ia b iu ro w e , w a rsz ta to w e i in n e (z reg u ły n a czas n ie dłuższy niż 23 m iesiące) o ra z k o rz y s ta ć z szero k ieg o w a c h la rz a p ro fe sjo n a ln y c h usług.
Jako przykład centrum biznesu m ożna przytoczyć tzw. C horum w Sigoules w e Francji, w którym , w przeciw ieństw ie do w iększości inkubatorów przedsiębiorczości, m ają swoją sie
dzibę nie tylko rozpoczynające sw oją działalność firmy. Program tego centrum został tak roz
budow any, że m ogą w nim w ynajm ow ać przestrzeń biurow ą i w arsztatow ą rów nież osoby prow adzące działalność gospodarczą ju ż od jakiegoś czasu i to na okres dłuższy niż 23 mie
siące. C entrum zapew nia profesjonalne usługi biurow e, w ykw alifikow any personel do obsługi klientów , usługi telekom unikacyjne, pocztow e i bankow e, sale konferencyjne itp. Cała struk
tura obsługi C horum je st także dostępna dla w szystkich firm znajdujących się poza jego ob
szarem . [ 7 ]
2.3. P a rk i n au k o w e
K o lejn y m ro d z a je m now ych p rz e s trz e n i ek o n o m iczn y ch są p a rk i n au k o w e. O rg a
n izo w an e z in icjaty w y u n iw ersy tetó w i w ich p obliżu p o w staw ały głów nie w k ra ja c h a n g lo sask ich . Ich d ziałaln o ść z w ią z a n a je s t z a ró w n o z firm a m i m a ją c y m i o d d z ia ł „b ad ań i ro z w o ju ” , j a k ró w n ież z la b o r a to r ia m i u n iw ersy teck im i. K o m p lek s ta k i zw ykle składa się z b iu r , la b o ra to rió w i p ra c o w n i (k lasy czn y m p rz y k ła d e m je s t C a m b rid g e R esearch P a r k w W ielkiej B ry ta n ii). W a rto d o d ać, że an g ielsk ie p a r k i n a u k o w e były in sp iracją d la fra n c u s k ic h b ieg u n ó w technologii.
Przykładam i mniej znanych w Polsce, ale bardzo interesujących parków m ogą być : park naukow y NO V I usytuow any w pobliżu m iasta A alborg w D anii, położony na malowni
czej K recie STEP-C oraz kolejny - w m iejscow ości C um bria w W ielkiej Brytanii.
2.4. B ieguny tech n o lo g ii - p a r k i technologiczne
B ieguny tech n o lo g ii, zw an e też p a rk a m i tech n o lo g iczn y m i, z a sad n iczo c h a ra k te ry z u ją się tym , że n a ich te re n ie w y tw a rz a n e są z a a w a n so w a n e tech n o lo g ie o ra z św iadczo
ne są usługi n a rzecz p o w iązan y ch z nim i p rz e d s ię b io rstw . W ysoki u d z ia ł b a d a ń stoso
w an y ch często, lecz nie koniecznie, w y n ik a ze w sp ó łp racy b iegunów z u n iw ersy teta m i.
K o le jn ą w a ż n ą cech ą je s t to, iż zlo k alizo w an e są na ogól w p rz y je m n y m otoczeniu p o d
54 K. M azur
m iejskim o słabym zagęszczeniu, w pobliżu dużych aglom eracji. O rganizację w e
w nętrzną biegunów technologii m ożna by określić jako kom binację przestrzeni d ziałal
ności gospodarczej oraz terenów m ieszkaniow ych (w raz z tow arzyszącą im infrastruk
turą). B ieguny technologiczne są narzędziam i rozw oju regionalnego, a ich w zm ocnieniu sprzyja państw o w ram ach kontraktów Planu Państw o-R egion.
M iędzynarodow y Park D ziałalności V albonne- Sophia A ntipolis je s t jed n y m z p o d sta
w ow ych francuskich ośrodków technologicznych. Przew iduje się, że w 2000 roku będzie w nim istniało 25 000 miejsc pracy, a w ięc stanie się jed n y m z w iększych europejskich biegu
nów przem ysłu zaaw ansow anej technologii.
