Szczepan W. Ślaga
"The Genetic Mechanism and the
Origin of Life", L.S. Dillon, New York
and London 1973 : [recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 17/1, 211-213
S tu d ia P h ilo so p h ia e C h ristia n a e A T K
17(1981)1
Z ZAGADNIEŃ FILOZOFII PRZYRODY
L. S. D illon: T h e G enetic M echanism and th e O rigin o f L ife, New Y ork a n d L ondon 1978, s. 563, P le n u m P ress.
K siążk a L a w re n c e ’a S. D illona z T exa s A — M U n ive rsity pośw ięco n a pro b lem o w i p o czątk u życia organicznego n a Ziem i k o n c e n tru je się głów nie n a asp e k ta c h genetycznych i ich zw iązku z ew olucją. W ybór ta k ic h w łaśn ie asp ek tó w zag ad n ien ia abiogenezy w iąże się z podzie la n y m przez a u to ra p rzek o n an iem , sfo rm u ło w an y m w y ra ź n ie ju ż w e w stę p ie do książki, że życie jest ró w noznaczne z m echanizm em g en e tyczn y m i że w k o n se k w e n cji n ie m ożna poznać p o cz ątk u życia bez zro zu m ien ia sposobu, w ja k i p o w sta ł i ro zw ija ł się a p a r a t gen e tyczny.
Całość p rac y D illona została podzielona n a 10 rozdziałów . W d w u pierw szych, tra k tu ją c y c h ogólnie o p ro b lem aty c e genezy życia, om ó w ione zostały w a ru n k i istn ie ją c e n a p o w ierzch n i p ie rw o tn e j Ziem i oraz w y n ik i b a d a ń n a d sy n te zą p reb io ty czn ą m onom erów i ich polim e ry za cją . Z a k ład ając , że m iędzy poziom em polim eró w a p ie rw sz ą k o m ó rk ą istn iało w iele sta d ió w p o średnich, a u to r o p isu je sy n tety czn e m odele p ro sty c h u k ła d ó w przed k o m ó rk o w y ch (koacerw aty, m ik ro sfe ry, m icelle) oraz b a d a n e n a ty c h m o delach procesy au to k ata liz y , k o n d en sac ji i inne.
G łów ną pod w zględem treśc io w y m i n a jw ię k sz ą objętościow o część p rac y (rozdziały 3—8) sta n o w ią analizy m echanizm ów genetycznych. P rz ed sta w io n o ko lejn o opis s tr u k tu ry i fu n k c ji DNA i RNA, m e ch a n izm u tr a n k s ry p c jł, tra n sla c ji, syntezy b ia łk a ; rozw ażono podejście k o n ce p tu a ln e, m atem aty czn e, biochem iczne i biologiczne odnośnie do p o w sta n ia k o d u genetycznego. Z analizow ano w szczególności s tr u k tu r ę i w łaściw ości przekaźnikow ego k w asu rybo n u k lein o w eg o — tR N A — o k reśla ją c m ożliw e drogi i m echanizm jego p o w sta w a n ia i dalszej ew olucji.
Dalsze ro zw aż an ia a u to ra sk u p ia ją się w okół an a liz y procesów i m e chanizm ów g enetycznych w iru só w (rozdz. 9). B a d an ia n a d w iru sa m i przyczyniły się, b a rd z ie j niż n a d ja k im ik o lw iek in n y m i o b ie k tam i bio logicznym i, do pozn an ia s tr u k tu ry nośników g enetycznych i ró ż n o ra kich procesów dziedzicznych. R ozdział 10 sta n o w i p o d su m o w an ie w y nik ó w p rzep ro w ad zo n y ch dociekań i ich odniesienie do ogólnego p ro blem u genezy „w czesnego” życia. W ty m rozdziale, po sfo rm u ło w a n iu d efin icji życia ja k o zdolności do sy n te ty z o w a n ia b ia łk a D illon p rz e d sta w ia k o le jn e m ożliw e sta d ia i uszereg o w an y ciąg zjaw isk od n ajw c ze śn ie jsz y ch aż do p o w sta n ia pierw szego sy stem u żywego. W ty m ciągu zjaw isk w iru sy z a jm u ją odpow iednie m iejsce.