W yjściow a idea zakładała stw orzenie w tak dogodnym m iejscu now ej koncepcji urbani
stycznej. O prócz przedsiębiorstw zaaw ansow anej technologii i laboratoriów badaw czych po
stanow iono zorganizow ać atrakcyjną przestrzeń życiow ą, urozm aiconą innym i rodzajam i działalności gospodarczej, usługam i, w ypoczynkiem oraz osiedlam i m ieszkaniow ym i. Jest to w ięc pierw sze now e miasto technopolitaine zbudow ane ex nihilo w e Francji, a naw et Europie [6],
2.5. Parki biznesu i handlu
Parki biznesu i handlu charakteryzują się otoczeniem o w ysokiej jakości i słabym zagęszczeniu, od pow iadając przede w szystkim w ym ogom prestiżow ych przedsiębiorstw handlow ych o w ysoko w yspecjalizow anej działalności. Spełniają trzy rodzaje funkcji:
w ytw arzania, handlu i profesjonalnych usług.
D ługo neapolitańscy jubilerzy szukali m ożliw ości przeniesienia sw oich siedzib z cia
snego, średniow iecznego kw artału, leżącego pom iędzy C orso U m berto i A t Caserta. T ak zro
dziła się idea, jed n eg o z najw ażniejszych obecnie w e W łoszech, centrum rzem iosła ju b ile r
skiego -„T ari” pod N eapolem .
W 1990 roku, 190 w łaścicieli firm złotniczych, ju b ilersk ich i szlifierni kam ieni szla
chetnych założyło konsorcjum . Jego celem było stw orzenie „T ari” 3 - w szechstronnego cen
trum , złożonego z w arsztatów rzem ieślniczych, przestrzeni stałej ekspozycji w yrobów firm zrzeszonych, a także sezonow ych w ystaw producentów krajow ych i zagranicznych. W krótce, do Tari przyłączyli się kom ercyjni sprzedaw cy, profesjonalne w arsztaty szkoleniow e, a naw et badacze w ykorzystania najnow szych osiągnięć techniki.
2.6. W olne obszary celne
Strefa w olnocłow a stanow i część terytorium celnego Unii, fizycznie od niej oddzie
lonej, w której tow ary w spólnotow e traktow ane są jako w yw iezione z terenu Unii, a to
w ary niew spólnotow e nie podlegają opłatom im portow ym ani innym środkom polityki handlow ej, stosow anym przy przyw ozie tow arów na obszar celny U nii.| 5 |
W arto podkreślić, że strefy w olnocłow e są zlokalizow ane w yłącznie w m iejscach o dużym ruchu tranzytow ym (porty m orskie i lotnicze). Z w iązane jest to z faktem , że pod
staw ow ym celem tw orzenia stref jest w prow adzenie ułatw ień w ruchu tranzytow ym , przy czym tow ary będące w tranzycie są w yłącznie przepakow yw ane, przechow yw ane, p rzeładow yw ane, sortow ane itp.
1 Tari o zn acza d a w n ą zło tą m o n etę neapolitańską.
Z tego w łaśnie w zględu w olne strefy um iejscow iono w dużych portach (m orskich i rzecznych), zapew niających dobre w arunki składow ania i magazynowania, rozw iniętą infra
strukturę do przeładunku tow arów oraz łatwy dostęp do innych środków transportu.[ 5 ] W olne obszary celne nie są now ym pom ysłem . W końcu XIX wieku na terenie dzisiej
szej Polski funkcjonow ały dw ie strefy w olnocłow e - w G dańsku (1896 r.) oraz w Szczecinie (1898 r.). Dla porów nania w arto zaznaczyć, że przykładow o strefa wolnocłowa w Trieście, obecnie jed n a z najprężniej działających, została ustanow iona sto lat wcześniej, bo ju ż pod koniec XV111 wieku.
W szystkie strefy w olnocłow e działające na terenie Unii Europejskiej m ożna podzielić na dw a typy: strefy przem ysłow o-handlow e (Shannon i Triest) oraz handlowe (w szystkie p o zostałe).
N a terenie Unii Europejskiej działa 27 następujących stref wolnocłowych:
■ w D anii - K openhaga (port m orski),
■ w N iem czech - Brem a, Brem enhaven, Em den, H amburg, Cuxhaven, Kiel (porty m orskie) oraz D uisburg i D aggendorf (porty rzeczne),
• w G recji - H eraklion, Pireus, Saloniki (porty m orskie),
* w H iszpanii - K adyks, B arcelona i V igo (porty morskie),
■ w Irlandii - Ringaskiddy (port m orski), Shannon(port lotniczy),
■ w e W łoszech - Triest, W enecja (porty morskie),
■ w Portugalii - Sines i M adera (porty morskie),
■ w W lk.B rytanii - Southam pton, Liverpool, Tillbury, Prestw ick, West M idlands (porty m orskie), R onaldsw ay na w yspie M an (port lotniczy).
N ajbardziej znane i najprężniej działające to: Shannon, Triest, Ham burg, B rem a, K openhaga i Kadyks.
2.7. Specjalne strefy ekonom iczne
Ulegają one w pływ ow i parków naukow ych oraz bieżących tendencji w bu d ow nic
tw ie, pozostają natom iast w słabym zw iązku z zaaw ansow aną technologią. Jednakże ze w zględu na jakość architektury oraz ogólny w ygląd m ogą być podobne zew n ętrzn ie do obszarów w cześniej om aw ianych.
W odniesieniu do zagospodarow ania przestrzennego i krajobrazu ta stereotypow a koncepcja zrodziła się w latach 1950-19604 i uległa dalszem u wzbogaceniu w latach następ
nych.
W Polsce specjalne strefy ekonom iczne funkcjonują na zasadach określonych przez U staw ę 600 z dnia 20 października 1994 roku „o specjalnych strefach ekonom icznych” .
Art. 2. Specjalną strefą ekonomiczną, zwaną dalej „strefą", je st wyodrębniona zgod
nie z przepisami ustawy, niezamieszkała część terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, na której terenie może być prowadzona działalność gospodarcza na zasadach określonych ustawą.
Art. 3. Strefa może być ustanowiona w celu przyspieszenia rozwoju gospodarczego części terytorium kraju, w szczególności przez:
1) rozwój określonych dziedzin działalności gospodarczej,
2) rozwój nowych rozwiązań technicznych i technologicznych oraz ich wykorzystanie w gospodarce narodowej,
3) rozwój eksportu,
4) zwiększenie konkurencyjności wytwarzanych wyrobów i świadczonych usług,
5) zagospodarowanie istniejącego majątku przemysłowego i infrastruktury gospodarczej,
J N ie do ty czy to p rzypadku Polski, gdzie sse pow stały znacznie p ó źn iej, to znaczy w połowie lat d z ie w ię ć d z ie siątych.
56 K. M azur
6) tworzenie nowych miejsc pracy,
7) zagospodarowanie nie wykorzystanych zasobów naturalnych z zachowaniem zasad rów
nowagi ekologicznej.
C ech ą charakterystyczną dla specjalnej strefy ekonom icznej są oferow ane przez nią zw olnienia podatkow e, m ające przyciągać inw estorów .
W Polsce ustanow ionych zostało kilkanaście specjalnych stre f ekonom icznych. N ajstar
sza z nich to SSE E uro-Park M ielec (1995 rok), pow stała na bazie m ajątku zrestrukturyzow a
nego przedsiębiorstw a państw ow ego W SK „PZL M ielec”, zajm ująca pow ierzchnię 575 ha (w tym 350 ha lotniska).