P rz e d sta w io n a w uproszczeniu za w arto ść p rac y D illona w sk az u je n a to, że m im o b o gactw a i różnorodności treśc io w ej stan o w i dość z w a rtą i je d n o litą całość te m a ty c z n ą p o zo stającą w zgodności ze s fo r
m u ło w a n iem ty tu ło w y m . C zynnikiem te j spoistości k o n ce p cji D illona je s t k ilk a zasłu g u jący c h n a w y p u n k to w a n ie tw ie rd z eń , n ie zaw sze z re sztą w p ełn i u d o k u m e n to w an y c h . W ychodząc ze stw ie rd z en ia, że ży cie je st z d e te rm in o w a n e obecnością a p a r a tu genetycznego i zdolnoś cią do sy n tezy b iałek (s. 408) a u to r dow odzi, że te o ria k o m ó rk o w a ja k o p o d sta w o w e u o g ólnienie biologiczne n ie m a c h a ra k te ru u n iw ersa ln eg o (s. V, 406) i n ie w nosi nic w ro zw ią zan ie p ro b lem u genezy życia. P rz y dzisiejszym sta n ie w iedzy n ie m ożna u trzy m y w a ć, że życie p ojaw iło się w p ro s t w fo rm ie kom ó rk o w ej bez szeregu sta d ió w p o p rz e d z a ją cych p o w sta n ie kom órk. A by ew o lu cja życia m ogła zostać zap o cząt k o w an a , m u siał zaistnieć w ok reślo n ej fo rm ie a p a r a t g enetyczny jeszcze p rze d p o ja w ien ie m się po jed y n czej kom órki. Z w iązan e z p rz y ję tą d efin icją życia dalsze tw ie rd z e n ie D illona głosi, że k ao c erw aty , m icelle, m ik ro sfery p ro tein o id o w e są dogodnym i do b a d a n ia re a k c ji i zachow ania u k ła d a m i k o loidalnym i, je d n a k ze w zględu n a b r a k w n ic h a p r a tu genetycznego n ie m ogą być b ra n e pod u w ag ę w k o n te k śc ie p o w sta n ia życia n a Z iem i (s. 64). N ie m ogą te ż dostarczy ć in fo rm a c ji n a te m a t genezy ta k ieg o a p a ra tu , stanow iącego p ie rw sz ą f o r m ę życia.
W o p arc iu o szczegółow e an a liz y m echanizm ów dziedziczenia a u to r stw ie rd z a, że białko je st isto tn y m i n ie m al pow szechnym sk ła d n ik ie m s tr u k tu r a ln y m i fu n k c jo n a ln y m a p a r a tu genetycznego, a celem tego o sta tn ie g o je st tw o rze n ie coraz to n ow ych białek. O ne też w a r u n k u ją zachodzenie procesów re p lik a c y jn y c h DNA i RNA. S tą d też „b iałk a n ależy u znać za pierw sze sk ła d n ik i n ajw cześniejszego życia” (s. 209). S topniow o d o prow adziły one do w y tw o rz en ia się tR N A ja k o p ie rw szego ty p u k w asw n u k le in o w y ch w ro z w ija ją c y c h się p ro to b io n ta ch , w k tó ry c h n a stę p n ie p o ja w iły się imRNA, rR N A , w k ońcu DNA. To stanow isko, w y ra źn ie p rze ciw sta w n e p o d sta w o w e m u dog m ato w i b io logii m o le k u la rn e j (DNA _> RNA białko) stan o w i nied w u zn aczn ie n a w ró t do w czesnych poglądów A. O p arin a , m im o n e g a ty w n e j oceny jego m odelu koacerw atow ego.
Z decydow anie k ry ty c z n a ocena tw o rzo n y ch a k tu a ln ie m odeli ew o lu c ji 'p rz ed k o m ó rk o w ej oraz w y k a z a n ie (jak się w y d aje , n ie w pełni przek o n y w u jąco ) naczelnej ro li b ia łk a w pro cesach g enetycznych ( ty m sam y m w procese ew o lu c ji m o le k u la rn e j) p ro w a d zi a u to ra do dalszych, ta k ż e nieco za sk a k u ją c y c h w niosków . M ianow icie, jeżeli w iru sy są sy stem a m i (żyw ym i?) p ro stsz y m i w p o ró w n a n iu z in n y m i organizm am i, a le w y posażonym i w odpow iedni a p a r a t genetyczny, w obec tego m u siały p o w stać p rze d p o ja w ien ie m się p ro to b io n tó w k o m ó rk o w y ch (s. 406). Teza ta pozostaje w zgodzie z in n ą p o d a n ą w y żej, że życie n ie m u si w y stęp o w ać w p o staci k o m órkow ej. W o sta tn im ro zd z iale sw o jej p ra c y D illon p rz e d sta w ia szczegółow y ciąg z ja w isk ew olucyjnych, od syntezy p ro sty c h m onom erów aż do p o w sta n ia k o m ó rk o w ej fo rm y życia. T a o sta tn ia w yw odzi się w p ro s t od w i ru só w , k tó re istn ia ły w p ie rw o tn y m b u lio n ie ja k o p ro to b io n ty p rze d - kom órkow e.
W ersja „w irusologiczna” hipotezy abiogenezy nie je st o ry g in aln y m pom ysłem D illona. N iem al od sam y ch początków b a d a ń w irusologicz n y ch w sk az y w an o n a e w e n tu a ln ą ro lę i m iejsce w iru só w w złożonym i d łu g o trw a ły m p rocesie ew o lu cji biochem icznej. W ielo k ro tn ie p o w ra cano do te j k o n cep cji (m. in. G. G. S im pson, A. D au v illier, U. L an h am , L. Z ilber), ale n a ogół je st ona ocen ian a k ry ty c z n ie (por. n a te n te m a t u w ag i w m oim a rt. P o w stan ie ży cia w obec gen ezy i ew o lu c ji w ir u
sów , „S tu d ia P h ilo so p h ia e C h ristia n a e ”, III, 1967, n r 1, s. 193—228).