3. Czynniki lokalizacji
W w iększości analizow anych w cześniej obszarów w ażn ą rolę odgryw a czynnik inno
w acyjności. Nie dotyczy to jed n ak w olnych obszarów celnych, specjalnych stre f ekonom icz
nych i często także centrów biznesu. M iejscem pow staw ania now ych koncepcji, które następ
nie m ogą być spraw nie w drażane do produkcji, je s t silny ośrodek akadem icki. Fakt ten ła tw o m ożna w yjaśnić, poniew aż odpow iada on bezpośrednio potrzebom zaaw ansow anej tech nologii, oferując do dyspozycji siłę roboczą o w ysokiej jakości i dając m ożliw ość w spółpracy w badaniach przem ysłow ych ekipom naukow ym będącym na m iejscu. W ym iana ta m a w ięc dw ustronny charakter - naukow cy uczestniczą w pracach przem ysłu, a inżynierow ie-badacze z sektora pryw atnego w nauczaniu. Jak pisze K m ieć5, „w ankiecie K ongresu U SA dokonanej w 1982 r. w śród niespełna 700 firm w ysokiej techniki, głów nie w obszarach technopoli, ok.
90% ankietow anych za podstaw ow y czynnik determ inujący lokalizację uznało kw alifikacje siły roboczej i łatw ość je j osiągnięcia” . [...] Dalej czytam y, że najw iększe parki naukow e Sta
nów Z jednoczonych działają w ścisłym pow iązaniu z uniw ersytetam i lub naw et całym i ich zgrupow aniam i. Sytuacja ta je s t charakterystyczna także dla Europy, czego przykładem może być C am bridge Science Park, pow stały po d koniec lat 60, którego w łaścicielem je s t Trinity C ollege, czy om ów iony ju ż w niniejszej pracy duński N orth Jutland Science Park (NOV1) w spółpracujący z A alborg U niversity lub też holenderskie centrum innow acji przy U niw er
sytecie w G roningen.
Jednym z najw ażniejszych elem entów , branych pod uw agę przez przedsiębiorstw a za
aw ansow anej technologii przy w yborze now ych siedzib, je s t w spom niana pow yżej siła robo
cza. M ożliw ość przyciągnięcia i utrzym ania pracow ników często determ inuje lokalizację tego typu przedsięw zięć. W przypadku specjalnej strefy ekonom icznej, w arunkiem ustanow ienia jej na danym terenie je s t w ysoki w skaźnik bezrobocia. Strefa popraw ia istniejącą sytuację, generując now e m iejsca pracy, a rów nocześnie m a niejako zapew niony kapitał ludzki. P rzed
siębiorstw a zaaw ansow anej technologii w y m ag ają jed n ak że dw ojakiego rodzaju siły roboczej.
Pierw szą grupę stanow ią w ysoko w ykw alifikow ane kadry naukow ców , inżynierów i m ene
dżerów , procentow o liczniejszych w stosunku do specjalistów w przem ysłach tradycyjnych.
D rugą grupę stanow i tania siła robocza, w ykorzystyw ana w sektorze usług i produkcji ruty
nowej. Ta ostra dw oistość społeczna określa charakter lokalizacji nowej przestrzeni produk
cyjnej. Z jed n ej strony, m iejsce to pow inno być postrzegane jak o atrakcyjne, przyjem ne do pracy i życia kadr, po to, aby je przyciągnąć i utrzym ać (poniew aż są oni bardziej m obilni niż pracow nicy niew ykw alifikow ani), z drugiej strony przestrzeń ta pow inna odznaczać się sze
rokim rynkiem pracy dla innych kategorii pracow ników (w spółm ałżonków osób zatrudnio
nych) [1],
5 T ad eu sz K m ieć „Parki technologiczne - stym ulatory restru k tu ry zacji” , Śląski K w artalnik U rbanistyki i A r ch itektury, K o m isja U rbanistyki i A rch itek tu ry O ddziału Polskiej A kadem ii N au k w K atow icach, N r 3-4, 1990
[
2]
W iększość autorów przypisuje duże znaczenie atrakcyjności krajobrazowej i klim a
tycznej. N ow oczesność otoczenia, czystość, bezpieczeństw o i organizacja wolnego czasu odgryw ają znaczącą rolę. D uża urbanizacja pozostaje czynnikiem istotnym dla pozyskania kadr, a niedogodności m etropolii m ogą być zm inim alizow ane przez usytuowanie się na pery feriach m iast. W w yżej rozw iniętych krajach środow isko podm iejskie oferuje nie tylko k ultu
rę, nauczanie, transport (szczególnie lotniczy), lecz rów nież zatrudnienie dla współmałżonka oraz m obilność m iędzy przedsiębiorstw am i bez konieczności zm iany sw ojego zamieszkania.
Tadeusz K m ieć w sw oim artykule „Parki technologiczne - stym ulatory restrukturyzacji” [2]
stw ierdza, że dla najw yżej w ykw alifikow anych pracow ników , niejednokrotnie podstawowym bodźcem do przeniesienia się na teren parku naukow ego je s t jak o ść środowiska zam ieszkania i p racy oraz zw iązanego z tym trybu życia. W spom niane kadry osiągnęły już taki poziom apanaży, że ew entualne dalsze korzyści finansow e nie są w stanie zachęcić ich do zm ian. W tej sytuacji, K m ieć używ a określenia „efektu pola golfow ego”, ja k i występuje w przypadku now ych realizacji przem ysłow ych. C hodzi m ianow icie o to, że tak ja k gra w golfa je s t sposo
bem spędzenia czasu w yznaczającym prestiż, tak sam o tryb życia w środowisku ukształtow a
nym na potrzeby zaaw ansow anych technologii nosi znam iona sukcesu. „Otoczka atm osfery
‘lepszego ży cia’ w lepszym środow isku naturalnym uw zględniana je s t w e wszystkich parkach technologicznych (co też znajduje odbicie w określeniu ‘p a rk ’). Silicon V alley zlokalizowana je s t w K alifornii, o łagodnym klim acie, w pobliżu Los A ngeles - raju bogaczy. Boston R oute 128 przem ieszcza się obecnie w kierunku drogi 495 będącej osią bardziej atrakcyjnych śro
dow iskow o terenów .(...) Podobnie park Sophia A ntipolis pom iędzy N iceą a Cannes położony je s t u podnóża A lp Prow ansalskich (...), a Park T ecnologic de C erdanyola w Barcelonie roz
ciąga się u podnóża pasm a gór stanow iącego obszar przyrody chronionej. Wszystkie parki położone w atrakcyjnych, lesistych, górzystych i nadm orskich okolicach stwarzają m ożliw o
ści atrakcyjnego spędzenia czasu w olnego rów nież poza ich terenem .” [ 2 ]
Infrastruktura transportow a je s t następnym bardzo istotnym czynnikiem w pływ ają
cym na lokalizację. Łatw ość i szybkość przem ieszczania się osób pom iędzy strefą działalno
ści a ośrodkiem akadem ickim w yznaczyła optym alną odległość m iędzy nim i. Przyjmuje się m ianow icie czas przejazdu sam ochodem osobow ym lub kom unikacją publiczną równy 1 go
dzinie, co odpow iada prom ieniow i 30-60 kilom etrów .[K m ieć] Ponadto, szczególnie w fazie budow y i na początku działalności w skazane je s t istnienie kom unikacji kolejowej, znacznie ułatw iającej dostaw y tow arów , a później także ich spedycję. W odróżnieniu od tradycyjnego przem ysłu, produkty zaaw ansow anej technologii charakteryzują się zazw yczaj małymi g aba
rytam i i w ysokim kosztem jednostkow ym , dlatego ich ekspedycja z powodzeniem m oże się odbyw ać drogą kołow ą. W przypadku niektórych rodzajów now ych przestrzeni pro d u k cy j
nych pożądany je s t rów nież łatw y dostęp do portu lotniczego lub m orskiego. Warto w tym m iejscu nadm ienić, że znaczący w pływ na rozw ój słynnej D oliny K rzem ow ej w U SA m iała w łaśnie bliskość Pacyfiku, poniew aż tanie półprodukty do produkcji urządzeń elektronicz
nych park technologiczny otrzym yw ał drogą m orską z krajów południowoazjatyckich. Jest to św iatow ą regułą, iż tereny znajdujące się w pobliżu autostrad i portów (szczególnie lotni
czych) charakteryzują się bardzo szybkim uprzem ysłow ieniem .