N asz a u to r nie dow iódł w sposób n ie zb ity p raw d ziw o ści te j „w sk rze szo n ej” hipotezy, n ie m n ie j w y d a je się, że w o p arc iu o szczegółow e an a liz y s tru k tu r y i fu n k c ji a p a ra tu genetycznego o raz sam y ch w ir u sów uczynił w ysoce p raw d o p o d o b n ą tezę o pochodzeniu kom ó rk o w ej fo rm y życia od w irusów .
W p o d su m o w an iu naszych u w ag stw ierd zić w y p ad a , że o m a w ian a p raca, b ę d ą ca w zam ierzen iu a u to ra p ie rw sz ą częścią „try lo g ii”, k tó re j dalsze dw ie części m a ją dotyczyć ew olucji k o m ó rk o w ej i o rg a- n iz m aln ej, sta n o w i w sze ch stro n n e i całościow e u ję cie p ro b le m a ty k i abiogenezy w k o n tek ście b a d a ń genetycznych. W ty m z a k resie d o s ta r cza cennych in fo rm ac ji, ta k ż e dla specjalistó w , k tó rzy m ogą n ie p o dzielać w szy stk ich tw ie rd z e ń a u to ra . N a u w ag ę za słu g u je ta k ż e o b szerna b ib lio g rafia. N a 128-miu stro n a c h pom ieszczono p o n ad 4 ty siące pozycji z z a k resu g enetyki, w iru so lo g ii i te o rii abiogenezy. Ż a łow ać ty lk o należy, że n ie m a w śró d n ic h p ra w ie w cale p ra c z o s ta t n ich 5 la t p rze d u k az an iem się książki. W w y k az ie ra ż ą c y je st b r a k p u b lik a c ji (z 1971 r.) M a n fred a E igena, k tó ry p rz e d sta w ił o ry g in aln y i szeroko ju ż zn a n y m odel „sam o o rg an izacji m a te rii i ew olucji m a - k ro m o le k u ł biologcznych”. Po zapoznaniu się z p ra c a m i tego a u to ra D illon zap ew n e in aczej sta w ia łb y p ro b lem ew olucyjnego p ie rw sz eń s tw a b ia łek czy k w asó w n u k le in o w ch w p rocesie tw o rze n ia się życia. M imo w sk az an y c h b ra k ó w i w ątp liw o ści o m a w ian a p ra c a za słu g u je n a b a rd z ie j p ogłębioną analizę. B ogactw o z a w a rty c h w n ie j in fo rm ac ji z p ew nością in sp iro w ać będzie n ie ty lk o biologów , ale i filozofów , do p o d ejm o w an ia now ych b a d a ń i d o ciek ań n a d za g ad n ien iem po cz ątk u życia n a Ziemi.
S zczep a n W. Slaga
M ietodologiczieskije p ro b liem y m a tie m a tik i, N o w osibirsk 1979,
Izd a tielstw o „N a u k a ”, S ib irsk o je O tdielienie, s. 304.
R ecenzow ana k siążk a z a w iera osiem naście a rty k u łó w , k tó re po w sta ły w re z u lta c ie b a d a ń p ro w ad zo n y ch przez se m in a ria filozoficzne (m etodologiczne) In s ty tu tu M a tem aty k i S y birskiego O ddziału A k a d e m ii N au k ZSRR. W zam ieszczonych p ra c a c h zostały poru szo n e isto t ne i ciekaw e p ro b lem y dotyczące zarów no p o d sta w m a tem aty k i, logiki, ja k i m etodologii oraz filozofii m a tem aty k i. K sią żk a sk ła d a się z dw óch części z a ty tu ło w a n y ch : P o d sta w y i m etodologia m a te m a ty k i oraz L o
gika, filo zo fia i m a te m a ty k a .
W części p ierw szej poruszono za g ad n ien ia dotyczące p rzyczyn i r o dzajó w b łędów p o p ełn ian y ch w m a tem aty c e (E. N. K uźm in), n a tu ry obiektów m a te m a ty k i (W. W. Celiszcziew), m etod fo rm u ło w a n ia p ra w (hipotez) odnoszących się do k lasy p ew nych obiektów , w łasności ty c h p ra w oraz m ożliw ości ich auto m aty czn eg o w y k ry w a n ia (N. G. Z ago- ru jk o ). P oza ty m w te j części k siążk i p rze d staw io n o ciek aw e p ro blem y zw iązane z p o d sta w am i m a te m a ty k i dotyczące s tr u k tu r y p ro stej liczbow ej (J. F. Borisow ), n ie sta n d arto w o -sk o ń c zo n y c h zbiorów (N. W. B ieliakin), po jęcia re k u r s ji (N. W. B ieliakin) oraz tw ie rd z e n ia G ódla i p ro b lem u H ilb e rta (K. F. S am ochw ałów ).