Istotnym czynnikiem lokalizacji, a następnie zainteresow ania firm są usługi, klim at polityczny i biznesow y. Z asadniczą rolę w rozw oju zaaw ansow anej technologii o dgiyw a dostęp do inform acji oraz obecność usług tow arzyszących. Zgrupow anie wielu przedsię
biorstw w jed n y m m iejscu ułatw ia w spółpracę m iędzy nim i, a także w zajem ną w ym ianę in
form acji, stym ulując ich rozw ój. D uże znaczenie m a także obecność inwestorów strategicz
nych, co obserw ujem y na naszych rodzim ych przykładach. W iem y ju ż, że te spośród ustano
w ionych specjalnych stref ekonom icznych, które nie znalazły inw estora strategicznego, m ają ogrom ne trudności z zainteresow aniem średnich firm sw oją ofertą.
58 K. M azur
W arunkiem koniecznym (chociaż nie w ystarczającym ) do pow stania parku, czy strefy jest zainteresow anie rządu. M oże on w znacznej m ierze ingerow ać w spraw y lokalizacji, w e
w nętrznej organizacji i kierunków rozw oju. Ponadto dysponuje odpow iednim i narzędziam i stym ulacji, ja k system podatkow y (ulgi i zw olnienia), zam ów ienia rządow e, zlecenia specjal
ne. R ola w ładz publicznych polega także na spraw ności adm inistracji i polityce lokalnej.
LITER A TU R A
1. B enko G.: G eografia technopolii. W ydaw nictw o N aukow e PW N. W arszaw a 1993.
2. K m ieć T.: Parki technologiczne - stym ulatory restrukturyzacji. Śląski K w artalnik U rbani
styki i A rchitektury. K om isja U rbanistyki i A rchitektury O ddziału Polskiej A kadem ii N a
uk w K atow icach, N r 3-4. K atow ice 1990.
3. K opaliński W.: Słow nik w yrazów obcych.
4. K upczyk A., O siak J.: Innow acje szansą dla polskich firm. „Innow acje” N r 1/98. O środek T ransferu Innow acji. W arszaw a 1998.
5. M azur K.: Strefy w olnocłow e w Polsce i krajach U nii Europejskiej. K onferencja N auko
w a nt. „W ieloaspektow ych zagadnień w kształtow aniu przestrzeni obszarów zurbanizo
w anych". Jaw orze 24-25.10.1997.
6. Perrin J.C.: Technopole et organisation territoriale, m ise en perspective com parative de Sophia-A ntipolis. A ix-en-Provence C entre d ’Econom ie R égionale, Program m e de recher
che, Technopoles et d é v e lo p p e m e n t, t. 4. 1987.
7. R egional Success Stories. Profiles o f 36 Projects in E urope” . European C om m ission, O f
fice for O fficial Publications o f the E uropean C om m unities. Luxem burg 1996.
A bstract
The industrial areas o f several countries have been subject to significant transform ations for a long tim e. The old industrial areas, w hich found them selves in a deep crisis, are under
going restructuring processes. In the current poorly industrialised areas new industrial centres are em erging, and those existing in the urban agglom erations are changing their character.
B esides the negative causes o f these phenom ena, like econom ic crises, the new technologies deserve special attention. U nder their influence the w ays o f production change, as w ell as their arduousness for the environm ent, size o f enterprises and w ays to supply them w ith raw m aterials, energy and m anpow er. In consequence, all these lead to new possibilities o f local
ising production plants.
A ccording to spatial expression, significance and type o f activity the new econom ic spaces can be divided into:
- innovation centres - business centres - science parks - technology parks
- business and com m erce parks - duty-free zones
- special econom ic zones.
In m ost o f the analysed areas a significant role is played by innovation, and therefore the presence o f a strong academ ic centre is one o f the factors affecting their locality. Other ele
m ents taken into consideration by advanced technology com panies in choosing new premises include: accessible m anpow er, transport infrastructure and facilities, as w ell as attractiveness o f the landscape and clim ate and the political and business clim ate accom panying the venture.
